เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา

อัตชีวประวัติของท่านพุทธทาส

พระประชา ปสนฺนธมฺโม สัมภาษณ์

ที่นำเสนอเป็นตอนๆสั้นๆนำมาจากไฟล์ PDF นี้ครับ

https://bit.ly/3Lm6XpC  

และ หนังสือของสำนักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทอง,พิมพ์ครั้งที่ 4

.

ฟังเสียงสัมภาษณ์ท่านพุทธทาส ซึ่งต่อมาทำเป็นหนังสือเล่มนี้

SoundCloud

https://tinyurl.com/6thevuvb  

Youtube

https://tinyurl.com/hszymhd3   

Google Docs

https://tinyurl.com/aduswuc6  

เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา

อัตชีวประวัติของพุทธทาสภิกขุ

สนพ.มูลนิธิโกมลคีมทอง, พิมพ์ครั้งที่ ๔

https://tinyurl.com/2saap59w 

พระประชา ปสนฺนธมฺโม

สัมภาษณ์ 

อรศรี งามวิทยาพงศ์ 

บรรณาธิการ

มูลนิธิโกมลคีมทอง

.

หากเจตนาในการจัดทำหนังสือเล่มนี้ 

จะได้ก่อให้เกิดประโยชน์แก่ท่านผู้อ่านประการใดแล้ว 

คณะผู้จัดทําขอน้อมอุทิศกุศลกรรมนี้ 

ถวายเป็นอาจาริยบูชา ในวาระครบรอบ ๑ ศตวรรษ 

แห่งชาตกาลของท่านพุทธทาสมหาเถระ

 * ความเป็นมาของงานนี้ *

ผมได้ปรึกษากับมูลนิธิโกมลคีมทอและ หอจดหมายเหตุพุทธทาสฯ ว่า ผมอยากจะนำ "เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา" เสนอเป็นตอนสั้นๆลงในเพจ สืบสานงานท่านพุทธทาส โดยลงทีละประมาณ 3-4 ย่อหน้า/วัน

เจตนาที่ทำเรื่องนี้ เพื่อให้คนรุ่นใหม่รู้จักพระวัดป่าอย่างท่านพุทธทาส  รู้จักประวัติและผลงานท่าน โดยอ่านวันละนิดละหน่อย  เผื่อจะมีผู้อ่านสนใจมาศึกษาคำสอนของท่านพุทธทาส

ผมได้รับอนุญาตจากทั้งสองที่แล้ว ให้นำเรื่อง "เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา" โพสท์ลงในเพจ สืบสานงานท่านพุทธทาส และให้รักษาความตามต้นฉบับเดิม. 

ด้วยเหตุดังกล่าว จึงเป็นที่มาของการเลือกใช้ไฟล์เจเปก(jpeg) ทำงานครั้งนี้ครับ (ดูจากมือถือจะเห็นภาพแต่ละหน้าและผมมีลิงค์ลงในนี้แล้ว , ส่วนในเวบไซต์นี้จะมีแต่ข้อความ ) 

หลังจากทำงานนี้ 7 ตอน,ผมได้ขออนุญาตมูลนิธิโกมลคีมทอง เพิ่ม "คำโปรย" เป็นแนวของเรื่องตอนนั้น เพื่อให้ผู้ที่สนใจไปอ่านต่อในไฟล์ jpeg นั้นๆ และ เมื่อทำได้ 50 ตอน ผมจึงขออนุญาตทางมูลนิธิโกมลฯ นำความแต่ละตอน มารวมไว้ในเวบไซต์นี้  เผื่อบางท่านที่เพิ่งจะมาอ่านพบในมือถือ  ก็สามารถย้อนไปอ่านเรื่องราวก่อนนี้จากเวบไซต์ได้ง่ายกว่าในมือถือ และผู้ที่สนใจอ่านละเอียด ให้อ่านจากหนังสืออีกทีครับ

ขอขอบคุณ 

 P.Kim

มูลนิธิโกมลคีมทอง

หอจดหมายเหตุพุทธทาสฯ 

มา ณ.โอกาสนี้ครับ

หมายเหตุ เรื่องราวและหน้าหนังสือที่กล่าวถึงในงานนี้ มาจากไฟล์ PDF นี้ครับ

https://bit.ly/3Lm6XpC    

และกรณีที่พบว่าบางคำที่พบในไฟล์  pdf  กับหนังสือของมูลนิธิโกมลคีมทอง  ต่างกัน.   

ผมจะเอาคำ/ความหมาย   ตามในหนังสือเป็นหลักครับ

สนใจหนังสือ ติดต่อ มูลนิธิโกมลคีมทอง 

https://www.facebook.com/komolpublishing/  

โทร 02-412-0744 02-866-1557

สโมสรธรรมทาน,หอจดหมายเหตุพุทธทาสฯ

http://store.bia.or.th/ 

ฟังเสียงเทปสนทนาจริง ราวปี 2527-2528

YOUTUBE

https://www.youtube.com/playlist?list=PLmie17BZKID7Wwi5RMGnRnqehDeWn1Mo- 

SOUNDCLOUD

https://soundcloud.app.goo.gl/J661s 

อัตชีวประวัติในวัยหนุ่มของพุทธทาสภิกขุ 

https://bit.ly/3pfcruX  

ขอขอบคุณ เจ้าของผลงาน/ลิงค์ทั้งหมดในนี้ครับ

.

เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา 

อัตชีวประวัติของท่านพุทธทาส

พระประชา ปสนฺนธมฺโม สัมภาษณ์

ตอนที่ 1 ,    ภาพหน้าที่ 1- 6

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=2010133942468524&id=976227579192504 

.

https://tinyurl.com/e8x2fc27 

คำปรารภ

โดย พระประชา ปสนฺนธมฺโม

คำปรารภสำหรับเล่ม ๑ (บทที่ ๑-๒)

"เมื่อข้าพเจ้าแรกไปอยู่ประจำที่สวนโมกข์เก่า-พุมเรียงนั้น อาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ ได้เตือนอยู่เสมอ ว่าให้ศึกษาชีวิตและการทำงานของท่านพุทธทาส เพื่อที่จะได้ข้อคิดทั้งสำหรับข้าพเจ้าเองและคนร่วมสมัย ในวงกว้างออกไป เกี่ยวกับการดำรงชีวิตในสมณเพศ และการทำงานเพื่อพระศาสนาและสังคม จาก แบบอย่างอันเลิศของท่านที่หาได้ยากยิ่งในประวัติศาสตร์ของพระพุทธศาสนาในประเทศไทย

เมื่อมีโอกาสเหมาะ ข้าพเจ้าจึงมักไปเรียนถามเรื่องราวต่าง ๆ แต่หนหลังของท่านเสมอ ในระยะแรก ท่านไม่สู้จะยอมเล่าอะไรมากนัก เพราะท่านเห็นว่าเป็นเรื่องส่วนตัว ไม่สู้จะเป็นประโยชน์ต่อใครนัก (ใน ทัศนะของท่าน) ข้าพเจ้าอ้อนวอนท่านอยู่หลายครั้ง ถูกท่านขนาบแรง ๆ หลายหน แต่ก็พยายามเล่าให้ท่าน ฟังว่า คนรุ่นข้าพเจ้าที่เข้ามาบวชประสบปัญหากันอย่างไรบ้าง ถ้าได้มีโอกาสเรียนรู้ปฏิปทาของท่านบ้างก็ จะมีประโยชน์เพียงไร ในที่สุดท่านจึงค่อย ๆ เล่าให้ฟัง

ข้าพเจ้าเห็นว่าสิ่งที่ตนได้รับฟังนั้น มีคุณค่าต่อคนวงกว้างออกไปอีกมาก โดยเฉพาะคนรุ่นข้าพเจ้า และคนรุ่นถัดไปซึ่งเติบโตมานอกวัฒนธรรมพุทธศาสนาอย่างแต่ก่อน ซึ่งยากที่จะเข้าใจได้ว่าการดำรงชีวิต ในสมณเพศนั้นเป็นไปได้โดยมีอะไรเป็นเหตุปัจจัย นอกจากนั้นสภาพทางสังคมและวงการพระศาสนาใน สมัยก่อน ๆ ที่ท่านได้ประสบพบเห็นก็เป็นสิ่งที่น่าบันทึกไว้อย่างยิ่ง จึงกราบเรียนขอให้ท่านเขียน อัตชีวประวัติ แต่ท่านปฏิเสธเพราะเห็นว่าการเขียนเรื่องราวในชีวิตของตนเองนั้น ไม่ใช่สิ่งที่พึงกระทำตาม คติวัฒนธรรมของเราเอง และย่อมหลีกไม่พ้นที่จะต้องโฆษณาตนเองไม่ในรูปแบบใดก็รูปแบบหนึ่ง จำได้ว่า เรียนเสนอท่านอยู่หลายครั้งหลายหนท่านก็ไม่เห็นพ้องด้วย

ข้าพเจ้าจึงใช้วิธีจดบันทึกสิ่งที่ได้ฟังจากท่านเอาไว้ แต่เนื่องจากระบบโรงเรียนได้ทำลายฉันทะในการ จำไปมากต่อมากแล้ว จึงทำให้เก็บสิ่งที่ท่านเล่าไว้ได้น้อยเต็มที ในที่สุดขอท่านอัดเสียงไว้ โดยเรียนท่านว่า จะไม่นำออกเผยแพร่ในขณะที่ท่านยังมีชีวิตอยู่ นี่ก็ต้องอ้อนวอนท่านอยู่หลายครั้งท่านจึงยอมอนุญาตให้

ต่อมาเมื่อปี ๒๕๒๕ เพื่อนฝูงในกลุ่มพุทธ-ไทยปริทัศน์และคณะกรรมการศาสนาเพื่อการพัฒนา (ศ.พ.พ.) ได้ดําริจัดงานทางความคิดเกี่ยวกับพุทธศาสนา ร่วมฉลองในโอกาสที่สวนโมกข์อยู่ครบ ๕๐ ปี เรื่องราวเกี่ยวกับชีวิตของท่านที่อัดไว้ จึงได้นํามาถอดเทปเป็นตัวอักษร เพื่อศึกษากันในหมู่ผู้จัดงานและได้เรียนถามเพิ่มเติมด้วย แต่งานคราวนั้นมุ่งศึกษาความคิดของท่านมากกว่าชีวิตของท่านโดยตรง ดังปรากฏออกมาเป็น พุทธทาสกับคนรุ่นใหม่ : เมื่อคนหนุ่มสาวถามหารากของความเป็นไทย ซึ่งมูลนิธิโกมลคีมทองได้ตีพิมพ์ออกมาตั้งแต่ พ.ศ.๒๕๒๖ นั้นแล้ว            

ต่อมาปลายปี ๒๕๒๗ มิตรสหายบางคนได้ปรารภขึ้นอีกว่าน่าจะทําประวัติท่านอาจารย์อย่างสมบูรณ์ และควรจะตีพิมพ์เมื่อท่านยังมีชีวิตอยู่ด้วย เมื่อไปเรียนให้ท่านทราบถึงความคิดอันนี้ ท่านก็ถามว่าทําไปเพื่ออะไรอยู่หลายครั้ง กว่าจะยอมอนุญาตให้พวกเราดําเนินการได้ ข้าพเจ้าได้นําสิ่งที่เคยสัมภาษณ์ท่านมาพิจารณาใหม่และพบว่ายังบกพร่องอีกมาก เพราะถามท่านไว้ไม่เป็นระบบเลย จึงตั้งโครงเรื่องใหม่ และขอสัมภาษณ์ท่านอีกเพื่อให้ได้ความสมบูรณ์ที่สุด โดยตั้งใจไว้ว่าจะให้เสร็จสมบูรณ์ในปี ๒๕๒๘ นี้ เมื่อเริ่มลงมือทําก็ได้คิดกันหลายตลบว่าควรจะออกมาในรูปแบบใดจึงจะเหมาะ หลังจากปรึกษาหารือกันหลายครั้ง จึงขออนุญาตท่านทําออกมาในรูปคําถามคําตอบ โดยเรียบเรียงจากคําสัมภาษณ์ของท่าน แล้วนําไปอ่านให้ท่านฟังเพื่อแก้ไขข้อมูลให้ถูกต้องอีกครั้งหนึ่ง            

เมื่อทําไปได้ ๒ บท ก็ส่งมาให้มิตรสหายทางโกมลคีมทองซึ่งเป็นตัวตั้งตัวตีให้ข้าพเจ้าทํางานชิ้นนี้อย่างจริงจังให้ดู และเห็นพ้องกันว่าน่าจะทยอยพิมพ์เป็นตอน ๆ ที่หนึ่งก่อน แล้วตอนแรกก็ปรากฏออกมาเป็นเล่มดังที่ท่านผู้อ่านเห็นอยู่นี้ โดยเริ่มเรื่องตั้งแต่ช่วงชีวิตในวัยเยาว์ของท่าน จนถึงช่วงที่ท่านเดินทางออกจากกรุงเทพฯ กลับไชยาเพื่อเริ่มก่อตั้งสวนโมกขพลาราม ส่วนตอนสองซึ่งต่อจากเล่มนี้นั้น จะเป็นช่วงชีวิตของท่านในงานต่อสู้บุกเบิกสวนโมกขพลารามระหว่าง ๒๐ ปีแรก และตอนสามอันเป็นตอนสุดท้ายนั้น จะเป็นช่วงชีวิตหลังจากนั้นจนกระทั่งปัจจุบัน อันรวมถึงข้อคิดและทัศนะของท่านฝากไว้สําหรับอนาคตด้วย และหากเป็นไปตามเหตุปัจจัยที่คาดไว้ ๒ ตอนนี้คงจะเสร็จสิ้นให้ได้อ่านกันภายในปีนี้            

สําหรับภาพที่นํามาลงประกอบเนื้อหานั้น ส่วนหนึ่งเราสืบหาและหยิบยืมมาจากบุคคลต่าง ๆ รวมทั้งวัดวาอีกหลายแห่ง เพื่อนํามาถ่ายอัดขยายใหม่ อีกส่วนหนึ่งมาจากการตระเวนถ่ายรูปตามสถานที่ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับชีวิตของท่านตั้งแต่อดีตจนกระทั่งปัจจุบัน 

หากท่านผู้อ่านได้อ่านหนังสือเล่มนี้แล้ว และเห็นว่ามีประเด็นใดน่าจะเรียนถามท่านอีก ทั้งในช่วงชีวิตที่อยู่ในเล่มนี้และช่วงต่อ ๆ ไปหลังจากเล่มนี้ ขอให้เสนอแนะมาได้ เพื่อจะได้ช่วยกันนําเสนอสิ่งที่มีคุณค่าต่อส่วนรวมนี้ให้สมบูรณ์ที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้ แม้การตั้งคําถามในเล่มนี้เอง ข้าพเจ้าก็มิได้ทําตามลําพัง หากแต่งานชิ้นนี้สําเร็จได้ก็ด้วยความร่วมมือจากบุคคลหลายฝ่ายหลายท่านตั้งแต่แรกมาแล้ว ทั้งในแง่ร่วมกันคิดร่วมกันทําและคอยส่งเสริมกําลังใจกัน รวมทั้งชาวสวนโมกข์หลายท่านที่ให้ความสนับสนุนอย่างดี คุณโยมธรรมทาส พานิช (น้องของท่านอาจารย์) ได้กรุณาอ่านทวนต้นฉบับบางตอนเพื่อความแม่นยําด้านข้อมูล และได้ให้ยืมภาพเก่า ๆ มาถ่ายรูปใหม่เพื่อใช้ประกอบในหนังสือเล่มนี้ด้วย ฉะนั้นขอท่านผู้อ่านจงอนุโมทนาในส่วนกุศลของบุคคลต่าง ๆ ทั้งที่เอ่ยนามมาแล้วและไม่ได้เอ่ย โดยทั่วกันด้วย 

พระประชา ปสนฺนธมฺโม 

๑ พฤษภาคม ๒๕๒๘ 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 4-6

.

ตอนที่ 2 ,    ภาพหน้าที่ 7-8

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2010713865743865/ 

คําปรารภสําหรับเล่ม ๒ (บทที่ ๓-๕) 

ข้าพเจ้าได้ปรารภไว้ในเล่าไว้เมื่อวัยสนธยา เล่มแรกว่าจะมีตอนต่ออีก ๒ เล่ม ว่าด้วยช่วงชีวิตของท่านอาจารย์พุทธทาส ในการต่อสู้บุกเบิกสวนโมกขพลารามระหว่างช่วง ๒๐ ปีแรกเล่มหนึ่ง และอีกเล่มหนึ่ง จะเป็นช่วงชีวิตของท่าน หลังจากนั้นจนถึงปัจจุบัน และกล่าวไว้ว่าหากเป็นไปตามเหตุปัจจัยที่คาดไว้สองตอนนี้คงจะเสร็จสิ้นให้ได้อ่านภายในปี ๒๕๒๘

แต่แล้ว พอทําเล่มแรกเสร็จ ก็มีเหตุให้ไม่สามารถทําตอนต่อไปได้ทันที ทั้งนี้เพราะท่านอาจารย์อาพาธ แม้จะไม่ได้หนักหนาสาหัสเท่าที่ลงในหนังสือพิมพ์มติชน แต่ก็เห็นสมควรว่าจะต้องไม่รบกวนท่านในระหว่างนั้น ข้าพเจ้าจึงวางมือการสัมภาษณ์ท่านลงชั่วคราวจนเมื่อท่านแข็งแรงพอ ข้าพเจ้าจึงได้เริ่มงานใหม่อีกครั้งหนึ่ง โดยใช้เวลาในช่วงพรรษา

(ส.ค.-ต.ค.๒๕๒๘) เรียนถามเรื่องราวในชีวิตและงานของท่านในส่วนที่ยังเหลืออยู่ทั้งหมด จนเสร็จสิ้นลงในคราวเดียวแล้วจึงเริ่มต้นเรียบเรียงอย่างจริงจัง       

ด้วยเหตุนี้ ช่วงเวลาในการจัดพิมพ์จึงต้องเนิ่นช้าออกไปด้วย กว่าเล่ม ๒ นี้จะออกจากโรงพิมพ์ก็คงราวเดือนกุมภาพันธ์ และเล่ม ๓ ก็คงต้องตกปลายเดือนเมษายน โดยทางสํานักพิมพ์ได้ช่วยจัดลําดับ ให้ได้ออกทันวันล้ออายุครบ ๘๐ ปีบริบูรณ์ของท่าน ในเดือนพฤษภาคมปีนี้       

ในการทํางานคราวนี้ ข้าพเจ้าได้เปลี่ยนโครงสร้างในการลําดับเรื่องราวในชีวิตของท่านใหม่ ต่างจากที่เคยตั้งใจไว้ กล่าวคือ เล่มที่ ๒ ที่ท่านถืออยู่นี้ เป็นเรื่องราวชีวิตของท่านอาจารย์ในด้านการทํางานตั้งแต่แรกเริ่มตั้งสวนโมกข์จนถึงปัจจุบัน โดยรวมเอางานอดิเรก และการคบมิตรของท่านไว้ด้วย จึงได้ใช้ชื่อรองของเล่มนี้ว่า ชีวิตแห่งการทํางาน ส่วนเล่มที่ ๓ จะเป็นการเจาะลึกลงไปในด้านการศึกษาค้นคว้าหาความรู้ และการฝึกฝนปฏิบัติส่วนตัวของท่าน จึงจะให้ชื่อรองว่า ชีวิตแห่งการศึกษา ลําดับเรื่องราวเช่นนี้ ข้าพเจ้าเชื่อว่าจะสะดวกต่อการติดตาม และทําให้รู้จักท่านอาจารย์ลึกลงตามลําดับด้วย   

ท่านผู้อ่านจะสังเกตได้ว่า ในส่วนที่เป็นเนื้อหาคําตอบของท่านอาจารย์นั้น มีวงเล็บแทรกอยู่บางแห่ง พึงทราบว่านั่นเป็นส่วนที่ข้าพเจ้าเสริมเข้ามา เพื่อให้ได้ความชัดเจนขึ้น เช่น เพื่อบอกปีที่มีเหตุการณ์นั้นหรือ บอกชื่อ-นามสกุลหรือฉายาเต็มของบุคคลที่ท่านอาจารย์เอ่ยถึง 

ในการทํางานคราวนี้ ข้าพเจ้ารับความเอื้อเฟื้อเกื้อกูลจากท่านที่เคารพนับถือและมิตรสหายหลากหลายอีกเช่นเคย ทั้งญาติมิตรส่วนตัว เพื่อนชาวสวนโมกข์ ตลอดจนเพื่อนทางโกมลคีมทอง ข้าพเจ้าขออนุโมทนาขอกราบขอบพระคุณ ขอบคุณ ขอบใจ และขอท่านผู้อ่านพึงร่วมอนุโมทนาในส่วนกุศลของทุก ๆ ท่านที่มีส่วนให้งานชิ้นนี้สําเร็จลุล่วงลงได้ 

อนึ่ง ข้าพเจ้าได้ปรึกษากับผู้ใหญ่และมิตรสหายแล้ว ได้ตกลงจะทําหนังสือเกี่ยวกับท่านอาจารย์พิเศษขึ้นอีกเล่มหนึ่ง คือ ชีวประวัติของท่านที่แสดงด้วยภาพ เนื่องจาก ระหว่างทําเล่ม ๒ และเล่ม ๓ นี้ ทําให้ได้มีโอกาสรู้จักกับนักเล่นกล้องบางท่านที่มีภาพของท่านอาจารย์เก็บไว้มาก จนพอที่จะทําได้อย่างงาม และเชื่อว่าจะทําให้ผู้ศึกษาชีวิตของท่านได้รู้จักท่านอาจารย์ในแง่มุมที่แปลกออกไป จึงขอถือโอกาสประชาสัมพันธ์ไว้ ณ ที่นี้ด้วย หากท่านผู้อ่านผู้ใดรู้จักท่านอาจารย์มาแต่แรกเริ่มและมีรูปเก่า ๆ หรือแปลก ๆ ของท่านหรือของสวนโมกข์ หากจะกรุณาให้ยืมหรืออัดรูปนั้น ๆ มาให้ก็จะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งสําหรับการศึกษาของอนุชนในภายภาคหน้าต่อไป ในการจัดพิมพ์เล่มนี้ได้ขอให้โครงการหนังสือชุดพุทธศาสนาสําหรับคนหนุ่มสาวทาง ปาจารยสาร ในสังกัดมูลนิธิเสฐียรโกเศศ - นาคะประทีปเป็นผู้จัดดําเนินการร่วมกับสํานักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทอง ทั้งนี้เพื่อผ่อนภาระทางมูลนิธิโกมลคีมทองลง และเพื่อให้หนังสือออกทันวันงานล้ออายุในปีนี้  

พระประชา ปสนฺนธมฺโม 

๑ มกราคม ๒๕๒๙

.

