Fàa sü ól ciù

FÀA SÜ ÓL CIÙ Ascolta l'audio di Anna G.

Chi dì ca se fàva sü ‘l ciù en del mìis de féorèr, iera dì de festa e de pùra ‘mséma, par nùu redès.

Dendmàa a bunùra ai tóleva fó ól ciù dal très e ai lè tacava sü endè 'na traversa de légn fàcia sü apòsta, ligàat en de li gàmbi deréet con la cràpa ‘n gió e i ghe ligàva a li gàmbi denàz par tignìl fermo e pó dòpo ai ghe meteva ité en cortèl en del còl e i ghe tóleva ‘l sànch.

Ól sànch al vignìva fó cóma 'na pèsola e ‘l ‘mpinìva en colderàt.

Iera 3 u 4 óm ca i le tignìva 'ntàat ca ‘l macelàr al le cupàva.

I sguisói del póro ciù quànca ile menava al suplizi ai me svegliava fó: l’era 'na ròba ca la te fàva vignìi fó i brösṍi …dal strimìzi.

Chèsto mestér l’era 'na ròba brüta, órenda ma àa de ‘mportànsa grànda ; al cuminciàva con la pùra, ma dòpo ‘l 'ndava inàz en póo cóma 'na fèsta, parchè se meteva ià en bèl póo de ròba ca la vignìva pò bùna par ól maiàa de tüta la famiglia, par quasi tüt l’àn, ca l’era pèna cuminciàat.

Adès a pensàc sü al me par 'na ròba cóma chili ca se pò léisc’ su ‘ndela Bibbia u ‘nde chi libri che cünta sü de li géet de chi sècui òltac’ 'enrèet.

A Ilura ai cupàva li besti en de sta manera, po ai ciapava en póo de sànch amò còlt, ai le meteva su ‘nden sàs, ai pizàva sü ól fööch e i pregava ól Signor …. ai diseva ca l’era en sacrifizi….. fórsi par fàa pasàa ól sintimèet de la cólpa par vìla cupàda la pòra bestia e pudìi vès cóntec’ da maiàa la sùa càrna.

‘na òlta desanguàat al cuminciàva ól tratamèet par fal sü: al ghera en gran laóreri ité par ca, tücc’ iera ciapàc’ en de chèsto mestéer ca ‘l pareva àa ‘n póo cóma 'na cerimomia.

Ól sànch ai le duperàva par fa sü li lügàneghi de sànch e ‘n póo ai le fàva rustìi e ‘s le maiàva ‘nsèma la pulènta.

Ai tiràva gió ól ciù mòrt e ‘i ghe trava adòs àcqua sbroièta par nètal e töch gió li sèdoli.

Dòpo ól macelàr, ca l’era ól Cinto di Cónc’, al ghe töleva fò tüti li büśéchi, al töleva gió l’àrt e la pansèta, al fàva su i quàrc’ e ‘l töleva fò ól gràs e i büdèi.

I òs s’ei tigniva a màa àa lóor: sei fàva boi e sei ruspàva gió pò ‘s’ ie maiàva 'nsèma i tartìfoi leśàac’ cola pèl.

Ól gràs ai le mèteva da part par fàa ól saù.

Ai lagàva frolàa la càrna en pèer de dì e dòpo ai le masnàva.

'Nsema ala càrna dol ciù, de solèt, ai masnava ité a ‘n póo de càrna de vàca u de caora; ai meteva ité la sal, l’art e li dróghi ( ca l’era pòo ‘n mesciadù de péver, ài, nóos moscada e d'òtri spézi ), 'nséma a ‘n póo de vìi.

Dòpo i fàva sü li lügàneghi e i salàm, salàm de testa e mortadéli de fidech e i meteva la bundiöla en salamoia col vìi e li dróghi.

Nùu redès 'n vardàva ‘ncantac’ ól Cinto quànca ‘l fàva ‘ndàa ité la càrna ‘ndel büdel e pòo dòpo, quànca ‘l ligàva sü salàm e lügàneghi col spàach: al me parìva en mago, en prestigiatóor!

Sa ‘l me lagàva pó giràa la manoèla de la màchena de la càrna an sera pò contec’ abòt!

Dòpo s bignàva fai sugàa bée sti salàm e lügàneghi, parché ieva pò ca da ‘nda iscè ma ieva da conservàs par pudìi cunsümài en póo a la òlta par tüt l’àn ca l’era pèna cuminciàat.

Ité ‘n cüśina al ghera sü la quadràda e ité ‘ndi légn l’era piantàat te tàac’ ciòt e sei tacàva sü iló salàm e lügàneghi.

Ntàat ca i sügàva se i controlàva tüc’ i dì e sei spostàva en póo gió ‘ndel niòlt e ‘n póo su ‘n cüśina a segónt sa i sügàva tròp de bòt u tròp a piàa.

L’era própi en spètacol vìic sùra la cràpa cóma ‘n bósch de lügàneghi e salàm!

By Anna Gherardi

parole idonee solo per la rierca: faa su ol ciu macellare maiale luganechi cudighii salam sanc macelar