1. Fenomeno elektrikoak: elektrostatika
Elektrizitate estatikoa.
Berez, elektrizazioaren definizioa fisikaren kontzeptu gisa ulertzen da. Kontzeptu horren bidez, karga elektrikoa irabazi edo galtzearen efektua aipatzen da, ia beti elektroiekin, eta hori elektrikoki neutroa den gorputz batek eragiten du.
Ikusi dugu korronte elektrikoa jariatzen dela, hau da, eroale baten bidez mugitzen dela batetik bestera, eta abiadura handian mugitzen dela; baina beste energia elektriko mota bat ere badago, elektrizitate estatikoa, izenak dioen bezala, leku batean geratzen dena.
Elektrizitate estatikoak deskargak sor ditzake. Alfonbra edo tapiza baten gainean zoazenean, zure gorputzak elektroiak jasotzen ditu, eta zerbait metalikoa ukitzen duzunean, hala nola atearen ziztada edo karga positiboko beste edozein gauza, elektrizitateak deskarga txiki bat sortzen du objektuaren eta hatzen artean, eta, batzuetan, sorpresiboa izateaz gain, mingarria ere bada.
1. adibidea: arropan edo ilean puxika puztu bat artilezko sueter batekin igurtziz gero, puxika hormaren kontra jar dezake eta hor egongo da. Zergatik? Igurtziz gero, globoak elektroiak hartzen ditu sueterretik edo iletik, eta karga negatibo txiki bat hartzen du, paretaren karga positiboak erakartzen duena.
2. adibidea: igurtzi puztuta dauden bi puxika , horietako bakoitzari hari bat jarri eta saiatu bata bestearengana hurbiltzen. Zer gertatzen da?
Globoek elkar ukitzea saihesten dute. Zergatik? Kontua da biek karga negatiboak dituztela eta karga horiek aldaratu egiten direla. Karga positiboak aldaratu egiten dira, eta karga negatiboak ere bai. Karga desberdinak, ordea, erakarri egiten dira.
Gauza bera gertatzen da edozein imanen poloekin: “iparraldeak” “hegoaldearekin” bat egiteko joera du, baina polo berdinak beti aldaratzen dira.
Elektrizitate estatikoaren beste adierazpen bat ekaitz elektriko baten tximistak eta trumoiak dira: hodeiek karga elektrikoak hartzen dituzte barruan mugitzen diren izotz-kristalen marruskaduragatik, eta elektroi-karga horiek hain handiak izatera iristen dira, ezen lurrera edo beste hodei batera erortzen baitira, eta horrek tximistorratza eragiten du, eta horrek trumoia. Tximistak argiaren abiaduran bidaiatzen du (segundoko 300 mila kilometro baino gehiago) eta trumoiak soinuaren abiaduran (segundoko 300 metro baino gehixeago). Hori dela eta, aurrena tximista ikusten dugu eta gero trumoia entzuten dugu.
ZER DA ELEKTRIZAZIOA?
Gorputz bati propietate elektrikoak ematen zaizkionean, hau da, karga elektrikoak hartzen dituenean, elektrizatu egin dela esaten da
ELEKTROESTATIKA aztertzen duen fenomenoa da elektrizazioa. Objektuek karga positiboa edo negatiboa har dezakete kantitate handiagoan edo txikiagoan.
"Zeinu bereko elektrizitatea duten bi gorputz gerturatzean elkar aldaratzen dute eta zeinu desberdineko elektrizitatea duten bi gorputz gerturatzean elkar erakartzen dute."
NOLA ELEKTRIZATZEN DAGORPUTZ EDO MATERIAL BAT?
ELEKTRIZAZIOA IGURTZIZ
UKIPEN BIDEZKO ELEKTRIZAZIOA
INDUKZIO BIDEZKO ELEKTRIZAZIOA
Elektrizitate estatikoa aztertzeko bi tresna erabiliko ditugu: elektroskopioa eta pendulu elektrikoa.
ELEKTROSKOPIOA (Jean Antoine Nollet, 1750)
Elektroskopioak kargaturiko gorputzak hautemateko balio du ukipenez edo indukzioz elektriza daiteke.
PENDULU ELEKTRIKOA (Charles Augustin Coulomb,1780)
Pendulu elektrikoa Coulombek erabili zuen kargadun gorputzek elkar nola erakartzen eta aldaratzen duten aztertzeko.
Penduluak bola isolatzaile bat du, hari batetik zintzilik. Penduluaren bola karga negatibodun hagatxo batez ukitzen badugu, bolak hagatxoaren karga mota bera jasoko du (negatiboa). Ondoren, karga positibodun hagatxo bat bolara gerturatzen badugu, bola erakarriko du.
Penduluak duen bolaren karga eta hagatxoaren karga berdinak badira elkar aldaratuko dute; aldiz, bolaren karga eta hagatxoaren karga desberdinak badira elkar erakarriko dute.
