Operatie Dynamo in De Panne
door Jacky Launoy

Vanaf de onafhankelijkheid van De Panne in 1911 tot juist voor de Tweede Wereldoorlog had de clerus nog een grote invloed op het stemgedrag van haar parochianen. Immers t/m burgemeester Abel De Wulf (aangesteld in 1933 door de katholieke lijst Monico) was het bestuur hoofdzakelijk katholiek. Burgemeester De Wulf heeft zijn ambt vroegtijdig moeten stopzetten wegens ziekte midden 1936. Tussen oktober 1936 en maart 1937, was hierdoor een half jaar zonder burgemeester. Pas in maart 1937 volgde Jozef Van Bellinghen (conservatieve katholiek ook van de Monico lijst) burg. Abel De Wulf op om de laatste 18 maanden van zijn ambt af te ronden. Lees>>>.Maar de verkiezingen van oktober 1938 hadden de kaarten een beetje anders geschud door de verdeeldheid bij de katholieken. In de volksmond sprak men van "deze van de Patria" en "deze van de Monico" wat de pers wijzelijker de conservatieven en de Vlaams gezinden noemde.De uitslag van de verkiezingen verleende aan de liberalen 4 zetels, aan de katholieke Vlaams gezinden 4 en aan de conservatieve katholieken 3 zetels.

Een meerderheid werd snel gevormd omdat de "conservatieven" weigerden de standpunten te delen. In "Le Face-a-main", een krantje uit Koksijde beschreef het als volgt: " Les catholiques conservateurs refusant de suivre les pointus flamingants dans leurs idées subversives avaient patriotiquement fait cause commune avec les conservateurs . C'était là une solution de bon sens que tout La Panne attendait." Zo werd Léon Demaiily de eerste liberale burgemeester van DP en Dokter. J. Vereecke (K) 1 ste schepen en Marcel Mahieu (L) 2de schepen. Ze wisten nog niet wat hen te wachten zou staan 1 jaar later.

Viering van de benoeming van Leon Demailly als eerste liberale burgemeester van onze gemeente.

Het organiserend comité van de viering van de benoeming bestond o.a. uit August Ruyssen, Charles Crevits, Alfonds Van Düuren Mevr. Gaston Gevaert ( Rachel Bruynooghe), Mevr. Julie Berquin.
Er werd eerst een folkloristische stoet georganiseerd die om 15.00 u vertrok aan de Oosthoek en een ingewikkeld parkoers aflegde via Veurnestraat, Koninklijke baan, Maskenslaan, Kerkstraat,Zeelaan, Poststraat, Kasteelstraat, Markt, Zeelaan, Sloepenlaan, Nieuwpoortlaan, Duinkerkelaan, Zeelaan met defilé voor de eretribune. Er waren mooie prijzen voorzien voor de praalwagens, groepen en individuelen. De muziekale begeleiding werd verzorgd door 5 muziekkorpsen. De Panne had toen 3 muziekkapellen, 2 van de katholieke partijen en 1 liberale, Panne Vooruit. De twee eersten hadden geweigerd deel te nemen.
Om 21.00 u was er een volksbal, een taptoe en als afsluiter een groot vuurwerk. Toelating van het gebeuren werd gedaan door Schepen Jerome Ver Eecken en secretaris August Constant. De Politie commissaris is Dekeukelaere. Er was een toespraak door schepen Marcel Mahieu, het enige katholieke raadslid dat aanwezig was op deze viering .
De krant " Le Coxydois" publiceerde op 1 juli 1939 een artikel over deze stoet waarbij ze de opmerking maakte : " N'est-il pas triste de voir que cette ignoble politique de partis peut amener les gens jusque là et nuir ainsi aux intérêts d'une commune "

Op een stukje kladpapier schreef toenmalig burgemeester Leon Demailly : maandag 24 mei 1940" Eerste bombardement te Veurne. In de week van 19 mei op 26 mei vielen we zonder gas en dan enige dagen later zonder elektriciteit en zonder water."

Stel je voor hoe onze bewoners zich moeten gevoeld hebben! We waren dan nog overspoeld met duizenden vluchtelingen die niet over de grens mochten.

Tijdens de meidagen 1940 werd onze gemeente niet alleen overspoeld met vluchtelingen en soldaten maar ze kwam ook onder vuur te liggen van de Duitse Wehrmacht en bombardementen van de Luftwaffe. Onze brandweer waarvan de commandant Demolder als reserveofficier onder de wapens was geroepen werd vervangen door O/Lt Oscar D'Haveloose als waarnemend korpschef. Ook Sergeant Henry Brouckxou was ingelijfd bij het Belgisch leger waar hij tijdens zijn dienst gekwetst werd en later zou overlijden in het hospitaal te Brugge. Overleg met de huidige brandweercommandant leerde me dat tijdens de verhuis naar de nieuwe kazerne in de loskaai " oude papieren" verloren gingen zodat ik me enkel kan baseren op een verslag van de waarnemende commandant gericht aan Burgemeester Demailly: "Hoewel de brandweer reeds op 8 mei 1940 werd opgedragen bestendige wachtdiensten te verzorgen kwamen ze echt pas in aktie op 15 mei toen De Panne overrompeld werd door vluchtelingen en soldaten. De brandweer moet dan vooral samenwerken met de burgerwacht om de winkels te beschermen tegen overrompelingen.

Bij de talrijke vluchtelingen bevinden zich ook brandweerlui uit Brussel en Vilvoorde. Deze laatsten zijn nog in het bezit van een brandweerwagen met een draagbare motorpomp. Ziehier wat het verslag vermeldt:

"Op 25 mei wordt ons korps versterkt door een brandwagen van Vilvoorde met draagbare motorpomp. Naast luitenant Nauwelaerts, diens zoon en een brandweerman van Vilvoorde boden volgende mannen hun diensten aan: Podevyn Edmond, brandweerman te Brussel, Vanderveken Jean en Gronen Joseph beide brandweerman te Anderlecht".

Deze groep is ons goed van pas gekomen in de opeenvolgende bombardementen daar ze versterkt met enkele onzer mannen een volledige groep konden vormen met eigen materiaal.

Solidariteit bij de brandweer voor, tijdens en na Operatie Dynamo.

Algemene toestand in het land is chaotisch:
- Koning verwittigt om 12.30 u Lord Gort dat de toestand van het Belgisch leger onhoudbaar is
- Het B.H.K verwittigt om 14.40 de Fransen dat het front afbrokkelt.
Het drinkbaar water is afgesneden voor heel de streek en er is noch gas noch elektriciteit.
De kanalen zijn opgestopt met boten geladen met allerlei bevoorrading.

De burgemeester kampte met bevoorradingsproblemen voor de duizenden vluchtelingen en verbleef dag en nacht in het gemeentehuis. Er waren voorraden maar ze behoorden tot het leger. Zo lagen er in de vaart Duinkerke-Nieuwpoort aken volgeladen met tarwe, deels half gezonken sommige intact maar de bakkers kregen geen bloem. Het ergste moest nog komen.

Op 27 mei vindt er boven De Panne een hevig luchtgevecht plaats waarbij een Messerschmitt neerstort en een hevige brand veroorzaakt aan de huizen bij het ontploffen van de benzinetank maar ook door 2 brandbommen die gedoofd kunnen worden met zand. Er vallen 16 doden (later begraven in de westelijke hoek van onze begraafplaats) die geborgen worden in samenwerking met de burgerwacht.

Na de capitulatie van het Belgisch leger en de snelle opmars van de Duitse pantsereenheden trokken de Britse strijdkrachten zich terug en poogden zoveel mogelijk manschappen te recupereren om de strijd verder te zetten. Een belangrijk onderdeel van de Operatie Dynamo gebeurde vanop het strand van De Panne. Bijgaande foto is wellicht het meest gekend omdat ze de wereldpers haalde en werd genomen ter hoogte van de Geitenweg. Villa L'Escale valt daarbij op tussen de villa's en kunnen we snel het onderscheid maken met deze van Bray-Dunes en Malo-les-Bains.

Mijn vader vertelde me veel over die dag en ik citeer hier kort enkele van die verhalen die hij meemaakte vanuit de Zeelaan 176 ( nu 178). " We schuilden in de kelder van de beenhouwerij waarbij een doorgang was gemaakt naar de kelders van het naastliggende Hotel de la Digue. Duitse vliegtuigen en Britse luchtafweer maakten het onveilig om op straat te komen. In het portaal van de apotheek Jongen lagen verschillende gekwetste Engelse soldaten. Scrapnels hadden de voordeur van de beenhouwerij doorboord en ook een schilderij van Ronval die in de winkel hing beschadigd. Op het kruispunt van de Zeelaan met de Nieuwpoortlaan stond een MP stoïcijns de toegang tot het strand te regelen. Enkel Britse soldaten mochten door, de Fransen moesten via de Duinkerkelaan naar hun land trekken. Enkele Belgische soldaten probeerden ter hoogte van de Select toch hun kans. Nederlandse soldaten schuilden in de buurt van de Koninginnelaan waarbij vele gekwetsten vielen. In onze kelder werd een gekwetste Britse soldaat de eerste zorgen toegediend. De vrouwen hebben vooral veel gebeden en veel beloofd hierboven als ze het zouden overleven (wat ook gebeurd is en waarvan ik getuige was in Lourdes begin jaren '50).

Een niet onbelangrijke anekdote las ik in de Memoires van Montgomery wiens hoofdkwartier toen gevestigd was in de duinen in de buurt van de paterskerk van de Oblaten. Op bevel van Churchil moesten een aantal hogere officieren (waaronder Lord Gort en later Generaal Alexander) proberen naar Groot-Britannië terug te keren. De latere veldmaarschalk deed dat te voet langs het strand bij nacht via Duinkerke. Hij had De Panne na de oorlog nog steeds in gedachten en bij een vlucht naar Duitsland na de oorlog vroeg hij de piloot een klein ommetje te maken over de plaats waar voor hem een onderdeel van het "mirakel van Duinkerke" had plaatsgevonden.

In de memoires van Churchil las ik: "30 mei 14.00 u bericht aan Lord Gort: “Volhard in de verdediging van de huidige perimeter om de inscheping zoveel mogelijk te doen slagen. Geef verslag om de 3 u vanuit De Panne…. Als we nog verbinding hebben stuur ik een bevel om terug te komen naar Engeland vergezeld van de nodige officieren…”

Die verbinding was de onderzeese kabel die uitkwam in de RTT gebouwen die nog bestaan ten westen van de paterskerk aan de huidige esplanade en waar na de oorlog de familie Dewever woonde.

Het strand van de Panne is op die zonnige 2 juni bezaaid met wrakken allerlei. De enige getuigen van die dag waren de Britse soldaten die de achterhoede hadden gevormd van hun leger om de ontsnapping van zoveel mogelijk weerbare soldaten naar Engeland mogelijk te maken. Die troepenmacht werd dan ook krijgsgevangen gemaakt door de eerste Duitse troepen die onze gemeente binnenvielen.

Om te begrijpen wat er verder gebeurde die dag met de burgerbevolking en de gemeentelijke administratie refereren we naar een getuigenis van de heer Ch. Cortier, commissaris te Brussel en alhier "aangespoeld" tijdens de mei-dagen met de stroom vluchtelingen. Omdat hij op het gemeentehuis bij aankomst enkel de burgemeester ziet, zonder secretaris en overmand door de vele vragen om hulp biedt hij spontaan en vrijwillig zijn diensten aan zonder officiële functies. De autoriteiten hebben hem toen ingeschreven als tijdelijke werkkracht van de gemeente. Door de bezetter werd hij aangeduid als "Hilfe-Bürgermeister ".
Een passage uit zijn brief aan commissaris Dekeukelaere van na de oorlog: “ Notre bureau était un véritable marché au poisson. Les boches s’y succédaient , exprimant les exigences les plus diverses, les uns mielleux et “corrects” d’autres en mettant leur pistolet sur la table…comme l’as-aviateur Mölders qui nous faisait tourner en bourriques avec ses menaces constantes... On peut dire que notre bourgemestre menait une vie de chien.”

Om zijn bevolking geen honger te laten lijden had de burgemeester Demailly na de capitulatie van het Belgisch leger 80 ton tarwebloem in ontvangst gekregen. Bij aankomst van de Duitsers plaatsen deze 2 schildwachten voor de loods. De bevolking, in hoge getallen nog aanwezig op dit moment, had een tekort aan brood. Burgemeester Demailly onderhandelt met de toenmalige bezettende Duitse eenheid om over die bloem te mogen beschikken. De bakkers betalen maar eenheden verplaatsen zich, andere officieren hebben andere orders en die bloem maakt deel uit van de oorlogsbuit voor de bezetter.

De eerste Duitsers komen De Panne als verkenner binnen en aanschouwen vooral de achtergelaten oorlogsbuit. Hierbij noteer ik enkele opmerkingen die mijn vader of moeder over die dag verteld hebben. De eerste Duitse soldaat die mijn moeder aansprak met " Gnädige Frau " maakte indruk met de beleefdheid waarmee ze de bevolking aanspraken. Dit was hen weliswaar van de hogere officieren opgelegd om het onderscheid te maken met WO I waar de Ulanen een slechte reputatie hadden door hun wreedheid waarbij de bevolking onmiddellijk een vijandige houding aannam. De eerste Duitser die mijn grootvader Foenten Acou, oud-strijder 1914-1918, aansprak vroeg waar hij Kartoffelen kon kopen. In zijn eigen bekende stijl antwoordde Foenten prompt: "Pantoffels hier bij Gevaert rechtover "

De gemeentelijke diensten hadden andere prioriteiten waarbij vooral lijken moesten worden geborgen en geïdentificeerd indien mogelijk. Die taak werd geleid door waarnemend secretaris Florimond Copyn die volgens mijn vader geholpen werd door Cyriel Maes ( later gekende ober na de oorlog) en leden van de Civiele bescherming. Er waren 3 dringende bergingen nodig om de volksgezondheid in onze gemeente niet in het gedrang te brengen. De burgerslachtoffers werden begraven aan de rand van de gemeentelijke begraafplaats grenzend aan het Calmeynbos. De militairen aan de overzijde en hier zou later een triage gebeuren volgens nationaliteit. Er waren uiteraard veel Britten waarvan er regelmatig zouden aanspoelen op ons strand. Velen van deze soldaten kwamen om door mitrailleurvuur van de Luftwaffe. Er waren ook Nederlandse soldaten omgekomen bij een bombardement in de omgeving van de Clod Normand (Koninginnelaan-Nieuwpoortlaan) volgens Willy Acou me vertelde, Belgische soldaten die na de capitulatie hier nog rondliepen alsook Franse soldaten die zowel op het strand sneuvelden als in onze duinen waar ze gehoopt hadden te kunnen inschepen. Die laatste mogelijkheid werd hun geboden de laatste dag van Operatie Dynamo .Tenslotte waren er de vele dode paarden van de Franse artillerie-eenheden. Volgens mijn vader werden deze begraven in de duinen naast het oude watertorentje in de Duinkerkelaan.