De Spaanse griep in 1918-19

Voor COVID-19 zie achteraan

De 3 golven van de Spaanse Griep

Ongeveer 100 jaar geleden, bij het einde van de Eerste Wereldoorlog, brak de Spaanse griep uit. In die bewogen oorlogsjaar werden weinig betrouwbare statistieken gepubliceerd over de wereldwijde verspreiding. Tegenwoordig  schat men dat deze griep 20 tot 100 miljoen levens zou geeist hebben, bij wie 30.000 tot 80.000 Belgen (corona in B ongeveer 13.000 in nov 2020). Aanvankelijk woedde de Spaanse Griep vooral in de dichtbevolkte loopgraven waar het volgens sommige historici meer dodelijke slachtoffers maakte dan de kogels. Franse en Britse overheden minimaliseerden de ramp: ze konden er weinig aan doen en vreesden dat de ziekte het patriottisme kon ondermijnen. Omdat het neutrale Spanje in 1918 een vrije pers kende, doken alleen daar de eerste berichten op. Zij hadden ook doden van de pandemie. En het waren niet de minste patiënten: koning Alfonso XIII en enkele leden van zijn kabinet. Zij overleefden het, maar 3 tot 6 procent van de wereldbevolking was minder fortuinlijk. Vandaar de naam alhoewel het een virus was van de oorlogsvelden (wordt in meerdere landen dec "Vlaamse Griep" genoemd). Het virus nestelde zich in de door oorlog en honger verzwakte bevolking, rondtrekkende legers en vluchtelingen­stromen verspreidden het.

Parallellen met corona zijn leerrijk. Drie lessen tekenen zich af:

1. snel, drastisch en consequent ingrijpen is nodig om het virus geen kans te geven.

2. het profiel van de zieken evolueert. Een specifieke groep brengt het virus binnen: in 1918 waren dat de soldaten, nu de reizende middenklasse (de skiërs van februari, de strandtoeristen van augustus). Nadien tast de ziekte arme, dichtbevolkte buurten aan; ze slaat er het hardst toe omdat mensen er het minst tegen bestand zijn. 

3. de pandemie is pas voorbij als het virus helemaal terugdrongen is.

In België dook de ziekte in april 1918 op, al toonde ze zich pas in juni en juli in hogere sterftecijfers. Ze trof, anders dan covid-19, vooral jongeren. Ouderen leken door eerdere epidemieën immuun te zijn. Het duurde even voor de pandemie werd opgemerkt. Dat lag aan de tijd. De bezetting en de censuur van kranten en brieven hinderden het delen van informatie, medici wisten nog niet wat een virus was en ­tegen de longontstekingen die ze uitlokten bestonden nog geen antibiotica.
De echte afkomst is nog steeds niet definitief achterhaald. De consensus is nu: Chinese studenten op reis naar Europa brachten de griep bij soldaten in Kansas, waar Amerikaanse soldaten werden getraind voor de bevrijding van Europa. Wellicht brachten Amerikaanse troepen het virus vanaf 1917 naar de fronten in Europa. Het drong België binnen via West-Vlaanderen in de richting Brabant en Antwerpen, en vandaar naar de rest van het land. Toch was de neiging groot om de ziekte te onderschatten. Wie van complicaties gespaard bleef, was er vaak al na enkele dagen van af. De overheid, vooral de lokale besturen, begrepen dat het besmettingsgevaar het grootst was bij jongeren. Zieke soldaten werden geïsoleerd, gemeenten sloten de scholen. Onder meer rouwstoeten werden verboden.

In augustus 1918 had de helft van de Amerikaanse soldaten in Europa de ziekte: 43.000 man overleefden het niet. (Dit is bijna de helft van het aantal Amerikanen dat in Europa stierf; aan het front vielen ruim 50.000 man.) De ziekte sloeg snel over naar andere legerkorpsen, ook de Duitse.

Eind augustus leek het ergste plots voorbij. Maar het virus bleef rondwaren, muteerde en barstte in oktober uit in een tweede golf, die tot eind 1918 aanhield. Het werd een dodelijke herfst. Maar net als nu aarzelden de overheden. De eerste golf liep relatief goed af, zodat de veel dodelijkere tweede golf aanvankelijk ernstig werd onderschat. En hij kwam op een moment dat veel mensen in beweging waren: de evacuatie van het Duitse leger, de intrede van de bevrijdingstroepen en vervolgens de terugkeer van gedemobiliseerde soldaten. Vandaar dat in Engeland en Duitsland deze griep de "Vlaamse griep" genoemd werd.
In deze tweede fase waren de zwakkere sociaal-economische groepen de motor voor verspreiding van het virus. Terwijl het virus aanvankelijk vooral bij de middenklasse zat, die weinig in de volksbuurten kwam, werden die daardoor maar relatief mild  getroffen. Maar vanaf de tweede fase zat het virus in de brede samenleving, dus ook in de volksbuurten. Als je dicht opeen woont, in bijvoorbeeld een appartementsblok, is het veel moeilijker om afstand te houden.

