Salida al Corno Stella

SALIDA AL CORNO STELLA -28 aóst 1873

Dopo vìi disnàat a Sóndri en del albergo dèla Posta, vèrs li uri 11 del dì 28 còla caròzza en partis vèrs Albosagia, con 'n sùul de chìi che pica, àa sa l'era scià órmài setèmbre.

Travèrsat chèla pòoca stràda piana fìna dopo 'l pùut del' Ada ma ciapat sǜ chèla növa comoda che la pàsa sǜ per la Segrada par pó ruàa ala géša de S. Caterina.

Ignüuc' gió da la caròzza, ma ciapat quatro müi, en gh'à cargàt sǜ tüta la nòsa ròba da vistìs e da maiàa ca la Direziù del Club la mèva dacc' réet.

Ma cuminciat a caminàa, denàz 'l marciava e 'l guidava la compagnia 'l Presidènt dèla seziù de Sóndri; 'l comandandant senator Torelli, deréet a lüu tüta la cumitiva, 'n gràn part gèet nobei de Napoli ca i'eva scirnit de 'ndà sǜ al Corno Sella pütost che 'ndàa al Scerscen.

I'era chis-c' chiló: Altieri cav. Gabrile, Leone ing, Vincenzo, Cito Alfonso, 'l duca de Sponara, 'l princep Aslam d'Abro; e póo ghèra àa 'l marches Cigalini Rosales de Com, l'ing. Bruno Aristide de Milàa, 'l prof. Carlo Allegri de Venezia, 'l general conte Di Buronzo piemóntes, e a la fìi àa 'l cav. Giusepe Cetti vice president dèla Seziù Valtelines e póo gh'è seri a mi, segretari (Carlo Bonadei). Réet ai müi ghèra tri gióenasc del paes.

Chèl che 'l fava i ónór de cà l'era 'l Torelli; chèl ca 'l goernava la spediziù par tüti li ócórensi l'era òl cav. Cetti nóminat sul càmp President.

An sè 'ncaminàat sǜ par 'l sentér ca 'l travèrsa tàac' magènc', 'l pasava itè par la val dol Liri en mèz a bósch e pastüri. La gèet di magènc', soridenc', i me vardava 'n póo stüpic' a vidìi nùu vistic' da sciór con scià bastù da carbunèr.

Quànca en se ruàac' a S. Antoni, 'ndùa gh'è la géša, a vardaàs 'ntóren se vedeva gió tüt ol circóndari de Sóndri e da l'òtra itè en font a la val se vedeva apèna 'n pìt 'l Corno Stela, alméno 'l pareva chèl.

Mà fàc' uen moméet de sósta 'ntàat ca vargü i se vardava 'ntóren, d'òtri i'à müsürat 'n castàa cha pòoch 'l ghe mancava a vès cóma 'l "castàa dei cent cavai"; èndàc' 'ntóren l'era püsèe de sèt metri.

'Ntàat ol pitór Allegri, sentàat con de frónt la val del Liri e con scià la matita 'l fa gió 'l disègn dèla Val.

Chèsto Allegri l'è 'n buna compagnia, àa 'l gióen napoletàa Aslam d'Abro l'è pasiónat de fa gió quadri; 'nsèma i scapava ià spès, chée ca i 'ndaves a fàa de precis mel sa póo ca, ma i tornava con quài disègn de bósch, precipizi, pegóri e òtri róbi , ca mési tüti 'nsèma i'à fàc' scià 'n album piée.

Da S. Antoni ma tegnüt 'l sentér bàs che 'l va itè fìna al Fùren, tüt piàa abòt e caregiabèl.

Mà'ncuntrat quài pràac' bélébée 'mpée con quài bàiti e quài bàitei dei bórelèr che i taiava pèsc' e làres ma niént de fò de mèrèt; se pö dìi ca sto sentér l'è 'n póo salvadèc' e 'l fa ignìi solènc.

Ma dopo S. Antonio gh'è 'nòtro sentér ca 'l tira sǜ par la móntàgna, ca l'ufrìs püsèe bèli visti e pó 'l ruàa sǜ a San Salvadù, al chè ólarìs da vidìl par la sùa géša, li söi stóri e àa par i cà faci sǜ bèe.

Nùu 'n se pasatc' gió sóta par póo ruàa itè al Fùren 'ndùa ma trùat i Motta de Cajöl.

'L sé ciama Fùren parchè 'n bòt ghèra di böc' en dèla móntànga da 'ndùa i tirava fò i sàs piee de fèr.

Sti sàa ai è fàava deleguàa col fùren per vic' 'l fèr vif.

Chèsto fùren l'era gió apröof al Liri ma se vedeva nóma 'l brégn.

Mà mès gió li tendi ilò 'ndùa ghèra àa 'na tecia con itè na röda de'n mulìi.

Am la duperada cóma tàol par mèt sü la ròba da maiàa. Òl Cetti, adèt a li vivandi, là tiràat scià ol ben di dio: cóme cöoc' la fàc' scià 'n aròst ma prüma la töc' scià ròba salada pó dopo ghèra ðöf, fórmai, làc', cafè, vìi, bira, gazosa e àa cicolàat.

Ma fàc' quatro paröli con i Motta e fàc' i cómpliméet ala sciöra e ai sò rèdes, pó ma desfàc' i tendi par mètès dapè in ànda, órmài 'l cuminciava a 'ndaa gió ol sùul e itè da iló le sübèt scià scür.

An ghèra amò da fàa sǜ la salida püsèe düra, l'era amò lónga par ruàa al Publìi e pasàa ilò la nòc'.

Ól Cetti l'öosava: " Avanti ! Sǜ avanti !"

Dopo 'l Fùren la stràda l'è amò piana e la cóstegia 'l Liri, en s'era a tüc' alegri e baldansóos.

Ruàach a ciapàa sǜ òl sentér par 'l Püblìi sübèt 'l cumincia la via Crucis.

Sentér 'mpèe con sàs, scéspedi, röedi; a vardàa gió nóma precipizi, en certi post àa la ròcia la vansava fò sùra la cràpa ca 'l pareva la vegnés gió da 'n moméet a l'òtro.

An stava tüc' 'nsèma, en se speciava par ütas a pasàa sǜ e a föria de dài en se ruàac' sùnsóm 'ndùa 'l Liri 'l žómpa gió cóma na cascada lüsènta.

Idüda da lontàa la par de glàsc'; quànca an se pasac' ilò a pröf al schizava acqua da tüti li pàart.

M'èva fàc' tardi, ùrmài l'era scià sirà e i'era ilò àa li umbrìi dèla nòc' ma de bàiti se'n vedeva ca gnàa'mò.

Vargü par fala cörta i'à taiat sǜ par 'na scörtadóra àa sa l'era brüta e 'mpéna fò de mèrèt.

Mi 'nsèma a üu de véc' e a dùu coi müi ma fàc' chèla püsée comoda par modo de dìi.

Ghèvi àa 'n mal de cràpa par òl sùul ca evi ciapàat gió al Furen e nè 'mpodevi ca pü, cóme ól vécio ca 'l völeva fermàs e durmi ilò. Mi a dìch de continuf: "Amò 'n quart d'ùra e pó en se sǜ".

A quela ùra con chèl scür e sènsa armi an ghèva àa 'n póo de pùra de 'ncùntràa 'n quài órs che sǜ di lò i girava en cerca de quài pégori o quài vedéi da sbranàa.

Par furtüna mà 'ncùntràat 'n pastór del pòst ca a lüu 'l pasava sǜ da ilò e 'l conóseva bée 'l sentér.

Fra mi e mi pensavi a quànca 'l vegneva en sǜ dal pürgatòri 'l Virgilio e ol Dante, ma mi pödevi ca vès cóma 'l Virgilo, 'l vèc' che ghèvi scià l'era ca magro cóma l'era l'Alighieri e pödevi ca portàl a spàla.

Bindìna, a nòc' piena, sènsa lüna e gnàa na stela e 'l cél cuerciàt da niòli scüri, a quài manéri en se ruàat 'ndùa 'l finis la riva ma l'era gnàa'mò finida. Ghèra da pasà ià 'n de na póza miga tàat fónda ma en völeva ca bagnàa i pèe. Mà ciamàt aiût e l'è ruàat dùu pastór , a nóma idìi coma i'era gròs mà sübèet pensàat ca 'n s'era en bùni màa.

Sènsa fan tàati, üu a la òlta i ma cipàt sǜ a spàla e i ma traghetàt da l'òtra pàart dèla póza.

Ghèra ilò la màlga de vàchi e i òtri pastór che i ma dic': "Coràgio ca sìi órmài sǜ, 'l Publìi l'è apèna ilò".

En fa l'ültema fadìga e 'ntàt 'n ciamava "lüm, lüm !", pròpi se ghe vedeva ca pü niént.

An vìt a vigni 'ncùtra dùu con scià li lüm e pòoch dopo ma pó idüt la bàita che se 'ntravedeva 'n póo de fṍöch e füm, l'era la nòsa tàna del Publìi. E tüc' a ulìi savìi 'l parchè e 'l par-cóma en se ruàac' nóma ilùra.

Mi so 'ndac' sübet a bütam gió sul paier col me mal de cràpa e dopo nóma mezùra con 'n póo de bröot fàc' coi dadi Liebic ó ciapàat li fórsi e ó scénàat en alegria 'nsèma i òtri.

Mà cüntat sǜ de tüt e àa cantàt ma órmài l'era ùra da 'ndà a durmìi sòta li cuèrti ca m'eva töcc' reet.

Al ghè n'era de chi ca i sciorgnava da fàa pura e ma cà ca pudüt durmii al ricc' dal fracàs ca i faava.

Iscè dendómàa a bunùra en sè pó levac' sǜ par 'nviàs debòt vèrs la scima del Corno Stela 'ndùa a la fìi en se pó ruac' sù.

La sù a vardàs 'ntóren l'era 'na ròba fo de mèret a vidìi tüti li òtri scimi, àa chili lontani.

(libera traduzione e interpretazione di Vittoiro C. - 23-07-2018)

clicca--> ascoltala dalla voce di Anna Gherardi

clicca --> 'l gh'è nè amò