راستیا مرنێ دگوتنێدا
مرن – موت –death
پێشگوتن:
مرن شەنگەستەکی درستە دجیهانا مەدا، هەمی کەس پێ دحەسێن چ ل دور خو یان دناڤ خودا. هەمی تێگەهشتی وزانایا، گرنگی یا دایە ڤێ بابەتی، بەس کەس نەشیایە ڤێ مامکا نهینی یا ل بەرچاڤ بشیت شروڤەکەت ب درستی یان سەرکی ژێ پەیداکەت. ئەو پێ دحەسیت یێ تام کریێ ئو تاما وێ زانی. ئو ئەم خر یێ ل هیڤیا وێ گاڤێ کو دسەر پرا وێرا بورین.
مرن پاریەکێ نەخوشە سەرهەر زیندەوەرکی چ ئەجنە بیت یان کەس بیت دڤێت بخوت، یان وێ ئاڤا تەعڵ ڤەخوت، ئو کەس ژێ ناهێتە پاراستن. کەس ژمرنێ قورتال نابیت، پێغەمبەر، شاهنشاه، بجچیک یان مەزن، باش یان خراب، چاک یان پیس. دەما ئەجەل هات مەلەکێ مەوتێ دێ رحا وی هەلکێشیت. مرن راستیەکا مەزنە، راستیا راستیانە یا گەلەک کەس خو بسەر های نادەن، مامکەکا ڤێک ئێخستی یە. هندەک دبێژن: مرن دەستپێکا راستی یە، یان دویماهیا رێکێ یە. ژیان: ب مرنێ بدوایێ دهێت.
ئەڤە نە قویناغێت ژین ومرنا مروڤان:
قویناغا ئێکێ بەری بونێ، مرنا دەستپێکێ دەما مروڤ نەیێ وچنە، یا دووێ ژیانا دزکماکدا، قویناغا سیێ ئەوە یا مروڤ تێدا دژیت وتێدا بزاڤێ دکەت، یا چارێ ئەوە کو ئایین وزانستەڤان دبێژن ژیانا بەرزەخێ یە دگوریدا یا دویماهیێ ژیانا ئاخرەتی یە، یان دناڤ ئاگریدا یان دناڤ دوزەخێدا.
سالوقدان وراستیا مرنێ:
گیانێ مروڤی بەرەف نەمانا قوتان ولێدانێ ڤە دچیت، رح ژگیانی دەردکەڤیت وڤاڤێر دبیت. بەدنێ مروڤی دراوستیت دگەڵ هەمی رەواڵ ودەستگاهێت کارکرنێ، ئەو دەستگاه کارێ خو ب جهنائینن ئو بەرەف ب دویماهیک ڤە دچن. هەناس چکدبیت ناهێت وبچیت، زمان نەشێت باخڤیت، بهیستن بن بردبیت، پێ نەچار دبن برێڤە بچن، لەش ودەست رەق وحشک دبن وخوین ناهێت وبچیت. بێ حەسین نامینیت ب چ ئێش وئازارا، لەش دبیتە چەرمەکێ سار وتەزی وزەر پەتخی. رح دچیتە نک وی ئەێ دای ئو بەدن دمینیت دناڤ گوری. مرن روژا ئێکێ یە دژیانێدا ئو یا ئێکێ یە دئاخرەتێدا. پرەکا درێژە، مروڤی ل سەر دەربازبیت ژڤێ ژیانێ بو ژیانا ئاخرەتێ. زڤرین وڤەگەریان نینە ب چ رەنگا دەما مروڤ مر ب سەر دکەڤیت وژوردا ناهێت ئو کەس مریا نا بینیت ل ڤان رەخ ودورا.
مرن وئایینێت ئەسمانی:
باربەریا هەرلایەکی ژلایان وسەرەدەریا وان دگەڵ مرنێ یا جێوازە ژیێ دی، هەر قوشمەکی وکومەلەکی یان ئایینەکی دیتنا خو یا ڤاڤێرا هەی سەر ڤێ بابەتی هویێ گرنگ. هەر سێ دینیت بەرز: جوی، فەلە وموسلمان دڤێک کەڤتنیە کو مرن ئەوە: هەناس وبهن دەردکەڤیت ژگیانێ مروڤی. ئو هەر سێ جوین دوێ باوەرێنە کو مرن قویناغەکا بەر ڤە چونێ یە بەرەف رابونێ روژا قیامەتێ. ئو حسابەکا ب دیف ڤە هەی: یان بو دوزەخێ یە یان بو بەحشتێ یە.
چەند وێنێت مرنێ:
مرنێ گەلەک رەنگ ووێنەیێت جێواز یی دهەین: دبیت بەر ئێشەکێ بیت، کوشتنێ بیت، مرنەکا ب لەزبیت یا بێ ئەگەر یان مرنەکا هێدی بیت وڤەمای بیت ئو بمینیت دوێ رەوشیدا ب مەهان وسالان. ئەڤ جورێت وێنا دبیت بو مروڤی دویماهیەکا باش وچاک پەیداکەت، دبیت یا خرابیێ بیت و مرنەکا پیس ل دیف بهێت.
چ هەیە پشتی مرنێ؟
موسلمان مریا دشون وکفن دکەن ونڤێژا جەنازەی سەر دکەن وبن گوردکەن ب شویوەکێ جان ودرست ورێک وپێک ئو ب قەدر وبها وشانازی . جوی وفەلە کفن دکەن ودکەنە دناڤ سوندریکادا ئو بن گوردکەن ل دیڕ وکنێشتان یان دناڤ گورستانادا. هندەک دسوژن وەک هندیا یان ل نک زرەدەشتیا مری ب جهەکێ بلند ڤەدکەن دا تەیر وتەوال وبالندە بخون. هندەک دبەر ئاڤێدا بەردەن دا گیانەورێت ئاڤێدا ژێ بخون. ئو گەلەک رەنگ وجورێت دی نە جهێ درێژکرنێ یە.
مرن دناڤ گوتنێت کوردیدا:
مرن هەر ئێکە بەس رەوش وتیتالێت وی دزورن. ژبلی مرنا سروشتی ئەوا دیار ئاشکرا لنک هەمی کەسان، ئو ئەوا هاتی ب ناڤ کرن بتایبەت " مرن"، هنەدک ناڤێت دی گوتنێت مە یێت کوردی داینێ ب شێوەکێ نازک ودلڤەکر.یا ئێکێ ئەم دبێژینە مرنا پیروز سەر جل وبەرگا یا بێ سەر ئاریش. نە وەکی وێ مرنا ب ئەگەر وسەمەد ب دیف ڤە هەبیت وەک: کوشتنێ، خندقاندنێ، بێ سەر ئاشین بچت، تویشێ ئێشێت گران ببیت ئو گەلەک جور ورەنگێت دی. ژبەر گرنگیا بابەتێ مرنێ، کوردا ژێ ب چاڤەکی بەرز وبلند یێ بەرێ خو کریێ، ئەڤ بابەتە یێ هاتیە شروڤەکرن وپرگوتن کری ژهەمی لایاڤە ژدەمی فرشکی ئو حەتا دگەهتە شویارێ وبن گورکرنێ. ئەڤ گوتنێت کوردی قوتابخانەکا ئایێنی یە، لاپەرکا بەر فرەهە ژ هەمی رەنگێت ژیانێ، لێنڤێسەکا دارژتی یە ژ شیرەت و رێبازا، یا پرە ژرامان ومەبەستا، مرن یا هاتیە گرێدان ب هەمی رەنگێت ژیانێ ڤە، رەوش نینە ئەگەر گوتنێ بارا خو تێدا نەکربیت. ئو ئەز کە خرڤەکرێ گوتنا وشروڤەکرنا وانم ئەز دشیم بێژم گوتنا ل سەرمرنێ ئو نەقل ناڤێت وێ ئو بەرانبەرێت وی ئو ئەوێت دهاتین لجهێ مرنێ زور دمشەنە دناڤ باخچێ گوتنێت کوردیدا.
ل ڤێرێ ئەو پێداچونا من بەر چاڤکری ل ژوری ل سەر مرنێ، برێکا گوتنا دێ پتر پنیاسینێ ورونکرنێ دەمێ جودا جودا، برەنگەکێ ڤاڤێرکری وهەر جوینەک سەر بابەتا تایبەت بو پتر گەشکرنا ڤی بابەتێ هندا گرنگ:
١- خودێ دەت و دبەت
دونیا بو که‌سێ نامینیت
سەرێ هاتیە برین، ناهێت کرین ( قەتکرن، ژێڤەکرن ئانکو مرن)
خودێ دا وخودێ بر. بر: لڤێرێ مرنە (بر: مراند)
ل دنیایێ هندا ژێ بارکر، ئو هندا دانایێ ( بارکرن : مرنە)
مروڤ روژەکێ یێ بوی، وروژەکێ دێ مرێت
مرن کەرێ بەقالانە، ل بەر دەرێ هەمی مالانە
چ تشت مروڤی به‌رزه ناكه‌ن بتنێ مرن نه‌بیت
٢- مرن خەلەکەکا ژیانێ یە
دونیایی هەی هایێ، بو کەسێ نەمایێ ( ئانکو هەر مرن وهێلانە)
دونیا خانە هندا دانایێ، ئو هند ژێ بارکر
دونیایێ هەی دونیایێ، هندا بارکر ، هندا دانایێ، بو کەسێ نەمایێ
ما مرنە چ رای لێ نابیت
٣- راهێلانا داخازێ بو مرنێ
بلا مرن هەبا، پیری نەبا (پیریاتی)
مرنا بله‌ز چێته‌ر ژمانا ب ره‌زاله‌ت
٤- داخازا مان وسەلامەتیێ
بێژن دویرهه‌ره سه‌لامه‌ت وه‌ره ( بێ مرن)
چ سەر بێ ئەجەل نا چن گوری (مرن)
هه‌تا مرنێ کرنێ
حەتا مرنێ، چاڤ لێ کرنێ
٥- نیشانێت بەری مرنێ
خودانێ مری یێ کورەیە
سەرێ دفنا وی ب گرە، رح دێ سەردا چیت (لاواز وئێشەوی یە دێ مریت)
عەلامەتێت مرنێ ب خوڤە رویتنە
نیشانێت بەفرێ بایە، نیشانێت مرنێ تایە
تو دبێژی مێشا مرێ یە (یێ بێ بزاڤە ئانگو رەنگێ مریا یی گرتی)
نە یێ حەلالە، نە یێ مرار
مری ب رح کەت
٦- نیشانێت پشتی مرنێ
پشتی مرنێ، پەشیمانی نینە
پشتی مرنێ چاڤ کولی نینە
درەو ل مریا دهیتە کرن، نە ل زندیا
چ مری ژناڤ زیارەتا نە رابینە
دەنگ ژگورا نا هێن ( ئانکو مریێت گورا)
گرین (سەر مری) دەرمانێ چییە؟
٧- لاڤ ونفرین
رحمه‌ت ل گورا کفن دزی ( لڤێرێ مریێ )
چ سەر بێ ئەجەل نا چن گوری (مرن)
سه‌رێ ل به‌رمنه‌تا بلا بچیته زیاره‌تا ( ئانکو بمریت)
ب مرە هێشتا جانگێ ئەرزان
بلا گور بە گور بچیت ( نفرینە ئانکو بمریت)
ما تو کورێ مال میراتانی ( مریانی)
سەرێ دەجالی دێ کێشیت ( مرن بو نینە)
سەرێ ل ناڤ سەرا نەبیت، ببەن ناڤ زیاره‌تا
دو مری دقەبرەکی دا، نە کو دو مال دمالەکێ دا
٨- بەر شرینکرن
مریێت دناڤ زیارەتا دخون
مریێت خو پێ شاهی کرن
نەیاری خو ب ئاسیدێ کوشتی ( مراندی)
٩- مرن وەک خەونێ یە
چو بەحشتا دیکل ومریشکا ( ئانکو نڤستن ومرن )
ئێکی ئێک نەڤێت، خەونێت خراب بێڤە دبینیت ( حەزدکەت بمریت)
ل ناڤ قەبرا نانڤم، دا خەونێت خراب نە بینم
١٠- بێ حەسیان ودیتنا مرنێ
دێ مری ب وی دەردی، ناگەهی وی عەردی
ژقەهرێ، مروڤ خو دهاڤێتە بەحرێ ( دا بمریت)
قه‌برێ سواری هه‌ر یێ کولایه ( بو ڤەشارتنێ)
سەد سەر دێ چنە کولاڤەکی (ئانکو سەریت کولاڤاندا دمرن)
مەلەڤان دخندقیت ( دمریت)
یێ دەڤێ گورگیدا ( دێ خوت ومریت)
کەربا برا کوژە ( کوژتن ، مرنە )
ناچم ئاشی، یان دێ ئاشەڤانی کوژم ( مرینم )
سه‌د کولاڤ ب ئاڤێدا بچن به‌س یێ مروڤی دگه‌ل نه‌بیت ( مرن)
١١- کارێ دژێ مرنێ
ئێکێ ل بەر مرنێ ، یێ دی ل بەر تێڤەکرنێ
قوینا مریا یا ب دوشاڤە
12- مرنا سەر بلند
مرنا ب هه‌ڤال خوشتره ژ ژینا بێ هه‌ڤال
١٣- وەفا داریا کەسێ مروڤی
مروڤێ مروڤی گوشتێ مروڤی دخوت، ئو هەستیکێت مروڤی دڤەشێریت (مرن)
١٤- ئێک ژ دووا یان ژیگرتن
کەتە ناڤ بەینا ناڵ وبزمارادا ( دبێت بمریت)
دبەر مرنێ را کر، دا دبەر تا یێ را بچێت
١٥- نەهێلانا رەوشتا
ل فرشکی حەتا شویارێ (شویار: شویشتنە دەمێ مرنێ)
مریا ژقەبرا دهینتە دەرێ
١٦- نهینیێت مری
درەو ل مریا دهێنە کرن، نە ل زندیا
مروڤی دمریت ده‌ین نامرن
١٧- جێوازی ناڤ بەینا مرن وژیانێ
غەریب ئەو غەریبە، یێ ل قەبرستانا، ئەو نە غەریبە یێ ل شارستانا ( مریێت ناڤدا)
١٨- خەما مرنێ یا تایبەتە
هەر ئێک بو مریێ خو دگریت
١٩- بێ خەمیا مرنێ
کەرێ پار مری، نوکە بو نیهارێ دکەی
٢٠- خەما ل سەر خەمێ
ل تەرمێ دایێ دگەریا، ل سەر تەرمێ بابی هەلبو ( مرنا هەر دووان)
٢١- ژیانا وەک مرنێ
مال گورە، مەزەل کادین ( مرن ژوانرا چێترە )
٢٢- مرنا جێواز
هندەک پێ دمرن ، هندەک بو دمرن
٢٣- کەس د ئاگرێ کەسێ ناکەلیت
هەر پەزو پێپکا خو، هەر کەسو عەمەلێ خو ( مری یە )
پاش گوتن: ئەڤ بابەتێ مرنێ ب کوتارەکێ بتنێ ناهێتە بەرچاڤ کرن ئو ژهەمی ئالاڤە، ئو دبیت ئەڤە نە هەمی گوتنێت کوردی بن سەر ڤی بابەتی، ئەزێ پشت راستم یێ دهەین ئو مشە بەس ئەڤە ئەون یێت بەر دەستێ من ئەوێت من کومکرین وجەماندین هیڤی دارم ئەڤە ببیت دەست پێکەک ل دەف من بو رێڤەکرنا هندەک بابەتێت دێ.
فەرهەنگوکا پەیڤێت سەر مرنێ:
مرن: چون، نەمان، هێلان، برن، بارکرن، سەربرین، بەرزبون، کوشتن، ئەجەل، خندقین، بر، مرار، مراربون، فەتسین، دورراندن
قەبر: گور، قور، کور، چال، چار دیوار، زیارەت، مناصب، بن ئاخ، جهێ تاری
لەش: بەدەن، تەرم، گیان، بەهشەت، جەهسەد، کەلەخ، قەرقودە، چەندەک
نیهار: بەهی، تازی، خەمراکرن، فاتحە
شویار: شویشتن، لەش شو
مرێ: رەحمەتی، خودێ ژی رازی، مێڤانێ خودێ
جانک: کفن، تابیت، سوندریک
داربەست، دەپ، سەدی
ئوئەڤە چەند پەیڤێت کت کتە نە سەر مرنێ:( سەکەرات، خاترخازتن، قەبرکولان، ڤەشارتن، کێلی، بەرقبلە، تلقین، دوعا، لاڤ، گەردن ئازاکرن، میرات، میراتگەر، سێ روژک، حەفتی، چلە، سالڤەگەر، سەرەدان، خێردان ....
٢٩-٤-٢٠١٧ - دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن