گوتن وپێناڤکرن

گوتن وپێناڤکرن

چەند گوتنێت دیروکی

هندەک ناڤێت تایبەت دجیهانێدا: چ ژ ئایینێ، تۆری، جڤاکی، وێرەکی، بەرهانگاری، زۆرداری، پێلانی، ئەفسانی، توشبەری و مێرانی... یێت دهاتن دگوتنێت کوردیدا ب رەنگێ وێ خسلەتی یان سالوخدانێ ودیاردکەت وبەر چاڤدکەت کو ئەو رەوش یا بەر دەوامە دژیانێدا وئەڤ تەرزە نیشان دێ هەبن ومینن دناڤ مەدا.

١- ئبلیس:" تو چ ئبلیسی"

دبێژن"تو ئبلیسێ هەمی دینانی" ئانکو شەیتانە دوژمنێ خودێ یە خەلکی سەردا دبەت ژرێکا راست وبەرەف رییا خراب وپیس ڤە دبەت، وهەمی رەنگ جۆرێت پیچاتیێ وگونەهان بەرێ وان ددەتێ.

٢- ئەفلاتین:"دێ ئەفلاتینەک ژێ چێبیت"

ژبەر بسپۆریا ڤێ کەسێ یونانی دهەمی مژارێت زانینێ وەک فەلسەفە، رامیاری، هوزانی وفیرکاری وهونەری وگەلەک بابەتێت دی ب شێوەکێ بەر فرەهی یێ بەشداربوی کو بویە پێ گوتێ گوتنان ل جیهانێ.

٣- بەکرۆک:"دێ بیە بەکرۆک"

دناڤ تۆرێ کوردی ئەڤ کەسە یێ بویە نیشانا درەوێ و جەمبازیێ و دیس وپێلانا وژێک ڤەبونێ ونەجهێ باوەریێ.

٤- بەهلیل:"تو بەهلیلەکی درستی"

ڤی کەسی جهێ خۆ یێ تایبەتێ هەی دجڤاکێدا ل دەف گەلەک مللەتان،جهێ راستەبیژیێ یە وپشت گریێ یە ول تایێ حەقیێ یە ل بەر وان کەسێت خرابی وخاری ل دەف وان پەیدا دبیت.

٥- دەجال:"دێ سەرێ دەجالی کێشێ"

مروڤەکێ درەوینە و دێ پەیدابیت ل دویماهیا دونیایێ وبەرهەنگارێ پێغەمبەری عیسای بیت وئیمامێ مەهدی. زۆر خەلک دێ ب دیف کەڤن ودێ فتنەکا مازن پەیداکەت ل جیهانێ.

٦- روستەم: "ما تو روستەمێ زالی"

قارەمانەکێ ئەفسانەیە ل ئیرانێ ژ مللەتێت ئاری یێ ب ناڤ ودەنگ بو ب وێرەکی وجەنگاوەریێ و پالپشتێ چاکیێ بو ودراوستیا بەرامبەرێ خرابیێ و زۆرداریێ.

٧- زەندەباد: "تو وەک زەندەبادیێ"

سەندەبادێ بەحری یە، نیشانێ تارێت وئاریشانە، ب زیرەکی قورتال دبو ژمرنێ. ڤێجا ئەو کەسێ دبۆریت سەر ڤی رەنگێ نەخوشیان دژیانێدا دهێتە پێ گوتن ب ڤی ناڤێ چیروکی.

٨- فرعوین: "چ فرعوینا پێ ل تە نەداینە"

نەقلناڤە بو شاهنشاهێ مسرێ دناڤ دیرۆکا کەڤندا ئانکو (خانیێ مازن) ، دهێتە گوتن بو وی کەسی یێ تاغوت بیت ئانکو زۆرداربیت و زالم بیت. ژبەر هندێ هەر کەسەک خۆ ب هینتە بەرامبەری وی دێ پێ هێتە گوتن ب ڤی ناڤی.

٩- فەرمەسون:"چ فەرمەسون ژتە دێ چێبن"

ئەڤ پەیڤە یا هاتیە دزمانێ کوردیدا ژڤان دو پەیڤێت بیانی( فری مێسون)، باوەریێ ب خودێ دهینن و براتیا مروڤاهیێ، بەلێ دگوتنێت کوردیدا دهێت بو وی کەسی یێ نەهنگ گەلەک زانین وپڕ لەعب ولیت وتێگەهشتی.

١٠- عویجو:"ما تو عویجویێ"

دگوت وبێژ وچیروکێت ئافسانێت کوردی دهێت بو وی کەسێ ب قەلافەت و زک مازن وهەر دەمێ برسی ومروڤ خۆر یێ چ جارا تێر نەبیت ژخوارنێ. ڤێجا هەر کەسکێ کولافی خەلک پێ ناڤدکەن کو وەک عویجویە.