ตอนที่ 3 ,     ภาพหน้าที่ 9-11

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2011530205662231/    

คําปรารภสําหรับเล่ม ๓ (บทที่ ๖-๗) 

หนังสือเล่มนี้ สําเร็จออกมาเป็นเล่ม ทันวันงานล้ออายุ ๘๐ ปีของท่านอาจารย์พุทธทาสได้ ด้วยความเสียสละและความเหน็ดเหนื่อยของบุคคลหลายฝ่าย ซึ่งต่างก็เคารพรักท่านอาจารย์ และเห็นคุณค่าของหนังสือชุดนี้ แม้ข้าพเจ้าจะทําหน้าที่เป็นบรรณาธิการ แต่ก็รู้สึกว่าตนเองเป็นเพียงฟันเฟืองเล็ก ๆ เท่านั้น เพราะหากปราศจากความร่วมมือร่วมใจจากมิตรสหายและกัลยาณมิตรแล้ว งานนี้จะไม่สามารถลุล่วงเรียบร้อยในเวลาเช่นนี้ได้เลย       

ข้าพเจ้าจะขอเอ่ยนามตามลําดับชั้นของการทําหนังสือ เพื่อจะเป็นบทบันทึกความเป็นมา และเพื่อท่านผู้อ่านจะได้ร่วมอนุโมทนาต่อท่านเหล่านี้ด้วย ประการแรกสุด เนื่องจากข้าพเจ้าส่งต้นฉบับให้แก่สํานักพิมพ์ล่ากว่ากําหนดถึงเดือนครึ่ง ทางเจ้าหน้าที่ของสํานักพิมพ์จึงต้องจัดเวลาและกําลังคนให้เป็นพิเศษ และคงสะเทือนงานประจําและเพิ่มภาระให้มากกว่าปกติมิใช่น้อย โดยเฉพาะสมถวิล วิริยะสุมน และ สง่า ลือชาพัฒนพร ซึ่งช่วยวิ่งเต้นให้เต็มกําลังอย่างไม่เห็นแก่เหน็ดแก่เหนื่อยในด้านการพิสูจน์อักษรนั้น เนื่องจากเล่มที่ผ่านมามีการสะกดการันต์ผิดมาก และลักลั่นกันมาก เพราะข้าพเจ้าเองขาดความประณีตในเรื่องเช่นนี้ สําหรับเล่มนี้ ทางสํานักพิมพ์จึงได้อาราธนาพระดุษฎี เมธงกุโร ให้ช่วยกรุณาเป็นหลักในการพิสูจน์อักษรทุกขั้นตอน โดยมีพระพรชัย พุทธสาโร, แพทย์หญิงผ่องโสม อัตถะสัมปุณณะและคุณสุนีย์ รามอินทรา ร่วมเป็นกําลังสําคัญในกองพิสูจน์อักษร       

ในด้านการพิมพ์ดีดต้นฉบับนั้น อนุสรณ์ ชูธรรมวงศ์ และ ประกาศิต สุพรม ได้อุทิศเวลาเร่งมือให้อย่างหามรุ่งหามคํ่า โดยมีศรีใส กิตติรักษนนท์ และ สุจิตรา จินดาดวงรัตน์ ช่วยแบ่งภาระไปบางส่วน สําหรับหลวงพี่พรชัย และคุณอนุสรณ์นั้นได้เป็นหลักช่วยงานชุดนี้มาตั้งแต่การถอดจากเทปออกมาเป็นตัวหนังสือ โดยเฉพาะ ๒ เล่มหลังนี้ และมีพระสุเทพ สุเทโว (วัดพระบรมธาตุ อ.ไชยา) เป็นผู้ช่วยแรงสําคัญ ยิ่งกว่านั้น หลวงพี่พรชัยยังกรุณาแบ่งเบาภาระในด้านการติดต่อเกือบจะทุกขั้นตอนของหนังสือ ๒ เล่มนี้ ทําให้ข้าพเจ้ามีเวลาและสมาธิในส่วนงานของตน โดยมิต้องวิตกกังวล 

ในระหว่างที่ข้าพเจ้าปักหลักทําหนังสือชุดนี้ที่สวนโมกข์นั้น อาจารย์รัญจวน อินทรกําแหง ได้กรุณาให้คําแนะนําปรึกษาหารือ ให้กําลังใจ และการอนุเคราะห์เกือบจะทุกด้านอย่างสมํ่าเสมอ นับเป็นส่วนสําคัญที่ทําให้ข้าพเจ้าทํางานชุดนี้ได้สําเร็จลุล่วง   

ในขณะที่ข้าพเจ้าสัมภาษณ์และนําต้นฉบับที่เรียบเรียงเสร็จแล้วมาอ่านทวนให้ท่านอาจารย์ตรวจแก้นั้น  

พระพรเทพ ฐิตปญฺโ  และ พระสิงห์ทอง เขมิโย ซึ่งทําหน้าที่อุปัฏฐากท่านอาจารย์อยู่ ได้กรุณายอมให้ข้าพเจ้ารบกวนจุกจิกจู้จี้เป็นอันมาก และให้ความช่วยเหลือเกื้อกูลในด้านอาหารการขบฉัน ตลอดช่วงที่ทําหนังสือชุดนี้ ยิ่งกว่านั้นหลวงพี่พรเทพยังช่วยอ่านทวนต้นฉบับบทที่ ๖ ให้ท่านอาจารย์ตรวจแก้ทั้งบท และทยอยส่งต่อขึ้นมาให้ทางกรุงเทพฯ ด้วยความใส่ใจอย่างดี ทั้งนี้เนื่องจากข้าพเจ้าต้องมาดูแลงานอยู่ทางกรุงเทพฯ ในช่วงหลัง 

ในการทํางานชุดนี้ ข้าพเจ้าเกือบจะไม่มีเครื่องมือของตนเองเลย ของที่ยืมได้ก็ยืมจากญาติมิตร ที่ต้องจัดหา ทางมูลนิธิโกมลคีมทองก็เป็นผู้จุนเจือโดยตลอด เครื่องบันทึกเสียงนั้น นิภาพรรณ งามวิทยาพงศ์ได้ให้ยืมเครื่องอย่างดีที่เหมาะกับงานสัมภาษณ์อย่างยิ่ง โดยให้ยืมใช้ข้ามปี และข้าพเจ้าก็ใช้จนต้องเข้าร้านซ่อม เมื่อคืนกลับมาถึงเจ้าของเดิมคงเกือบจําไม่ได้ นอกจากนั้นคุณหมอผ่องโสมยังให้ยืมอีกเครื่องหนึ่งในระหว่างตอนหลัง ๆ ที่เครื่องแรกต้องเข้าร้านซ่อม และในช่วงสุดท้ายคุณแทน สงคราม มิตรจากแดนไกลได้หาเครื่องเล็กกะทัดรัดข้ามนํ้าข้ามฟ้ ามาฝาก เมื่อคราวกลับมาเยี่ยมบ้านเกิดเมืองนอน ทําให้ทํางานสะดวกขึ้นอีกในตอนท้าย            

อีกท่านหนึ่งที่ยินดีให้ข้าพเจ้ารบกวนเป็นประจําในระหว่างทํางานชุดนี้ก็คือคุณครูสมนึก เกษมภัทรา คุณครูใหญ่แห่งโรงเรียนวัดธารนํ้าไหลที่กรุณาอํานวยความสะดวกในด้านพาหนะ การใช้โทรศัพท์ทางไกลหลายครั้งและอื่น ๆ อีกหลายอย่าง 

นอกจากที่เอ่ยนามมานี้แล้ว ยังมีผู้ใหญ่อีกหลายท่านที่กรุณาเล่าเรื่องแต่หนหลังของท่านอาจารย์ให้ข้าพเจ้าฟัง ทําให้ได้แง่มุมที่จะเรียนถามท่านได้มากขึ้น ทางกรุงเทพฯ นั้น นอกจากเพื่อนทางโกมลคีมทองแล้ว ทุกครั้งที่ข้าพเจ้าขึ้นมาติดต่อธุระการงาน มิตรสหายทางคณะกรรมการศาสนาเพื่อการพัฒนา ได้เอื้อเฟื้อให้ใช้ชั้นบนของสํานักงานเป็นที่ทํางานชั่วคราวพร้อมกับอํานวยความสะดวกต่าง ๆ อีกเป็นอันมาก             

อย่างไรก็ตาม ปัจจัยสําคัญที่สุด ที่ทําให้เกิดหนังสือชุดนี้ขึ้นได้ ย่อมได้แก่ความกรุณาของพระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณอาจารย์พุทธทาส ด้วยเห็นเป็นประโยชน์เกื้อกูลต่ออนุชนในภายภาคหน้า ท่านจึงยอมเล่าเรื่องราวเหล่านี้ไว้ ทั้ง ๆ ที่ในระหว่างให้สัมภาษณ์สุขภาพของท่านยังไม่กลับเข้าสู่สภาพปกตินัก            

ข้าพเจ้าถือว่าการได้ทํางานใกล้ชิดท่านอาจารย์แม้เพียงช่วงสั้น ๆ คราวนี้เป็นโอกาสอันมีค่ายิ่งของชีวิต เป็นประสบการณ์อันงดงามที่ประมาณค่ามิได้ แม้ข้าพเจ้าจะไม่เข้มแข็งพอที่จะดําเนินตามปฏิปทาอันประเสริฐของท่าน และไม่ได้เห็นด้วยกับท่านไปเสียหมดในทุกถ้อยกระทงแห่งความคิด แต่ข้าพเจ้าก็เคารพเทิดทูนวิถีแห่งการดําเนินชีวิตของท่านว่าเป็นแบบอย่างของอุดมคติอันเอก ที่มนุษย์พึงถือเป็นประทีปส่องนําชีวิต เพื่อเข้าถึงให้ใกล้ที่สุดสู่พุทธวิธีเท่าที่จะเป็นไปได้ตามกําลังบารมีของตน ๆ อนึ่ง ความบางตอนในเล่ม ๓ นี้ แม้จะเป็นเรื่องที่เข้าใจกันได้ง่ายอยู่แล้ว ในแวดวงของชาววัด แต่ข้าพเจ้าก็ได้ทําเชิงอรรถเอาไว้ด้วย ทั้งนี้ เพื่อประโยชน์แก่ผู้อ่านที่เริ่มศึกษาศาสนาและห่างไกลวัดวาออกไป            

ข้าพเจ้าหวังว่าที่กล่าวมานี้คงจะมีประโยชน์ในแง่ที่ทําให้ท่านผู้อ่านเข้าใจความเป็นมาของหนังสือชุดนี้ และต้นสายปลายเหตุที่ข้าพเจ้าเข้ามาเกี่ยวข้องด้วยประการหนึ่ง อีกประการหนึ่ง ท่านจะได้ร่วมอนุโมทนากราบขอบพระคุณ ขอบพระคุณ ขอบคุณ และขอบใจทุก ๆ คนที่มีส่วนทําให้หนังสือชุดนี้ ทั้งที่เอ่ยนามมาแล้วและที่ไม่ได้เอ่ยนามไว้  

พระประชา ปสนฺนธมฺโม 

๑๓ เมษายน ๒๕๒๙

.

ตอนที่ 4     ภาพหน้าที่ 12-14

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2012296458918939/  

"กำเนิดและวัยต้นแห่งชีวิต"

บ้านเกิดและบรรพบุรุษ

อาจารย์ครับ ขอความกรุณาอาจารย์ช่วยเล่าประวัติความเป็นมาตั้งแต่แรกเกิด ชีวิตใน

ครอบครัวตลอดจนบรรพบุรุษด้วยครับ      

       (ฮึ ๆ หัวเราะดุ ๆ) ผมเกิดที่พุมเรียง (ปัจจุบันเป็นตําบลหนึ่งของอําเภอไชยา) ปี ๒๔๔๙ บ้านก็เป็นแบบชาวตลาดที่ค้าขายทั่ว ๆ ไปของสมัยนั้น เป็นเรือนไม้ หลังคามุงจาก สมัยนั้นสังกะสียังมีน้อย โยมหญิง (มารดา) ชื่อเคลื่อน โยมชาย (บิดา) ชื่อเซี้ยง น้องชายของแก คืออาผม คนหนึ่งชื่อเสี้ยง อีกคนชื่อ อั้น      

         บรรพบุรุษทางฝ่ายโยมชายมาจากเมืองจีน แต่ก๋งเกิดเมืองจีนหรือเมืองไทย ผมไม่ได้ถาม อาจจะเกิดที่นี่ ผมไม่ทันเห็น เล็กเกินไป แต่เท่าที่ฟังเล่าน่าจะมาจากเมืองจีน เป็นศิลปิน ช่างเขียนภาพ เอากระจกเฉย ๆ มาเขียนด้วยสี เป็นรูปสําเร็จ เป็นจีนจากมณฑลฮกเกี้ยน แต่เดิมแซ่โข่วหรือข่อ ออกเสียงแต้จิ๋วเป็นแซ่โค้ว ต่อมามีพระราชบัญญัตินามสกุลในรัชกาลที่ ๖ พวกข้าราชการเขาเปลี่ยนให้เป็นนามสกุล "พานิช" เพราะทําการค้าขาย ดูเหมือนนายอําเภอเขาจะมาตั้งให้ เพราะตอนนั้นบ้านที่ค้าขายมีแต่บ้านโยม   

         ส่วนทางโยมหญิงเป็นไทย เป็นชาวท่าฉาง แม่เกิดที่นั่น ยายหรือทวดก็เกิดที่นั่น เตี่ยเกิดพุมเรียง ก๋งและทวดก็มาอยู่พุมเรียงนานแล้ว เป็นชาวพุมเรียงไป 

          ที่บ้านก็เป็นร้านค้าขาย ถ้าเรียกอย่างสมัยนี้ก็เรียกว่าขายของชํา ไม่ใหญ่โตนัก ผมมีพี่น้องด้วยกัน ๓ คน คนสุดท้องเป็นผู้หญิง เดิมผมชื่อเงื่อม รองลงไปชื่อยี่เกย คือนายธรรมทาส น้องหญิงชื่อกิมซ้อย แต่งงานออกไปอยู่ทางบ้านดอน ใช้นามสกุลสามีว่าเหมกุล พี่น้องอายุห่างกันสามปีทั้งสองช่วง ฐานะทางบ้านก็ไม่ใช่จะดีหรือจะรํ่ารวย ไม่ใช่ว่าจะเหนือคนอื่นเขา พออยู่ได้ พวกเจ้าเมือง พวกคนจีนที่มีเงินทองมีอะไรมากกว่าเราก็มี 

            สังคมสมัยนั้นสังเกตดูก็ไม่ยกย่องคนรวยเท่าไร เขานับถือคนตระกูลผู้ดีเก่า มักจะเรียกคนพวกนี้โดยมีคําว่าพ่อหรือแม่นําหน้าตลอดไป แม้จะจนลงมา เขาก็ยังเรียกพ่อนั่นแม่นี่ ลูกออกมาก็ยังพ่อนั้นแม่นี้ เป็นการเรียกให้เกียรติกัน มักจะเป็นพวกที่สืบสายมาจากเจ้าเมืองพวกขุนนาง เขาจะเรียกอย่างนั้นกันมาแม้จะเป็นลูกหลานชั้นปลายแถวอย่างครอบครัวพระยาอรรถกรมมนุตตี บ้านตรงข้ามคนละฟากถนนกับบ้านของผม ก็เป็นผู้ดีเก่าสืบเชื้อสายมาจากเจ้าเมืองไชยา พระยาไชยา พระยาชุมพรโน่น เหมือนเจ้าทางเชียงใหม่ ขอให้พ่อเป็นเจ้า ลูกหลานออกมาก็เป็นเจ้าตามไปหมด พุมเรียงก็มีเชื้อสายเจ้าทางเชียงใหม่ มามีครอบครัวที่นี่ แต่มันขาดตอนไป จึงไม่มีใครถือเป็นเจ้า ไม่มีใครเรียกแล้ว

.

ตอนที่ 5 ,    ภาพหน้าที่ 15-18

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2013790792102839/ 

"อิทธิพลฝ่ายมารดา"

อาจารย์ครับ ทางฝ่ายโยมมารดามีอิทธิพลต่ออาจารย์ทางด้านไหนบ้าง

          ผมคิดว่าเรื่องประหยัด ถ้าจะให้บอกว่ามีอะไรมาจากโยมหญิงบ้าง เห็นจะเป็นเรื่องประหยัด เรื่องละเอียดลออในการใช้จ่าย เพราะว่าถูกสอนให้ประหยัดแม้แต่น้ำที่จะล้างเท้า ห้ามใช้มาก แม้แต่น้ำกินจะตักมากินนิดหนึ่งแล้วสาดทิ้งไม่ได้ แม้แต่ใช้ฟืนก็ต้องใช้พอดี ไม่ให้สิ้นเปลือง ถ้ายังติดไม่หมดต้องดับ เก็บเอาไว้ใช้อีก ทุกอย่างที่มันประหยัดได้ต้องประหยัด มันมากเหมือนกัน ประหยัดไปได้ทุกวิธี มันก็เลยติดนิสัยมันมองเห็นอยู่เสมอ ไอ้ทางที่จะประหยัดเพื่อประโยชน์ มองเห็นอยู่ว่าต้องทำอย่างไร

          โยมชายหรือเตี่ยซึ่งเป็นคนจีนกลับไม่ค่อยประหยัด เรื่อย ๆ ปล่อยไปตามธรรมดา โยมหญิงละก็ประหยัดจนถี่ยิบไปหมด ประหยัดแม้กระทั่งเวลา ขึ้นชื่อว่าเวลาต้องใช้ให้เป็นประโยชน์ เมื่อจะพักผ่อนก็ไม่ต้องเสียไปเปล่า ๆ ต้องมีอะไรทำไปด้วย ตัวอย่างการประหยัด เช่น อย่างคั้นกะทินี่ ธรรมดาเขาคั้นกัน ๒ ครั้ง เราต้องทำถึง ๓ ครั้ง เพราะว่าต้องเอาไอ้ที่เสร็จจากครั้งที่ ๒ มาตำให้ละเอียดแล้วคั้นอีกที น้ำกะทิยังได้อีกแยะเหลือเกิน โดยมากคนเขาขี้เกียจ เขาทิ้งกัน ชั้น ๒ ครั้งจะทิ้ง เราเอามาตำ ๆ ๆ ๆ แล้วคั้นอีกที น้ำยังขาวจัด แล้วคั้นอีกทีเป็นครั้งที่ ๔ ประหยัดกันถึงขนาดนี้ ที่บ้านอื่นเขาไม่ประหยัดกันถึงขนาดนี้

           ผมติดนิสัยประหยัดเพื่อให้มันใช้น้อย แต่มันก็มีนิสัยประหยัดเพื่ออวดด้วย เพื่ออวดการประหยัดก็มีคือแสดงว่ามีความรู้ในการที่จะประหยัด กลายเป็นเรื่องรู้ให้ดีที่สุด แม้ไม่จำเป็นต้องประหยัดก็จะประหยัดเพื่อให้เห็นว่าทำได้

          แต่เดี๋ยวนี้ชักขี้เกียจประหยัด ตอนหลัง ๆ นี่เราไม่ค่อยระวังเรื่องประหยัด แต่ก่อนพอดีพอร้ายมักทําอะไรเอง ไม่อยากจ้าง ไม่อยากจ่ายเงิน ใช้สิ่งของเครื่องมือเครื่องใช้ก็ต้องประหยัด เสียก็ซ่อม ไม่ทิ้งทันที บางอย่างเขาทิ้งเราไม่ได้ทิ้ง อย่างตะปูเก่า ๆ เขามักทิ้งกัน เราเอามาตัดปรับปรุงไว้ใช้ได้อีก. 