Lokale besturen stonden er alleen voor. Ze sloten scholen, circussen, bioscopen en spektakelzalen, verboden publieke manifestaties, raadden isolering en goede verluchting aan, de Leuvense universiteit ging dicht. Maar het gebeurde inconsistent en ongeco­ördineerd. Bij de bevrijding begin november beperkte de teruggekeerde Belgische regering zich ook tot adviezen, vooral om te des­infecteren. Ondertussen leidden com­plotden­kers de aandacht af door de schuld te leggen bij communisten, losbandige vrou­wen of een Duits bacteriologisch wapen.

Eind 1918 verzwakte het griepvirus, wat het niet belette om enkele weken later weer aan kracht te winnen en in januari-maart 1919 een derde golf uit te lokken, al kende die een geringere intensiteit, waarna het ­virus voorgoed verdween. Dit omdat veel mensen die reeds besmet geweest waren vroeger immuun bleven.

De oorlog en het gebrek aan medische ervaring beletten in 1918-’19 dat de pandemie efficiënt werd aangepakt. 

 Dat excuus kan onze tijd niet inroepen. 

Hospitalen van De Panne en de Spaanse Griep

In 1917 was er een verandering van het opperste commando van de legers alhier. Het Belgisch front werd meer uitgebreid naar het zuiden en de sector Nieuwpoort. die sedert de slag van de IJzer door de Fransen was bezet. De Westkust kwam nu in handen van Engelse troepen. Dus was ook De Panne in Engelse handen maar het hospitaal l'Océan bleef een Belgisch hospitaal. De Amerikaanse giften gingen nu naar het Amerikaanse Rode Kruis maar deze bleven verder betalen voor “l’Océan”. Meer zelfs, er kwam zelfs een uitbreiding met een veldhospitaal in Vinkem (Men noemde het zelfs “hopital de Bruxelles” omdat men met de hospitaal tot Brussel zou kunnen opschuiven bij doorbreking van de gevechtslinies). In 1918 gaf de gezondheidsdienst van het leger aan de hospitalen van De Panne, Vinkem, Beveren en Hoogstade het bevel om hun capaciteit te herleiden tot 250 bedden elk. De legerleiding verwachtte een Duits offensief en wilde voorkomen dat het kostbare materiaal in vijandelijke handen viel. Dokter Antoine Depage was echter eigenzinnig en negeerde het bevel. Onverwacht keerde de situatie en het offensief van 27 september 1918 forceerde een doorbrak van de geallieerden maar wel ten koste van zeer veel slachtoffers. Weldra meldden Beveren en Hoogstade dat de capaciteit van 250 bedden bereikt was. Driekwart van de gewonden (nl; 4300!) werden naar "l'Océan" gevoerd, dat op volle kracht werkte en nog net de grote stroom gewonden kon opvangen. Dit was op de tweedevgolf van de Spaanse Griep. In de literatuur wordt nergens geschreven dat hier ook slachtoffers van de Spaanse Griep zouden opgevangen zij (ook niet van na den oorlog)
Dit is wel het geval geweest in het legerhospitaal van Cabour. 

Toen op 20 juni 1917 de Britten de kustsector van de Fransen over namen gehoorzaamde Cabour. Immers de chirurgische diensten van het hospitaal van Cabour waren reeds vanaf 12 maart 1917 naar het gloednieuwe hospitaal van Beveren overgebracht. Vanaf die datum werden alleen nog zieken opgenomen, geen gekwetsten. Het zogenaamde Cabour Médical. Bevelhebber werd Dokter Nolf.
In Cabour werden ruim 200 slachtoffers van de Spaanse Griep per week binnengebracht, waarvan ongeveer 22 % de ziekte niet overleefden (zie bron)

Analyse van het virus

De ontmaskering van het Spaanse griep virus zou decennia op zich laten wachten. In 1997 werden uit de bevroren bodem (permafrost) van Alaska slachtoffers van de Spaanse griep opgediept. Uit hun longweefsel isoleerden onderzoekers sterk gedegenereerde fragmenten van het macromolecuul (RNA) van de griep. Op basis hiervan kon pas 10 jaar later het complete genoom van het virus worden gereconstrueerd van(de Chinezen in Huan konden dat reeds in de eerste dagen van Corona). Het gemuteerde vitus bleek een influenza A-virus te zijn ,type H1N1, nauw verwant aan de vogelgriep . Het wist waarschijnlijk over te gaan van dier naar mens (men vermoed in reeds China in de winter van 1917-18). De mens was een soort die er niet eerder mee in aanraking was gekomen en waarvan het immuunsysteem nog geen antistoffen had aangemaakt.

