Sabías que en Galicia temos rinocerontes? Isto que ves aquí, no título, é un rinoceronte. Si, aínda que non o creas, este escaravello chámase como o mamífero africano: escaravello rinoceronte. E destes si que temos a carón de nós..

Chámase cientificamente Oryctes nasicornis. O nome púxollo directamente o propio Carlos Linneo no século XVIII. Para a especie non tivo que pensar moito: nasi de nariz e cornis de corno. Este animaliño é o máis forte do Mundo: é capaz de levantar 850 veces o seu peso. E iso que non ten ósos!

Sesión 1

Os animais

O grupo de seres vivos pluricelulares que non producen alimento de seu (son heterótrofos) e non están suxeitos ao chan (como o caso dos fungos), senon que adoitan desprazarse na busca de outros seres vivos para conseguir a súa enerxía deles, chámanse animais.

Existen dous tipos de células diferentes: a célula  procariota (ou célula sen núcleo) e a célula eucariota (con núcleo diferenciado).

As células animais son eucariotas, aínda que pode que algunhas delas o perdesen para facer mellor o seu traballo (os glóbulos vermellos non teñen núcleo nos mamíferos).

Enerxía: que empregan para realizar as funcións vitais e calquera outro tipo de actividade (pensar, rir, correr, saltar, durmir...). Para isto, precisan azucres ou hidratos de carbono que atopan en outros seres vivos.

Substancias necesarias: que poden atopar na seu medio físico (bebendo auga ou respiando, por exemplo), o noutros seres vivos (vitaminas).

Como os animais non podemos fabricar o noso propio alimento, temos que tomalo doutros seres. A función de nutrición comeza cando captamos o alimento, vexetal ou animal. No interior do noso corpo trasformarémolo para extraer del as substancias que necesitamos para vivir. 

Ademais, necesitamos captar osíxeno e levalo, xunto co alimento, a todas as nosas células.

Como resultado da nosa actividade, prodúcense substancias de refugallo que teñen que ser expulsadas cara ao exterior.

A función de nutrición lévase a cabo mediante catro procesos:

Dixestión: serve para transformar os alimentos que inxerimos en substancias que as nosas células poidan empregar.

Respiración: supón a captación de osíxeno, necesario para o funcionamento das células, e a eliminación do dióxido de carbono, substancia de refugallo que producen as células durante a súa actividade.

Circulación: permite que substancias útiles para a célula cheguen ata elas e as de refugallo sexan transportadas cara a órganos encargados de eliminalas.

Excreción: permite a eliminación de substancias de refugallo cara ao exterior.

• • Órganos sensoriais: son órganos encargados de recibir os estímulos. Algúns sentidos seranche coñecidos, xa que os posúe o ser humano. É o caso da vista, o olfacto, o gusto, o tacto, o oído, o equilibrio, a sensación de dor... Para cada un deles posuímos órganos especializados. 

    • Os órganos sensoriais poden estar situados no interior do corpo ou na superficie e reciben tanto información do exterior como do interior do corpo. Os órganos sensoriais forman os sentidos. Non obstante, hai moitos animais que posúen sentidos que non están presentes nos seres humanos, como algunhas serpes que poden detectar a calor. Grazas a isto diferencian as súas presas, ao recoñecelas porque destacan sobre un fondo frío. Tamén parece que algúns peixes empregan débiles sinais eléctricos para comunicarse en augas turbias.

• • Órganos efectores: son os encargados de executar a resposta.Os ambientes en que habitan os animais son moi diversos (animal acuático ou terrestre, animal nocturno ou diurno...), polo que non todos necesitan obter a mesma información do medio.

    • Vexamos un exemplo máis concreto: para un animal que vive no interior do solo, como unha toupa, ten moita importancia recoñecer olores ou movementos na terra, pero non tanto as imaxes, xa que alí todo está escuro. Por iso teñen moi desenvolvido o sentido do tacto e do olfacto e non tanto o da vista.

• Sistema nervioso: é o encargado de procesar a información para elaborar unha resposta axeitada a cada estímulo.

Este curso imos centrarnos no estudo dos invertebrados. Os invertebrados son os animais máis antigos da natureza, e tamén os máis abundantes.

Non teñen ósos nin esqueleto interno. Aínda que algúns presentan partes duras, estas están feitas dunha substancia chamada quitina. Non son ósos formados por calcio coma os nosos.

Teñen características moi diversas nos diferentes grupos: algúns móvense con ás ou extremidades articuladas; outros, arrástranse ou adícanse a filtrar a auga fixos nas rochas, por exemplo.

Os artrópodos son os animais invertebrados que forman o grupo máis diverso do reino animal. Estes animais teñen o corpo cuberto por un exoesqueleto, coñecido como cutícula e formado unha serie lineal de segmentos ou trozos, con apéndices de pezas articuladas, como as dunha armadura medieval..

Dentro dos artrópodos, temos aos insectos, os arácnidos, os crustáceos e os miriápodos.

Insectos

Por regra xeneral, son animais solitarios e depredadores de pequenos insectos, aos que poden daren caza a través de técnicas moi variadas. Algunhas posúen potentes velenos, dos cales unha pequena cantidade, pode acabar coa  vida dun ser humano.Son capaces de produciren seda que usan para tecer arañeiras, principalmente co obxectivo de cazar, aínda que teñen múltiples utilidades. 

A pesar de que algunhas delas teñen catro pares de ollos, a maioría non gozan dun gran sentido da vista. Viven aproximadamente durante un ano e atópanse en prácticamente todas as partes do mundo, exceptuando a Antártida. 

Os moluscos están divididos en tres tipos: bivalvos, cefalópodos e gasterópodos.

Os vermes son un grupo de invertebrados moi variado sen patas que sempre teñen a forma de verme. Hai que ter moito coidado con clasificar como gusanos ás orugas, que soen ser insectos en fase de larva, antes de facer a súa metamorfose.

Segundo a súa forma, pédense clasificar como anélidos (de anel: teñen aneis), nemátodos (cilíndricos) ou vermes planos.

A nivel microscópico, non hai dúbida de que son animais: son  filtradores grazas a un desenvolvido sistema acuífero de poros, canles e cámaras que xeran correntes de auga, provocados polo movemento dunhas células  flaxeladas (cun flaxelo ou látigo na cola). As esponxas non só teñen reprodución asexual, senón tamén sexual: ainda que non teñen gónadas, si teñen unha especie de células sexuais diferenciadas.

 Hai esponxas de auga salgada (que viven no mar) pero tamén de auga dóce. Atopáronse fósiles de esponxas, que habitaban neste mundo dende hai 540 millóns de anos. Son os primeiros animais que existiron.

Cando vemos unha  augamar (ou medusa) na praia, non nos achegamos porque nos "pica". O seu exterior está cheo dunhas células  urticantes moi perigosas para nós. Estas células detectan aos outros seres vivos que se achegan a elas e dispáranse co contacto. O resultado é que  os paraliza ou os mata. Así cazan e se defenden as medusas.

Hai unha  medusa, a  Phisalia  phisalis ou " carabela portuguesa" cuxa picadura pode ser mortal.

As medusas pertencen ao grupo máis importante dos celentéreos: os cnidarios. Os  celentereos  cnidarios  teñen dúas formas vitais diferentes: o  pólipo e a  medusa. 

Os esqueletos permanecen e poden alcanzar grandes dimensións. En augas tropicais e  subtropicales forman grandes arrecifes e tamén  afloramientos á superficie que forman illas baixas, case sempre cun lago interior, chamadas atolóns.

Para que che queden mellor  estes datos sobre os celentéreos, podes ver esta presentación dun alumno de outro ano.

Presentación sobre os celentéreos de Miguel Vázquez.

Dentro da súa pel teñen placas duras e ríxidas coma no caso dos ourizos, estas placas están cubertas de espiñas que serven para defenderse dos seus depredadores elles dá o nome:

Equino (púa) dermo (pel).

Normalmente fíxanse no chan do fondo do mar e móvense moi lentamente na busca de bivalvos aos que cazar ou algas das que alimentarse, pero tamen poden nadar movendo as súas patas. No caso dos ofiuros, a natación é o seu método normal de desprazamento. 

As estrelamares teñen para elo moitos pés diminutos chamados "podios", en forma de tubiños e a boca na parte de abaixo do seu corpo. O ano téñeno na parte superior.

Moitas veces atopamos no noso patio algunha estrelamar que foi pescada por unha gaivota e soltada nel. Non a queirades voltar á auga, porque xa estará morta.