โยมชายนั้นไม่ค่อยได้อยู่บ้าน โยมหญิงอยู่ตลอดเวลา ผมก็สนิทกับโยมหญิงมากกว่า ผมสนิทกับโยมหญิงมากกว่าเพราะต้องเข้าไปช่วยในครัวด้วย ผมจึงทําครัวเป็นทุกอย่างตามที่โยมหญิงทําเป็น และโยมชายก็ทําเป็นจนเรียกว่าเก่งกว่าผู้หญิงทั่ว ๆ ไป เพราะว่าย่าทําเป็น เคยทําขาย ทําขนมขายหลาย ๆ อย่าง โยมผู้ชายเลยทําเป็นทุกอย่าง .

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 15-16

ตอนที่ 6   ,   ภาพหน้าที่ 16-18

   เมื่อไปอยู่วัด ผมก็ยังไปเป็นผู้นําในการทําครัว เด็กวัดด้วยกันเขาไม่เชื่อว่าเราทําได้ พระเณรเขาก็ไม่เชื่อ เคยพนันกัน โยมผมทําห่อหมกเป็น เด็กวัดทั้งหลายไม่เชื่อว่าผมทําห่อหมกเป็น เลยพนันกัน ก็เลยแสดงฝีมือให้ดู ไม่มีอะไรที่ทําไม่เป็น ตั้งแต่ที่ง่าย ๆ จนถึงไอ้ที่ยาก ๆ อย่างห่อหมก หรือแกงเนื้อควายอย่างที่เป็นมาตรฐานของแม่ครัวชั้นดี เขาทํากันอย่างไรเราก็ทําได้ ก็เลยเปิดสอนให้ทํากับข้าวกันเสียในวัด โดยมากเขาทําไม่ค่อยเป็นกัน           

การทําอาหารให้อร่อยนั้น มันมีความหมายแห่งศิลปะ โยมชายผมทําเป็นเหมือนผู้หญิง เพราะถูกย่าบังคับ ถูกสถานการณ์บังคับ ผมทําเป็นเพราะโยมหญิงให้ช่วยทํางานในครัวมาตั้งแต่เด็ก ให้ตําเครื่องแกง ให้ขูดมะพร้าว แต่ไอ้ขูดมะพร้าวนี่ โยมไม่ค่อยชอบที่ผมขูด ถ้านายธรรมทาสขูดละก็โยมชอบ เพราะของเขาปั้นนิ่มมือ นํ้ากะทิออกมาก เราขูดมันจะหยาบ (หัวเราะในคอ) ไม่ค่อยได้นํ้ากะทิ มันได้กากเสียมาก นายธรรมทาสเขาขูดเหมือนคนไม่มีแรง แล้วมันละเอียด นํ้ากะทิก็ออกมาง่าย แทบไม่ต้องออกแรงบีบเลย           

เวลาทําอะไร โยมมักจะตักเตือนให้ทําให้ดีที่สุด ถ้าทําอะไรหยาบ ๆ มักจะถูกทักท้วง อย่างเรื่องทําอาหารให้อร่อยที่ว่าเป็นศิลปะนี่ ต่อมาผมจับหลักได้ว่ามันจะต้องประกอบด้วย ๓ ส่วนเสมอ คือ ต้องมีเนื้อหรือผักซึ่งเป็นสิ่งถูกแกง แล้วก็ต้องมีเครื่องแกง ที่จะทําให้สิ่งที่ถูกแกงนั้นมีรสอร่อย แล้วก็ต้องมีนํ้ามันคือนํ้ากะทิ ที่ทําหน้าที่ละลายเครื่องแกงออกมา แล้วผสานเข้าไปในเนื้อหรือผักที่ถูกแกงนั้น บ้านเรา ส่วนที่เป็นนํ้ามันนั้นก็ใช้มะพร้าว ถ้าเป็นหมู่ชนที่เขาไม่รังเกียจเนื้อสัตว์ เขาก็ใช้นํ้ามันสัตว์ ไปดูเอาเถอะ ไม่ว่าแกงอะไร จะประกอบด้วย ๓ ส่วนนี้เสมอ แม้แต่ทอดมันซึ่งเป็นของแห้ง มันก็ต้องประกอบด้วยเนื้อ เครื่องแกง แล้วก็นํ้ามัน ซึ่งส่วนมากก็เป็นมะพร้าวที่รวมอยู่ในนั้น หรือนํ้ามันที่ใช้ทอด ถ้าจะมาเป็นห่อหมก มันก็ยังประกอบด้วย ๓ อย่างนั่นแหละ คือ เนื้อปลา เครื่องแกง แล้วก็นํ้ากะทิ เอามาคนกันเข้ากับสิ่งเหล่านั้นแล้วจึงมานึ่ง เป็นเนื้อเละ ๆ นํ้ากะทิจึงจะทําหน้าที่ให้เครื่องแกงกับสิ่งที่ถูกแกงสัมพันธ์กันที่สุด เครื่องแกงจะละลายอยู่ในนํ้ากะทิ นํ้ากะทิมันจะรวมอยู่กับเนื้อ ในบางกรณีที่ทําเป็นของแห้งเลย เช่นที่เขาเอามาพอกไม้  แล้วก็ปิ้งจนกลายเป็นของแห้ง บ้านนี้เขาเรียกจันลอน พอปิ้งสุกดีแล้วก็ผ่าเลาะออกมา ถ้าจะให้อร่อยขึ้นไปอีก ก็เอาที่ปิ้งเสร็จแล้วไปหั่นคั่วกับนํ้ากะทิข้น ๆ อีก   

ไม่ว่าจะเป็นของเหลว เป็นของเละ ๆ หรือว่าเป็นของแห้ง มันไม่พ้นไปจากเรื่องของ "๓ ส่วน" นอกจากที่ไม่สมบูรณ์แบบอย่างแกงส้ม แต่บางคราว สําหรับบางคน ก็ยังนิยมใส่กะทิอยู่นั่นเอง สมัยต่อมาเมื่อผมบวชแล้ว บางทีก็ต้องสอนเณร สอนเด็กวัดให้ทํากิน เพราะทํากันไม่เป็น เวลาผมควบคุมให้ทํา บางครั้งโยมชาวบ้านเดินผ่านวัดได้กลิ่นแกง ทนไม่ไหวต้องเข้ามาขอชิมก็มี (หัวเราะลงคอ)           

แม้แต่ของหวานมันก็ต้องเป็นเรื่องของ ๓ ส่วนเหมือนกัน คือ แป้ ง นํ้าตาล แล้วนํ้ามัน แป้ งคือสิ่งที่จะถูกกระทํา แล้วก็นํ้าตาลปรุงรสให้หวาน แล้วก็นํ้ามันคือนํ้ากะทิ เป็นเครื่องช่วยให้มัน ขนมส่วนใหญ่ก็ต้องประกอบด้วย ๓ ส่วนนี้ เช่นขนมเปียกอย่างเปียกปูน มันก็ไม่มีอะไรนอกจากแป้ ง นํ้าตาล และกะทิ เคล้ากัน นี่เป็นหลักใหญ่ มาแต่เดิม แล้วจะเติมอะไรลงไปเป็นส่วนแต่งรสนั้นได้อีกที ถ้าเป็นหมู่ประชาชนที่ไม่รังเกียจนํ้ามันสัตว์ จะใช้นํ้ามันหมูก็ได้ แทนนํ้ากะทิ หรืออย่างอินเดียซึ่งเป็นต้นตํารับของเรา เขาก็ใช้นมวัว เดี๋ยวนี้เขาก็ยังมีอยู่ ไอ้ขนมที่ประกอบด้วย ๓ อย่างเป็นหลักแม่บท คือไอ้ที่เราเรียกว่ากะละแม บ้านนี้เขาจะเรียกพญาขนม ผมเข้าใจว่านี่เราถ่ายทอดต้นฉบับมาจากอินเดีย ผมไปพบที่อินเดีย ถามเจ้าของร้านว่ามีมาแต่ครั้งไหน เขาก็ไม่รู้ แต่ว่ามันต้องดึกดําบรรพ์ที่สุด เขาไม่เรียกกะละแม เขาเรียกฮูละวา มีนม แป้ ง นํ้าตาล กวนเข้ากัน แล้วของเขามันเหนียวกว่าของเรา ใสกว่าด้วย จะตักจะอะไรยุ่งยาก แล้วก็แพงมากด้วย มันคล้ายกับเป็นเนื้อเข้มข้นของสิ่งทั้งปวง ใช้นมเคี่ยวจนข้นแทนกะทิของเรา คําหนึ่งหลายสตางค์ ถ้าคิดเป็นเงินไทย ผมคิดว่านี่เป็นต้นกําเนิดของขนมอาเซียเรา ถ้าเป็นยุโรป เป็นฝรั่ง จะเป็นอีกพวกหนึ่ง มันจะมีไข่เข้ามาเพิ่มในส่วนที่เป็นแป้ ง เนยทําหน้าที่แทนนํ้ามัน นํ้าตาลก็เหมือนกันเขามีความรู้ที่จะทําไข่ให้เป็นเรื่องเป็นราว มันก็ไม่พ้นเรื่องของ "๓ ส่วน" นี่คุณดูเถอะว่าเลข ๓ มันมีความศักดิ์สิทธิ์อย่างไร สําหรับอาหารที่จะกินเข้าไป ทั้งของคาวของหวาน           

ทีนี้เมื่อโปรตุเกสเข้ามาครั้งแรก เขาก็คงรู้จักแต่เค้ก ทีนี้คนไทยคงเอาส่วนผสมของขนมเค้กนี้ มาทําให้เป็นทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง ฝรั่งมีบ้าง แต่มันไม่ถึงขั้นนี้ ไม่มากอย่างและไม่อร่อยวิจิตรอย่างนี้ อย่างทองหยิบทองหยอดนี่มันเลยครูอาจารย์ฝรั่งที่มาสอนให้ไปไกล           

มาถึงตรงนี้ทําให้เรานึกขึ้นมาได้อีกเรื่องหนึ่ง คือเรารู้สึกว่าคนไทยแต่ก่อนนั้น เขาทําอะไรต้องเก่งกว่าครูเสมอ นี่เป็นเอกลักษณ์ของคนไทยที่คนไม่ค่อยรู้สึก อย่างเรื่องแต่งตัว เดิมเราก็รับมาจากอินเดีย ไอ้โจงกระเบนอะไรนี่ เราก็มาทําจนสวยเลอเลิศเป็นแบบไทยเราเอง แกงนี่ก็เหมือนกัน เราก็เอามาจากแขก แต่แกงของแขกน่ะเรากินไม่ค่อยลงหรอก แต่เราก็เอามาทําเสียเป็นแกงเขียนหวาน แกงอะไรต่ออะไร จนแขกก็

ต้องหลงไปแหละ (หัวเราะหึ ๆ) เรื่องอาหารของคาวของหวานนี่เราต่างทําดีกว่าครูทั้งนั้น อย่างแกงเลียงอะไรนี่เรารับมาจากจีน เราก็ทําดีกว่าครู           

เรื่องกาพย์กลอนนี่ก็ไม่มีชาติไหนจะเท่าเทียมไทยหรอก คือสัมผัสใน แต่เดิมเราคงรับมาจากอินเดีย ก็มีแต่สัมผัสนอก แล้วก็น้อยมาก หรือไม่มีเลย อย่างคาถาปัฐยาวัตร สามัญคาถา หรือฉันท์ต่าง ๆ สัมผัสของเขามีน้อยมากหรือไม่มีเลย มีแต่การกําหนดจํานวนพยางค์ และเสียงหนักเสียงเบา พอมาถึงเมืองไทย เราปรุงกันเสียวิเศษ มีทั้งสัมผัสใน สัมผัสนอก โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอนนี้เป็นเรื่องที่กินใจมากที่สุด รับมาจากจีนก็ดี จากอินเดียก็ดี เราเคยทําดีกว่าครูเสมอ อย่างโคลงกลอนของฝรั่ง เมื่อเทียบกันแล้ว มันสู้กันไม่ได้           

ดนตรีก็เหมือนกัน พอมาถึงมือคนไทยมันดีกว่าเก่าแน่ ๆ จะเข้ มันดีกว่าขิมเยอะแยะ (หัวเราะหึ ๆ) การร้องเพลงก็เหมือนกัน เพลงของไทยนี่ไม่มีชาติไหนจะกินได้ เรื่องนี้ต้องเคยศึกษาเรื่องเพลงถึงจะรู้ความจริงข้อนี้ ผมหลงใหลเรื่องเพลงมาแต่ไหนแต่ไร แต่ไม่มีโอกาสทางนี้ แต่ก็พอรู้เรื่องบ้าง อย่างความเป็นดนตรีของเพลงไทยนั้น มันขยายซับซ้อนเป็นเพลง ๒ ชั้น ๓ ชั้น ละเอียดอ่อนมาก ไม่มีของชาติไหนทําเหมือนหรอก           

ทีนี้มาดูพวกรํา พวกละคร มันก็มาจากพวกเต้นกลองยาวของอินเดีย ของแขก เรารับมาแล้วปรับปรุงเรื่อย ๆ ขึ้นมา จนแปรสภาพจากเต้นกระโดดพรวดพราดแบบเดิม มาเป็นรําอย่างอ่อนช้อยแช่มช้าอย่างมีลีลาของเราเองอย่างนิ่มนวล จนมาเป็นละครในละครนอก เป็นโขนเป็นอะไรมากมาย           

ทุกอย่างเราไม่เคยทําอะไรไม่ดีเกินครู ดีเกินครูทุกอย่างแหละ นี่เป็นอัจฉริยภาพของบรรพชนของเรา พวกที่นิยมเอกลักษณ์ไทยควรจะนึกถึงข้อนี้ แต่พวกที่กรุงเทพฯ เขาอาจไม่ยอมรับก็ได้ เพราะเขาไม่รู้จักวิธีที่จะมอง แต่ผมว่าเอกลักษณ์ไทยต้องใส่ลงไปด้วยว่าเราทําอะไรดีกว่าครูเสมอ 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 16-18 

.

ตอนที่ 7 ,   ภาพหน้าที่ 19-21

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2016930168455568&id=976227579192504 

"อิทธิพลฝ่ายบิดา"

อาจารย์ครับ แล้วโยมบิดามีอิทธิพลหรือถ่ายทอดลักษณะนิสัยบุคลิกภาพด้านใดมาถึงอาจารย์บ้าง

              มันพูดยาก โยมชายก็มีหัวช่างไม้ ซึ่งผมก็ชอบ ถ้าได้รับการอบรมคงจะดีมาก คือว่าชอบทำมากหลาย ๆ อย่างที่สวนโมกข์นี่เราทำกันเอง ทำด้วยมือเอง โยมชายเป็นช่างไม้ เรียกได้ว่าเป็นอาชีพสมัครเล่นคือช่างไม้ต่อเรือ อาชีพหลักคือค้าขาย ซึ่งไม่ใหญ่โตอะไรนัก อาชีพสมัครเล่นคือช่างไม้ต่อเรือ ต่อเรือลำสุดท้ายผมยังจำได้ว่าไม่ได้ขายยังไม่เสร็จ ค้างเติ่งอยู่บนคานที่ต่อ จนผุพังไป ที่ติดมาอีกอย่างคือโยมชอบแต่งกลอน แต่งโคลง ชอบกวี มีวิญญาณกวี ทำให้เราชอบ มีหัวทางนี้ ผมเคยเห็นโยมเขียนแต่งไว้ที่ศาลาป่าช้าที่แกสร้าง ส้วมวัดที่แกสร้างถวายก็เขียนเป็นโคลงไว้ และชอบแต่งโคลงหยูกยา เราเห็นในสมุด เราเลยชอบโคลงเหมือนกัน แกแต่งได้ถูกต้องตามแบบฉบับ แต่ไม่ค่อยมีเวลาแต่งนัก เพราะอาชีพมันรัดตัว เรือลำสุดท้ายที่ไม่เสร็จก็เพราะเหตุนี้ ครั้งสุดท้ายนี้อยากจะมีสวนมะพร้าว แล้วก็ทำสวนมะพร้าวไม่สำเร็จ ป่วยลงเสียก่อน แล้วป่วยกระเสาะกระแสะมาจนกระทั่งตาย อาก็เหมือนกัน ที่ชื่อเสี้ยง มีหัวแต่งโคลงแต่งกาพย์ชอบแต่งล้อไสยศาสตร์ คุณไปเปิดดูเถอะในหนังสือพิมพ์พุทธสาสนาเล่มแรก ๆ มันมีนามปากกาว่า "ท่านางสังข์" แต่งล้อไสยศาสตร์ละก็คนนี้แหละ เป็นกาพย์ยานีเสียโดยมาก"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า19

.

ตอนที่ 8     ภาพหน้าที่ 21-24

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2017692931712625&id=976227579192504 

"บรรยากาศในครอบครัวบางแง่บางมุม"

อาจารย์ครับ บรรยากาศในบ้านของอาจารย์มีเรื่องความเชื่อเกี่ยวกับไสยศาสตร์หรือเปล่าครับ เช่นเคล็ดเชื่อโชคลางเกี่ยวกับการค้าขาย

          "สังเกตเห็นได้ว่ามีบ้าง ไม่มากนัก ตามธรรมเนียมตามประเพณีมากกว่า แต่ไม่ค่อยเห็นทำจริง ๆ จังๆ เช่นวันสงกรานต์มีบูชาท้าวสงกรานต์ ตามธรรมเนียมที่เขาทำกันทุกบ้าน โดยจุดธูปเทียนขึ้นไว้บนหลังประตู แล้วโยมก็เรียกเด็ก ๆ มานั่งดูนั่งไหว้ ต้อนรับท้าวสงกรานต์นี้มันเป็นเรื่องไม่มีเหตุผล เป็นเรื่องทำตามประเพณี โยมผู้หญิงก็เป็นคนที่ไม่อยากจะคิดอะไรมาก ประเพณีที่ทำกันอยู่ก็ทำ แต่โดยจิตใจไม่ได้เชื่อมั่นคงจะคิดว่าทำดีกว่าไม่ทำ แม้ว่าโยมจะชื่อว่านับถือพุทธศาสนา แต่ว่ามันมีความเชื่ออย่างนี้ติตมาแต่ก่อน โยมพ่อไม่สนใจเรื่องอย่างนี้ คงจะไม่เชื่อด้วย เรื่องโชคลางเกี่ยวกับการค้าขาย เช่น นางกวัก กุมารทองอะไรนี่ไม่มีเลย ศาลพระภูมิก็ไม่มี เพราะไม่มีที่ตั้ง เมื่อกล้วยมันบังเอิญเจาะทะลุมาออกปลีกลางต้น สีขาวเหมือนดอกบัว โยมก็ยังทำตามประเพณี เพื่อไม่ให้เป็นเรื่องโชคร้าย โดยเอาธูปเทียน ดอกไม้ไปวางไว้ที่ตรงนั้น แล้วจะว่าอย่างไร ผมก็ไม่ทราบ" 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 21

.

