گوتن وبەرتیل 

گوتن وبەرتیل

بها ونەرخێ گوتنێ بو بەرەف هینانا بەرامبەری

گوتنێت کوردی جهەکێ زورێ بەر فرەهـ وڤەدایێ ڤەگرتیێ هەی دناڤ زمانیدا، یێ شیای ناسناما ڤی مللەتی ب راگریت ژخر لایانڤە، کو هێلای ئەڤ زمانە خۆ پێگڤە بگریت وبمینیت ساخ وزندی حەتا نوکە، و بەردەوامی دایێ بو رێڤە جونا ژیانا ڤی مللەتی بەرەف پێشکەڤتنێ ڤە. ئەڤ ڤەرێژا هاتی بو مە ب ڤی رەنگی، دبێتە جهێ سەر بلندیا مە ژبەر وان رەوشت و شیرەت ورەوشێت پر بها ئەوێت تێدا هاتین. ئەم ل ڤێرێ دشێین بێژین کو زمانی ئەڤ گوتن بو مە راگرتن وبەر وڤاژی رەسنیا ڤان گوتنا هێلا زمانێ مە بمینیت ساخ وزندی وبەر بەلاڤیێ بدەتە خۆ وجهێ مانا خو موکم بکەت دناڤ خەلکێ مەدا ژکەڤن وحەتا نوکە.

لێدانا گوتنێ دگەل سەرهاتیێت وێ دناڤ گڤت وگویادا بهایەکێ بەرز وبلندێ هەی بو چێکرنا قەناعەتێ و بەرەف هینانا وان کەسان بو ئەوان تشتێت ئەو پێ حەزدکەن وپێ دلخوش. ل دەف مە کوردا گوتن یا بویە رێبازا مە یا ئەم دسەرا دەردبازدبین و ب ڤێ رێکێ ئەم دشێین بەرامبەری ب نک خو ڤە بینین. چنکی گوتن پتر ژئاخڤتنێ ئەسەر وجهێ خو یا هەی دمەژیدا، ئو رەوانیا مەبەستێ شوپا خو پتر دکەت دگوهێدا و پتر بەر بەلاڤیێ دەتە رەوش وئاهنگێ ئەوا پێگوت دسەر دئاخڤیت ودبیژیت. ژبەر ڤێ گرنگیا وەسا پر بها بو نێزیک ئینانا واتێ ب کورترین شێوە، گوتنێ جهێ خو یێ بەر فرەهێ کری دهەمی جورێت ئاخڤتنێدا دژیانا مەدا. ژبەر ڤێ رون ورەوانیا گوتنێ جهێ خو یێ ب کارتیکەری هەی دناڤ رەشتێت مروڤیدا دهەمی لایێت ژیانێ کو نەشێت خو ژێ بێ بارکەت، چەند پلا وی کەسی یا بلندبیت دناڤ جڤاکێدا.

زوربەی ڤان گوتن وبێژێت گرنگ وپر بها نە هاتینە ژهزرەکا پیچ وخلولە یان ژرەوشەنبیریەکا کێم نەرخ وبێ سود ومەبەست وبها، بەلێ یا هاتی ژرەوشەکا مروڤاتیێ ب هەمی رەنگ وهورهیرکێت ژیانا نەتەوەتیا کوردا ب وینەکێ تازە وجان. ب ڤی شێوەیێ هو یێ خۆ راگرتی یێ شیای ببیت پالڤەدەرەک بو پاراستنا رەوشتێت کەسانی وجڤاکی دناڤ نیشتیمانا مللەتێ کوردا، و بەشداریەکا  زور بلندا کری وبرەنگەکێ راست ودرست و بهێز وزیخی.

ئەڤە ژلایێ بەرز وبلندیا گوتنێ ڤە، بەلێ ژئالەکێ دیڤە، ڤان گوتنان هندەک رەنگێت جێواز ورکوکی و ژێکجودا یێت هەین  بومە ئاشکرا ودیارکرین ، ئەو رەوشت وتیتالێت خراب وگەندەلی تێدا هەبن ئو وەسا بو مە بەر چاڤ وموکم کرین، ئو دگەلەک جهادا یا بویە پالڤەدەرەک بوهندەک رەوشتێت لەنگ وخار ونەیێت درست کو بوینە دژ بەرامبەرێ پێداچونێت ژیانێ دناڤ جڤاکیدا. دسەر ڤێ هندێرا، ئەڤە بو گوتنێ دهێتە هژمارتن نیشانەکا گەش ورون، ژبەر پاراستنا ڤان رەنگێت گوتنا حەتا نوکە ئو هێلای گەلەک تاک وچق ژڤان گوتنا بچن.

ئەڤ رەنگێت گەندەلی وبەرتیلخارنێ ئو رەوشتێت لەنگ وخار نە یێت نوکە نە، بەلێ یا دویرە ژکەڤنیا دویروکا درێژ، ئەڤە هەبون ئو دێ هەر هەبن، ئو ل هەر دەمەکی ب رەنگەکێ جێواز وژێک جودا ژئەوێت دی. ئەڤە یا هەی ل نک خرمللەتا، ئو نەیا گرێدایە ب جهەکی یان ل نک مللەتەکی پتنێ. ئو ئەڤە یا بویە ئەگەر بو هەلوەشاندنا گەلەکا. ئو یا بویە ئەگەر بو پآش ئێخستنا دەولەتا وبن گەرکرنا زور مەزن وکەسان  ودوراندنا مللەتان ل دویرکا خر جیهانێ.

ئەو کەسێت ڤان توڤە کارا دکەن کو دبێژنێ بەرتیلخور یان گەندەل، دشین گوتنا راست ودرست، هندەک دەنگ ورەنگا بدەنێ کو رامان ومەبستا وان ب گوهێرن وەلێ بکەن بەرف خو ڤە بینن دا ئەوکەسێ بەرانبەر دمەبەستا وی ب گەهێت ئو وێ بکەت یا وی ژێ دڤێت دا کو قازانجا وی بجهبیت وەکی وی دڤێت وچەوا ئەو حەزدکەت.

ئەڤەنە ئەو چەند خالێت بەرز دناڤ زوربەی کومەلێت دجیهانێدا. چ کەسێ ئێکانە بیت، جڤاک، قول، رژیم یان دەولەت ئو گەلەک جورێت دی. دبن ڤان ناڤێت ژێریدا من چەند گوتنێت کوردی ئەوێت دهاتین دسەر ڤێ بابەتێ ب گشتی و دبیت ڤان گوتنا ل هندەک جهێت دی هندەک رامان وواتێت دی هەبن چنکی کێم گوتن هەبن دزمانیدا یا ئێک مەبەست ورامان بیت.

١- بەرتیل

ئاخڤتن پر ناکەن چ جوهالا

بەرتیل بەرا نەرم دکەن

بەرتیل ئاسنی د حەلینیت

بەفر فعلا خو ناهێلیت

توبا دارکوکەیە

جار ب بەشی،  جار ب سور بەشی

دز دزا ناس دکەن

دەڤ دخوت، بەلێ چاڤ شەرمدکەن

رزقێ هارا یێ ل دینا

رزقێ ئیکی ل ئێکی یە، یێ هەمیا سەر خودێ یە

سەقا ل دیڤ حەقا

کەس دەستێت مەردا نا ڤەگێریت

کەس رزقێ کەسێ نا خوت

گەڵ گورگی دخوت وگەڵ میهێ دچەریت

مالێ خودێ یە، دەتە بەنیا

من نە ئینایە، خودێ ئینا

ناڤێ تەیرێ خو بێژە؟

نانی بدە ف نانپێژێ بلا نیڤەکێ بخوت

هندێ نا دەتێ، حەتا هندێ نە بەتێ

هەکە خودێ دا ، دێ ژهێلینا بەرکوتەی دەت

یێ پیڤازێ نە خوت، بهن ژدەڤی ناهێت

٢- قازانجا لێک گوهارتی

ئێک ب ئێکێ

ئەز دێ صورکەم، تو بێڤەدە

ئەم هەر دو چقێت دارەکێ نە

ئەو دزیکەرە  یێ دزیا ژدزیکەرا دکەت

ب دەڤەکی دخون، ئو ب قوینەکی درین

تو من ب خورینە، دا تە بکرین

چاڤ نقێ هندێ یە

خیارێت بنەکێ نە، مێریێت کونەکێ نە

رێکا کورتان کەری یا ل سەر ژویژن کەری

گاڤا تو چویی حیلا ئه‌ز ژوێڤە دهاتم

ما بو هیکا دیکلی

هەکە خودێ دا ب هەر دو دەستا ئەگەر نینە راوستا

٣- دەڤخوشی بو مروڤێ بەرز

ئاسن ژئاسنی ناخوت

بیرێ ب دەرزی دکولن

پشتا من یا ل کەڤری

چ خوش خووشکا بو من نەبێژە

چویڤێ ستویرە، ئارێ هویرە

چێڵ مر دەو بریا

خەتا خار ژگایێ پیرە

دەوێ جەرباندی چێترە ژ ماستێ نە جەرباندی

قوچا دگەل گەڤری یە

کێڤریشکێ ب عەرەبانێ دگرن

ل بن سیبه‌را شێری بە بلا شێر ته‌ بخوت

مریێت خو پێ شاهی کرن

من جوت ب سەری شکاند

من ئەڤ پەزە یا ڤەکوشتی ژبەر ڤێ مێلاکی

یێ دەیکا مروڤی مارکەت دبیتە باب

٤- مال ڤەگوجاندن ژجهێ کاری

ئه‌گه‌ر خودێ دا نابێژیت تو یێ ژکیێ

ئەڤە هەم نانە هەم دەرمانە

باشیێ بکە ودبەر ئاڤێدا بەردە

بەرخێ ل بەر دو ماکانە

تشتێ ب سەر خودانی ڤە نە بیت یی دزی یە

چەوا بای ئینا، باروڤێ لێدا

دزی هه‌ر دزیە چ هیك بیت یان گابیت

دو بهارا دچەرینیت

دورکا تە هەرا بدوهن دای نابیت

ژناڤ دەرکەت وەک زلکی زولپ وزوها

کتک نە ل مالە دەورانا مشکانا

کەس ب روژەکێ نە بو یە مەلا

مارێ هەفت سەرە

هەکە خودێ دا بلا یێ بەندی بیت

٥- داخاز بو پاشڤە برنا کاری

یێ دبێژتە مێشا کش

داسێ ژپالا ددزیت

تبلا بری خوێ ناکەت

برایێ برنج قوتی یە

خودی کەریمە حەتا سوباهی

گورگێ بەتال کەرێ ب شول دخوت

٦- پرم وپرم وگازندە ژهەژار بەلنگازیێ

پەری وەکی بەری

سه‌رە کانی یا شێلی یه

هێلینڤانکا من هەر پیڤازە

ئەز نە مارم ب ئاخێ بژیم

ئەزهاتنە سەر دەوسا بەرێ

دانەکی تێرم ودەهان یێ برسی

چ ب سەر بێژنگا وی نەکەت

ژعەیدا کەلێ بو، ئو ژسەیرانا رویباری

٧- ناڤبەری وکەسانی

بنێت هاونا کونکرن

بەرکا فەقیرا هەرا دریایە

چیلێ بینە، دەو هەیە

خودێ که‌زانا، دەته‌ بێ ددانا

رویڤیێ چ تەلیا نینە

ژگای گوه نیشادا

لێڤ پێش ترن ژددانا

٢٠١٧ - دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن