گوتن وئایین

ئایین وئول دگوتن وبێژێت کوردیدا

دەما دینێ ئیسلامێ بەلاڤ بوی دناڤ کوردا ئو حەتا نوکە، ئو زوربەی ژوان بوینە موسلمان. بەس کەلەک مان سەر ئولا خو ئو نەهاتنە گوهارتن وەک ئیزیدییا. موسلمانێت کوردستانێ ژیانەکا جان وتازە یا بوراندی دگەل ئەو ئایێنێت دی یێت ئاکنجی ل وان دەڤەرا وەک فەلا وجوییا وئیزیدییا. ئەڤ ئول وئایین، نە بوینە چ ئاستەنگ وئاریش درێکا ژیانا کوردادا ب چ شێوە. ژبلی چەند هێرش وجەنگێت بیانی بوینە ئەگەر بو تیژ وتوندی دناڤ بەرا واندا ل هندەک دەما دناڤ دیروکا دویر ودرێژ. هەر وەسا وان توڤە ئایینا سەرە دەریا خو یا کری دگەل ئێک کو دبیتە جهێ شانازی وسەربلندیا وان دناڤ جڤاکا جیهانیدا. مەبەست ژڤێرێ من پێ ئەوە، دەما بەر چاڤێت خویندەوارێ هێژا دکەم ئەڤان گوتنێت ژێری یێت دهاتین سەر زمانێ کوردا دراستا ڤان ئولادا چ باش یان خراب بن، نا گەهتە رێزو پلا کەرب وکینیێ وناکوکیێ، بەس جهێ گوتنێ یە کو پترین ژڤان گوتنا یێت بوینە جهێ ترانێ ئو جهێ پێ خوشیێ حەتا رادەکی. ئو ئەڤ گوتنە یێت ماین دئاخڤتنێت کوردا دا وەک دل خوشیێ وشادیێ دەما دهێتە گوتن دناڤ گوڤەند ودیوانادا. دبیت ئەڤە هەمی نەبن، بەس ئەڤە ئەون یێت ئەز شیایم ب دەست خوڤە بێخم ئو خرڤە کەم، ئو بدەمە بەرچاڤێت خویندەڤانێ هێژا ئوجهێ پێ خوشیێ یە هوین سود و مفا ژێ وەرگرن.

موسلمان دگوتنێت وبێژێت کوردیدا:

مەلایێ گولێ یە

سەرک بادا وەک مەلەی

چ ب تڕەکێ بێ دەست نڤێژ بو

قورئان نە نان و پیڤازە پێ سویند دخوی

ژوەلییا دبن خولی ئو ژخولییا دبن وەلی

دێرەک خراب کر، دا مزگەفتەکێ ئاڤاکەت

بگره‌ علمێ مه‌لای نه‌گره‌ فعلێت مه‌لای

نڤێژا ل بەر وەختی وەک میرێ سەر تەختی

جەهنەم نە هندا گەرمە وەکو مەلا ژێ دبێژن

ئێک دناڤ پێت ئێکێ چو، گوتێ: من بێ دەست نڤێژ نە کە

گوتنێت وبێژێت کوردی ل سەر ئێزیدیا

خو بێ ئول نە کە

ئەو کریڤێ خوینێ یە

یێ ژ ئولا خو دەرکەتی

تو یێ داڵ بوی، بێ ئولو

ئیزیدی یە، جلک سپی یە، بەحشتی یە

ئەزێ دبێژمێ: برا، ئەوێ دبێژتە من: کریڤ

گوتنێت وبێژێت کوردی ل سەر فەلێت مەسیحی

گانێ وپلێ

ما شانە دێرە

بو رەبەنا دێرا

هەر ئسری بیستە

ما کەرامەێت قەشەی نە

فەلێ پیر موسلمان نا بیت

نە هەمی فەلە ئیشونە

وەکی دارا ئنجیلێ یە

ما رەملکا کەمبەلانی یە

تو وەکی فەلێ کیر میزی

شلەیلێ، کورەیلێ، قابولەیلێ

ل مالا جوی بخو ئو ل مالا فەلەی بنڤە

سەر سێنگێ قەشەی، ریهێت وی دکێشیت

قەشە دبێژیت: مریشکا رەش هێکێت سپی دکەت

بو یە قیقانی، نە موسلمانی، نە سەر دینێ فەلانی

هندی دەرێ دێرێ بوش دکەڤیت، دەرێ دێری ب ریخ دکەڤیت

فەلە دبێژیت: موشلمان ب شەڤێ دکەت گانێ، سپێدێ بەر دەتە کولانێ

گوتنێت وبێژێت کوردی ل سەر جویا ( جووهیا):

بو ناورتا جوییا

یێ بن جوی یە

یێ سەر جوی یە

یێ عاقل جوی یە

یێ جێنیک جوی یە

ما تو جویێ سندورێیێ

مەتەلا کورێ جوی یە

وەکی جویێ سەر نوخینە

هەیێ بە، کورێ جوی بە

وەکی جویێ دبیرا خو رویتی

تو دبێژی جویێ خەیبەری یە

جوی جوت، ئو عەرب ولاکوت

کورێ جوی یە ژبیرێ دهێتە قنکا

ل مالا جوی بخو ئو ل مالا فەلەی بنڤە

هەکە جوی فەقیر بو، پرسیارا دەینێت کەڤن دکەت

٣-٢-٢٠١٧ دهوک ئەحمەد عەلی

عەرەب دناڤ گوتنێت وبێژێت کوردیدا:

پەیوەندی دناڤ بەرا کورد وعەرەبادا یا کویر ودویرە ژکەڤندا وحەتا نوکە. چ ژلایێ توخیب وسنۆران ئەوێت ب سەر ئێکڤە ل گەلەک دەڤەران یان ژلایێ ب ناڤ ئێکڤە چونێ ڤە ژگەلەک تیپانڤە وەک: جڤاکی، ئایینی، بازرگانی، رەوشەبیری ئوسەرەدەری ودان ستاندن ژهەمی لایێت ژیانێ ڤە. ئەگەر ئەم بهێین سەحکەین ورێنن دیروکا مێژویێ، ئەڤ پەیوەندیە حەتا رادەکا بەرز وبلند یا باشە وباش بو دگەلەک دەماندا ول گەلەک جهان. هەر دو جوین یێت پێگڤە ژیاین ب ئارامی ژبلی هندەک توند وتیژیێت کێم ئەوێت پەیدابوین ل چەند جهان ونەبویە سەدەم بو ناکوکیەکا دژوار ونە یا درست دناڤ بەرا واندا.

ل ڤێرێ من مەبەست ژێ ئەوە چەند ئاخڤتن وگوتن وبێژێت کوردان پێش چاڤکەم ئەوێت دهاتن سەر زمانێ بیرمەندێ کورد دکەڤندا وحەتا دەمەکێ نێزیک ل سەر عەرەبان چ کەس یان نەتەوە. ژبەر ڤێ نێزیکیا دناڤ بەینا واندا چێبوی ل هندەک دەڤەران ول چەند سەربۆریان ورویدانا ل دەمێت بۆری هندەک وێنێت دیار وئاشکرا یێت بەردەڤکەتن وچوینە دناڤ فەرهەنگا زمانێ کوردیدا وبەر وڤاژی هاتینە سەر مە کوردا ژی ژلایێ وانڤا ئانکو عەرەبان. هندەک ژوان گوتنان تەعل وتیژبون بەس نە گەلەکا ڤەدایبو ب گشتی کو بیتە شوینا تێکچونێ وکەرب وکینیێ، بارا پتر یا کێم ئەسەر وکارتیکەر بو سەر وان کەسێت رەخ ودۆران ب تایبەت. رەوشا ڤان گوتنان ئەوبو دا کو ب دەتە بەر چاڤێ بەرانبەری پێ بلندیا خو، جێوازیا خو، ئوشانازیا خو. بەر وڤاژی، دیارکرنا کێماسیێ ژی بو یێ دی چ ژلایێ ژیانێ ڤە ب گشتی یان سالوخەتێت کەسانێ عەرەب ژهزر وبیرێت وی وتەرزێت ژیانا وی ژدەرڤە یان رەوشت ورەفتارێت وی دژیانێدا بتایبەت.

زۆربەی ڤان گوتن وبێژان یێ دهاتن ب شێوێ حەنەک وترانا یێت بێ تەعن وجڤین وشکاندن. دویر نەکەتینە ژراستیێ چ ژلایێ وان رەوشت وسالوخەتان یان ژلایێ رەفتاران ئەوێت هاتینە گرێدان ب وانڤە حەتا پلەکا بلند. ئەڤ گوتن وبێژە دکەڤنن دزامێ مەدا نە دنوی نە، دبیت نوکە زۆر ژوان نەماینە وەسا نا هێنە گوتن روی ب روی یان یێت دهاتینە گوهارتن ژلایێ مە ووانڤە ژبەر گوهورینا کەتیە دناڤ ژیانا نویدا ژهەردو رەخاڤە حەتا گەهشتیە ڤێ ئاستا دیار ل نک مە هەر دو چوینان.