Gebrek aan medische kennis en de algehele chaos van een wereld in oorlog zorgden ervoor dat het virus ongehinderd met de rekruten mee naar Europa kon varen. De loopgraven, maar ook andere plekken waar vooral jonge mannen dicht op elkaar en onder beroerde omstandigheden zwaar werk verrichten, bleken een ideale voedingsbodem. 

Historiek van het Griepvirus (Influenza)Type A virus

Interessant is om de geschiedenis van het Griepvirus te volgen. Men weet dat reeds in 6.000 jaar geleden vogelgripen gemeld werden in China bij de gedoministikeerde eenden. Bij de mensen werd hierover gerapporteed door Hippocratus 2,500 jaar geleden. Ook in het oude Rome zou zijn regelmatig plotse epidemien geraporteerd die zouden aan de griep te wijten zijn (maar er waren vroeger meerdere epidimedische ziekten met analoge begin symptomen zoals pest, typhus, malaria, hepatities A,....). Ook in de middeleeuwen zouden meerdere epidemiegolven geweest zijn. Het is pas vanf 1850 dat men gedetailleerde beschrijvingen heeft dank zij de Engelsman Théophille Thompson. Door het feit dat het griepvirus regelmatig muteert zijn de mensen niet immuum. Tot heden blijken de varkens de beste overdragers te zijn van de vele soorten vogelgriep naar de mens. De Spaanse griep - type A H1N1 (1918), de Aziatische griep - type A H2N2 (1956-1958), de Hong Kong griep - type A N3H2 (1968), en de Mexicaanse griep -type A N1H1  (2009).  Zijn allen van deze griepfamilie nl type A waarvan de meest dodelijke de Spaanse Griep was Type A H1N1. (er bestaan ook nog andere griepen van type B, C en D). In 2009 voor de Mexicaans griep was men in paniek omdat van hetzelfde ondertype was als de Spaanse griep (ook een varkensgriepvirus maar die bij de varkens nog minder verspreiding had). Het was wel uiterst besmettelijk bij de mens maar gelukkig met een laag dodencijfer. Dit virus heeft wel een pandemie veroorzaakt maar heeft uiteindelijk het oude Spaanse griep virus van zelfde type A H1N1 dat nog altijd aanwezig was in menselijke bevolking verdreven.
Sinds de Spaanse Griep in 1918 zoekt men voor een vaccin. Het is pas in 1944 dat men vooruitgang maakt dan zij de grote druk vanuit het Amerikaans leger. Pas vanaf 1968 is het effect van de griepinentingen goed voelbaar. Zij hebben de immuniteit versterkt ingevolge in inbrengen van de vorige griepvarianten in het vacin.

Griep wordt veroorzaakt door het "influenzavirus" type A of B bij de mens, 

De Coronavirussen

Deze naam wordt hegeven naar een recent bekende familie virussen die er speciaal uitzien onder het electronenmicroscoop door hun uitwendig kroontje uitsteeksels, vandaar de naam "corona" (=kroon). De eerste uitbraak was het SARS virus dat in 2003 eerst uitgebroken is in Vietnam (SARS verspreidde zich zeer snel en maar was veel dodelijker. Vandaar in 2004 snel ingedijkt maar ook nu nog geen vacin). Een volgende was het MERS in Saudi Arabie. Ook kunnen indijken en ook geen vaccin op punt gesteld. Deze 2 corona virussen zijn genetisch verbonden met het huidig corona virus maar zijn verschillende in genetische code. Het is relatief nieuw voor mensen. Vandaar hebben we tegen de ziekte die het veroorzaakt nl COVID-19 (19 van 2019 het jaar dat de ziekte ontstaan is) nog geen immuniteit opgebouwd.
De eerste symthonen en ziekteeffecten zijn gelijklopend met het Influenca virus. We zullen het pas volledig kunnen beheersten als een vacin (in 2021) toegediend wordt gecombineerd met een strenge contacttracing op een een veel minder groot aantal besmettingen.

Op 11 januari heeft Em. Prof. Jean Plum een  webinar gegeven  ‘Een wetenschappelijke kijk op Covid-19: van pandemie tot vaccin’ met". Herbekijk>>> + Bijkomende Vragen>>>
Enkele van zijn duidelijke slides zijn hieronder overgenomen

Bron: Marc Reynebeau in De Standaard van 2 november 2020

en ook KIJK   6/2018

"Charles Cabour"   door Norbert Desiere  in  2005

https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/influenza

Meer informatie:

• YouTube: The 1918 Influenza Pandemic in America | Struggle Against the Spanish Flu | Documentary