١١- عەجیجک:"ئەڤ عەجیجک ومەجیجکە ژکیری دەرکەتن"

ئەڤ ناڤی کەڤن ونوی دمێژویێدا ودئایینادا دبن ناڤێ(ياجوج ومأجوج) قەومەکێ مشەبون دژیان ل ئاسیایی وزۆر جەنگاوەر بون وشارەزابون دشەراندا.

١٢- عەنتەر:"خۆ نەکە عەنتەر"

کەسەکێ دیروکی یە، هوزانڤانەکێ چەلەنگە، میرن ووێرەکبو وفێرس وپەهلەوانبو دشەر وجەنگاندا. ئەگەر ئیکی ناڤ دخۆدان وخۆ دیارکر ب ڤان خسلەتان دێ بێژنێ ما تو عەنتەری.

٨-٢-٢٠٢١ – دهوک – ئەحمەد عەلی

نەژادپەرستن: العنصريّة: racism

دگوتنێت خودا چ کەڤن یان نوی ئەم دپەیڤین ودپێژن وئەم گوهلێدبن فلانکەسێ ئەڤە دڤێت وئەڤا دی نەڤێت، ئەڤە دهێتە پێش چاڤکرن ب شێوەکێ نەژادپەرستی وب رەنگەکێ گشتی، هندە جارا یا درستە وزۆر جاران نە دجهێ خۆدایە، چ مللەت وجڤاک دبێ بار نینن ژئەڤێ چەندێ. هەر لایەکی یان مللەتەکی یان کومەلگەهەکی دڤێت خۆ دیارکەت ب چاکی وباشی وخۆ ب سەر یێ دی ب ئێخیت ب هندەک خسلەت وسالوخدانان چ ژبەر کەرب وکینیێ یان نەڤیانێ یان هندەک ئەگەرێت دی دناڤ بەینا واندا. ئەم ڤان گوتنان وپیژان دبێژن ودبێژنە ڤە بێ کو ئەم بزانن کارتیکەرا وان چەندا ب ئەگەرە ل سەر بەرانبەری وجهێ خۆ یێ تایبەت دکەت ل سەر رەوشت رەفتارێت وان. بو نمونە ئەڤە چەند گوتن وبێژەنە یێت تێکەلە دناڤ بەینا مە وچەند خەلکێت دەر وبەران ودهێنە گوتن وزۆربەی ژوان ل سەر نەتەوێنە وئایینێ.

ئەز ب لاتینی نا ئاخڤم

ئەقل جوهییو

بخۆ ل مالا جوهی ول مالا درزی بنڤە

برایێ من مر پشتا من شکەست وخویشک مر نامیس ستارەبو

بەس یێ کچا دهینیت

بەقە رەشو

پشت تەرش وپەزی یێ هاتی

تو عەجەمی

تەنیا سێلێیو

جوهیێ خەیبەری

جوهیێ دبیرا خۆ ریتی

جوهیێ ل دەینێت کەڤن دگەریێت

جینیک جوهییو

چاڤ ب سەر بریا ناکەڤن

خودێ گوزا دەتە بێ ددانا

خۆ نە ئەز قەرەچم

دگەل تویریا نە کو دگەل میسیلیا

دو دیپشک ب دیواری ڤە نە دو کچ دمالێدا

دەیکا کچابە وەک دەهبابە

دەیکا کورابە وەک درابە

روی رەشی

رەشێ روینە حەتا ل سپیێ بگەرم

ژپشتا کەری روینشت پشت ستێرنی

ژن پیلاڤە

ژنا کورد نا بێژیت ماستێ من یێ تڕشە

سەرما دێ مینیت هندی فەلە یێ بروژی بیت

شەبەک نانێ کەبەک

شەمویە

عەبدە وەک قیری

عەربێ پێخاس

عەربێ گۆری

عەربێ مال سەر سەری

عەربی هاتی ل دیف چێلا

عەرەبێ بنی بەریێیو

عەرەبێ دەقدەقی

عەیال مەیمینکە

فەلێ کیر میزە

کراد مەیمینکن وخودێ وەسا یا حەسکری

کرە کورد ئانکو(استكرده) بخۆ لەعب ولیت لێ کرن

کوردی حەمەقە

کورێ دایک گۆریکانە

کورێ نەعلەتی

گەنەدلە سەیێ جوهی یە

ل مالا کوردی بخۆ ول مالا عەرەبی بنڤە

لێڤ پێشترن ژددانا

ما ئەز هندی مە

مالێ قەلپ دزڤریت ب سەر خودانی ڤە ئانکو ژنا بەردای

مروڤێ کورد ببیت سێڤ نەکە دبەریکا خۆدا دێ دزیا تەکە ورەڤیت

میسلی، قوین حولی

هەمی تشت ل نک عەرەبێ سابینە

هەمی فەلە نە ئیشونە

یێ ب تورکی دئاخڤیت

یێ تورک بوی

یێ خۆ کریە موترب

یێ دندلاندی یە

١٣-٢-٢٠٢١ – دهوک – ئەحمەد عەلی