گوتن ولەش

پارچێت گیانێ (لەشێ) مروڤی دگوتن وبێژێت کوردیدا چ ناڤ یان فەرمان

سەر: سه‌رێ لبه‌ر منه‌تا بلا بچیته‌ زیاره‌تا

سه‌رێ سه‌ر به‌ر نه‌ ئێشت بلا به‌ر به‌را بکێشیت

یێ بویە سەرکێش

رأس: رَأس: كان على رأس الشئ. فنقول "رأس المدير ‌أجتماعا"

روی: روی ل پێشن، دا ب ئێشن

یێ بێ رویبوی

وجه: واجه : قابل الأمر بوجهه. فنقول "واجه الجيش الأعداء"

چاڤ

چاڤ ل دەرا، خولیا سەرا

چاڤنقێ هندێ یە

عين:عاين: فحص الشئ بعينه. فنقول"عاين المشترى البضائع"

دفن: یێ دفن بلندە

سەرێ دفنا وی بگرە دێ مریت

أنْف: أنَف: اظهر الضيق برفع انفه

دەڤ: دەڤێ وی یێ بێ بەرسڤە

یێ بویە بەردەڤک

فوه: فم: يتفوه أي يتكلم ويتلفظ بالكلمات

گوهـ

: پشت گوهێ خوڤە هاڤێت

یێ گوهدارە، گوهی نەدێ

أذْن: يستمع وينصت عن طريق الأذن

ئەزمان: ئەزمانە ئو پەحنکا دەڤی

یێ ب سەرێ ئەزمانی دگەل مە دئاخڤیت

اللسان: يتلاسن معهم

دل: کاکلک: دل سیبەرێت دلانە

دل دلا دحەبینن

الفؤاد:القلب: وهو من أعضاء الإنسان، ويشتق منه، فأد يفأد فأدًا، وفَئِد فهو مفؤود

ستو: ستوکر

ستویێ خو ئینا بەر کێری

بار کەتە سەر ستویێ وی

عنق: عانق : لامس العنق بالعنق أى احتضن

إعتنق: جعل الشئ فى عنقه

پاش: پاش (پشت) دیوار ب گوهن

ئەو خر دا پشت خو

ئەو دپاش وپێشن

قفا: قفى: جعل الشئ فى قفاه – إقتفى : تتبع الشئ من قفاه

مل: مل دانە ئێک

یێ مل ملانێ دکەن

كتْف: كاتف: جعل الكتفه فى الكتف. فنقول "كاتف الأخ أخاه"

زەند: ئەڤەنە زەند وباسکێت وی

وان زەند ب زەدیڤە نان

عضد: أعطى قوة عضده

ئەنیشک: ئەنیشکەک لێدا

ئەنیشک ب ئەنیشکێ ڤەنا

مرفق: رافق: جعل المرفق بالمرفق

دەست: ده‌ستێ لبن به‌ری

دەست ئانەهیا ئێک دکەن

يد: أيد: أعطى قوة يده

لەپ: کەتە سەر دەست ولەپا

لەپیت خو ژێ بکێشە

كف: كَفَّ: أبعد الشئ بكفه

نینوک: تبل ونینوکێت وی هاتنە برین

نینوکێت وی هاتنە قوساندن

ظفْر:ظفَرَ :نال الشئ بظفره

پشت: پشتا وی یێ ل گەڤری

دنیا یا پشتا خوڤە دای

ظَهرْ:أظهر: وضع الشئ على ظهره حتى يراه الناس

زک: زکێ تێرە، شانە دێرە

کرە دبن زکێ خوڤە

بطن: أبطن: أخفى الشئ كأن يضعه فى بطنه

هناڤ: دیتنا چاڤا، سوتنا هناڤا

مروڤەکێ هناڤ حشکە

الجَوفْ: باطن الإنسان ومنه يقال:

"جاف، أجاف، جوفًا، استجفت، مستجاف، مجوف

سێنگ: سەر سێنگ یێ وی یە

یێ ل سێنگێ دیوانێ

صدر: تصدر: كان فى صدر الحدث

پەحنی: یێ ل سەر پەحنکا پیا برێڤە دچیت

ل دیف شین پەحنکا هەرن

العقب : تعقب : بحث عن أثر العقب و هو كعب القدم

پێ: پێ خو راکر، وی ل شوینێدا

ل دیف پێت وی کەتن

قدم: تقدم: كان فى الأمام بمد قدمه

گوشت: گوشتێ نە خوێکریە

گوشتێ وان بکەیە جوهنی دێ ژێک جودابیت

لحم: إلتحم: قارب الجسد بالجسد حتى تلامس

١٦-٨-٢٠١٧ دهوک

کارێت تبل ودەستان دگوتنێت کوردیدا:

١- دەست: دەست دگەل هەر پێنج تبلا گرنگترین پارچێ لەشی یە بو بچهئینانا کار وبزاڤا.

ده‌سته‌کێ پتنێ ده‌نگ ژێ ناهێت

دەست دەت، بەلێ چاڤ شەرم دکەن

دەستێ وی هەرێ ل سەر شیرێ رویس

دەستەکێ ڤالا، ئێکی چ تێنە ( هەردو دخال ینە)

٢- پل: پلەک: چ پله‌كا خویێ يان پله‌كا شه‌كرێ بیت ئه‌و چه‌نده‌ یا دو تل بشێت هەلگریت.

هەر وەکی پلەکا خویێ کریێ

پلەکا خوێ یێ ژێ کێمە

پل: ئەو کارە یێ دو تبل پێگڤە هێزەکێ دکەن وەک دو تبلا ل تەبەلەکێ بدەن یان ل سەرێ ئێکی بەدن.

یێ ل سەر پلێ ( ئانکو یێ ڤەنایە یێ کەتیە بەر لێدانا پلێ)

فلانکەس یێ پلە (دەمە بکەڤیت، یێ سستە)

کەس ب پلەکێ، نا چیت سەرێ ملەکێ

پلێ کیر کولە

پلەکێ ل سەرێ دفنێ بدەت دێ مریت

٣- چه‌نگ: ئه‌و تشتە یێ ب ده‌ستەکێ پتنی دهێتە هەلگرتن.

چ خو دچەنگێ وی ناگریت

نەکرە نەمەردی چەنگێ خو دبن هلاند

٤- مست: ئه‌و تشتە یێ دهێتە هەلگرتن یان پێڤەنان ب هەر دو دەستان. ئو دبنە دو دەست.

یێ مست متکری ( ئانکە هەر دو دەستێت خو یێت بدەڤی ڤەناین)

خو نە مستەکا زێری یە

مستەکا ئاڤێ ب دەڤیدا کەن

مست: کولمە: دەستێ مچاندی یە، بوکسە

هێشتا چ مست ب سەری نە کەڤتینە

بەر مستەکێ ناکەڤیت ( یێ لاوازە، بەر قوتانێ نا کەڤیت)

٥- لەپ: چەنگ:دەست: ئه‌و تشتە یێ ب لەپەکی پتنی دهێتە هەلگرتن.

دڤێ گوتنا کوردیدا ئەم دشین ڤان هەرسێ پەیڤان بکاربینن بێ گوهورین بکەڤتە درامان واتێدا:

رەشو ب دەستێت خو هەکە ئاڤێ تو بری

رەشو بچەنگێت خو هەکە ئاڤێ تو بری

رەشو ب لەپێت خو هەکە ئاڤێ تو بری

یێ بێ چەنگ ولەپە ( یێ بێ بزاڤە)

پێلە چ دلەپیدا نینە

٦- حنگ: کارهینانا هێز وزاخا هەردو دەستانە بو ب جهئینانا بزاڤەکێ.

مەشکا درێدا، چیێ هات حنگەک لێدا

کەس خو ل بەر حنگێت وی ناگریت

٧- کولم: مستا مچاندی یە، بوکسە

بەر کولمەکێ نا کەڤیت

٨- پەحنک: پەحنکا دەستی یە، نیڤا لەپی یە.

حەتا نیڤا دەستێ رەش نەبیت تاما دەڤی خوش نابیت

حەتا پەحنکا دەستێ رەش نەبیت تاما دەڤی خوش نابیت

٩- تل: تبل: زۆربەی کارێ دەستی یێ ل سەر هەر پێنج تبلێت دەستی نە.

تبلا برێ خو ناکەت. ( چ کارا ناکەت)

تبلا خو نەکە هەمی کونا

١٠- قۆرنجیک: ب کارهینانا دو تبلانە، مەبەست ئێشانا بەرانبەری یە.

ب قۆرنجیکا بخو برە سەرێ

ب قۆرنجیکا یێ چاڤ ترسیا کری

٢٧-٨-٢٠١٧ دهوک

زک دناڤ گوتنێت کوردیدا:

زک - عویر- تل : المعدة – البطن – الجوف : stomach, abdomen, belly

عویر یان زک بەشەکێ سەرەکی یە ژدەستگایێ هەپرونی ودەهاندینێ یان یێ هویرکرنێ ئەوێ دکەڤتە لایێ چەپێ ل وی شوینا ژێهەل ژزکی دناڤ گیانیدا، ئەو جهە دەما زاد وخارن وڤەخارن ژۆردا دچیتە خاری بو سۆرچکێ (المرىء- gullet) ئو پشتی هنگێ دەرباز دبیت ودهێتە عویری جهێ هێران وڤەهێرانا وان جۆرێت خارنێ.

ژبەر گرنگیا ڤێ پارچا لەشی ئەم دبینین کو گەلەک گوتن وبێژە یێ دهاتن سەر زکی دناڤ زمانێ مەدا ب رەنگەکێ جوان وتازە وب شێوەکێ رەسن ورەوان وب هەمی وات ورامانان. ژبەر ڤێ گرنگیێ من مەبەست ژی دانان رەخ گوتنێ، دا گوتن پتر مفایێ بدەت ورونببیت ل دەف خویندەڤانێ هێژا.

بێژە وگوتن: پەیڤا دەستپێکێ

زک تێرە، مل ل سەرە ( یێ بێ منەتە یێ تێرە)

زک وپێست بویە یەک (برسییە)

زک وەرزە، دەت ژهەمی تەڕزە (ب دوگیانە)

زکێ وێ یێ هاتیە بەر دەڤی (ب دوگیانە ئانکو ب حالە)

زکێ تێرە، چاڤ برسیە ( قەلس وتەماعە)

زکێ تێره،‌ شانه ‌دێره ( ها ژچنینە یێ تێرە)

زکێ تێرە، خەو ژێرا خێرە ( یێ تێردبیت خەوێ دکەت)

زکەکی یێ تێرە، پانزدا یێ برسی ( فەقتر وهەژارە)

زکەکی یێ تێرە، دەهان یێ برسی (ژار وبەلنگازە)

زکه‌کێ تێر چێتره‌ ژهزارێت برسی ( تشتەک باشترە ژ چنە)

زکێ برسی تێر دبیت، به‌لێ چ جار چاڤ تێرنابیت ( دەما زک تژی دبیت هندە چ ناچیت خار دژێ چاڤی)

زک قازنه‌کا نیسکێ دحه‌وینیت به‌لێ ئاخڤتنه‌کێ ناحه‌وینیت ( مروڤێ ب عویرک یێ وەسا یە)

زک وبن زک، بونە هەڤرک، رح ل خودانی کرە تەرک ( هەر دو پێگڤە دوژمنێ مروڤی یە)

زک دناڤەروکا گوتنێدا

یێ زک دەرفەنە ( یێ ستویر وقەلەوە)

وی بەس زکێ ل بەر ( خەما وی هەر زکە وچیێ دی نە)

چەندێ مروڤەکێ زکینە ( زۆرێ دخوت)

هەرێ ل بن زکێ خەلکی ( یێ نەچار وبن دەستە)

یێ قوریچکا دەتە زکێ خو ( گەلەکێ برسی یە)

یێ زک پەقینی نە (بابەتی درێژ دکەت وئاخڤتنێت زۆر دهینیت ودبەت)

چ تشت خو ناگریت دزکێ ویدا ( یێ ئاخڤتن دەرە، چ نهینیا نا حەوینیت)

مروڤێ زک ره‌ش، نه‌یارێ خویه‌ ( یێ نە خیرکەر وتەماع ئێشا دهینتە خو)

ئای زکو، کوتکێ دوشاڤێ ل نکو ( حەژ خوشیێ وتشتێت شرین دکەت)

ئێکی ل زکی ددا، گوت: ئای پشتێ (مروڤێ بێ کەس ومروڤ ورەزیل)

چمایە زکی نەخاری وبەژنێ نەدراندی (زک جهێ خڕ تەرزێت خارنێ یە ئو بەژن یێ جلکانە)

ئەڤە ژی چەند گوتن وبێژ سەر(تل وعویری):

عویر: چەندێ ب عویرکە.( یێ عنادویە) - وی بەس عورێ ل بەر( یێ چاڤ برسی یە)

تل: تڵێ هاتیە بەر دەڤی. ( یا ب دو گیانە) - ئێکێ ل تڵی، ئو ئێکێ ل ملی ( بچیک شیرن)

٢٦-٩- ٢٠١٨ دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن

نیشانێت تازەتیێ دناڤ گوتن وپێژێت کوردیدا

بشکورین: گەشبون درەنگ رویاندا

وەکی گولێ یا دبشکوریت. ئانکو گەش دبیت

تازەتی: یا دلێڤاندا

تازەتی یا ژێ دباریت. ئانکو یا خنە

جوانی: یا ددەڤیدا

دەڤێ وێ بەحشتە. ئانکو یا ئاخڤتن جوانە

خوشکوکی: یا دپرچێدا

یا خوشکوکە یا ب کار وکوکە. ئانکو یا خو کل وپلکری

دەڤخوشی: یا دئاخڤتنێدا

دەڤخوشا روی گەش. ئانکو یا بەر بەروژە

سڤکێ: یا دبەژن وبالاندا

تو دبێژی سویسکە. ئانکو یا سڤکە

شرینێ: یا دچاڤاندا

شرینی نیڤا دینی. ئانکو یا جانە

گەشبینی: یا دچەرم وپیستیدا

تو دبێژی چەرمێ وێ ئاڤەرمیشە. ئانکو یا گەشە وڤەبویە

لێبوکی: یا دئەزمانیدا

لێبوکە: یا حەفت ئەزمانە. ئانکو یا ئەزمان خوشە

27-8-2019 – دهوک – ئەحمەد عەلی