گوتن بێژ:

١-عەرەبێ پێخاس (شەکال ونەعال دپیابو دەما دریابە دا پێخاس برێڤە چیت)

٢-عەرەبێ بێ دەرپێ ( زۆربەی وان دەرپێ نە دکرە بەرخو ژبەر گەرمێ ل دەشتێ)

٣-عەرەبێ دەقدای ( ئەڤ سالوخەتە یا مشە ل نک وان چ ژن یان مێر)

٤-عەربێ لێڤ رەش (ژبەر تەحرا گەرم ئەڤ سالوخەت یا دیاربو ل نک گەلەکا)

٥-عەرەبێ کولافی ( ژبەر فەقیریێ وژاریێ مروڤ دهاتە سەر زادی ب کولافی دخوار)

٦-عەرەب وتەنبیر ( ئەڤ رەوشە یا دویرە ژوان ونە ب سەر وانڤە یە)

٧-عەرەبێ مال ل سەر سەری ( ئانکو ناڤمالا وی یا کێمبو ل دەمێ بارکرنێ دانا سەر سەرێ خو)

٨- بازارا عەرەبی یە (گوترەیە) (زۆربەی درامەت دهاتە فروتن ب شێوێ گوترە چنکی کێشەر دکێم بون)

٩- سەر شویشتنا عەرەبی یە (ژبەر ئاڤ یا مشە نەبو ل چول ودەشتێ وان ڤەگری دکر بشوشتەکا بلەز وکێم)

١٠- دو عەرەب عوربانەکن ( دو مالبەتێت عەرەبان ل دەف ئێک دبونە عوربانەکێ تەمام)

١١- جوی وجوت وعەرب ولاکوت ( ئەڤ تشتە نە ب سەر وانڤە یە چنکی وی کاری ناکەن)

١٢- نەبێژە عەرەبی مەرحەبا هەکە دێ روینتە سەرعەبا (ئەڤ رەفتارا یا زۆرە ل نک عەرەبان چنکی زوی خو دهینە پێش بەرنیاسکرن وبەر چاڤکرن ل دەف بەرانبەری ب رەنگەکێ بەشوش)

١٣-عەرەبێ گوروێل نە دیتی (ئەڤ رەنگە درامەت چێ نابیت ل نک وان ل دەشتێ وناهێتە خارن ل نک مە کوردان ڤێجا دەما دیتی خوار، ژبەر ڤێ چەندێ ئەڤ ئاخڤتنە پێ هاتە گوتن)

١٤- ئەز نە عەرەبێ بنێ بەریێ مە (ئەگەر ئێکی ب نەزانین پێش نیاسکەن دێ ڤێ بێژیت دا خو دویرپێخیت ژڤێ چەندێ کو ئەو نە یێ خشیمە)

١٥-عەربی گوت:عەساتی عەباتی ئەللاهو ئەکبەر(ئەڤە نڤێژا شڤانێ عەرەبو دەمێ چاکەکێ خودێ دیتی ل دەشتێ وئەڤ رەنگە نڤێژە دکر)

١-١٠-٢٠١٨ – دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن

گوتنێت ئایینی

پشتی دین موسلمانەتیێ بەربەلاڤبوی ل دەڤەرێت کوردستانێ، بارەکێ مەزن کەتە سەر ملێت تێگەهشتیێت کورد وەک: مەلان، فەقیان، سوفیان، شێخان، بیرمەندان وزانایێت کورد ئەڤە دگەل گەلەکێت دی شیابون رەوشت ونام وحەدیس ودیڤچونێت ئایینێ ب ڤەگوهێزن ورون وشروڤەبکەن ب زمانێ کودری ب رەنگێ بێژ وگوتنێ دا کو جهێ خۆ بگریت ل سەر دەڤ وزار وئەزمانێت خەلکی ئو ئەو بشێن بو ئێک دو ڤەنەقلینن دا سود قازانج ژێ بهێتە وەرگرتن دکار وکوکێت ژیانێدا. زوربەی وان دهاتن ل سەر کار وژیانا وان یا روژانە، ئەو رەوش بون یێ ل سەر وان دبۆرین وهیڤی وداخازاێت وان ب چهدئینان. ڤان گوتنان چ ب دارژتنا خۆ یان ب ناڤەروکێ شیایە ئالیکار وبریار وئەحکامێت دینی ب دامزرینیت ورحا ئایێنێ موکمکەت ل دەف بەرامبەری ولڤینەکا پڕ بها بێختە ناڤ رەوشت وهزر وبیرێت وی خەلکی دناڤ جڤاکیدا. پترین ژڤان گوتنان یێت هاتینە ستاندن ژقورئانێ وسنەت وحەدیسێت پێغەمبەری. ب ڤێ چەندێ ئەڤ گوتن بونە وەک سەربۆر وسەرهاتی ب رێکا ڤان بەندێت ڤەهاندا جوان ب زمانی کوردی وحەتا نهو ماینە دئاخڤتنێدا ل دەمێ پێگوتنێ ل کوچک ودیوانان ل ناڤ سویک وبازاران ل جڤات ومالان ول جهێت تایبەت.

دیتنەکا ئایینی ل سەر گوتنێت مللی یێت کوردی

ل ڤێرێ ئەم دێ دیڤچونەکێ کەین ل سەرگوتنێت کوردی ئەوێت فکر وهزر ورامانێت ئایینێ ئیسلامێ ب کار ئینان دناڤ رستا گوتنێدا. چنکی وان گوتنا کارتیکەرا خۆ یا گرنگ هەبو ل سەر گیانێ مروڤان وحەتا رادەکا بلند شیابو وان موکمکەت دناڤ بیرا خەلکێ چڤاکی ب درستی. ب رێکا گوتنێ رەوشتا جڤاتی دهێتە گوهورین چنکی ئەسەرا خۆ یا دەمەلدەستا هەی ژبەر وێ پەیاما دهێت دناڤ پەیڤێت وێدا ب رەنگێ پێش چاڤکرنا رەوشتێت درست. ئەو گوتن دبنە دیدەر بو موکمکرنا رامانەکا باش وچاک یان ژبنبرنەکێ بو ئێکا پیس وخراب ونەهێلانا وێ دناڤ خەلکیدا، یان ژی ببیت پالدەر بو مروڤان دا پشتگریێ ل وێ چەندێ بگرن. زۆر جاران گوتن رولێ خۆ ب درستی دهینیت دەما دبیتە بنبرک دناڤ بەرا دو هزر وبیرێت جێواز ل هندەک دەلیڤێت توند وسەختدا. ب گوتنا دجهدا بەرامبەری دهینتە سەر رێکا راست ودرست وئەسەرا خۆ ب باوەری دکەت ل سەر وی کەسی، لەوما ڤان گوتنا بەردەوامیا دایە خو بو زیندیبونێ ومانێ دناڤ فەرهەنگا زمانێ کوردیدا.

ئەڤە قەفتەکا گوتنێت ئایینی نە ل سەر باش چاکیێ

گوتن: ئاخڤتنا خوش ژبەحشتێ یا هاتی

مەخسەد: چاکی وقەنجی مروڤی دگەهینتە بەحشتێ

گوتن: ئاشێ نەزانا خودێ دگێریت

مەخسەد: زۆر جاران کار دهێنە کرن ب لێهاتنا خودێ

گوتن: ئەڤرۆ دونیایە، سوبە قیامەت

مەخسەد: مرن دێ هەر هێت ویا حەقە

گوتن: بدوعا کەری چ جەهـ ناباریت

مەخسەد: خۆ بدەنە پاش ژداخازان وهیڤیان یێت بێ سەدەم

گوتن: باران ناباریت ب دوعا پشیکێ

مەخسەد: خۆ بدەنە پاش ژداخازان وهیڤیان یێت بێ سەدەم

گوتن: پێت خۆ ل دیف بەرکا خۆ درێژکە

مەخسەد: ڤەگری وکێم مەزاختن زۆرا باشە ل هەمی دەمان

گوتن: تەنگاڤی دیف کورتن

مەخسەد: رەوشا چەوابیت دێ هەر هێتە گوهورین

گوتن: جوهی ژی خودێ هەی

مەخسەد: خودێ هاریکارێ هەمی بەنیانە

گوتن: چ سەرێ خودێ دا، رزقێ وی ل گەل دەت

مەخسەد: رزق یێ ل سەر خودێ کەس نەشێت ببریت

گوتن: چ مزگەڤت دبێ مەلا نابن

مەخسەد: بێ ڤی چێنابیت ووەنابیت

گوتن: چاکی بیت دێ ل خۆ کەی وخرابی بیت هەر دێ ل خۆ کەی

مەخسەد: هەردو بەرهەم وژێدەرێت مروڤی نە

گوتن: حەتا مرنێ، کرنێ

مەخسەد: راوستیان بو کارکرنێ نینە حەتا مرنێ

گوتن: خودێ یێ دایێ بەس نزانیت بخوت

مەخسەد: دڤێت مروڤ ل بەر نعمەتان خۆ راگریت

گوتن: خودێ دبێژیت: ژتە حەرەکەت وژمن بەرەکەت

مەخسەد: بزاڤ ژمروڤی وخێر ژنک خودێ یە

گوتن: خودی دەردی ژی دەت ودەرمانی ژی دەت

مەخسەد: هەردوان خودێ دەت چ دەرد چ دەرمان

گوتن: خێرێ بکە ودبەر ئاڤێدا بەردە

مەخسەد: چ ل نک خودێ بەزەنابیت

گوتن: درەوکەر دوژمنێ خودێ یە

مەخسەد: دڤێت مروڤ خۆ ژێ بدەتە پاش

گوتن: دونیا بو کەسێ نامینیت

مەخسەد: مرن هەرا ب دیف مەڤە کەس ژێ بێ بەهر نابیت

گوتن: دەست بدە داری، بکوژە ماری

مەخسەد: خۆ بەرهەڤکرن بو ئەی رویدانەکا هەبیت

گوتن: دەست ل دەستی وقووەت ژخودێ

مەخسەد: ئێکرێزی ژمروڤی وهێز ژخودێ

گوتن: دەما خودێ یاربیت بلا نەیار هزاربیت

مەخسەد: خودێ هەرێ ل گەل عەبدێ راست ودرست

گوتن: راستی شیرێ خودێ یە

مەخسەد: قورتالبون نینە ژبلی گوتنا راستیێ

گوتن: ژوی بترسە یێ ژخودێ نە ترسیت

مەخسەد: چنکی نە دجهێ باوەریێ نە

گوتن: سویند یا دوو سەرە

مەخسەد: دبیت راست بیت ودبیت درەو بیت

گوتن: شول ژبەتالیێ چێترە

مەخسەد: شول کارەکێ باشە چێترە ژتەمبەلیێ

گوتن: شەیتانێ مروڤان مروڤن

مەخسەد: مروڤ دوژمنێ ئێک ودویە ل سەردا بونێ

گوتن: کەس ب نفرینا نە مریە

مەخسەد: ژیێ مروڤان کورت نابیت وکەس نامریت ب دوعا ونفرینان

گوتن: کەس کەسێ نابەتە بەحشتێ

مەخسەد: هەر ئێک وعەمەلێ خۆ

گوتن: کەس ناچیتە قەبرێ کەسێ

مەخسەد: کەس پێش کەسێ ڤە بن ئاخ نابیت

گوتن: ل سەر راستی، ئاڤ دراوستی

مەخسەد: خودێ هەرێ دگەل راستیێ وحەقیێ

گوتن: ل مالێ جوهی بخۆ بەس ل مالا فەلەی بنڤە

مەخسەد: زادێ جوی یێ بژینە بەلێ فەلە یێ ئەمینە

گوتن: مالا مێرانە، عەزابا ژنانە

مەخسەد: ژن ومێر پێگڤە مالێ ئاڤادکەن وحەقێ ل سەر ئێک هەین

گوتن: مالێ حەلال ژدەست ناچیت

مەخسەد: دا کەس دسەردا نەچیت، مال وکەسبا حەرام بکەت

گوتن: مری وزیندی ب ئاڤێ پاقژدبن

مەخسەد: ئاڤ یا پاقژە خڕ تشتان بژیندکەت

گوتن: مێڤان مێڤانێ خودێ یە

مەخسەد: چاڤدانا مێڤانی ژرەووشتێت باشە

گوتن: نان نانێ گەنمی، ودین دینێ مەحەمەدی

مەخسەد: هەردو ژباش وچاکانە

گوتن: نەجار، بنڤە وەک هەر جار، خودێ ئێکە دەرگەهـ هزار

مەخسەد: مروڤ هەر خۆ ب هەلپسێریتە خودێ بتنی

گوتن: هەکە ب دوعابە پشکل دا بیتە خورمە

مەخسەد: خۆ بدەنە پاش ژداخازان وهیڤیان یێت بێ ئەگەر

گوتن: هەکە خودێ یاربیت بلا شیرێ تە داربیت

مەخسەد: ژچ نەترسە هەکە خودێ پالپشت وهاریکارێ تەبیت

گوتن: یا گرتی ب شیری، نا بەردەت ب پیری

مەخسەد: ب زەحمەت وئیزا رەوشت بهێنە گوهورین

گوتن: گوتنێ پێژە، هنگی بێژە

مەخسەد: دا ئاخڤتن بئارامی بهێت ب درستی، نە ب خەلەتی

٣٠-٥-٢٠١٩ – دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن