گوتن وچیروک

 گوتن وچیروک:

ئەم خر دزانن کو گوتن زانین وتێگەهشتنا ملەتەنا. ئو هەر گوتنەکێ چیروکا خو یا هوی، ڤێ گوتنێ سود وشیرەت و رامانا خو یا هەی. زوربەی ڤان گوتنا یێ بسەر خەلکی هاتن. پشتی هنگی یێت بوینە پێ گوتن بو وی کەسێ بکاربینیت دجهدا. بارا پتر ژگوتنێت کوردی رەنگێ گشتی یێ وەرگرتی چنکی ئەم نوزانن کا کێ گوتیە ئو ژبەر چێ یان کیژ دەمی وکێژ دەڤەرێ؟ بەس سود ورامانا وێ یا مای برەنگەکێ درست. یا دیار وئاشکرایە حەتا رادەکا مەزن. یان یێت دهاتینە دارژتن وڤەهاندن ژلایت هندەک کەسێت زانا ژ بەر گەلەک ئەگەرا ئو جهێ خو یێ کری ب شێوەکێ گشت. جورێ دی، ئەوێ تایبەت، جهو، دەم و کەسێت ڤێ گوتنێ دبەر نیاسن ل نک مللەتی، دزوربەی ڤان گوتنادا ناڤێ وان کەسا یێ تێدا هاتی ئو رامان وسودا وێ یا بەر بەلاڤە لنک خەلکەکی ب درستی ئو نەهاتیە ژبیرکرن. بەلێ چەندەکێت دی جهێ نهێنیێ یێ تێدا هەی ژ وان کەسێت د گوتنێدا هاتن.

گوتنێت گشت گەلەک دزورن دزمانی مەدا، بەس لڤێری ئەز دێ دەمە بەر چاڤێ خویندەڤانێ هێژا، رەنگێ تایبەت یێ کو زوربەی ژوان دیارن بو زورا ئو هندەک ژوان نە. بو نمونە ئەڤە ژهەر دو رەنگێت تایبەت:

(رەملکا کەمبلانێ، مەلایێ گولێ یە، ما تو سیرویێ، ما کەزیێت خانا خورکی نە، مەتەلا خال وخارزانە، مام عەباسە ل دیوانێ چ بەحس، مەلەی سەرک بادا، کورێ جوییە، ژبیرێ دهێتە قنکا مەتەلا مەلەیێ باڤیا، سێ کچ دانە بیژنەکێ، وەک پیرەمێرێ توڤیا، کەرێ پیرێ، گارانا حەسو سێمێلی یە، فایدێ فاتە قیزێ یە، فیتکا حەسەن هەوێری یە، زیانا مەلەیە، کەرێ مەلەیە، ما قودس وخەلیلە، ما پیکا مەخینیانە، ما گایێ بوغەرێ یە، چێلا دهینتە کەل، ما چیروکا ماشێ یە، نە بەیتا سیسە بانێ یە، نە خانا پێسکانە، ما تو شێخێ تولەحی، ما هاوارا کولیلوکێ، کەرامەتیت قەشەینە، ما کوچکا تلوکرویە، گایێ شەرنەخی یە، قەفتا نیسکانە، راستی بێژ یێ کولاڤ خارە، میر هەوجەی ماشێ بو).

١- مەتەلا کولاڤ خاری یە

راستی بێژ یێ کولاڤ خارە

دبێژن مروڤەکی دهەمی ژیانا خودا هەر راستی دگوت. ناڤێ وی چوبو ب ڤێ چەندێ، ل هەمی دەما یێ قوتای وتەپە سەر بو. گوتن روژەکێ ژنکەک هاتە دەڤ وگوتێ بو کولاڤێ تە یێ خار وکونە. بەرسڤا وێدا وگوت: چنکی ئەز راستیێ دبێژم ئو خەلک خو ژراستیێ دەنە باش، ڤێجا دەما راستیێ دبێژم تەپا ل سەرێ من دەن. مێرکی گوتێ تە شیکریە یان نە؟ گوت بەلێ بەس ئەزا بەردایمە. وی گوتێ ها تو یا بەردایێ، چنکی تو ژنەکا خرابی ونەیا باشی. دگەل ڤێ هندی شیای وێ تەپەک ل سەریدا وکولاڤێ وی فراند. مێرکی گوتێ: من چ گوت:" راستی بێژ د کولاڤ خارن."

٢- مەتەلا مام عەباسە

مام عەباسە ل دیوانێ چ بەحسە

دبێژن پیژەنەکێ کورەک هەبو ناڤێ وی عەباس بو. دلێ وێ دشویابو بەس نە دڤیا بێژتە کورێ خو روی بروی. دەما کورێ وێ دچو دیوانێ ل گەل هەڤالا، ئو دزڤری مال دا بێژتە کورێ خو: "مام عەباسە ل دیوانێ چ بەحسە". شەڤ نە دبوری هەکە ئەڤ پرسیار نەکربە ژکورێ خو. جارەکێ دا سەرێ وی وگوتە هەڤالەکی رەوشا دایکا من ئەڤە دگەل من. کا ژبەر چ ڤێ دبێژیت. ئینا هەڤالی گوت: کورو باوەرکە دایکا تە دڤیت شوی کەت. شەڤا پاشتر هەر وەگوتە کوری. کوری گوت دایێ دگوتن سوبە ئێڤاری دی پیرا دەنە تولازا. روژا پاشتر دایکا خو برە ئاقاری ئو دا زڤریت. ئینا دایکێ گوتێ کانێ نە ئەو جحێل؟ گوت: بهنەکا دی هندەک لاو وجحێل دێ هێن دێ کەیفێ ل ڤێرێ کەن. شەڤ ب سەر پیری دا هات وگورگ ب لەقا چونێ: گوتە وان نە ب لەقلەقوکێ ماچ ماچوکێ. دبێژن گورگا خار ئو عەباس ژدایکا خو خلاس.     

٣- مەتەلا مەلێ باڤیا

مەتەلا مەلێ باڤیا، سێ کچ دانە بیژنەکێ

یا هاتیە گوتن کو ژنا مەلێ باڤیا مر، برایێ وی ژی مر بو ئو ژن برایێ وی مابو بیژن. سێ برازا هەبون. دبێژن جابا وان فرێکر وگوتێ: من سێ کچێت هەین من ئنیەتە بدەمە هەوە ئو ئەز دەیکا هەوە مارکەم. کا هوین چ دبێژن. هەر سێ برا دبەر هاتن. ڤێجا پشتی ڤی سەر هاتیێ ئەڤ گوتنە هاتە پێ گوتن: "مەتەلا مەلەیێ باڤیا، سێ کچ دانە بیژنەکێ".

٤- مەتەلا ئاشەڤانی

مەتەلا خالو خوار زایە

دبێژن مروڤەک چو ئاشی، ئاشەڤان خالێ وی بو، ددلێ خودا دگوت: باشە خالێ منە مزی ژمن هەل ناگریت. خالێ ژی ددلێ خودا دگوت: ئەڤە خوارزایێ منێ هاتی دێ کەپولکەکا زێدە دەتە من.

 مز = ئارە ل جهێ پارەی   کەپولک =  وەک ترارەکی یە دبن ئاری دهلینیت شینا پارەی دەنە ئاشەڤانی

 ٥- مەتەلا قازیێ بچیکا

قازیێ بچیکا خو خندقاندی

دبێژن: روژەکێ قازیەک درەخ مالەکێرا دچو، گوهلێبو بچیکەکێ دکەتە گری ب دەنگەکێ بلند. وی پرسیارا وێ خێزانێ کر وگوتێ: بوچی هوین وی زاروکی تەنا ناکەن؟ بەرسڤا وی هاتە دان ژلایێ وان ڤە وگوتنێ: چ داخازا دکەت ئەم یێ بو وی بجه دهینین، بەلێ یێ عنادویە نا هشبیت. کەس نە شێت تەرازیا وی راست ودرست دکەت. ئینا قازی بەرسڤا واندا گوت: ما چ حالە هوین نەشێن. کا بینن ئەز دێ وی تەناکەم وداخازێت وی چارەسەرکەم. ئەو بچیکە گەلەکێ ب فەند وفێل بو. چ تشتێ وی دڤیا قازی بو د‌هینا بێ راوستیان. جارەکێ گوتێ: ئەزێ برسیمە، هەرە بو من نانەکا رەق وتەنک بینە؟ قازی وەکر، کورکی نانا خو ل عەردیدا وهویر بو. وی کرە گری بو نانا شکەستی، قازی گوتی خەمێ نەخو دێ چم بو تە ئێکا دی ئینم، وی گوتێ نە خێر من ئەڤە دڤێت ئەوا هویربوی من دڤێت تو بو من ساخ کەیە ڤە وەکی بەرێ. قازی هندی هاتێ ئەو ل بەر نەهات ئو هەر کرە گری. دەمەکێ کورت خێزانێ دیت کورک یێ مایە بێ دەنگ، کەیفا وان هات، وان هزرکر قازی یێ شیای داخازێت وی ب جهبینیت. هەمی هاتنە ژور، دیتن قازیێ قازیا یێ خو هەلاویستی ب کنفی ئو خو یێ خندقاندی. ژبەر ڤێ چەندێ ئەڤ گوتنە یا هاتیە پێ گوتن مەبست ژێ ئەوە کو زورا ب ئیزایە مروڤ بکاریت تەرازیا بچیکا راست کەت ب درستی.

٦- مەتەلا رێڤینگێت نەزان

نەزانو... بەرێ خو بکە.. جیرانو

گەلەک رەنگێت زانین وپێزانان مروڤ وەردگریت دقویناغا ژیانا خودا، هەر ژدەستپیکێ هەتا مرنێ. ئێک ژوان چاڤکرنە، کو دبێژنێ چاڤ لێ کرن. ئەو دەما مروڤ سەح دکەتە ئێکێ دی گاڤا کارەکی دکەت یان پێزانینەکێ بەلاڤدکەت مروڤێ نەزان ژوێ ب خو دگریت ئو ب کار دهینیت دژیانا خودا ل پاشە روژێ.

روژەکا نیڤرو چەند رێڤینگ بو نە مێڤان ل مالەکێ ل گوندەکێ کوردا. مالخویێ وێ خێزانێ نە ل مالبو. کابانیێ زانی ئەو دبرسینە، ئینا رولێ خو ب درستی کر، چو کوتکەکێ دوشاڤی پڕکر ئو کەڤیژکەکا تژی کونجی دانا بەر وان وبلەز دەرکەڤت، وێ نەدزانی کو وان ئەڤ رەنگێ خارنێ نەدیتیە کا چەوا دخون؟ پشتی دەرچوی، مێڤان مان حیبەتی ئێکی بەرێ خو کرە یێ دی دگوتنە ئێک ودو کا چەوا دێ شێن ڤی زادی خون بێ نان وبێ کافچک. هەمی مانە وەسا بهنەکا خوش، کەسێ دخورا نەدیت ب چیتە نک وی زادی ڤە. دوێ ناڤ بەینێدا بچیکەکێ مالێ سەر خو ئینا بەر دەروکی وسەحکرە وان. مەزنێ وان نیشان کری وگوتێ وەرە مامو ڤێ بخو. وی زانی ئەو یێ شەهرەزا یە دخارنا ڤی زادیدا. زاروکی نە کرە مەردی وبژور کەفت ئو ل سەر چکێ خو راوستا ودەستێ خو دناڤ دوشاڤێ هەلاند، راکر ل کونجیا دا وبرە بەر دەڤێ خو وئالیست. زڤری داجارەکا دی دەستێ خو لێدەت، ئێک ژوان ملێ وی گرت ئو برە دەر گوتێ هەرە ئەم ڤێ کەتین، تە نیشا مەدا. مێڤان لێ پالە بون دوشاڤ وکونجی کرنە بنک، تشتەک تێدا نەهێلان چنکی دهیلاک بون ژبرسادا.

٧- مەتەلا دەروێشی

چیا برو، گوت: ئەگەر نە بروی، ئەمن بروم   

دبێژن ل گوندەکێ کوردا ئەز نزانم کیژک بو یان دکەڤتە کیری، یان ل کیژدەڤەرێ یە، بەس یا ئەز دزانم، گوندەکێ کوردا تیشێ ئاریشەکا سروشتی بو. کەڤرەکێ مەزن ژچیا ڤەرست ئو ژوردا هات وکەڤتە دناڤ بەربەندا گەلی ب رەخ گوندی ڤە. ئەو دەربەندە رێکا هاتن وچونا وان بو ئو رێکا کاروانیێت دەڤەرێ بو. کەس نەشیا چ چارە لێ بکەت. هەمی کەتبونە دخورکومانکێدا ژبەر گەلەک کارێت وان ب زەحمەت وئیزا کەتبون. دبیژن روژەکێ کا برایەکێ سورا بو مێڤان ل وی گوندی. سەحکرێ سوحبەتا وان خرا هەر سەر وێ تارێتێ بو ئەوا ب سەرێ وان هاتی. ئەوی دیت ئەڤە خوش دەلیڤە یە هندەک پارا ب دەست خوڤە بینیت. ئینا گوتە مەزنێ گوندی ئەز توانم ڤی کەڤری ژوی جهێ ب وەرگێرم وپالدەمە وێڤە ژدەربەندێ ب چەند ئاخڤتنا. بەس بەری ئەز ئەڤێ بکەم من دڤێت هوین بو من پێشەکێ بکەن. ئینا موختاری هەر ژمالەکێ هندەک دراڤ جەماندن بو وی کەسی. بەری روژ بهەلێت وی کەسی قەستا دەرێ گەلی کر، ئو نە هێلا کەس دگەل وی بچیتە وێرێ. گوتە وان هوین سەحکەنە من ژدویرڤە. ئەو کەس گەهشتە دەف کەڤری ئو راوستیا ودەستێ خو درێژ کرە کەڤری ئو گوتێ: " چیا برو، کەڤرو برو، گوت ئەگەر نە بروی، ئەمن بروم ". ئەڤ گوتنە سێ جارا گوت وگوتە ڤە. دگەل هندێ رێکا خو گرت و ب سەر چیای کەت وبەرێ ڤە بو. ئوکەڤر هێلا ل وی جهی هەر وەکی خو. ل وی دەمی گوندیا زانی کو وی ئەو خاپاندن.

٨- مەتەلا عیسوی ومیری

میرم بوری

     عیسێ دەلا پیرمەندەکی کوردبو ، گەلەکێ زانا وتێگەهشتی بو، جهەکێ بەرز وبلند هەبو ل دەڤ میرێ. میری باوەریەکا زور دابویێ دکارێت خو یێت دژیانێ دا. زور دەمەێت خو دبوراندن دگەل وی هەر وەکی هەڤالەکێ نیزیک. روژەکێ دەر چون ژباژێری دا ل سەر خو ب گەریێن ئو دەمەکێ خوش بورینن. ل بهن ڤەدانەکێ میر کەڤتە خەوێ، ئینا عیسێ ما زێرەڤان ل سەر سەرێ وی، دەمەکێ کورت پێنە چو تیپشکەک دەر کەت ژکونەکا نێزیک وقەستا میری کر، گەلەک نێزک بو چ نەما بو ب میری ڤەدەت، چ ب عیسێ نەما ئینا خەنجەرا خو دەر ئێخست دسەر سەرێ میری را دا تیپشکی ب کوژیت. دەما وەکری تیپشکی خو ڤەکێشا و چو دکونێ ڤە، میری ژی چاڤێت خو ڤەکرن وسەحکر خەنجەرا رویسا ل هنداڤێ سەرێ وی. میر ما حێبەتی ونەدا ونەستناند، ما بێ دەنگ، وێ گاڤێ عیسێ ئەڤ گوتنا خو یا بناڤ دەنگ گوت: میر بوری. پەیڤا بوری دزمانیدا دو رامانێت تایبەت یێت هەین، ئێک میر تیپشک چو ونەما، یا دی میر من باوەری دناڤ بەرا من وتەدا هاتە برین وقەتاندن. چنکی شروڤەکرنا ڤێ رەوشێ ب چ رەنگا نەدشیا عیسێ بو میری رونکەت کو ئەو تیپشک بو دا ب  وی ڤەدەت وبەلێ غەوارە بو. ژبەر ڤێ عیسێ بریاردا میری ب هێلیت وبەرێ خو ب دەتە جهەکێ دی.

٩- مەتەلا صالویێ دین

صالویێ دین گوت: خو ل تێلا حوکمەتی نەدە

پشتی چەند سالەکا ژ شورەشا ئەیلولێ، دینەکەک هەبو دگوتنێ صالویێ دین. ئەڤە نە وەک گەلەک دینا بو ل دهوکێ. ئەڤی چ جارا خەلەتی نە دکرن دراستا کەسێدا، یێ رەحەت بو، یێ بێ گازندە بو، خەلکێ خێرخاز زاد وخارن دانێ، بکوتەکی هندەکا جل وبەرگ دکرنە بەر وی. کێم جارا تورە دبو ئەو ژی هەکە بچیکا دئاراند وترانە پێ دکرن. دا ژوێرێ چیت وب ئەزمانێ خو پیچەکا پت پتێ دکر. هەمیا حەژێدکر ئو چاڤێت خو دانێ وسوحبەت دگەل دکرن. کەلەک جارا دا بێژنێ صالو دێ کیڤە چی؟ دا بێژیت: کی؟ صالو!. ئەڤ کییە هەرا سەر ئەزمانێ وی بو. روژەکێ قەستا گەلیێ دهوکێ دکر، ئو ل دیف سەرێ خو دچو. ل نک ملا خانێ ووان دور وبەرا هندەک تاپیێت عەسکری لێ بون. بەری روژەکێ لوغمەک ل وێرێ پەقیبو ل سەر رەخێ جادێ ل دەف ستوینا کارەبێ ئو چەند تێل ژێ قەتیابون وکەتبونە خارێ ل عەردی. صالو گەهشتە دەف وێ ستونێ ورەق راوستیا. ئینا دەستدا وان تێلا بهنەکا خوش، سەربازێت وی تاپیا نیزیک هزرکر ئەڤە یێ هاتی سەح وسیەکێ ژ وێ لوغمێ بکەت. ڤێجا ژوردا هاتنە نک وی گرتن ونەرمژاند بقوتانێ. پشتی هنگێ صالو فرێکرە لیوایێ بو چەند پرسە. بەلێ هندەک خێرخاز پێ حەسیان وچون دەر ئێخست ژبەر دینیاتا وی.  ژبەر ڤێ رویدانێ ئو ژبەر وێ لێدانا خارێ، دەما صالو برێڤە دچو بو خو دگوت: "چ بکەن وەب کەن بەس خو ل تێلا حوکمەتێ نەدەن". ڤی دینی هزردکر کو ئەو یێ هاتیە قوتان ولێدان چنکی وی یێ دەستایە تێلێ.  وەکی زانا دبێژن: "ب خو زانینێ وەرگرن ژدەڤێ دینا". ئەرێ ئەڤە راستە چ جارا خو ل تێلا حوکمەتێ نەدەن هەکە دێ هەوە گریت ووێڤە هاڤێت.

١٠- مەتەلا قاسدێ میری

میرم گەرم کە

میری نامەکەک هەبو دا فرێکەت بو جهەکێ دویر وتایبەت ب نهێنی. دەمێ سالێ زڤستان بو، بەفرێ هەمی رێک گرتبون، زورا مەترسی بو کو ب گەهنە وێ قویناغێ ب ساخی. چنکێ بابەت یێ گرنگبو وی گوتە پیرمەندێ خو عیسێ ریەکێ نیشان من بدە  کا دێ چەوا ڤێ نامێ گەهینیم. وی گوتە میری قاسدی گەرم کە میرێ من. ڤێجا میری گوتە زەلاما جلکێت گەرم وستویر بکەنە بەر دا ب هێتە پارازتن ژ سەرمایێ. بەلێ مەخابن چیێ دچو نە دزڤریڤە، دمر ناڤ بەفرێدا برێڤە. جلکێت ستویر ج بهایێ خو نەئینا. میری گوت عیسو ئەڤە کەتە بەرێ تە، ئینا پیرمەندی ئێک هەلبژارت وگوتێ ئەڤە چەند زێرەک بوتە ئو دەما تو ڤەگەریای دێ تەمەت ڤان دەمە تە: دێ هەرە وخو زیرەکە ئو زوی بزڤرە ڤە. قاسدی دو پێ هەبون ودوێت دی قەرکرن وبرێکەت ، هەر بهنەکێ دراوستیا سەحدکرە زێرا کەیفا وی دهات وپتر بلەز دچو ئو قەت ب سەرمایێ نە دحەسیا. ئو ل هاتنێ دگوتە خو عیسێ دێ هندی ڤان ژی دەتە من، ڤێجا پتر گەرم دبو. قاسدیا خو ب چهئینا بدرستی ئو زڤری کوچکا میری. میری گوتێ تو ب ڤان جلکا چوبوی. گوتێ بەلێ میر، میر ما حێبەتی، ئینا گوتە عیسێ ئەڤە چەوا چێبو ؟ کا بیژنە من. عیسێ بەرسڤ دا: میر من گەرم کربو ب دراڤا ئو تە گەرم دکر ب جلکا. پارا وەلێکر کو ب سەرمایێ نەحەسیێت میرێ من.

١٦-٥-٢٠١٧ دهوک

PDF