گوتنێت بێ پەردە
گوتنێت کوردی ل سەر پارچێت نهینی دناڤ گیان ولەشێ مروڤیدا:
ژنس: خوشتڤیێ بەرشەرم
ژنس یێ کەڤنە ژکەڤنیا هەبونا مروڤی ل سەر ڤێ جیهانێ
پلا بلنترین ئایینێت ئەسمانی وئورف وعەدەت وئجادێت راست ودرست دایە ڤێ چەندێ یا پێش چاڤ کری ب رەنگەکێ تازە ئو نە راوستیایە درێدا یان بویە دژ ب چ جورا. بەس مەژیێ مروڤی زور جارا یێ بویە ئاستەنگ درێدا.
ناڤ دویروکا جیهانی دکەڤندا وحەتا نوکە پێتە یا هاتیە دان دسەر ڤێ بابەتێ ژنسی، بگرە ژ سومەرییا وئغریقی ئو پێرمەندێت هندو صینییا ئو هەتا دگەهتە کورد وعەربا. چ دنەخشادا یا دپەرتوکادا یان هەلبەست وهوزان وگوتن وسەرهاتیادا. ئەڤ رەنگە پارچیت گیانێ مروڤی یێت دنهین ونەپەن وڤەشارتی ب شێوەکێ جوان تازە دزمانێ مە یێ کوردیدا چ نڤێسین یان ژێ ئەوێ هاتی سەردەڤ ب رێکا گوتن وچیروک وسەرهاتیا ئو گەلەک رەنگێت دی. دڤێ بابەتێدا مەرام ومەبەستا من گوتنێت کوردینە، چنکی ڤان گوتن وئاخڤتن وبێژێت کوردی زور رەوشت وشیرەت وپەیڤێت پارازتن بو مە. دڤان گوتنادا ئەڤ پارچێت لەشی دگەل کارێت وان بو مە یێت دیارکرین کو جهێ شانازی وسەر بلندیا مە. ئەگەربهێین سەحکەین ڤان گوتنێت رەسن وخوجهکری دناڤ زمان وجڤاکیدا، ئو ب هژمارەکا زور، بومە دیاردبیت کو پیرمەندێت مە پیتەکا گرنگا دایێ ئو یێت دهاتینە پێ گوتن ل دیوان وگوڤەندا ب جورەکێ ئاشکرا ودیار، مەبەست ئەو بو فێرکرنا گەنج وجحێلا بو زانینا ڤان رەنگێت تشت وکارا دژیانێدا دا نەبن ئاستەنگ درێکا واندا. ئەگەر هاتبە ئەڤە نە دجهێ رێز گرتنێدا با ئەڤ گوتنە نە دگە‌هشتنە مە ودا هێنە ژبیرکرن ئو نەدمان دناڤ جڤاکێدا ب ڤی رەنگێ ئەم نوکە دبینن. جهێ هەژیێ یە ئەم بێژن، کو زوربەی وان گوتنا راستیا خو یا دیارکی ژلایێ زانستێ ڤە ئو ژلایێ نوژداریێ ڤە ئو ژ گەلەک چق وتایێت دی وەک پەروەردیێ وئایینێ ڤە. ئەگەر بهێن هندەک کەس کو خو بکەن خودان رەوشت، کو دانن ئەڤ گوتنە نە دجهێ خودانە دجڤاکێدا، بلا بشێت دمالێت خودا ڤان رەنگە کارا قەدەغە بکەن ئو نەهێلین بهێنە کرن چ دناڤ تلەڤەزیونێ یان دموبایلادا ئو گەلەک رەنگێت دی. بێ گومان ئەڤە نە یا ئاسانە ب چ رەنگا.
تێبینەکا تایبەت:
پارچیت گیانێت مروڤی ئو جهێت ژەنینێ دلەشێ مروڤیدا جهێ بەر پرس وگەلەک بابەتانە ئوب گشتی دگوتن وئاخڤتنێت روژانەدا. دڤان گوتن وبێژێت من خرڤەکرن ل سەر ڤێ بابەتێ مەبەست ژێ ئەوە ببیتە چاڤەکرک ورێڤەکرک بو خرا سەر ڤی تورێ ڤەشارتی ژبەرچاڤا ئو زوربەی خەلکی بچاڤێ شەرمێ بەرێ خوکریێ وسانگاندی. چنکی ئەڤ دەستگاهێت ڤەژەنینێ دناڤ لەشێ ژن ومێرادا ئەگەر وسەمەد ژێ ئەوە بو ئینان چێکرنا نوی ژیانێ. دەما مێر دچیتە نک ژنا خو یان قەستا نڤینا خو دکەت ئو دەمێ ئەوکارچێدبیت دناڤ بەرا واندا ، مەبەست وهیڤی ژێ ئەوە کو بچیکەکی پەیداکەنە سەر ژیانێ بو رێڤە چونا ژیانا جڤاکی دڤێ جیهانێدا.
ناڤێت ڤان پارچێت نهینی دلەشێ مروڤیدا دگەل ژێدەرێت وان یێت دهاتین ژمەزن وپیرمەندێت مە ب شێوەکێ رەسن ورەوان ئو هاتینە راچاندن وڤەهاندن ب رەنگەکێ جوان وتازە کو دبیتە جهێ گرنگیێ وبەرزیێ دناڤ توریدا. هندەک یێت دهاتن پتنێ ( کیر، قوین، قوز، گون، تڕ، گوی، میز ...) یان یێت دهاتین ب جورەکێ چوت ئانگو پێگڤە. هەر پیرمەندەکی یان زانایەکی ل دیڤ شیان وزانینا خو ئەو گوتن یێت دارژتن، وان خرا ب ئاشکرایێ ئەو پارچێت لەشی دگوتنێدا دایە دیارکرن یان نەقلناڤەک بو دانایە (رەخ ناڤ، بەرناڤ، جهێ ناڤی ) یێت بکار ئیناین دا جهێ وان بگرن ژبەر شەرمێ یان دا ناڤێ ئاشکرا بێخنە نهینیێ، دا خر کەس دمەبەستێ نەگەهن. ڤێ چەندێ قازانجەکا مەزن یا گەهاندییە زمانی ژبەر زێدەکرنا پەیڤێت نویژەن وەک (قوین: پوز: بڤ) یان (کیر: بنزک: قازوخ : پد). ئو پترین ژڤان گوتن وبێژا حەتا نوکە جهێ خویێ گرنگ وبەرزێ هەی دناڤ جڤاکێدا. بو شروڤەکرن ورونکرنا ڤێ چەندێ ئەڤە چەند نمونەنە کو دیاردکەت گرنگیا ڤان گوتنا:
ئێکی مرنە، ئێکی تێڤەکرنە (کەس دخەما کەسێ نینە، هەر دو رەوش نە ب سەرێک ڤەنە)
ئەگەر ب تڕا بیت ، دی بۆ کەرا بیت ( ئاخڤتن یا بێ بهایە، دەنگ چ جها ناگریت)
تڕێت وی بونە فس ( گەفێت کرین نە دجهدا بون، ئاخڤتنا خو ب چهنەئینا )
حەقیێ دبن نە حەقیێ ڤە تڕە تڕە ( چ ژێ نەهاتنە،ئەو دەنگ ناگەهتە چ عەردا)
دەرپێ کەتە تەشکان ( لێ رونبو، چ ژێ ناهێت، نەشێت چ بکەت )
رەنیێ ژگویێ چیچکێ چێدکەت (تشتێ بچیک مازن دکەت، چنەیێ دکەتە گەلەک)
ژنێ بینە درێڤارا، دا کور ب گەهنێ دسمبێلارا ( ژن ئینانا زوی، بو پاشە روژێ باشە)
ژنێ دەهمەن دوژمنێ ( ئاگر ژمروڤی دبەربیتە مروڤی، ئەو جهە نهینی ئەگەرێ ئاریشێ یە)
عەلامەتێت مرنێ ب خوڤە رویتنە ( نیشانێت مرنێ ئێک ئەوە)
قوینا هوستا دەرمانە ( کارێ وانە ئانگو دشەهرەزانە) قوین: جهێ روینشتنێ نەجهێ رویتنێ
کولکا قوینێ یە، نە یا زەرە نە یا دەرە ( جهێ نهینیێ یە، نەپەنی یە ناهێتە گوتن)
کیر ژئێکی، قوز ژئێکی، قەرقەشە ل بەر دەرێ ئێکی ( تێ کەلینە، تێش بونا نەجهێ خودا یە)
کیر: بلا دنیا هەمی ببیت کیر، بەس بوهەستەکی ژمروڤی دویر ( ببت نەیار وئاریش)
کەس نەشێت گونێت وی ب سەنگینیت ( خو مازندکەت، کەس نەشێت دبەرا باخڤێت)
گوی کرە ناڤ میزێ ( تێگدا، تێکڤەدا، شول پیچبو)
یێ گویزاب قەلەپیسکا خو دشکێن ( یێ بەترانە، کەس ڤێ کاری ناکەت،چنکی نەیا درستە)
بەشیت نهین دگوتنێدا
کیر: بنزک: قازوخ : پد: قەلەپیسک: بن مال دوخین
بلا دنیا هەمی ببیت کیر، بەس بوهەستەکی ژ مروڤی دویر
بلا کیرێ ب کاڤلان بیت بلا مال ویرانبیت
بەخت رەشێ بەخت نەبو، چو کانیا ئاڤێ تێ نەبو، حەفت مێرکرن کیر پێڤە نەبو
خودانێ خو شفکا کیری یە ئو خەلەکا قوینێ
دەستێ وی هەرێ ل سەر مال دوخینێ
دەما کەری کیر لێک ڤە کرن، بارا مەزنتر دانا بن پێ خو
زک وبن زک بونە هەڤرک رح ل خودانی کرە تەرک
ژنێ ب چویڤی دقوتیت، ئو ب کیری ئاش دکەت
سە دمریت کیر رەپ
شیرڤەکە سەر کیر ڤەکە
قازوخەک دقوینێ راکر ئو گولەک دبەر سەری راکر
قالبێ کیر خارانە
قەحبا کیرێ رویس دیتی
کیرێ هچوی. دقوینا مچوی، ج هات چ چوی
کیرێ هەڤالی پێش هەڤالی ڤە قازوخە
کەس بکیری نە بویە میر
گوشتێ کیرێ خو بخوڤە نەکو منەتا قەسابى هەلگرە
گەر دونیا هەمى کیر بیت بلا بهوستەکێ ژمن دویر بیت
گەریا ل هەمەدان، زڤری سەر کیرێ رەمەدان
هێژ یێ ب کیرێ بچیکاتیێ دمیزیت
یێ گویزا ب قەلەپیسکا خو دشکێن
قوز: کووش: پان: دەهمەن: مەتال : چەرم : کاڤلان: کلک: ناڤ لنگ
بلا کیرێ ب کاڤلان بیت بلا مال ویرانبیت
پان ل سەر پانی، گور بابێ خودانی
ژقوزی ڤەدکەت دبەتە قوینێ
ژنا مێڕ لە پشت، ل هەمی وەختا کلکا وێ یا خشت
ژنێ دەهمەن دوژمنێ
کیر ژئێکی، قوز ژئێکی، قەرقەشە ل بەر دەرێ ئێکی
مەعریفەتا ژنێ یا دکوشێدا هەکە رابو کەفت
نەرمی ب نەرمی حەتا دگەهتە سەر چەرمی
ئاگر ژدەهمەنا مروڤی دبەر بیتە مروڤی
ئێک دناڤ لنگێت ئێکێ چو، گوت: من پارێزە
قوین: پوز: بڤ: سوریچک: کور: جوجوک: خەلەک: جهێ بگوی
ب دەڤەکی دخون، ئو ب قوینەکی د رین
ب قوینا خو ناریت
بلویر بقوینێ گوت
پشتی تڕێ قوین مچاندن نینە
چەقێ چاڤ بەقێ کر، قوینا چەقێ هاتە ڤە
چەند بارگیر قەلەو دبیت، قوینا وی تەنگ دبیت
حەتا ف قوینێ نە کەڤن مەترەق، بدەڤی نابێژیت سەددەق
خودانێ خو شفکا کیری یە ئو خەلەکا قوینێ
خەمێت خەلکی ژدویر دهێن، یێت من ژجهێ بگوی دهێن
ددزانم کانێ چەند موی ب بقینی ڤەنە
دێ کورێ خو قوتم دا قوینا جیرانی بێتە ڤە
ژ ترسا قوینێ مەرگێ عەزیزە
سەر یا وی یە، قوین یا خەلکی
سەیرێ سەیرێ، قوین ژێ چو، مال ژی چو
قوین فرەهبە، عەمر درێژ بە
قوین ئینا هاری دەستان
قوینا تڕ پێ کری، دێ هەر پێ کەت
قوینا مریا یا ب دوشاڤە
قوینا هوستا دەرمانە
قوینێ نیشا بچیکا بدە، نە کو ددانا
کولکا قوینێ یە، نە یا زەرە نە یا دەرە
کەڕی قوینا پڕبێژی دراند
گوندو تو خوش گوندی، بەلێ تویێ پوز کەوینی
مریشکێ چاڤ ل قازێ کر قوین ل دریا
هند سەر ب مینیت دێ قوینعەجیبیا بینیت
هندەک ب قوینێ ب خو ڤە درین وهندەک ب دەڤی
هەر ژقوینێ، هەر ژمەشکا دوشاڤێ
هەر وەکی فلفل د قوینێ هوسی
هەکە مێر ل ژنکێ ب هێجەتکەت، دێ بێژتێ: قوینێت خو دبەر بێژنکی را دهەژینی
هەکە هەر قوین ب قوینێ بیت بلا یا مروڤی بیت
یێ بچیتە ماسیا دێ قوینا وی تەربیت
یێ بڤلە ریبوی
یێ دبەرێرا، خەبەر ڤێرا، کیر دبڤێرا
رویتن وگوی وفیش
ئێکی بەحس ناڤ بەحسا نەبو، چو ریتە کانیا گوندی
ئەزمانێ وی پێڤە رویت
باران ب شەپی دهێت، بێ دەولەتی ب گوی دهێت
بەس گوی ب نەرمی باشە
جویێ د بیرا خو ریتی
دریت وخو تێڤە دەت
دەستێ وی ب گوی ڤە یێت گرتن
رەنیێ ژگویێ چیچکێ چێدکەت
رەها دگویرا یا کفشە
ژگوی نەرمترە
سەر حولیێ، مال ب گویێ
عەلامەتێت مرنێ ب خوڤە رویتنە
گوتە پشیکێ گویێ تە دەرمانە ئینا ئاخ رادا سەر
گوی خاری، سمبێلا پارێزە
گێلە شوکا گوی ل سەر چوی
مورکەک یا دناڤ گویێ خودا دیتی
هندی گوی تێگڤەدەن بهن ژێ دهێت
یێ دگەل قەلێ نیکل گوی یە
یێ دنکا ژ گوی دگریت
یێ فیشا ل تاقا دەت
تڕ: زرچ: دەنگ: با
پسیارکرن: کێ تڕکر؟ گوت: یێ بیانی
تڕ ل شوات، ئادار هات
تڕا فه‌قیری یا بده‌نگه
ترا ل سەر دەستاڤێ وەک پشکا لسەر پەلاڤێ
تڕێ وداسێ، باهیڤا ل کورێ
ترێ وداسێ، کانیا بێتاسێ
تڕێت پیرێ ل بەر دەرێ پیرێ، خوشترە ژمالا میرێ
تڕێت وی ناچن چ گەلیا (جوهالا)
تویرکێ تڕانە
تە تڕکرن ل گەرا شام تڕکا
تە ڕیت، پاقژکە
چ ب تڕەکێ بێ دەست نڤێژ بو
چ درەها تڕێ چو
چ دهلێت تڕو، سەیێت بەزە ژێ نابن
چێلەکا تڕو، گارانەکێ تڕو دکەت
حەقیێ دبن نە حەقیێ ڤە تڕە تڕە
حەمام ب تڕا گەرم نابیت
دا ئەڤ تڕە بو ڤی کێچێ نە مینیت
دایکا دزی دو ترا دکەت، ئێکی ژ کەیفا و ئێک ژترسا
دەولەتا ئێکی هاتە بەر دەرێ قوینا وی، ئینا زرچەک لێدا
کەس ب تڕا، نە بویە بابێ کورا
نانێ بێ خوێ دخون ئو ترێت سویر دکەن
نه عه‌ورێ گورگوری نه زه‌لامێ ترتری
نەعەورێ گرگرى ، نە زەلامێ تڕتڕى
وەکی ترا دئاڤێدا
یێ خو فێری تڕێت بن کەفشا دکەت
ئەگەر ب تڕا بیت ، دی بۆ کەرا بیت
میز: چز: شر
پیرێ باش نەکر میزتە ئاگری، ئاگری باش نەکر رێڤ لێ سوتن
گوی ژناڤ میزێ نابیتە دەر
گوی کرە ناڤ میزێ
میزا بەقێ ل بەحرێ گەلەکە
ئەڤە ژی لە ب شڕێ ( چزێ )
تەشک:
دەرپێ کەتە تەشکان
ئاگر بەربو تەشکێت ئێکی، یێ دی کەوێ خول بەر قەلان
یێت دچیتە ماسیا، دێ تەشک لێ تەربن
رێڤ: موی: پیرت
پیرێ باش نەکر میزتە ئاگری، ئاگری باش نەکر رێڤ لێ سوتن
رێڤێت خو کورت کەت، منەتێ ل هەڤالێ خو دکەت
ژنێ بینە درێڤارا، دا کور ب گەهنێ دسمبێلارا
هەر وەکی مویەک ژ رێڤا قەتیای
ئاگر بەربو رێڤێت ئێکی، یێ دی کەوێ خول بەر قەلاند
ئێکی ب دەست نەکەت گوت: یێ ب پویرتە
گون: رتڵ: حەویجە
ژخونە کورێ حەفت رتلە
کیرێ وی ب گونێت خەلکی نە
کەس نەشێت گونێت وی ب سەنگینیت
گونێت رەش وسپی ل بوری دێ کفش بن
گونێت رەش وسپی ل بوری، دێ ژێک کفش بن
گان: تێنان: تێڤەکرن: بەتێ: لێدان
پشتی گانێ، پەشیمانێ
ژگارانێ خرێ، هەر دماکەرا خونا
سەد گان چویچک وئێک کەر
شولی بکەن ب شول کریا، گانا بکەن ب ژن مریا
شولەکا ( خلمەتەکا ) پیسە، بەلێ یا ب نامیسە
قەحبە ب گانەکێ حیز نابیت
گان وپلێ
گانا سەیە
نە ب نانا خەلکی، نە ب گانا خەلکی
نە دینا بگێن، نە دینا پاڤێژنە سەر خو
نە گانا ل دینى بکە نەگانا بدە دینى
هندێ نا دەتێ، حەتا هندێ نەبەتێ
ئێکی مرنە، ئێکی تێڤەکرنە
تڕ وفس: کش: کویرهە:
تڕکەنێ مالا خو بارکر برە دەڤ مالا فسکەنێ
تڕێت وی بونە فس
خودانێ خو شفکا کیری ئو خەلەکا قوینێ
دەست بە کیرو دەست بە قوین
کویرهە بەردا
کیر دگەل ڤان پارچێت حشمەتی : گون- قوین- قوز
کیر ژئێکی، قوز ژئێکی، قەرقەشە ل بەر دەرێ ئێکی
کیرێ ب هیڤیا گونێت خەلکی ڤە بیت، دێ هەرێ فشیای بیت
کیرێ ب هیڤیا گونێت خەلکی ڤە بیت، دێ هەرێ فشیای بیت ( چەمیای بیت)
کیرێ وان ب قوینا ئێک نائێشیت
کیرێ وی ب گونێت خەلکی نە
کەری ل دەف کەری گرێدەن، دێ بهنا تڕو فسا ژئێک گرن
هەکە کیرەک فێری قوینەکێ بو بێ بەلا ژێڤە نابیت
یێ نە حەوینیت مەشک وکونا، نا حەوینیت کیر وگونا
٩-٢-٢٠١٧ - دهوک – ئەحمەد عەلی حەسەن