Democratie?

"...Het meerderheidsstelsel een systeem waarin maar twee partijen kans maken om de macht te verwerven, leidt tot polarisering. De partij die de meeste stemmen behaalt, krijgt alle zetels in het kiesdistrict en zal een homogene regering vormen. Als ze in haar regeerprogramma geen rekening houdt met de verzuchtingen van de kiezers van de andere partij, kunnen onlusten ontstaan.

Het contrast met de evenredige vertegenwoordiging is groot, het stelsel dat in België in 1899 is ingevoerd. De zetels in het kiesdistrict worden evenredig verdeeld tussen de partijen, in verhouding tot het aantal behaalde stemmen. Dat biedt ruimte voor meer dan twee partijen, waardoor coalitieregeringen ontstaan die de publieke opinie beter weerspiegelen. Het regeerprogramma krijgt vorm door permanente onderhandelingen tussen de regeringspartners, die daarom van bij de start het best een goed regeerakkoord sluiten.

Het meerderheidsstelsel is zo oud als het moderne parlementaire systeem. Dat ontstond in Groot-Brittannië, in de loop van de 18de eeuw. Het Britse kiessysteem werd na 1776 geëxporteerd naar de Verenigde Staten. En in 1830 nam ook België het meerderheidsstelsel over. In die beginnende democratieën was de publieke opinie nog weinig ontwikkeld, onder meer omdat de communicatie vooral via kranten verliep, die tot in de jaren 1880 erg duur waren. Bovendien had de politiek een geringe reikwijdte. De ambitie van de staat reikte nauwelijks verder dan law-and-order, zo veel mogelijk individuele vrijheid, goede wegen en bevaarbare waterlopen. ‘Socialist’ was in de 19de eeuw ook in Europa een scheldwoord.

Maar de wereld veranderde. In de 20ste eeuw nam het aantal landen met een vorm van evenredige vertegenwoordiging sterk toe. De publieke opinie kon zich zo beter en meer diversifiëren, recht evenredig met de toenemende complexiteit van de samenleving, waarbij in Europa ook een overheidsmodel van herverdeling werd uitgerold.

Het meerderheidsstelsel in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten is verouderd. Het leidt er vaak toe dat voor elk probleem maar twee opties zijn. In het traditiegetrouwe Groot-Brittannië gaat het overheidsbeleid samen met een opvallende kloof tussen elite en plebs. De Verenigde Staten zitten naar Europese normen zelfs nog in de negentiende eeuw, althans in institutioneel opzicht: het beleid claimt er vooral ‘law-and-order’ en ‘freedom’. De overheid is erg afwezig en ‘socialisme’ staat er synoniem voor communisme. Het is geen toeval dat ‘fenomenen’ als Donald Trump en de Brexit net in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië konden ontstaan.

Het meerderheidsstelsel is op zich al polariserend, maar nu kunnen beide partijen en hun kiezers elkaar ook nog eens bekampen op sociale media. Die combinatie kan een land moeiteloos destabiliseren. Zal dat op termijn de genadeslag betekenen voor het verouderde meerderheidsstelsel?

Twitter en Facebook trokken alvast hun conclusies na de bestorming van het Capitool, en besloten om Trump te boycotten. De omvang en betekenis van die beslissing kunnen we nog niet inschatten. Bewust valse informatie verspreiden zal in de toekomst wellicht moeilijker worden.

Het is niet voor het eerst dat nieuwe massamedia de wereld destabiliseren. We kunnen ons nauwelijks voorstellen hoeveel indruk een radiotoespraak kon maken anno 1930. Maar daardoor drongen ook opruiende politici de huiskamer binnen.

Enkele jaren later mobiliseerden nieuwsoverzichten in cinemazalen overal in Europa jonge mannen voor de Spaanse burgeroorlog. Intussen bouwde nazi-Duitsland zijn succes op nieuwe communicatie, zoals meeslepende massaspektakels die ook meesterlijk werden verfilmd. Een rode draad in dit alles was de mobilisatie van een politiek bewogen mensenmassa die als één blok achter de leider stond.

Die populistische politieke mobilisatie herhaalt zich nu. Maar mensen hebben ook het recht om in iemand te geloven. Zeker is wel dat de polariserende, leugenachtige en dwaze wijze van communiceren die zich in een mediastorm verspreiden kan, des te destructiever kan zijn wanneer dat zich ent op een verouderd kiesstelsel. Twitter en Facebook kunnen hun beleid bijsturen, maar hoe vervang je het kiessysteem in een land?..."

Uit De Standaard van 15/01/21 door Herman Van Goethem

Rector Universiteit Antwerpen