5.3.1. Hidrokarburoak

1.1. HIDROKARBURO ASEAK, PARAFINAK edo ALKANOAK

Karbono-atomoen arteko lotura bakunekin osatutako hidrokarburoei aseak, parafinak edo alkanoak deitzen zaie. Ondokoetan sailka daitezke: katea irekiko aseak(katea linealeko alkanoak) , katea adarkatudun aseak eta hidrokarburo zikliko aseak

1.1.1. Katea linealeko alkano alifatikoak

Izendatzeko –ano atzizkiaz bukatzen dira eta karbonozko atomo-kopurua adierazteko aurrizki bat erabiltzen da:

CH₄ metanoa CH₃-(CH₂)₅-CH₃ heptanoa

CH₃-CH₃ etanoa CH₃-(CH₂)₆-CH₃ oktanoa

CH₃-CH₂-CH₃ propanoa CH₃-(CH₂)₇-CH₃ nonanoa

CH₃-CH₂- CH₂-CH₃ butanoa CH₃-(CH₂)₈-CH₃ dekanoa

CH₃-(CH₂)₃-CH₃ pentanoa CH₃-(CH₂)₉-CH₃ undekanoa

CH₃-(CH₂)₄ -CH₃ hexanoa CH₃-(CH₂)₁₀-CH₃ dodekanoa

Beste konposatu batzuek: tridekanoa (13) , tetradekanoa (14), pentadekanoa (15),

hexadekanoa (16), heptadekanoa (17), oktadekanoa (18), nonadekanoa (19), eikosanoa (20), heneikosanoa (21), dokosanoa (22), trikosanoa (23), tetrakosanoa (24),…, triakontanoa (30),…, tetrakontanoa (40), eta abar.

1.1.2. Alkano alifatiko adarkatuak

Hidrokarburo batean hidrogeno bat galtzen denean geratzen denari erradikala deitzen zaio. Hauek izendatzeko hidrokarburoaren bukaerako –ano –ilo-z aldatzen da.

CH₃- metiloa

CH₃-CH₂- etiloa

CH₃-CH₂-CH₂- propiloa

CH₃-CH₂- CH₂-CH₂- butiloa

Katea adarkatua duten alkanoak honela izendatzen dira:

Ø Kate nagusitzat karbono-atomo kopururik handiena daukana aukeratu.

Ø Hautatutako katea mutur batetik bestera zenbakitu, albo-kateak dauzkaten karbonoei zenbakirik baxuenak emanez. Erradikalak kate nagusiaren aurrean izendatzen dira ordena alfabetikoari jarraituz .Erradikalaren posizioari dagokion zenbakia(lekutzailea) erradikalaren izenaren aurrean jartzen da, gidoitxo batez bereizirik.

Ø Erradikal berdin-berdinak adierazten dituzten lekutzaileak komen bidez bereizten dira bata bestetik, eta erradikalen izenek di-,tri-,tetra- aurrizkiak hartzen dituzte.

1.1.3. Zikloalkanoak

Karbono-atomo kopuru berdineko kate irekia duen alkanoaren izenaren aurrean ziklo- aurrizkia jartzen da.

1.2. ALKENOAK edo OLEFINAK.

Karbono-atomoen artean lotura bikoitz bat edo gehiago dauzkaten hidrokarburoak dira.

Ondoko arau hauen arabera izendatzen dira:

Ø Lotura bikoitza daukan katerik luzeena aukeratu eta atzizkia –eno izango da.

Ø Katea zenbakitzeko lotura bikoitzetik hurbilen dagoen muturretik hasiko gara. Lekutzailea lotura bikoitzak lotzen dituen bi karbono-atomoei dagozkien zenbakietatik txikiena da.

Ø Erradikalik badago, kate nagusitzat lotura bikoitza daukaten kateetatik luzeena aukeratuko da. Lotura bikoitza duen karbono-atomoari ahalik eta lekutzailerik baxuena egokitzeko eran zenbakituko da katea. Erradikalak alkanoetan bezalaxe izendatuko dira.

Ø Lotura bikoitz bat baino gehiago izanez gero, honako atzizki hauek erabiliko dira: -adieno,

- atrieno, -atetraeno ,…. Katea zenbakitzeko lotura bikoitza duten karbonoei ahalik eta lekutzailerik baxuenak emango zaizkie. Kate nagusitzat lotura bikoitz gehien dauzkana aukeratuko da luzeena izan ez arren.

Ø Erradikala: CH₂=CH- Biniloa (etenilo)

1.3.ALKINOAK edo AZETILENOAK

Karbono-atomoen artean lotura hirukoitz bat edo gehiago dauzkaten hidrokarburoak dira.

Alkenoetan azaldutakoa alkinoetan ere erabiliko dugu atzizkia bakarrik aldatuko dugu –eno jarri ordez –ino jarriko dugu.

1.4. HIDROKARBURO AROMATIKOAK edo ARENOAK

Bentzeno-eraztunean egon daitezkeen ordezkatzaileak, erradikalak bezala izendatzen dira bukaeran bentzeno hitza erantsiz.

Adibideak:

a) Toluenoa (metilbentzenoa)

b) Etilbentzenoa

c) 1,2-dimetilbentzenoa

1,3-dimetilbentzenoa

1,4-dimetilbentzenoa

d) Etenilbentzenoa (estirenoa)