ตอนที่ 9    ภาพหน้าที่ 25-27

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2019191448229440/ 

ชีวิตเด็กวัด

ชีวิตเด็กวัดเป็นอย่างไรบ้างครับ              

         "พูดได้ว่าเด็กวัดทุกคนมีความรู้เรื่องยา เช่นถ้าบอกว่ายากระทุ้งแล้วทุกคนรู้จัก เพราะถูกใช้ไปเก็บอยู่เสมอ วัดนั้นผมเป็นเด็กก็เคยอยู่ ผมจําได้ว่ายากระทุ้งที่อาจารย์สั่งใช้ให้ไปเก็บเพื่อต้มให้เขาไปมีอะไรบ้าง รากหมาก รากมะพร้าว รากมะปราง รากวัลย์ยอ บางทีก็มีแปลกอะไรบ้าง เช่นรากสะเดา อาจารย์ผมที่สอน ก ข ก กา ให้ท่านทํายาอย่างนี้   

          เป็นพระใครมาขอก็ให้ ยาที่ทําไว้ก็มี จัดให้ใหม่ก็มี จดให้ไปก็มี อันดับแรกสุดนี้ ต้องกินยากระทุ้ง แรก ๆ เป็นไข้กินยากระทุ้งเป็นยาเย็นคล้าย ๆ กระทุ้งให้ไข้มันถึงที่สุดเร็ว ๆ ทีนี้พวกเราเด็กวัดก็ช่วยกันทํา ช่วยกันบด ช่วยกันขยี้ อีกอย่างเรียกว่ายาเขียว ยาเขียวสารพัด ยาเขียวครอบจักรวาล น่าหัว ถ้าเด็กคนไหนทําผิด บางทีก็ถูกใช้ให้ไปเก็บใบไม้เขียว ๆ มา อย่าเอาที่คัน อย่าเอาที่มีพิษ นอกนั้นเก็บหมดแหละ ถ้าเป็นใบไม้สีเขียว เอามาตากไว้เต็มนอกชาน พอแห้งมันกรอบ เราก็บดยัดใส่ขวด ใครเป็นไข้ก็กินเข้าไป มันก็ถูกหลัก เพราะยาเขียวมันมีความเย็นของสารสีเขียว มันก็ระงับความร้อน เดี๋ยวนี้ผมเชื่อ ใบไม้สีเขียวกินเข้าไปเถอะ มันระงับความร้อนได้ ระงับการเกิดแก๊สในกระเพาะ ถ้าจะให้ดีก็เอามาละลายนํ้าและพ่นหรือทาตัวด้วย จนตัวเขียวตัวเลอะ ยาเขียวนี้มีขมน้อย ๆ เพราะว่าใบไม้มันมีหลายชนิด บางชนิดก็ขมบ้าง เด็กเล็กกินได้ ละลายนํ้ากินเข้าไป หรือละลายนํ้าพ่นก็ได้ 

           ส่วนยาที่มันยาก มันมีเทคนิคของมัน มันมีนั่นมีนี่เท่านั้นเท่านี้ ต้องชั่งตวงเอาก็มี อย่างน้อยมีสี่ห้าขนานที่ชาวบ้านมาขอ แล้วให้ไปได้ทันทีเมื่อมีคนไข้ไปหา อาจารย์สมภารวัดสามสี่วัดในพุมเรียง เขาต้องมี วิชาพวกนี้อยู่ ดึกดื่นแค่ไหนก็ตาม ถ้ามีคนมาตามว่าคนนั้นคนนี้เป็นนั่นเป็นนี่ อาจารย์ก็ต้องไป แม้ดึกดื่น อาจารย์สมัยนั้นเป็นอย่างนั้น ดึก ๆ ก็ไปช่วยแก้ไขกันตามเรื่อง จนกว่าจะไว้ใจได้ ทุเลาแล้วจึงกลับมาวัด บางที่กว่าจะกลับมันก็สว่าง มันก็เพาะนิสัยเห็นแก่ผู้อื่น อดทนอดกลั้นได้ ไม่รังเกียจ ไม่เห็นแก่หลับแก่นอน คนก็ผูกพันรักใคร่นับถือ ถ้าวัดมีธุระอะไรก็ช่วยกันเต็มวัด"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 26

.

ตอนที่ 10     ภาพหน้าที่ 28-30

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2019970348151550&id=976227579192504 

         "มันมีอีกธรรมเนียมหนึ่งที่มีกันทุกวัดทุกวา เป็นการฝึกเด็กวัดให้เป็นคนเฉลียวฉลาด หรือถ้าพูดอย่างภาษาทางนี้ จะเรียกว่าฝึกให้เป็นคนหัวหมอก็ได้ เล่นกันในหมู่เด็กวัด รวมทั้งเณรด้วย โดยไม่ต้องให้มีใครจัดให้ มันจัดกันเอง เฮ่อ ๆ ๆ (เบา ๆ) มันน่าหัว คือพอมานั่งรวมกลุ่มกัน ไอ้เด็กคนที่เป็นหัวโจกหน่อย มันก็จะตั้งประเด็นขึ้น เช่น เอ้าวันนี้ เรามาพูดเรื่องหุงข้าว ใครจะเล่าก่อน ส่วนมากพวกที่อาสาก่อนมันก็จะเป็นพวกที่ฉลาดน้อยกว่าคนอื่น มันก็ต้องเล่าวิธีที่หุงข้าวว่าทําอย่างไร เด็กทั้งหลายก็คอยฟัง ถ้าคนเริ่มต้นมันเป็นคนโง่ ๆ หน่อย มันอาจจะเริ่มต้นว่า "กูก็เอาข้าวสารใส่หม้อ ตั้งบนไฟ" เด็กนอกนั้นมันก็จะชวนกันค้านว่า "มึงยังไม่ได้เข้าไปในครัวสักที จะทําได้ยังไงล่ะ" อย่างนี้เป็นต้น หรืออาจจะมีสอดว่า "มึงยังไม่ได้ก่อไฟสักที" ถ้ามีช่องให้ซักค้านได้มาก ๆ มันก็ต้องให้คนอื่นเป็นคนเล่า เวลาถูกค้านได้ทีก็จะเฮกันที มันอาจจะละเอียดถึงขั้นว่ายังไม่ได้เปิดประตูแล้วจะเข้าไปในครัวได้อย่างไร หรือยังไม่ได้หยิบขันมันจะตักนํ้าได้อย่างไร อย่างนี้เป็นต้น ในที่สุดมันจะต้องได้เล่าถึงขั้นตอนทุกขั้นตอน จนไม่มีอะไรบกพร่อง เหมือนกับการบรรยายของนักประพันธ์ละเอียดถี่ยิบไปหมด เพราะคนค้านมันมีมาก มันก็ค้านได้มาก มันเป็นการฝึกความละเอียดลออถี่ถ้วน ฝึกการใช้ลอจิก คนฉลาดมันมักจะเป็นคนเล่าคนหลัง ๆ ที่สามารถเล่าได้ละเอียดโดยไม่มีใครค้านได้"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 29

.

ตอนที่ 11    ภาพหน้าที่ 31-33

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2020615941420324/ 

อาจารย์ครับ อยากให้อาจารย์เล่าเกี่ยวกับ ชีวิตสมัยเป็นนักเรียนบ้าง

        "......ขับเกวียนสมัยนั้น บ้านผมใช้วัว ๒ ตัว ไปเอาแบบที่ประจวบมา คนอื่นเขาใช้วัวตัวเดียว ใช้ ๒ ตัวอย่างนี้วิ่งดี มันช่วยแรงกัน วิ่งจากไชยาไปถึงพุมเรียง เป็นวัวแบบไม่อุ้ยอ้าย เป็นวัวท้องเปรียว วัวท้องเหิน ไม่ใช่พุงยาน มันวิ่งเก่ง เอาไม้ไผ่เล็ก ๆ แตะก้น ที่จริงมันไม่ใช่หน้าที่ของผม แต่ชอบเพราะมันแปลกก็แปลก สนุกก็สนุก    

          ตอนอยู่โรงเรียนสารภีนี่ ไม่ได้กลับมากินข้าวกลางวันที่บ้าน หากินที่โรงเรียน แต่เด็กสมัยนั้นไม่ค่อยได้กินกลางวันกันหรอก บางวันเขาก็ไม่สนใจ ส่วนมากก็ลืม ๆ กันไป ส่วนมากไม่ค่อยได้กิน ของก็ไม่ค่อยมีขาย        

           พอผมจบ ม.๓ ก็ออก เพราะโยมผู้ชายตาย ก็ต้องช่วยรับภาระให้นายธรรมทาสไปเรียน ถ้าเรียนหมดก็ไม่มีใครช่วยโยมที่บ้าน เมื่อโยมผู้ชายตาย ก็เลิกร้านทางไชยา กลับมาอยู่กับโยมผู้หญิงที่พุมเรียง ผมก็รับหน้าที่เป็นเหมือนผู้จัดการดูแลกิจการทั้งหลาย เพราะโยมชราแล้วและป่วยด้วย ตั้งเกือบปีมั้ง เป็นโรคปวดเข่า แต่ต่อมาก็หาย กินยาดองส้มพื้นบ้านหาย "

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 33

.

ตอนที่ 12    ภาพหน้าที่ 34-36 

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2021395344675717&id=976227579192504 

"อาจารย์ครับ อยากให้อาจารย์เล่าชีวิตในวัยหนุ่มให้ฟัง เมื่อก่อนที่จะบวช อาจารย์เคยเกเรบ้างไหม เคยเป็นนักเลงเจ้าชู้บ้างหรือเปล่า อาจารย์ใช้ชีวิตอย่างไรตอนวัยรุ่นสู่วัยหนุ่มนี่  

           เกเรอะไรกัน (เสียงดุ) เกเรขนาดไหนดีล่ะ ไม่ค่อยมีที่จะไปลักขโมย ไปตีรันฟังแทง ไม่มี มันไม่รู้จะไปทําได้อย่างไร ไอ้ดอกกุหลาบข้างรั้วของเขา ไม่ทันสว่างไปขโมยเก็บละก็มีบ้าง (หัวเราะหึ ๆ) มันไม่ทันสว่าง เขาปลูกไว้ริมรั้วบ้าน ถึงเขาเห็นเขาจะไม่ว่าอะไร แต่เขาก็ไม่เต็มใจให้ มันก็ต้องเรียกว่าขโมยล่ะ นี่เกเรอย่างนี้มีบ้าง          

           โดยมากผมก็อยู่กับโยมช่วยค้าขาย มีญาติของโยมผู้หญิงอยู่ทางอําเภอท่าฉาง นาน ๆ ก็ไปเยี่ยมกันทีหนึ่ง บางทีญาติทางนั้นก็มาเยี่ยมเรา ปีหนึ่งไปมากันสองสามหน ไปทางเรือกัน ผ่านทะเล อ่าวจากปากนํ้าพุมเรียงไปถึงปากนํ้าท่าฉาง ซึ่งเป็นอําเภออยู่ติดฝั่งทะเลใต้ลงไป นาน ๆ ลุงป้าน้ารวมถึงยายและยายชวดเจอกันที ก็เป็นที่พอใจกัน สนุกสนานเบิกบานกันที่เห็นเราเด็ก ๆ นี่เป็นทางหนึ่งที่เราได้ออกทะเลกัน           

           ออกไปจับปูจับปลานี่ นาน ๆ ทีก็มี เหมือนการออกไปผจญภัย เพราะในครอบครัวเขาไม่ให้ทําอย่างนั้น หลุดออกไปทีก็เหมือนหลุดออกไปอยู่คนละโลก ได้ศึกษาทุกอย่างที่เราไม่เคยเห็น "

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 34

.

ตอนที่ 13     ภาพหน้าที่ 37-38 

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2022181221263796&id=976227579192504 

"อาจารย์ครับนอกจากหนังสือนักธรรมนี่ อาจารย์อ่านอะไรอีกบ้างหรือเปล่า ช่วงก่อนจะบวชนี้

             ก็อ่านบ้าง เพราะที่บ้านเป็นร้านขายหนังสือด้วย ตามแบบสมัยนั้น ที่มีขายมากที่สุด ก็เรื่องจักร ๆวงศ์ ๆ แล้วก็เบ็ดเตล็ด ประเภทเล่มละสลึงพึงรู้ท่านผู้ซื้อ มีมากที่สุด แล้วหนังสืออ่านสมัยใหม่ที่เป็นเรื่องแปลจากฝรั่งมันก็เริ่มมีแล้ว โรงพิมพ์ไท ที่กรุงเทพฯ เขาพิมพ์หนังสือสมัยใหม่ แล้วคงขายไม่ค่อยออก ส่งคนเที่ยวเดินตลาดขายตามต่างจังหวัดด้วย ร้านเรามันเหมือนถูกยัดเยียดให้รับไว้ ราคาถูก เล่มละสตางค์อย่างนี้ เหมือนซื้อกระดาษก็มี คนมาซื้ออ่านมันมีน้อย บางทีซื้อจากกรุงเทพฯ ก็มีงานแปลสมัยนั้นที่มีมาถึงก็อย่างโซไรดา แล้วก็พันหนึ่งทิวา เข้าใจว่าเป็นหนังสือขายไม่ออก อ่านแล้วมันก็ไม่ติดใจอะไร มันแปลก ๆ เท่านั้นเอง

             อย่างงานของเทียนวรรณ ของ ก.ศ.ร.กุหลาบก็อ่านสมัยนั้น ดูเหมือนโยมจะรับเป็นประจำปีละบาทโยมอาที่บวชอยู่ทางกรุงเทพฯ เขาเห็นมีอะไรแปลก ๆ ก็รับส่งมา เขายังเคยไปคุยกับนายเทียนวรรณนายกุหลาบด้วย นายกุหลาบนี้ใส่สร้อยเส้นโต ๆ ฟันไม่แปรง อาเขายังมาเล่า (เหอะ ๆ) เขาเป็นคนสนใจ เป็นนักอ่านคนหนึ่ง อยากรู้นั่นนี่มาบอกพี่น้องบ้านนอก ในเรื่องที่มันจะเป็นประโยชน์ นายกุหลาบนี่ฟังดูเหมือนหนังสือฝ่ายค้านของสมัยนั้น แต่ดูจะอวดมากกว่า จะอวดกับในหลวง จะได้ชื่อเสียงเร็ว ๆ ไม่มีหลักฐานก็ว่ามีหลักฐาน อาผมบวชอยู่ที่วัดปทุมคงคาแล้วก็สึก ต่อมาเลยเป็นเชื้อให้พระจากพุมเรียง จากไชยาไปเรียนกันที่นั่นเรื่อยมา อาเป็นคนคล่องแคล่วขวนขวาย และมีโอกาสมากกว่าโยมพ่อ โยมผู้ชายผมไม่เคยไปกรุงเทพฯเลย อาเขาอ่านใบลานได้คล่องเขียนใบลานก็ได้"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 38

.

ตอนที่ 14    ภาพหน้าที่ 39-42

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2023030034512248&id=976227579192504 

             "ความรู้สึกของประชาชนต่อเจ้านายสมัยนั้นก็กลัว เกรงกลัวมันมีอำนาจมาก คล้าย ๆ รัฐบาล พวกที่เป็นข้าราชการก็จะเป็นคนอีกชั้นหนึ่ง แต่ก็พึ่งพาอาศัยกัน ไม่ถึงกับเป็นปฏิปักษ์กัน ก็มีเหมือนกันที่มันไม่ยุติธรรม แล้วมันหนัก ๆ เข้า จนข้างในเขาส่งคนใหญ่โตมาสอบสวน พิจารณาจับทำโทษ เป็นอย่างนี้ก็เคยมี แต่น้อยเต็มที แต่จะให้ชาวบ้านคัดค้านเองนี่ไม่เคยมี เพราะเขากลัวกัน ไม่อุทธรณ์คัดค้าน มันก็ดีไปอย่างคือคนเขาไม่อยากทำผิด เขาระวังไม่อยากให้เกิดเรื่อง พวกชอบเป็นความเป็นคดีไม่ค่อยมี ไม่ค่อยสนุกนักเลงอันธพาลไม่ค่อยมี มันคงกลัวมั้ง กลัวเจ้าเมือง ถ้าเป็นอันธพาลนักเลงโตมันจะยิ่งไม่มีพวกมันมีไม่ได้หัวเมืองบ้านนอกนี่มันไม่ใช่กรุงเทพฯ ถ้ามีมันต้องไปอยู่ในป่าบางถิ่น ในตลาดอย่างพุมเรียงมีไม่ได้

                ชาวบ้านเขาจะเรียกพวกข้าราชการว่าเจ้าคุณก็มี คุณพระก็มี ตามบรรดาศักดิ์ ถ้าเจ้าเมืองไชยาก็จะเรียกเจ้าคุณไชยา พวกบ่าวไพร่จึงเรียกนาย หรือถ้าเราตระกูลต่ำมาก ตระกูลนั้นมันใหญ่โต คนในตระกูลต่ำก็เรียกคนในตระกูลสูงว่านาย พ่อนายแม่นาย เด็กเล็ก ๆ ก็ถูกเรียกว่าพ่อนาย แม่นายเหมือนกัน แล้วอยู่กันอย่างมีสูงมีต่ำโดยสมัครใจ ไม่เดือดร้อน ไม่เป็นเหตุให้ต้อง (หัวเราะหึๆ) ปฏิวัติ มันช่วยเหลือกันไปตามเรื่อง"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 40-41

.

ตอนที่ 15    ภาพหน้าที่ 44-45

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2024441657704419&id=976227579192504 

"อาจารย์มีความรู้สึกอย่างไรต่อพระสงฆ์โดยทั่วไปในสมัยนั้น มีความเคารพนับถือหรือเลื่อมใสใครเป็นพิเศษหรือเปล่า ความคิดวิพากษ์วิจารณ์เกิดขึ้นแล้วหรือยัง

          ผมก็ไม่ได้เลื่อมใสใครเป็นพิเศษ ส่วนใหญ่พระท่านก็มุ่งแสวงหาความนับหน้าถือตาจากสังคม ไม่ได้มุ่งที่ความดับทุกข์จริงจังอะไร ก่อนที่ผมบวช นักธรรมก็ไม่ได้เรียนกัน เรียนแต่บทสวดมนต์กัน เพื่อจะได้ไปสวดตามงานต่าง ๆ ที่มีความรู้สึกนับถือผูกพันเป็นพิเศษ ก็คืออาจารย์หนุน เป็นอาจารย์ผมตอนผมเป็นเด็กวัด แต่แกสึกเสียก่อนที่ผมจะบวช เป็นคนรุ่นอา ผมเรียกอาหลวง

         ตอนนั้นความคิดวิพากษ์วิจารณ์ยังไม่เกิด เป็นเรื่องบวชตามประเพณี ให้มันได้บวชกับเขาเสียบ้างเท่านั้น ให้มันครบ ๆ ไม่เคยมีวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับคณะสงฆ์ จะมีบ้างก็เรื่องผิดถูกของธรรมะ ทัศนคติ โดยรวมต่อพระสงฆ์สมัยนั้น นึกไม่ออก คงจะไม่มีด้วยซ้ำไป เชื่อว่าเขาต้องถูกต้องตามประเพณี ตามแบบฉบับที่เขาทำ ๆ กันอยู่ ไม่ถือว่าเขาทำ ๆ กันมาสืบ ๆ กันมานี้มันผิด

ที่ว่าเรื่องผิดถูกของธรรมะนี่เรื่องอะไรบ้างครับ

       เช่นการอธิบายตีความหมายธรรมะ ซึ่งคนทั่ว ๆ ไปเขาก็สนใจกันอยู่ เมื่อเราไม่เห็นด้วยเราก็ค้านก็แย้ง ก็ถาม เช่นเรื่องความหมายของพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เรื่องทำทาน รักษาศีล ไอ้เรื่องที่มันรุนแรงก็เรื่องนรก เรื่องสวรรค์ที่เขาเชื่อกันอยู่ก่อนก็เอามาวิจารณ์กัน

อะไรเป็นเหตุให้อาจารย์ตีความไม่เหมือนเขาครับ

       คืออยากให้มันชัดเจนกว่านั้น ให้มันเป็นเรื่องชีวิตเดี๋ยวนี้

ก่อนบวช อาจารย์มีทัศนะแบบนี้แล้วหรือครับ

     สงสัย ต้องพูดว่ามันเริ่มสงสัย หลาย ๆ คนเริ่มตั้งข้อสงสัย

กระแสความคิดแบบนี้มันมาได้อย่างไรครับ เพราะแต่ก่อนเขาเชื่อกันแบบเดิม ๆ มานานแล้ว

     มันก็เชื่อกันมาจนไม่รู้จะเชื่อกันอย่างไรแล้ว มันควรจะมีส่วนที่ได้รับโทษ หรือได้รับประโยชน์อย่างทันตาเห็นกันบ้างว่า ที่จริงเราก็ไม่ได้รู้สึกกลัวเกรงเรื่องนรกสวรรค์อะไร เพราะเรามันเชื่อว่าตัวเองไม่ได้ทำสิ่งที่ต้องตกนรก ฉะนั้นสิ่งที่ทำผิดและให้โทษในปัจจุบันมันน่าสนใจกว่าเรื่องนรกสวรรค์ที่ตายแล้ว

มันเกิดจากที่อาจารย์ได้ศึกษาหนังสือธรรมะสำหรับนักธรรมของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ หรือเปล่าครับ

        มันมีส่วน หนังสือของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ สำหรับนักธรรมชั้นตรี-โท-เอก เราก็อ่านหมดก่อนบวช

อาจารย์ครับ แล้วหนังสือที่อาจารย์อ่านเหล่านี้ ทำให้อาจารย์เชื่อเรื่องโลกุตระจริง ๆ จัง ๆ หรือยังครับเช่นเชื่อว่าพระอรหันต์เป็นไปได้

     ไม่   รู้สึกเพียงว่าเป็นเรื่องน่าสนใจและคงจะเป็นเรื่องที่มีประโยชน์ มันยังไม่มีเวลาพอที่จะทดลองปฏิบัติ หรือไม่มีเวลาพอแม้แต่จะคิตให้มันเด็ดขาดลงไป เพียงแต่สันนิษฐานเชื่อว่าต้องดี คงจะดี

อาจารย์อ่านหนังสือนักธรรมตรี-โท-เอกก่อนบวชนี่      ไม่รู้สึกว่าพระท่านไม่ทำตามวินัยมุขหรือครับ

     ไม่รู้สึก ไม่รู้สึกเลย อ่านเพียงเพื่อหาความรู้มาก ๆ ไม่เคยคิดที่จะเล่นงานพระสงฆ์ มันอยากจะศึกษาอะไรให้มันมาก ๆ กว้าง ๆ เผื่อ ๆ ไว้ มันมีความคิดว่าจะต้องบวชแน่ เพราะฉะนั้นเป็นการเตรียมล่วงหน้าไว้จะดีกว่า พอบวช ๒-๓ วันก็เข้ารูปไม่มีเรื่องยุ่งยากลำบากอะไร"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 44-45

.

ตอนที่ 16    ภาพหน้าที่ 46-48

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2025139297634655/ 

อาจารย์ครับ ทำไมอาจารย์ถึงบวชวัดหนึ่ง แล้วมาอยู่วัดหนึ่ง อุปัชฌาย์ก็นิมนต์มาจากวัดหนึ่ง พระคู่สวดก็มาจากคนละวัด

     อ๋อ อาจารย์ปลัดทุ่มแกรักใคร่คุ้นเคยกับที่บ้านโยม เป็นอาจารย์สวดของโยมผู้ชายด้วย ทีนี้ผมอยู่วัดใหม่ตั้งแต่เด็ก พอตกลงบวชก็ว่ากันว่าต้องอยู่วัดใหม่ ๆ แต่แกถือว่าแกมีสิทธิของความเป็นกันเอง

        "เอ้า อยู่วัดใหม่ก็ได้ แต่ต้องมาบวชวัดกู" (หัวเราะเบา ๆ) แต่วัดรั้วมันอยู่ติดกัน พระวัดใหม่ก็ต้องมาลงอุโบสถวัดอุบล เพราะตอนนั้นพระวัดอุบลองค์หนึ่งสวดปาฏิโมกข์ได้ พระวัดใหม่ไม่มีใครสวดได้แล้วก็อาจารย์ปลัดทุ่มแกสั่งได้

     ผมไม่ได้บวชกับเจ้าคณะเมืองคือเจ้าคุณชยาภิวัฒน์ สุภัททสังฆปาโมกข์ เจ้าอาวาสวัดล่าง (สมุหนิมิต) แต่บวชกับพระครูโสภณเจตสิการาม (คง วิมโล) ซึ่งเป็นรองเจ้าคณะเมือง เพราะเป็นที่นิยมชมชอบของผู้ใหญ่โดยตรงและโดยอ้อมของเรา เราก็พลอยตามไปเพราะว่าเกรงใจ ก็เลยกล้าที่จะไม่นิมนต์เจ้าคณะเมือง แล้วก็บังเอิญโชคดีที่บังเอิญท่านดูเหมือนจะเดินทางไปบวชที่อื่นในตอนนั้น จึงจำได้ว่าไม่มีอะไรขัดหูขัตตาให้เสียหาย

     ผมต้องอยู่วัดใหม่ (พุมเรียง) เพราะปู่ที่เป็นน้องของย่าเคยเป็นสมภารที่วัดนั้นจนมรณภาพเพราะฉะนั้นชั้นลูก ชั้นหลาน ชั้นเหลน มันก็ต้องอยู่ที่วัดนั้น

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 48

.

ตอนที่ 17     ภาพหน้าที่  49-52

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2026010257547559&id=976227579192504 

อาจารย์ครับ ท่านเจ้าคณะเมืองเป็นคนอย่างไรครับ และความสัมพันธ์กับอาจารย์เป็นอย่างไรครับในเวลาต่อมา

     ท่านเป็นคนที่มีความรู้บาลีพอสมควร เพราะไปเรียนมาจากกรุงเทพฯ แต่จะพูดว่ารู้ดียังไม่ได้ ไปเรียนที่วัดโพธิ์ ตอนไปนั้นไปเรือใบ ไปอยู่วัดโพธิ์ บิณฑบาตแถววัดโพธิ์ บางวันแทบจะไม่พอฉัน บางวันฉันข้าวกับกล้วยลูกหนึ่ง แล้วก็เรียนหนังสือกันมาอย่างนั้น อุตส่าห์ทน ๓ ปี แต่ก็ไม่ได้มหาเปรียญกลับมากรรมการเล่นท่าเสีย โกรธขึ้นมาเลยคืนข้อสอบถวายหนังสือคืน คือใบลานที่ใช้สอบนั้น มันของหลวง ไม่สอบเรียกว่าถวายคืน ท่านมีความรู้พอจะสอบได้ แต่กรรมการเกี่ยง ท่านเคยเล่าให้ฟัง คือบาลีว่า "โสสานโคปิกา" ท่านแปลว่า “หญิงผู้เฝ้าซึ่งป่าช้า" กรรมการว่าไม่เอาแปลใหม่ ท่านก็ว่า “หญิงผู้รักษาป่าช้า"กรรมการว่าไม่เอาอีก ท่านว่า “หญิงผู้คุ้มครองซึ่งป่าช้า" กรรมการไม่เอาอีก สมัยก่อนเขาสอบกันปากเปล่าแบบนี้ ๓ ครั้งยังไม่เอาก็ถวายหนังสือคืนเลย ไม่สอบแล้ว แล้วไปถามตอนหลังว่าจะเอายังไง กรรมการจะเอาว่า “หญิงผู้ปกครองซึ่งป่าช้า" ต้องการคำสมัยใหม่เสียอีก

     เมื่อท่านกลับมาท่านก็เปิดสอนบาลีก็เรียนกันแบบโบราณ คนเรียนมาจากหลายจังหวัด แต่รวมแล้วไม่กี่คน แต่เรียนไม่ค่อยจะสำเร็จ เป็นบ้าไปเสียก็มี เพราะมันเรียนกันไม่ใคร่รู้เรื่อง มันทรมานใจกัน เขาเรียกเรียนหนังสือใหญ่แบบมูลกัจจายน์ ๕ ปี ๑๐ ปี บางทียังเรียนไม่รู้เรื่อง

      เนื่องจากวัดของท่านกับวัดที่ผมอยู่มันติดกัน บางทีผมก็ไปเยี่ยมบ้างแล้วไปทำวัตรบ้าง แล้วท่านก็ต้องการให้ผมสัมพันธ์ด้วย ก็คงเห็นผมพอจะทำอะไรให้เป็นประโยชน์ คล้าย ๆ จะเป็นผู้ใกล้ชิดในเรื่องต่าง ๆ เพราะเมื่ออาผมบวชก็รับใช้ใกล้ชิดท่าน

     ตอนหลังโกรธกันในที่สุด คือท่านจะให้ผมลงเรือไปด้วยกับท่านไปเป็นผู้สวดฝังพัทธสีมา ทางปลายแม่น้ำบ้านดอน ผมไม่ไป ขอร้องกี่ครั้งก็ไม่ไป (หัวเราะเบา ๆ) ท่านรู้สึกว่าเราไม่เคารพไม่ไว้หน้า ท่านเลยโกรธ

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 49-50

.

ตอนที่ 18    ภาพหน้าที่ 52-54

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2026621034153148/ 

"อาจารย์ครับ พระผู้ใหญ่เหล่านี้มีองค์ไหนบ้างที่มีอิทธิพลต่ออาจารย์ทางด้านไหนบ้างหรือเปล่าครับ คือ เป็นแบบอย่างอะไรทำนองนั้น อยากให้อาจารย์ลองวิเคราะห์ตัวเองดู

      (หยุดคิดระยะหนึ่ง) นึกไม่ออก (เว้นระยะ) คือว่าเราจะรับมาตรง ๆ ไม่ได้ เราปฏิบัติไม่ได้ เพราะยังเป็นเด็ก (หัวเราะหึๆ) ท่านเหล่านี้เป็นที่เคารพนับถือของผม แต่ไม่ได้รับถ่ายทอดตัวอย่างอะไรมาเลย เพราะรู้สึกว่าทำไม่ได้ ทุกองค์เราทำอย่างนั้นไม่ได้ เช่นเขามาตามอาจารย์ครูศักดิ์ตี ๑ ตี ๒ ท่านก็ไป อย่างนั้นเราทำไม่ได้

อาจารย์ครับ แล้วอาจารย์เคยมองว่าแบบนี้ ๆ ไม่ดีเราจะไม่ทำตามอย่างนี้มีไหมครับ

     ไม่มี เพราะเราไม่มองแง่อย่างนั้นเลย ท่านเหล่านี้จะเสียหายในทางวินัยก็ไม่มี จะเสียหายในทางสะสมก็ไม่มี ทีนี้มันเรื่องเกร็ด ครั้งหนึ่งมันมีหนังตะลุงที่มีชื่อเสียงมาจากถิ่นอื่น แล้วมีนักเลงที่ไหนไม่รู้ ไปหลอกคนเชิดหนังตะลุงให้ดำเนินเรื่องว่า อาจารย์เหม็นกับอาจารย์ทุ่มไปสวดศพด้วยกัน แล้วก็ทะเลาะกันจนชกต่อยกันด้วยเรื่องเงินที่เขาถวาย เด็ก ๆ นี่ชอบดูมาก ไอ้หนังตะลุงนี่มันโง่คิดว่าเป็นเรื่องแต่งขึ้นมา มันก็เล่นไปอย่างนั้น ปรากฏว่าเกิดเรื่องใหญ่สั่นทั่วไปทั้งบ้านทั้งเมือง จนกระทั่งรู้ไปถึงอาจารย์เอง อาจารย์เหม็นบอกว่า "ช่างหัวแม่มัน" (เฮ่อ ๆ ๆ ๆ) แต่ท่านอาจารย์ปลัดทุ่มโกรธ ไม่ยอม ใช้คนไปบอกนายหนังตะลุงว่าให้ท่านเอามือแตะแก้มหรือตบแก้มเบา ๆ ทีเดียวเป็นการลงโทษ เพราะท่านเชื่อว่าถ้าเอามือแตะแก้มเบาๆ เท่านั้น ต่อไปมันจะเล่นหนังไม่ได้ จะกลายเป็นคนบ้าบอไปเลย ไอ้นายหนังนั้นมันไม่ยอม มันกลัวมันไม่เอา จนเรื่องถึงอำเภอจึงได้ยุติ"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 54

.

ตอนที่ 19     ภาพหน้าที่ 54-57

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2027407134074538&id=976227579192504 

"ชีวิตเมื่อบวชแล้วของอาจารย์เป็นอย่างไรบ้างฮะ ตั้งแต่ความรู้สึกต่อความสัมพันธ์กับทางบ้านเป็นต้นไป

     พอผมบวชแล้วมันก็ไม่ค่อยมีเวลา ง่วนอยู่กับการเทศน์บ้าง การเล่าเรียนบ้าง ไม่ค่อยได้นึกถึงบ้านไม่ค่อยได้มาเยี่ยมบ้านบางทีเป็นปีเป็นเดือนไม่เคยมาบ้าน อย่างตอนไปอยู่กรุงเทพฯ ครั้งหลัง ๒ ปีเมื่อกลับมาจำน้องสาวไม่ได้ มันโตเป็นสาวมันอ้วนด้วยก็เลยไม่รู้ว่าใคร ต่อเมื่อมันพูดจึงรู้ว่าอ้อ

     เรื่องทางบ้านไม่ได้สนใจกันเลย เหมือนกับไม่ได้มีอยู่ในโลก ตอนอยู่วัดใหม่พุมเรียงก็เรียนนักธรรมที่วัดเหนือ (โพธาราม) พอกลับมาถึงวัดก็ทำงานทุกอย่างที่จะทำได้ โดยมากก็ต้องดูหนังสือเทศน์ ต้องเตรียมไว้ตั้งแต่กลางคืน พอกลับมาจากเรียนนักธรรมก็ขึ้นเทศน์ ในพรรษาเทศน์ทุกวัน ผมบวชได้ไม่กี่วันก็ขึ้นเทศน์ชาวบ้านเกิดชอบอาจารย์ที่เป็นสมภารก็เลยหนุนให้เทศน์ทุกวันแทนสมภาร คนฟังก็มากขึ้นเรื่อย ๆ ผิดจากแต่ก่อน เพราะว่าการเทศน์มันไม่เหมือนเดิม มันครึ่งสมัยใหม่ครึ่งสมัยเก่า ถ้าสมภารเทศน์เองก็อ่านคัมภีร์ใบลาน อ่านกันมาไม่รู้กี่เที่ยวแล้ว (ฮี ๆ ๆ) ผมเทศน์ก็เอาใบลานไปถืออ่านเหมือนกัน ก็อ่านในนั้นบ้าง แล้วเอาข้อความที่เรียนไปจากโรงเรียนนักธรรมทุกวันไปเทศน์ประกอบขยายความ มันก็แปลก เพราะมันฟังรู้เรื่อง อ่านจากหนังสือพอเป็นเค้าเงื่อน แล้วเอาไปเล่านอกเวลาจนเขารู้เรื่องเหมือนกับหยิบไปตั้งให้เขาดู เขาฟังถูกทุกประโยค แล้วหาชาดกที่เข้ากันได้ หรือเรื่องอะไรดี ๆ มาเล่าประกอบมันก็สนุก ฟังเข้ากันได้กับเรื่องธรรมะ ก็เอาจากชาดกที่หอสมุดเขาพิมพ์ขึ้นจำหน่ายจ่ายแจกกันในสมัยนั้น บางวันพอกลับมาจากเรียนนักธรรมที่วัดเหนือก็ขึ้นธรรมาสน์เทศน์เลย

     ตอนต่อมามันเปลี่ยนแปลงถึงกับคนฟังมาจากทุกวัด เพราะมันเล่าลือแตกตื่นกันออกไป จนต้องไปขยับขยาย สับหลีกกันเสียใหม่ให้วัดสมุหนิมิตร (วัดล่าง) เทศน์เสียก่อน แล้วถึงเป็นวัดใหม่ วัดใหม่เสร็จแล้วจึงเป็นวัดโพธาราม (วัดเหนือ) ถ้าใครศรัทธาจะฟังจริง ๆ ก็ฟังได้ทั้ง ๓ วัด ที่วัดผมก็มีคนมาฟังราว ๆ ๓๐-๔๐ บางวันก็เต็มศาลา คนที่ไม่ใช่คนแก่ก็มาฟังเพิ่มขึ้น

     สมัยนั้นเรามีเทศน์แบบไม่ใช้ใบลานกันบ้างแล้ว โดยเฉพาะฝ่ายธรรมยุตในกรุงเทพฯ แต่ผมยังใช้ใบลานอยู่ ถ้าเทศน์ทุกวันก็ยังใช้ ถือเป็นสัญลักษณ์ สมัยนั้นผมเทศน์มิลินทปัญหาชนิดที่มีอยู่ในใบลานแล้วก็เอาธรรมที่ขโมยมาจากการเรียนนักธรรมใส่เข้าไปพวกแม่ชีที่ฟังประจำบอกว่า

    "เอ๊ ทำไมมันจึงแปลก ๆ จากปีก่อน ๆ" ผมเทศน์จนจบคัมภีร์มิลินทปัญหาที่มีอยู่ การถือใบลานก็เพื่อรักษาธรรมเนียมไว้ พระธรรมยุตทางบ้านดอนเขาก็เริ่มกันแล้ว ผมก็มาเริ่มที่พุมเรียงเป็นการปฏิวัตินิดหน่อยไม่มากนัก"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 55

.

ตอนที่ 20    ภาพหน้าที่ 57-59

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2028249567323628/ 

"....พรรษาแรก ๆที่บวชนี่ ผมนั่งทำงานจนเป็นโรคที่ชาวบ้านแถบนี้เขาเรียกว่ากระษัย สมัยปัจจุบันก็ต้องเรียกว่าโรคไต ตาเหลืองร้อนสันหลัง ปัสสาวะแดง นี่เพราะเรามันบ้า นั่งเขียนนั่งอ่าน หนังสือก็มีไม่มาก แต่เรานั่งคัดลอก ซ้อมแต่งกระทู้ เช้าเย็นก็นั่งทำวัตรกันอีกยาว ๆ ราวชั่วโมงจึงเสร็จ ไปโรงเรียนก็นั่งอีก จนไตทำงานไม่ปกติ แต่มันก็แก้ไขได้โดยธรรมชาติ เช่นการเหยียบ นอนคว่ำให้เด็ก ๆ เหยียบหลังตรงสะเอวตรงก้นกบ นี่มีผลมาก เอาส้นเน้น ๆ ลงไปที่ตรงนั้น มันหลวมอ่อนไปก็ได้ผล ในที่สุดมักจะกินยา ก็ยาแผนโบราณ พวกขี้เหล็ก ลันเตา แสมสาน ต้มกินสักหม้อสองหม้อ ปัสสาวะเหลือง พรรษาต่อ ๆ มามันเปลี่ยนไปเอง มันเข้ารูปเอง มันรักษาตัวเองได้

อาจารย์ครับ สมัยนั้นใครเป็นสมภารครับ และท่านปกครองวัดอย่างไร

     สมภารชื่อนาค ธมฺมนนฺโท เนื่องจากท่านพรรษาไม่มาก การปกครองจึงเป็นไปในลักษณะเพื่อน การปกครองวัดของท่านก็ธรรมดา เพราะก็ทำไปตามธรรมเนียม ทำวัตรเช้าวัตรเย็น สวดเจ็ดตำนาน สิบสองตำนาน จนภาณยักษ์อะไรได้หมด นอกนั้น พระองค์บางองค์ก็อาจจะทำงานฝีมือไปตามเรื่อง ด้ามมีด ด้ามขวาน พายสำหรับพายเรือก็มี มีดจักตอกด้ามงอน ต้องหาไม้ดี ๆ ลายสวย ๆ มาทำ หรือทำหัวตะบันให้คุณยาย เอาหอยมือเสือตรงข้างโคน สกัดออกมาเป็นรูปกลมเหมือนกับไข่ ทำยากมาก พระที่สวด ๆ ฉัน ๆ กิน ๆ นอน ๆ ก็มีเหมือนกัน นาน ๆ มีองค์หนึ่ง มันทนอยู่ไม่ค่อยได้ เมื่อเห็นเพื่อนเขาทำกัน เล่นหมากรุกก็มีบ้างเป็นบางองค์แต่ไม่ได้เล่นตลอดไป บางทีก็มีงานของวัดที่ต้องช่วยกัน ในปีที่ผมบวชนั้นมีการก่อสร้าง ต้องไปหาไม้จากเขตป่า ทางโมถ่ายปากหมาก ผมก็เคยไป ท่านสมภารพาไปเป็นเพื่อน ไปหาสมภารที่อยู่ทางโน้นท่านเป็นผู้เฒ่ามีลูกหลานมาก สามารถกะเกณฑ์คือขอแรงชาวบ้านตัดโค่นให้ แล้วก็ล่องมาตามคลองที่ผ่านวัดพระบรมธาตุฯ ออกทะเลเข้าคลองพุมเรียงมาถึงหน้าวัด พรรษานั้นก็ได้หัดเลื่อยไม้กัน

อาจารย์ครับ นอกจากการเรียนนักธรรม การเทศน์แล้วของเล่นอย่างอื่นของอาจารย์มีอะไรอีกบ้างไหมครับ

     (หยุดคิดระยะหนึ่ง แล้วหัวเราะเบา ๆ) มันมีอยู่อย่างหนึ่ง ผมออกหนังสือพิมพ์เถื่อนเป็นกระดาษฟุลสแก็ป ๒ คู่ (ฮะ ๆ ๆ - เบา ๆ) มันเป็นเรื่องสนุกเท่านั้น เราเขียนก่อนสวดมนต์ตอนค่ำ พอพระสวดมนต์เสร็จ เราก็เอามาให้อ่านกัน เขาอ่านแล้วหัวเราะวิพากษ์วิจารณ์กัน เรามีความอวดดี ที่จะทำให้คนอื่นเขาหัวเราะได้รู้สึกว่ามันทำให้เพื่อนสบายใจ จิตมันเป็นบุญเป็นกุศล ไม่ได้คำนึงถึงสาระอะไรในตอนแรก"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 57

.

ตอนที่ 21     ภาพหน้าที่ 60-62

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2029653753849876&id=976227579192504 

"อาจารย์ช่วยวิเคราะห์เรื่องที่ไม่สึกอีกหน่อยซิครับ

       ตอนแรกที่ตั้งใจจะบวช ๓ เดือน พอพ้นข้อผูกพันทางประเพณีให้แม่ ให้โยมแม่ แล้วมันยังสนุกอยู่อย่างที่ว่ามาแล้ว แต่ก็สนุกในเรื่องของพระนะ มีแต่คนตามใจ คอยเอาอกเอาใจ ทำอะไรก็ได้ เล่นอะไรก็ได้ยังสนุกอยู่ก็ยังไม่คิดสึก มันไม่ต้องห่วงทางบ้านด้วย เพราะราวเดือนมีนาคม (๒๔๗๐) นายธรรมทาสเขาปิดเทอม เขาก็มาอยู่บ้านแล้วไม่ไปเรียนต่อ ก็มีคนรับผิดชอบเรื่องที่บ้าน เรื่องโยมหญิง ผมไม่สึกก็ไม่เป็นปัญหาอะไร แล้วแผนการสึก ๆ อะไรก็ยังไม่มี

เมื่อไม่สึกแล้วอย่างไรต่อครับ

     เมื่อไม่สึก พอเข้าพรรษา ๒ (๒๔๗๐) ก็เรียนนักธรรมโทต่อ ชีวิตพระในพรรษาที่ ๒ กับพรรษาแรกก็ไม่แตกต่างอะไรกันมากนัก พอสอบนักธรรมโทได้ ออกพรรษาแล้วไม่นาน (ต้นปี ๒๔๗๑) ก็เดินทางไปเรียนต่อที่กรุงเทพฯ อาที่ชุมพรเป็นคนยัดเยียดให้ไป มันเป็นธรรมเนียมโดยมากด้วยว่าเมื่อได้นักธรรมโทแล้ว ถ้าจะเรียนต่อ เป็นโอกาสที่พอเหมาะพอดีที่จะเข้ากรุงเทพฯ พระครูชยาภิวัฒน์ (มหากลั่น) ซึ่งอยู่ทางโน้นก็เห็นว่าดี อาที่ชุมพรมีส่วนยุที่สำคัญ อยากให้เรียนมาก ๆ เพื่อเป็นเกียรติเป็นอะไรของวงศ์ตระกูลมากกว่า แต่แกไม่มีความคิดว่าจะไม่ให้สึก ถึงแม้จะสึกก็ให้เรียนมาก ๆ เข้าไว้หลายปี คงจะดีกว่ารีบสึก

     ก่อนไปถึงกรุงเทพฯ เราก็เคยคิดว่า พระที่กรุงเทพฯ มันไม่เหมือนที่บ้านเรา พระกรุงเทพฯ จะดี เคยคิดว่าคนที่ได้เปรียญ ๙ คือคนที่เป็นพระอรหันต์ด้วยซ้ำไป เคยคิดว่ากรุงเทพฯ ดีที่สุด ถูกต้องที่สุด ควรจะถือเป็นตัวอย่าง เคยนึกว่าพระอรหันต์เต็มไปทั้งกรุงเทพฯ ก่อนไปกรุงเทพฯ มันคิดอย่างนั้น พอไปถึงมันค่อยๆ เปลี่ยนมันเหมือนกับเดี๋ยวนี้ชาวบ้านหัวเก่า ๆ มันหาได้ ๒-๓ คน เขียนจดหมายมาทำนองว่าผมเป็นพระอรหันต์

      แต่พอไปเจอจริง ๆ มันรู้ว่ามหาเปรียญมันไม่มีความหมายอะไรนัก มันก็เริ่มเบื่อ อยากสึก รู้สึกว่าเรียนที่กรุงเทพฯ มันไม่มีอะไรเป็นสาระ เรียนที่กรุงเทพฯ มันอยากจะสึกอยู่บ่อย ๆ พระเณรไม่ค่อยมีวินัยมันผิดกับบ้านนอก มันก็เป็นมาจนกระทั่งเดี๋ยวนี้ เรื่องสตางค์เรื่องผู้หญิง"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 60-61

.

ตอนที่ 22     ภาพหน้าที่ 62-64

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2030499213765330/ 

อาจารย์พูดถึงพระกรุงเทพฯ ไม่เคร่งเรื่องเงินทอง แสดงว่าพระที่พุมเรียงยังดีกว่าหรือครับ

     โอ๊ย มันเคร่งกว่ามาก ไม่ใช่เฉพาะที่พุมเรียงหรอก ตลอดปักษ์ใต้แหละ เคร่งกว่าที่กรุงเทพฯ มาก  เรื่องเกี่ยวกับการกินการฉันก็สรวลเสเฮฮาเหมือนกับคนเมา ฮาฮาตลอดเวลาฉัน ลักษณะนั้นเราเรียนไปตั้งแต่โรงเรียนนักธรรมว่ามันใช้ไม่ได้นี่ อย่างมาต่อยไข่สดต้มไข่หวานหรือทอดประเคนกันเดี๋ยวนั้นเลย มันผิดวินัย แต่เขาทำกันเป็นธรรมดา เรียกว่ามันไม่มีอะไรที่น่าเลื่อมใสเลย ผิดกับวัดที่บ้านนอก เราก็ต้องเป็นพระที่จับสตางค์ ใช้สตางค์เหมือนเขาไปหมด ตามธรรมดาพระที่พุมเรียง สมัยผมบวชเขาไม่จับเงินจับทองกัน มีผู้ช่วยเก็บให้ แล้วมันค่อย ๆ เปลี่ยน ไม่จับแต่ต่อหน้าคน ในกรุงเทพฯ มันเป็นโรคร้ายระบาดทั่วกรุงเทพฯ อยู่หัวเมืองมันยังมีอิทธิพลในทางเคร่งครัดแบบเก่าอยู่...

    เมื่อไปกรุงเทพฯ และเห็นสิ่งที่เรารู้สึกว่าไม่ถูกต้อง และผมก็รู้สึกตัวเองว่าเราชักจะไปเป็นกับเขาด้วยมันก็เลยเกิดเบื่อขึ้นมา ก็อยากสึก ไปอยู่ได้ไม่กี่เดือน เป็นอันขอกลับมาสึก ทีนี้พอมาถึงพุมเรียงมันจวนเข้าพรรษาเสียแล้ว มีคนท้วงว่าไม่ดีหรอก จะเข้าพรรษาอยู่รอมร่อแล้ว สึกทำไม จึงอยู่เข้าพรรษาที่วัดใหม่พุมเรียงอีกปีหนึ่ง มันน่าเกลียดถ้าสึกตอนนั้น เพราะมันใกล้เข้าพรรษาเต็มทีแล้ว อีก ๔-๕ วันเท่านั้น พอออกพรรษาก่อนค่อยสึก พอออกพรรษาแล้วมันก็เฉยไป

     มันก็น่าคิดที่ว่ามันหวุดหวิด ถ้ามันสึก มันก็ไปทำการค้า คงขยายออกไปจนไม่มีทางเกิดสวนโมกข์มันหวุดหวิดเกือบจะไม่มีสวนโมกข์ในโลก เพราะมันอาจจะสึกได้ ที่นี้มันมีอะไรมาชักจูงไปเสีย ถ้าไม่มีอย่างนี้ เราก็คงสึกเหมือนที่ตั้งใจไว้แต่ทีแรก"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 62

.

ตอนที่ 23     ภาพหน้าที่ 64-67

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2031339590347959&id=976227579192504 

เมื่อออกพรรษาแล้ว ทำไมอาจารย์จึงไม่ได้สึกอีก

     เมื่อผมสอบนักธรรมเอกได้ พอดีญาติผู้ใหญ่คือคุณนายหง้วน นามสกุลเศรษฐภักดี ซึ่งนับญาติก็เป็นอา ผมเรียกแกว่าน้า แต่แกเรียกผมว่าน้อง แกเป็นสะใภ้ของพระยาปฏินันท์ ภูมิรักษ์ เจ้าสัวบ้านดอน สามีร่ำรวย น้าหง้วนแกเกิดศรัทธาขึ้นมา บริจาคเงินสร้างโรงเรียนนักธรรมวัดพระธาตุไชยา โดยท่านพระครูเอี่ยมซึ่งอยู่ที่วัดพระธาตุนั้นเป็นผู้ดำเนินงาน ตกลงกันว่าเท่าไรเท่ากัน สมัยนั้นมันสร้างได้ด้วยเงิน ๕ พันกว่าแหละ หลังที่ยังอยู่จนถึงทุกวันนี้ หลังคาทรงไทยที่ยังใช้สอนกันอยู่นั่นแหละ พอสร้างเสร็จก็ต้องช่วยจนกระทั่งหาครูสอน ทีนี้พระครูเอี่ยมท่านรู้ว่าผมเป็นนักธรรมเอกแล้ว เขาก็ยุให้น้าหง้วนขอร้องหรือบังคับผมนั่นแหละ (หัวเราะลงคอเบา ๆ) ให้มาสอน ทั้ง ๆ ที่อาเสี้ยงที่ชุมพรไม่เห็นด้วย อยากให้รีบไปเรียนต่อที่กรุงเทพฯ เสียเร็ว ๆ ทีนี้ผมก็เกรงใจ เพราะฝ่ายนี้ก็มีแยะ โยมผมก็หันมาทางนี้ ผมก็เลยมาช่วยสอนนักธรรมเสียปีหนึ่ง มันจึงฆ่าเวลาไปอีกปีหนึ่งไม่ได้สึก (๒๔๗๒ พรรษาที่ ๔)

     สอนนักธรรมนี้ก็สนุก สอนคนเดียว ๒ ชั้น มันคุยได้ว่าสอบได้หมด แต่ตามหลักฐานที่ปรากฏตกไปองค์หนึ่ง เพราะใบตอบหาย ก็กลายเป็นครูที่มีชื่อเสียงขึ้นมาทันที (หึ ๆ ๆ) มันสนุก เพราะเป็นของใหม่ และมันชักจะอวด ๆ อยู่ว่าเราพอทำอะไรได้ หาวิธียักย้ายสอนให้มันสนุก ไม่เหมือนกับที่เขาสอน ๆ กันอยู่ เช่นผมมีวิธีเล่า วิธีพูดให้ชวนติดตาม หรือให้ประกวดกันตอบปัญหา ทำนองชิงรางวัล นักเรียนก็เรียนกันสนุก ก็สอบได้กัน

      เมื่อสอบได้อย่างนี้ น้าหง้วนก็จะให้รางวัล ในฐานะครูช่วยสอนนักธรรม ควรจะได้รางวัลบ้างทีแรกพูดกันว่าจะให้พระไตรปิฏกสัก ๑ ปิฎก สมัยนั้นทั้งไตรปิฏกเขาขายกัน ๔๕๐ บาท ๑ ปิฎกก็เท่ากับ ๑๕๐ บาท เลยบอกเขาว่าพระไตรปิฎกนั้นอย่าเพิ่งเอาเลย ถ้าอย่างไรก็เอาเงินซื้อพิมพ์ดีด น้าหงวนเขาก็ตกลงให้เงินไปซื้อพิมพ์ดีด ตอนผมขึ้นไปเรียนบาลีต่อที่กรุงเทพฯ หลังจากที่สอนนักธรรมเสร็จในปีนั้น

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 64-65

.

ตอนที่ 24     ภาพหน้าที่ 67-70

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2032121433603108&id=976227579192504 

สภาพความเป็นอยู่ด้านอื่น ๆ ของพระในกรุงเทพฯ เป็นอย่างไรครับ

     พระชาวกรุงจริงไม่ค่อยมี ส่วนมากเป็นชาวต่างจังหวัด มาจากทั่วประเทศ พระ ๕๐๐ รูปนี่ พระกรุงเทพฯ ๔-๕ รูปเท่านั้น ไปเรียนบาลีเรียนนักธรรมกัน ส่วนมากก็ไปเรียนแบบโลก ๆ เป็นกันเกือบทุกวัดบางวัดเช่นวัดมหาธาตุฯ นี่คุมดีหน่อย นอกนั้นก็ดูจะปล่อยตามสบายใจ

     การบิณฑบาตนั้นเป็นถิ่น ๆ บางถิ่นไม่พอฉัน บางถิ่นเหลือฉัน อย่างตรงแถว ๆ ที่ผมอยู่เหลือฉัน ไปบิณฑบาตมาองค์หนึ่งก็ฉันไม่หมด ทีนี้พระ ๔-๕ องค์มารวมกันมันก็เหลือเฟือ เด็กวัดปทุมคงคาที่ไปอาศัยเรียนทางโลกก็มีหลายคน รอบวัดปทุมคงคามีคนหนาแน่น และเป็นคนไทยถือพุทธถือศาสนาจัด ๆ ก็แยะเป็นตระกูลใหญ่ ๆ ตระกูลโบราณ หลายตระกูล ตรุษจีนปีใหม่ เณรบางองค์ไปขนมาวันละ ๔-๕ บาตร คือพอเต็มกลับมาวัดแล้วไปขนมาอีก กว่าจะสิ้นเวลาบิณฑบาตมันได้ตั้ง ๔-๕ ครั้ง เพราะว่าออกบิณฑบาตตั้งแต่ตี ๔ ตี ๕ วันนั้น ๆ พระไม่ต้องออกบิณฑบาตก็ได้

      การบิณฑบาตที่ถึงกับแย่งกันนั้นผมไม่เคยพบ แถวนั้นคนใส่มากไม่ต้องถึงกับแย่งกัน พระเณรยังมีความคิดนึกกันอยู่ จะรอกันอย่างว่ามา ๒ ข้างของโยมจะดูว่าใครมาก่อนมาหลัง บางทีเราลืมไป จำไม่ได้แน่ เพื่อนอีกฝ่ายพยักหน้าให้เข้าไปก่อน ไม่ฉวยโอกาส

     มีอยู่บ้านหนึ่ง เป็นบ้านของคุณนายอุ่น ถ้าถึงวันประจำปีอะไรวันหนึ่ง จะมีพระไปยืนรอเต็มตรอกเพราะพระรู้ว่าวันนั้นเจ้าของบ้านจะใส่เงิน ๕ บาท พระเลยไปรอกัน บางองค์เอาหลายหน ข้ามมาจากฝั่งธนฯ ก็มี ผมยอมสละ ผมรอไม่ได้ รอเป็นชั่วโมง ๆ รอไม่ได้ อีกอย่างข้าง ๆ ตลาดสดมีการขายข้าวและกับ พระไปยืนรอกัน พอมีโยมมาก็ซื้อใส่บาตร ผมไม่ได้รอ เพราะไม่จำเป็นต้องรอ ยังไง ๆ ก็มีข้าวกินแน่ แล้วมันน่ารำคาญ

การเทศน์สมัยนั้นเป็นแบบไหนครับ

      ที่วัดนั้นยังเทศน์ใบลาน ผมก็ไปเทศน์กับเขาครั้งหนึ่ง จำได้ว่าเทศน์เรื่องมหาวงศ์ เป็นเรื่องพงศาวดารของลังกา ประวัติศาสตร์ศาสนา เขาให้กันฑ์เทศน์ ๒๕ บาท ชาวบ้านไปฟังกันไม่กี่คน เขาทำเพื่อรักษาประเพณี และทำตามความประสงค์ของคุณนายอุ่น โปษยจินดา พ่อแม่เขาเคยทำมาอย่างนั้น จัดให้พระเทศน์ ๗ วันองค์หนึ่ง เขาไม่อยากให้มันสูญไป มาขอร้องเจ้าอาวาสก็จัดไปตามนั้น พระองค์ไหนพออ่านหนังสือได้ก็ถูกจัดขึ้นเทศน์

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 69-70

.

ตอนที่ 25     ภาพหน้าที่ 71-73

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2032934876855097&id=976227579192504 

อาจารย์ครับ ที่อาจารย์มาสนใจพวกวิทยุ กล้อง แผ่นเสียง นี่มันมาอย่างไรครับ

     เราเป็นพระอุตริอยู่กันไม่กี่องค์ นายมณี สีทัด ที่สึกออกไปเขาก็เล่นอันนี้มาอยู่ตั้งแต่เป็นพระเหมือนกัน เป็นเพื่อนกันมา มันก็สนุกและมีประโยชน์แหละ เช่นเครื่องพิมพ์ดีดมันมีประโยชน์ เราไปซื้อที่มันชำรุดจากเวิ้งนครเขษมมาแก้ไขกันใช้ พอซ่อมใช้ได้ ก็ชายซื้อใหม่อีกที ก็ได้เครื่องที่ดีกว่า จนกระทั่งตอนหลังๆ พอจะซื้อของใหม่ กล้องถ่ายรูปก็เหมือนกัน กล้องแรกที่มีใช้ โกดัก เวสต้า ๑๒ บาท ซื้อที่เวิ้งนครเขษม มันก็ถ่ายได้ดี แล้วก็มาหัดล้างหัดอัดเอง มันเป็นงานง่าย ๆ น้ำยามันสำเร็จรูป ผสมมาเป็นขวดมาเติมน้ำสิบเท่าก็ล้างได้ กระดาษโปสการ์ดแผ่นละ ๑ สตางค์ ถ้าเป็นของญี่ปุ่น ๑๐๐ แผ่น ๗๕ สตางค์ อัดกันเป็นภูเขาเลากา เวลาเราไปถ่ายรูป เราก็ทำอย่างไม่จุ้นจ้าน อย่างเดี๋ยวนี้ที่เขาทำกันไม่มีเลย แล้วมันไม่ค่อยได้ถ่ายคนหรอก ถ่ายสถานที่ ถ่ายวัดอะไรเสียมากกว่า แผ่นเสียงก็เรียนภาษาบ้าง ลิงกัวโพนอะไรพวกนั้นแผ่นเสียงเพลงไม่ได้ซื้อ แต่ก็ฟังที่เขาฝากซื้อ มีคนฝากซื้อเรื่อย มันมีเรื่องน่าหัว ตอนนั้นมันอยู่กฏิสุดมุม ไม่ไกลจากกุฏิรองเจ้าอาวาสที่ดุเป็นเสือเลย ผมลืม ไปเปิดแผ่นเสียงเสียดังลั่น ท่านเดินปัง ๆ มาเปิดประตูชะโงกดู แล้วก็ยิ้มกลับไปเลย (หัวเราะลงคอ) ทุกคนคิดว่าคงจะเกิดเรื่องแล้ว แผ่นเสียงชุดนั้นดังมาก ตรากระต่าย คนร้องชื่อหม่อมเสนีย์ ดังเท่ากับขยายเสียง ส่วนใหญ่เราใช้แผ่นเสียงเรียนภาษาอังกฤษ มันก็ไม่ค่อยได้ผลหรอก แต่มันไม่รู้จะทำอะไรดี

    โชคมันดีอยู่หน่อยที่มันไม่ไปสนใจเรื่องเพศ ถ้าไปสนใจเรื่องเพศคงเสร็จไปนานแล้ว คงไม่มีสวนโมกข์อย่างทุกวันนี้ พระอื่นเขาสนใจกัน และเราก็มีโอกาส แต่เพราะอะไรก็ไม่รู้ ไม่ได้ไปสนใจ เพื่อนบางคนชวนไปเที่ยวบ้านแฟนเขา ไปฉันเพลไปอะไรกันขลุกขลัก ๆ อยู่หลายชั่วโมง สังเกตได้อย่างว่ามีมาก คนที่มีลูกสาวก็ยินดีให้คุ้นเคยคลุกคลีกับพระ สังเกตดูเขาคงแน่ใจว่าถ้าเป็นพระละก็ไม่เลวแน่ อย่างนี้มีมากคือไม่รังเกียจ ปล่อยให้คุยกันตามประสาตามพอใจจนน่าเกลียด แต่ทำกันมากก็ไม่รู้สึกว่าน่าเกลียด ความจริงมันน่าเกลียด ผมทั้ง ๆ ที่ไม่ใช่เป็นตัวหลักเป็นแต่พ่วงไป เขาก็ยังสนใจ มีบ้านนั้นแหละแม่เขาจะให้ลูกสาวมาเย็บจีวรให้ผมที่เผอิญมันขาดอยู่หน่อย ผมบอก "ไม่ได้ ๆๆ ไม่ต้อง ๆ ๆ ๆ” (หัวเราะ) มันไม่รู้อีโหน่อีเหน่กันเสียมั่งเลย ทั้ง ๒ ฝ่ายมันไม่รู้บาปกรรม ควรไม่ควร มันไม่รู้ มันจึงเป็นไปได้ง่าย ที่พระจะสึกออกไป พระท่านส่วนมากก็มุ่งเรียนเอาดีกรี ไปหาเงินแต่งงาน เป็นถึงเจ้าคุณชั้นธรรม ทำนั่นนี่กับผู้หญิงจนเขาจับได้ ดีที่เขาไม่จับชนิดจับสึก ก็เลยสึกเองแล้วยังไปได้กัน ยังได้ทำราชการมีหน้ามีตา ขนบธรรมเนียมประเพณีมันให้โอกาสมากนัก ที่ชาวบ้านเขาลือกันอยู่มันไม่มีใครรู้จริง ไม่มีใครติเตียน มีโอกาสไปบ้านผู้หญิงได้ทั้งกลางค่ำกลางคืน

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 71 -72

.

ตอนที่ 26     ภาพหน้าที่ 74-76

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2033700616778523&id=976227579192504 

อาจารย์ครับ ก่อนที่อาจารย์จะกลับกรุงเทพฯ มาดําเนินกิจการสวนโมกข์ อาจารย์ได้มีจดหมายมาถึงโยมธรรมทาสว่า           

       "การมาบ้านของฉันยังบอกไม่ได้ในเวลานี้ให้แน่นอนนัก คือฉันได้เปลี่ยนความเห็นจากเดิมอย่างเด็ดขาด แน่ใจลงไปแล้ว เนื่องแต่เป็นโชคดีที่ฉันได้พบคัมภีร์ดี ๆ พอที่ฉันจะตัดสินใจได้อย่างเด็ดขาด ฉันจะออกจากกรุงเทพฯ ซึ่งฉันคิดว่าควรอยู่ เป็นการออกครั้งสุดท้าย และตั้งใจจะไปหาที่สงัดปราศจากการรบกวนทั้งภายนอกและภายในสักแห่งหนึ่ง เพื่อสอบสวนค้นคว้าวิชาธรรมที่ได้เรียนมาแล้ว จะได้เพิ่มเข้าใหม่ เมื่อเรียบร้อย เป็นการฟื้นความจําและได้หลักธรรมพอที่จะเชื่อว่าการค้นคว้าของฉันไม่ผิดทางแล้ว ก็จะทิ้งตําราที่ฉันเคยรักและหอบหิ้วมาแล้วโดยไม่เหลือเลย มีชีวิตอย่างปลอดโปร่งเป็นอิสระที่สุดเพื่อค้นหาความบริสุทธิ์และความจริงต่อไป และไม่แน่ว่าจะอยู่ที่ไหน หากว่าค้นลําพังเองไม่พบแม้แต่เบื้องต้นแล้ว จึงคิดว่าจะไปสมาคมกับพวกที่อาจเป็นเหตุผลแห่งการค้นคว้า เช่น พวกโยคีในอินเดีย ตามที่คิดไว้ บัดนี้ เรากําลังรออยู่ว่า จะได้ที่สงัดที่ไหนอาศัยสักชั่วคราว เพื่อจัดการกับตําราสัก ๕-๖ เดือน…           

        "ฉันมีโชคดี, ซึ่งดีจนฉันรู้สึกว่ามีค่ามาก คือได้เพื่อนคนหนึ่งซึ่งมีความรู้สึก เกี่ยวด้วยชีวิตเหมือนกัน ตรงกันโดยมิได้แนะนําชี้แจงแก่กันและกันเลย เราต่างมีเข็มมุ่งหมายอย่างเดียวกันในกิจการข้างหน้า และเวลานี้มีฐานะทางกายใจเหมือนกันทุกอย่าง และถ้ายังโชคดีขึ้นไปอีกเราอาจจะได้ทําร่วมกันก็ได้    

       "เราตกลงใจกันแน่นอนแล้วว่า กรุงเทพฯ มิใช่เป็นที่ที่จะพบความบริสุทธิ์ เราถลําเข้าเรียนปริยัติธรรมทางเจือด้วยยศศักดิ์ เป็นผลดีให้เรารู้สึกตัวว่าเป็นการก้าวผิดไปก้าวหนึ่ง หากรู้ไม่ทันก็จะต้องก้าวผิดไปอีกหลายก้าว และยากที่จะถอนออกได้เหมือนบางคน จากการรู้ตัวว่าก้าวผิดนั่นเองทําให้พบเงื่อนว่าทําอย่างไรเราจะก้าวถูกด้วย 

         "เรายังพบอีกว่าการเป็นห่วงญาติพี่น้อง เพื่อนและศิษย์ เป็นการทําลายความสําเร็จแห่งการค้นหาความสุขและความบริสุทธิ์ ซึ่งเราตั้งใจพยายามจะหามาให้แก่พ่อแม่พี่น้องที่เรากําลังเป็นห่วงอยู่นั่นเอง ขืนเป็นดังนี้ เราคงตายเสียก่อนเป็นแน่ เราจะทําตามอย่างพระพุทธเจ้า ตามคําบอกเล่าของพระองค์เองว่า พระองค์ออกค้นหาความบริสุทธิ์ ทั้งขณะที่พ่อแม่พี่น้องนํ้าตาเต็มหน้า เพราะไม่อยากให้จากไป (ในบาลีแท้ยังไม่พบการหนีออกบวช) การที่เราปลงตกเช่นนี้ เป็นการทําให้เราฟรีขึ้นอีกเปลาะหนึ่ง และหวังว่าพ่อแม่พี่น้องของเรา คงจะปลงตกเช่นเดียวกัน แม้บางทีเราจะต้องจากจนไม่อาจพบกันอีกเลยก็ได้…       

      "เรื่องของฉัน บัดนี้ได้เปลี่ยนแปลงไปอย่างรวดเร็ว ลัทธิเกลียดอลัชชีหรือเกลียดกรุงเทพฯ ได้แผ่ออกไปได้มากกว่าหนึ่งคนกลายเป็นสองคนแล้วถึงสามคน และยังมีต่อไปอีกตามลําดับ ฉันแปลกใจที่สุดเพราะไม่เคยเชื่อเลยว่าจะมีคนเชื่อและยอมทําตาม… เขากลับความเห็นได้อย่างเด็ดขาด ยอมสละเป็นลําดับ เช่นครั้งแรกไม่กลัวอาจารย์จะโกรธ  ครั้งที่สองไม่กลัวพ่อแม่เสียใจ ผลที่สุดไม่กลัวตาย ขอแต่ให้ได้ดําเนินการไปในทางที่บริสุทธิ์… รู้แต่เพียงว่าที่เป็นมาแล้วและกําลังเป็นอยู่ ไม่เป็นทางที่จะพบพระพุทธเจ้าได้เท่านั้น…          

       "…ฉันก็มืดแปดด้าน ไม่รู้ว่าจะไปขออาศัยสถานที่ที่ไหนเพื่อการศึกษาของเราจึงจะเหมาะ นอกจากบ้านเราเอง และไม่มีที่ไหนนอกจากบ้านเราคือที่พุมเรียง ก่อนที่อื่น จึงจําเป็นต้องขอความช่วยเหลือรบกวนในบางอย่าง คือต้องมีผู้ช่วยให้ได้โอกาสเรียนมากที่สุด และใคร ๆ จงถือเสียว่าฉันไม่ได้กลับออกมาพักอยู่ที่พุมเรียงเลย การกินอยู่ขอรบกวนให้มีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมสักเล็กน้อย คือถ้าไม่อยากทําอย่างอื่น ข้าวที่ใส่บาตรจะคลุกนํ้าปลาเสียสักนิดก็จะดี ลูกศิษย์ของพระพุทธเจ้าจะไม่รบกวนอย่างอื่นอีกเลย ฉันเป็นผู้พิสูจน์ให้เพื่อนกันเห็นว่า พระอรหันต์แทบทั้งหมดมีชีวิตอยู่ด้วยข้าวสุกที่หุงด้วยปลายข้าวสารหัก แลราดนํ้าส้มหรือนํ้าผักดองนิดหน่อยเท่านั้น เราลองกินข้าวสุกของข้าวสารที่เป็นตัวและนํ้าปลาก็ยังดีกว่านํ้าส้ม และเราลองกินอยู่เดี๋ยวนี้ รู้สึกไม่มีการขัดข้องเลยที่จะกินต่อไป…" 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 74-75

.

ตอนที่ 27    ภาพหน้าที่ 76-80

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2035287436619841&id=976227579192504 

เหตุปัจจัยอะไรทําให้อาจารย์มีความคิดไม่เหมือนกับเขาครับ           

     ก็บอกไม่ถูกเหมือนกัน ที่เราสะสมมา ศึกษามา ก็มีความคิดเห็นของเรา มีความคิดที่ไม่เหมือนเขา แล้วก็ไม่ได้หมายความว่าเราถูกไปหมดด้วย 

ผมเห็นเรื่องนี้สําคัญ เพราะวิธีแปลของอาจารย์มันเป็นเหตุให้เกิดอะไรหลายอย่างตามมา 

       นั้นมันมาในตอนหลัง เมื่อสอบไล่เสร็จแล้ว กลับมาพุมเรียงแล้ว มันมีความคิด ความรู้เด่นไปในทางใหม่ของเรา ครั้งเมื่อมาทําเป็นอิสระของเราเอง ไม่ใช่เพื่อสอบไล่นั้นแหละ จึงทําให้แปลได้อย่างอิสระ ไม่มีใครมาบังคับเรา           

      ปีแรกที่ไปเรียนกับเขามันก็ไม่เท่าไร พอปีที่ ๒ ก็เริ่มเห็นว่าไปด้วยกันไม่ค่อยได้แล้ว แต่มันก็อาศัยว่าเรียนไปมากพอสมควรแล้วจึงจะเห็นอย่างนี้ ตอนแรกเราก็พยายามให้เหมือนเขา แล้วที่ไม่เห็นด้วย เราก็พูดขึ้น แล้วมันก็ไปไม่ได้ มันจะไปตามความชอบใจของตัวเองไม่ได้ เพียงแต่ได้เคยพูดได้เคยติงไว้เท่านั้น ตัวอย่างจําไม่ได้ ขืนพูดไปเดี๋ยวก็ผิด มันดูจะเป็นเรื่องเบ็ดเตล็ด           

      ทีนี้พอมาถึงครึ่งปีหลังของการเรียน ปธ.๔ มันก็เริ่มไม่สนุก มันเรียนแบบซังกะตาย เรียนด้วยความประมาทแล้วมันเบื่อ รสนิยมมันเริ่มเปลี่ยน แต่มันนึกว่าปีนี้ต้องสอบไล่แน่ ก็ต้องเรียนแต่ไม่สนุกก็ต้องเรียกว่ามีความโลเลตามแบบของคนที่เป็นอิสระ ถ้าเป็นเณรเล็ก ๆ นี่ ทําไม่ได้หรอก อาจารย์ตีตายเลย มันเปลี่ยนด้วยเหตุปัจจัยหลายอย่าง เดี๋ยวนั้นเดี๋ยวนี้ เรียกว่าฟุ้งซ่านแหละ 

การศึกษาพระไตรปิฎกโดยตรงระยะแรก อาจารย์ศึกษาอย่างไรครับ           

     อ่านพระสูตรที่เขาแปลมาลงไว้ในหนังสือพิมพ์ธรรมจักษุ 

อาจารย์เริ่มอ่านธรรมจักษุเมื่อไรครับ                     

    ธรรมจักษุรุ่นก่อนอ่านตั้งแต่แรกบวช เป็นยุคของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ โน่น มีอยู่ในตู้หนังสือวัดใหม่พุมเรียงที่ผมอยู่ ในนั้นก็มีการแปลสํานวนต่าง ๆ กันของพระผู้ใหญ่สมัยนั้น และยังมีเทศน์มีการเขียนในลักษณะบรรยายธรรม เป็นหนังสือของนักคิดนักเขียนในแวดวงชาววัดของสมัยนั้น ไม่ได้ออกนอกวัด 

วิธีแปลของอาจารย์ ได้อิทธิพลการแปลจากธรรมจักษุ ด้วยหรือเปล่าครับ           

     โอ๊ะ ไม่เกี่ยวกันหรอก ถ้าจะได้อิทธิพลก็ได้อิทธิพลในแง่ที่แปลกันอย่างอิสระ ไม่ได้ในแง่การแปลตามใคร เห็นว่าแปลกันได้ตามแบบอิสระอย่างนั้น มันก็ดีเหมือนกัน เช่น ธรรมดาพระพุทธเจ้าพูดกับพระมหากัสสป ก็แปลว่า "ดูก่อนกัสสป…" มีบางองค์แปลว่า "กัสสปจ๊ะ…" มันถึงขนาดนี้ เขาก็ยังให้ลง เขาแปลให้อ่านรู้เรื่องและเป็นไทย บางทีก็เป็นไทยมากเกินไป คือสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ท่านเกณฑ์ให้เจ้าคุณต่าง ๆ คือพระเถระผู้ใหญ่แปลกันคนละสูตรสองสูตร แปลมาลงธรรมจักษุสมัยโน้นนะ แล้วพระเถระแต่ละองค์ท่านก็แปลตามพอใจสิ มันจึงต่างกันไป ทํานองคิดจะเปิดให้มีเสรีภาพ ถ้าแปลอย่างแต่ก่อนก็เหมือนกันดิกเลย ยุ่มย่าม ๆ ไปตามแบบที่แปลกันในโรงเรียน

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยาหน้า 76-77

.

ตอนที่ 28    ภาพหน้าที่ 80-84

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2036033743211877&id=976227579192504 

อาจารย์เริ่มปลํ้ากับวิสุทธิมรรคแล้วหรือครับยุคนั้น           

     ก็อ่านที่แปลไทย ซื้อเป็นชุด ๖ เล่ม ๑๐ กว่าบาท อ่านรู้เรื่องบ้างไม่รู้เรื่องบ้าง เพราะว่าเขาแปลตามแบบในโรงเรียน เรียกว่าแปลเผด็จ คือแปลกันตามตัว ตามหลักวิชาไวยากรณ์ ตามที่บัญญัติไว้ในไวยากรณ์ คนธรรมดาอ่านไม่ค่อยรู้เรื่อง แปลรักษาคํามากเกินไป รักษาสํานวนโวหารมากเกินไป จะเรียงเอาตามชอบใจไม่ได้ หนังสือที่รวบรวมเอามาลงสวนโมกข์ก็หนังสือเหล่านี้แหละ ไม่ได้สมบูรณ์อะไร 

อาจารย์ครับ ความรู้แค่ประโยค ๓ อาจารย์คิดว่าพอหรือครับในสมัยนั้น ที่จะมาค้นคว้าพระไตรปิฎกเอง           

     ไม่เคยนึกสงสัยเลย เพราะเรามันไม่ได้อาศัยแต่ความรู้บาลี มันอาศัยความคิดนึก การใช้เหตุผล วิธีการใช้เหตุผล หรือเหตุผลที่ยังไม่มีใครรู้สึกกัน ถึงเดี๋ยวนี้พระไตรปิฎกก็ถือเอาตามตัวนั้นไม่ได้ ยิ่งบัดนี้ยิ่งเห็นว่าไม่ได้มากขึ้นทุกที ถือเอาตามตัวไม่ได้ ต้องเก็บเอาใจความ บางอันน่าจะฉีกทิ้งด้วยซํ้าไป แต่ว่าไม่พูด มันจะเกิดยุ่ง พระไตรปิฎกควรจะฉีกไปสัก ๓๐ เปอร์เซ็นต์ เหลือแต่ที่มันไม่ตีกัน มันเข้ากันได้ นั่นมันลึกจริง ๆ 

อาจารย์ครับ มีตอนหนึ่งในจดหมาย อาจารย์เขียนไว้ว่า "เมื่อค้นคว้าหลักธรรมจนมั่นใจแล้ว ก็จะทิ้งตําราที่เคยรักและเคยหอบหิ้วมาจนไม่เหลือเลย" แต่ตอนหลังนี่อาจารย์กลับมาอยู่กับตําราจํานวนมากมายยิ่งกว่าเก่าอีก นี่เพราะอะไรครับ           

    (เฮ่อ ๆ ๆ เบา ๆ) เพราะมาพบข้อเท็จจริงอันใหม่ว่า เท่าที่มีอยู่หรือใช้ ๆ กันอยู่นั้น ไม่ถูกใจเรา และเชื่อว่าคนอื่นก็รู้สึกเหมือนกัน มันอาศัยเป็นหลักโดยแท้จริงไม่ได้ จึงต้องยกเรื่องขึ้นมาใหม่ ในเรื่องการแปลข้อความในพระบาลี ความคิดจึงเกิดขึ้นมาใหม่ ถึงกับต้องแต่งหนังสือเรื่องตามรอยพระอรหันต์ และเปิดแผนกพระไตรปิฎกแปลไทยขึ้นมาอย่างกว้างขวาง จนกระทั่งบัดนี้ พูดง่าย ๆ เท่าที่มีอยู่ มันไม่พอที่จะถือเป็นหลักปฏิบัติ ข้อนี้แหละทําให้ต้องมาติดตังอยู่กับหนังสือในยุคต่อมา จนกระทั่งวันนี้ 

ทําไมอาจารย์ใช้คําว่าติดตังครับ           

     เพราะติดเหนียวผูกมัดมาก ทําเข้าไปแล้วมันยิ่งผูกมัดให้ทํา อย่างที่ทําหนังสือ "…จากพระโอษฐ์" ออกมา ๓-๔ เล่มมันก็เป็นเรื่องติดตังอยู่ มันขัดกับที่เคยตั้งใจไว้ว่าจะทิ้งหนังสือ กลายมาเป็นติดหนังสือมากกว่าเดิมเสียอีก  

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 81

.

ตอนที่ 29    ภาพหน้าที่ 85-87

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2036766499805268/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/61382473df855a076692785a 

"อาจารย์ครับ ในหมู่พระสงฆ์สมัยนั้น เริ่มสําเหนียกกันแล้วใช่ไหมครับว่าพระสงฆ์เริ่มตามโลกไม่ทัน เป็นฝ่ายล้าสมัยไปเสียแล้ว                     

      สําเหนียกกันแต่ในหมู่พระสงฆ์หนุ่ม ๆ คนแก่ยังไม่ยอมรับว่าล้าสมัย ก็เลยต้องเอาอย่างที่พระแก่เขาทํา ๆ กันอยู่ โดยไม่กล้าเปลี่ยนแปลง พระเถระผู้เฒ่าทั้งหลายทะนงหรือว่ายืนกรานว่าอย่างนี้ถูกแล้ว อย่าไปเปลี่ยนมันไปตามแบบของใหม่ แล้วมันก็ต่อมาจนกระทั่งบัดนี้ ไม่มีอะไรเปลี่ยนแปลง พระมหาเถระชั้นสมเด็จขึ้นไป ไม่มีหัวที่จะปฏิวัติปฏิรูปอะไรหรอก ถือว่าต้องอย่างนี้ ๆ แล้วมันก็เลยอยู่อย่างนี้ ไม่กระดิกไปไหน ก็ท่านทําเองไม่ได้นี่ ไอ้สิ่งที่ก้าวหน้าท่านทําไม่เป็น ทําไม่ได้แล้วจะคุมความก้าวหน้าได้หรือ 

       ยุคสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ นี่ ก็นับว่าบุกเบิกมาระดับหนึ่งแล้ว ขยับเปลี่ยนแปลงขึ้นมาไม่น้อยแล้ว แต่มันไม่มีคนสานต่อ คนที่ฉลาดอย่างนั้น สามารถอย่างนั้นมันไม่มี มันไปยึดหลักตายตัวเท่าที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ได้วางเอาไว้ สักคําหนึ่งก็ไม่กล้าแตะต้องหรือแก้ไข ปัญหามันมีอยู่อย่างนี้แหละในวงการศาสนา มันมีอยู่อย่างนี้ คุณลองคิดดูเถอะ พวกหัวเก่าที่ไม่ยอมเปลี่ยนแปลงอะไรเลยก็ยังมีอยู่มาก พวกหัวใหม่นั้นก็ยังไม่ถึงกับจะทําอะไรได้ดีจริงชัดเจนออกมาจนชนะนํ้าใจพวกหัวเก่า โดยมากถ้าพูดกันตามตรงก็คือว่าท่านเหล่านั้นสบายแล้ว มีกินมีใช้สบาย ไม่ต้องไปยุ่งอะไร ท่านสบายเสียแล้ว ถึงเดี๋ยวนี้ก็เถอะ ท่านพอใจในความสบาย ไม่ต้องทําอะไรก็มีลาภสักการะมาเรื่อย ๆ เป็นแสนเป็นล้าน พระทั้งหลายสนใจเรื่องสังคมมากกว่า สังคมกับคนรวย ไม่ได้สนใจเรื่องธรรมะธัมโม เรื่องการศึกษา ความก้าวหน้า เว้นไว้แต่มันจะให้ผลเป็นลาภสักการะ เรียกว่าตกอยู่ในยุคมัวเมาลาภสักการะ พระมีหน้ามีตาหน่อยต้องมีห้องรับแขก เหมือนกับบ้านคหบดีมีชุดบุนวมใหญ่ มันมีลาภสักการะเป็นเบื้องหน้า เป็นวัตถุประสงค์ ถึงแม้จะสนใจเรื่องการศึกษาเรื่องอะไรก็มุ่งลาภสักการะเป็นอานิสงส์ และมันยากมากที่จะมีจิตใจบริสุทธิ์เพื่อพระศาสนาให้ถูกต้องถาวร ลาภสักการะเสียงสรรเสริญเยินยอมันง่ายและเห็นชัด และดึงดูดที่สุด พระบาลีมีคําอยู่ว่า ลาภสกฺการสิโลโก มันเป็นเครื่องกระตุ้นให้ทํางาน ถึงเราก็เหมือนกันแหละ มันมีเกี่ยวข้องหรือมีอะไรกระตุ้นอยู่ส่วนหนึ่งด้วยเหมือนกัน แต่ว่าเราไม่ได้ตั้งต้นเพื่อลาภสักการะ แต่มันมามีหลัง เมื่อเราได้ทําอะไรไปแล้ว ในสังยุตตนิกายมีหลายสิบเรื่องที่แสดงตัวอย่างของพระที่เมาลาภแล้วก็เสียหายมากมาย ยํ้าทุกคําว่า มันเป็นอันตรายแก่โยคักเขมธรรม คือลาภสักการะและเสียงเยินยอเป็นอันตรายแก่การบรรลุธรรม เป็นข้าศึกต่อพรหมจรรย์ แต่ไม่มีใครฟัง มันดื่มดํ่า มันหมายมั่นในลาภสกฺการสิโลโก ที่จริงสักครึ่งหนึ่งก็ยังดี คนละครึ่ง ด้วยจิตบริสุทธิ์ครึ่งหนึ่ง ด้วยลาภสกฺการสิโลโกครึ่งหนึ่งก็ยังดี สําหรับปุถุชน"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 85-86

.

ตอนที่ 30    ภาพหน้าที่ 87-89

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2037524899729428&id=976227579192504 

อาจารย์ครับ แล้วทางโยมธรรมทาสนี่ก่อรูปความคิดมาอย่างไร จึงได้ตั้งคณะธรรมทานขึ้นมาแล้วมาช่วยงานอาจารย์ในภายหลัง              

       นายธรรมทาสเขามีนิสัยอยากส่งเสริมพุทธศาสนาให้รุ่งเรือง ตั้งแต่ตอนที่เขาไปเรียนเตรียมแพทย์ที่จุฬาฯ (๒๔๖๙) เขาไปพบบทความเกี่ยวกับการเผยแผ่พุทธศาสนาทางสมาคมมหาโพธิ ของธรรมปาละ และหนังสือยังอิสต์ ของญี่ปุ่น ได้เร้าใจให้เขาเห็นคุณค่าของพระพุทธศาสนา และหาหนังสือทางพุทธศาสนามาจากหอสมุดนั้นมาอ่านเสมอ พอกลับมาบ้าน (๒๔๗๐) ก็มาตั้งหีบหนังสือให้คนอื่นอ่านกันในเวลาต่อมา (๒๔๗๒) รวบรวมหนังสือธรรมะที่หาได้ในสมัยนั้น รวมทั้ง เทศนาเสือป่า พระพุทธเจ้าตรัสรู้อะไร ไทยเขษม วิสาขะ เป็นต้น ก็ก่อหวอดให้เกิดความสนใจในหมู่คนแถวนั้น ไม่กี่คนหรอก จับกลุ่มสนทนากันเรื่องจะทําพุทธศาสนาให้มันบริสุทธิ์ ให้มันถูกต้องอย่างไร ต่อมาคนเหล่านี้ก็เป็นกําลังตั้งสวนโมกข์และคณะธรรมทาน มีนายเที่ยง จันทเวช นายดาว ใจสะอาด นายฉัว วรรณกลัด นายเนิน วงศ์วานิช นายกวย กิ่วไม้แดง เป็นตัวตั้งตัวตี นายธรรมทาสเขาได้รู้จักกับชาวลังกาชื่อสิริเสนา ที่มาพักอยู่ที่บ้านท่าโพธิ์ จึงได้รู้เรื่องกิจการของสมาคมมหาโพธิ และอนาคาริกะธรรมปาละ ซึ่งพยายามฟื้นฟูพุทธศาสนาในลังกาและอินเดีย นายธรรมทาสเขาก็มีจดหมายติดต่อรับหนังสือมหาโพธิ ต่อมาก็รับ บริติชบุดดิสต์ ของสมาคมมหาโพธิ ลอนดอน บุดดิสต์ อิน อิงแลนด์ และ บุดดิสต์ แอนนวล ออฟซีลอน ทําให้เขารู้ว่าข่าวคราวความเคลื่อนไหวเกี่ยวกับพุทธศาสนาในต่างประเทศ แล้วก็พยายามส่งต่อมาให้ผมอ่านบ้าง แต่ผมอ่านไม่ค่อยรู้เรื่อง ไม่ทนอ่านเพราะต้องเปิดดิกชันนารีมาก โดยมากอ่านแต่ข่าว (หัวเราะเบา ๆ) นายธรรมทาสเขาก็เอาเรื่องจากหนังสือเหล่านี้เขียนหรือแปลเป็นไทย ไปลงตามนิตยสารสมัยนั้น เช่น ศรีกรุง เดลิเมล์ ไทยเขษม เป็นต้น และเริ่มใช้นามปากกาธรรมทาส ก่อนนั้นเขาชื่อยี่เกย เมื่อผมไปอยู่กรุงเทพฯ แล้ว หนังสือภาษาอังกฤษที่เขารับอยู่ ถ้าฉบับไหนมันพิเศษ เขาต้องการให้อ่าน เขาก็ส่งไปให้ มันก็เป็นเรื่องที่ทําให้ได้คุยกันหรือศึกษากันอยู่บ้างเกี่ยวกับการฟื้นฟูแบบธรรมปาละนี่แหละ พอตั้งสวนโมกข์ก็เลยร่วมมือกัน           

       ผมมันเป็นคนใจกระด้าง ไม่ค่อยจะเชื่อว่าใครมีอะไรดีได้ง่าย ๆ ถือหลักว่าต้องดูไปก่อน บางอย่างก็ดี บางอย่างมันก็บ้าบิ่น 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 87-88

.

ตอนที่ 31    ภาพหน้าที่ 90-93

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2038337876314797/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/613aca8c300f630c6202272d 

พระโลกนาถ ภิกษุชาวอิตาเลี่ยน ผู้โด่งดัง ได้เดินทางเข้ามาเมืองไทยเมื่อปี ๒๔๗๖ เพื่อชักชวนพระภิกษุสามเณรไทย ให้ร่วมเดินทางเผยแผ่ศาสนาไปทั่วโลก ก่อให้เกิดความตื่นเต้นในหมู่พุทธบริษัทสมัยนั้นเป็นอันมาก มีพระเณรเดินทางตามพระโลกนาถจํานวนไม่น้อย ที่เด่น ๆ ได้แก่พระปัญญานันทภิกขุ พระปลัดบุญชวน เขมาภิรัตน์ และอดีตสามเณรกรุณา กุศลาสัย เป็นต้น           

     พระมหาเงื่อม พระหนุ่มเจ้าสํานักสวนโมกขพลารามก็ได้รับผลสะเทือนจากเหตุการณ์ครั้งนี้ น้องชายผู้ร่วมงานของท่าน เป็นผู้หนึ่งที่ติดตามและช่วยเสนอข่าวพระโลกนาถต่อสื่อมวลชนไทย ด้วยการถ่ายทอดเรื่องราวจากหนังสือพิมพ์ภาษาอังกฤษที่ตนได้รับอยู่  

      พระมหาเงื่อมได้เขียนบทความลงหนังสือพิมพ์ประชาธิปไตย ฉบับวันที่ ๒๔ ธันวาคม ๒๔๗๖ ในนามปากกา เปรียญเด็ก มีความตอนหนึ่งว่า  

"พระโลกนาถได้เดินทางมาชักชวนพระภิกษุสยามที่มีความศรัทธา ยอมเสียสละออกเดินธุดงค์ ไปเผยแผ่พุทธศาสนาที่กรุงโรมและยรุซาเล็ม และเที่ยวไปรอบโลก ข้าพเจ้าเป็นผู้มีความเสียสละทุกอย่างผู้หนึ่ง แต่ทําไมข้าพเจ้าจึงไม่ไปกับพระโลกนาถ หรือไปกับพระโลกนาถไม่ได้ 

 ....ข้าพเจ้าไม่เลื่อมใสในพระโลกนาถเฉพาะอย่างหนึ่ง คือการที่ท่านตั้งนามตัวเองว่า "โลกนาถ" ซึ่งเป็นนามที่หมายเอาพระพุทธเจ้าจําพวกเดียวเท่านั้น ถ้าใจของข้าพเจ้าเชื่อว่าท่านรูปนี้เป็นพระพุทธเจ้า ข้าพเจ้าจะไปกับท่านทันที แต่บัดนี้ข้าพเจ้ายังไม่เชื่อ ทําให้เกิดความรังเกียจเล็กน้อย....  

ทั้งบางคราวยังลังเลว่า เราควรรอดูการกระทําของผู้ที่อ้างตัวเป็นพระอรหันต์โดยอ้อมผู้นี้ ไปก่อนจะดีกว่ากระมัง"  

อาจารย์รู้สึกอย่างไรต่อขบวนการของโลกนาถและธรรมปาละละครับ           

      มันก็ไม่รู้สึกอย่างไร ข่าวเขามาทางมหาโพธิก่อนแล้ว เมื่อแกเข้ามาในกรุงเทพฯ เคยมาดังอยู่พักหนึ่ง คุณสัญญา ธรรมศักดิ์นี่ก็เป็นผู้สนับสนุนมาก พระราชธรรมนิเทศวิ่งสนับสนุนมาก หลงขนาดยอมจัดให้ทุกอย่าง ผมเคยพบกับโลกนาถคราวหนึ่งที่วัดบวรฯ แกพักที่วัดบวรฯ คุณสัญญาพาผมไปเยี่ยม เขาคงจะพูดกันแล้วว่าถ้าได้ผมไปด้วยจะดีมาก พอพบกันแกก็พยายามจะให้ผมไปด้วยให้ได้ ผมไม่เอา ตอบสั้น ๆว่ายังมีงานในเมืองไทย อยากจะเผยแพร่ในเมืองไทย 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 90

.

ตอนที่ 32    ภาพหน้าที่ 93-96

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2039158316232753&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/613c216fb1267d0f2c4ddfa7 

"พระเถระในพุมเรียงรู้สึกอย่างไรครับ เมื่ออาจารย์กลับมาตั้งสวนโมกข์           

     ไม่มีหรอกที่ต่อต้าน เพราะว่าเขาเชื่อภูมิเรา อาจารย์ผู้เฒ่าทั้งหลายนี่เขาเชื่อภูมิเรา อาจารย์ครูศักดิ์ก็เชื่อว่าผมคงจะทําถูก (หัวเราะลงคอ) แล้วมันจะมีใคร พระเถระผู้ใหญ่ก็มี ๒-๓ องค์ โยมผู้หญิงก็ไว้ใจเสียว่าคงจะต้องทําถูก มันมีอุบาสกคนหนึ่ง เป็นอุบาสกวัดโพธาราม เขาอยากจะเด่นจะดังอยู่เหมือนกันในทางผู้นํา พอเราแสดงบทบาทออกมาอย่างนี้ เขากลัวว่าจะทับถม ดูเหมือนจะเป็นคนแรกหรือเสียงแรกที่ว่ามีพระบ้าที่สวนโมกข์ พระที่สวนโมกข์เป็นพระบ้า แล้วเด็ก ๆ มันก็พูดตาม แกเป็นหัวหน้าอุบาสกของวัดโพธารามและคล้าย ๆ ของพุมเรียง ทั้งพุมเรียงเขาให้เกียรติคน ๆ นี้ แกเป็นผู้เริ่มจุดชนวนว่าพระสวนโมกข์เป็นพระบ้า เข้าใจว่าเป็นธรรมดาที่สุด ธรรมชาติที่สุด ที่จะต้องเกิดความคิดเห็นอย่างนี้ 

ตอนอาจารย์มาตั้งสวนโมกข์แล้วนี่ ท่านพระครูชยาภิวัฒน์ยังสนิทสนมกับอาจารย์ดีอยู่หรือครับ           

     อ้าว ก็ไม่มีเรื่องอะไรนี่ ท่านกลับมาทีหลังผมตั้งสวนโมกข์แล้ว ๒ ปี มาเปิดสอนบาลีที่วัดใหม่ กับผมไม่มีเรื่องหรอก แต่นายเนิน วงศ์วานิช ลูกศิษย์นายนรินทร์เคยรุกรานท่านว่าไม่เคร่งไม่ครัดตามแบบนายนรินทร์ เอาข้อหาของนายนรินทร์ไปยัดใส่ท่าน ตอนนั้นท่านโกรธ แต่ก่อนท่านเคยเป็นเพื่อนอยู่กรุงเทพฯ ด้วยกัน ไปอยู่กับอาผมด้วยกันทั้งคู่เมื่ออาผมยังบวชอยู่ 

ตอนอาจารย์จะกลับมาตั้งสวนโมกข์นี่ อาจารย์บอกพระครูชยาภิวัฒน์ว่าอย่างไรครับ                

     ท่านไม่ได้สนใจ จะไม่เห็นด้วยด้วยซํ้าไป ก็เลยไม่ได้บอกอะไร ลามาเหมือนจะมาสึกมาอะไร ท่านไม่สนใจเรื่องวิปัสสนา เพราะมีความคิดเหมือนคนทั้งหลายว่ามันสิ้นสมัยแล้ว

 แล้วอาจารย์ทําไมไม่เห็นว่ามันสิ้นสมัยเหมือนคนทั่วไป จากพระไตรปิฎกหรือเปล่าครับ           

     ไม่รู้ซิ (หัวเราะเบา ๆ) มันก็มองเห็นอยู่นี่ว่ามันส่งเสริมให้กลับไปสู่สภาพเดิมได้ ทีนี้คนที่เขาเห็นว่ากลับฟื้นฟูไม่ได้มันมาก โลกมันเปลี่ยน ฉะนั้นจึงเขียนหนังสือตามรอยพระอรหันต์แบบให้เห็นว่าชีวิตแบบนี้มันเป็นไปได้ "

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 93

.

ตอนที่ 33    ภาพหน้าที่ 97-100

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2040781236070461/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/613eeac002550d0c5856154c 

จุดเริ่มต้นของงานยาวไกล

"เราเดินตามโลก 

ตั้งแต่นาทีแรกที่เกิดมา

จนถึงนาทีที่มีความรู้สึกนี้

ต่อไปเราจะไม่เดินตามโลก

และลาโลกไปค้นหาสิ่งที่บริสุทธิ์

ตามรอยพระอริยะ

ที่ค้นแล้วจนพบ..."

บางตอนจากจดหมายที่เขียนถึงนายยี่เกย (ธรรมทาส) ผู้น้องชาย

เมื่อตัดสินใจแน่วแน่แล้วที่จะกลับบ้านเกิด

ครับ ทีนี้ขอให้อาจารย์กรุณาเล่าตอนบุกเบิกเริ่มตั้งสวนโมกข์อย่างละเอียดด้วยครับ ตั้งแต่การหาสถานที่จนเข้าไปอยู่ เริ่มจัดสร้างสิ่งจำเป็นต่าง ๆ เป็นต้นไป

     พอเราลงมาจากกรุงเทพฯ (ปลายปี ๒๔๗๔) ก็มาพักอยู่ที่วัดใหม่ (พุมเรียง) ซึ่งเคยอยู่มาก่อนตั้งแต่ต้น โดยได้ติดต่อทางจดหมายกับนายธรรมทาสแล้วว่ามีวัตถุประสงค์อย่างไร มาถึงก็พักอยู่ที่ในโบสถ์วัดใหม่ เพราะมันสะดวกหลายอย่างเงียบดีด้วย แล้วก็มีเณรตามมาด้วยองค์หนึ่งอยู่ด้วยกันสักเดือน พ่อบังคับให้กลับ ถูกจดหมายพ่อเรียกกลับก่อน ไม่ทันย้ายไปอยู่สวนโมกข์

      เมื่อลงมาแล้วก็เริ่มหาที่ที่เหมาะสม โดยมีคณะอุบาสกธรรมทาน ๔-๕ คน เป็นคนออกไปสำรวจ ไม่นานนัก สักเดือนกว่า ๆ จึงตกลงกันว่าจะใช้วัดร้างชื่อวัดตระพังจิก เป็นวัดที่ผมไม่เคยรู้ด้วยซ้ำไป พวกนายเที่ยง นายกวย พวกนี้เขารู้มาอย่างไรก็ไม่ทราบ แล้วก็แนะกันไปดู ไปดูครั้งเดียวเห็นว่าพอใช้ได้ก็เอาเลย ต่อจากนั้นเขาก็ไปทำที่พักให้ง่าย ๆ หลังพระพุทธรูป

(ภาพประกอบ)หน้า 97

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 97-98

.

ตอนที่ 34     ภาพหน้าที่ 101-103

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2041502719331646&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614018c23ad5d60c57f5367c 

อาจารย์ครับ ทีนี้กลับมาที่การบุกเบิกสวนโมกข์นะครับ อาจารย์เริ่มอย่างไรครับ มีการประกาศให้ใครต่อใครรู้วัตถุประสงค์หรือเปล่าครับ

     นอกจากชาวคณะธรรมทานของนายธรรมทาส ๔-๕ คนแล้ว ก็ไม่ได้บอกใคร เป็นเรื่องไม่เปิดเผย เป็นเรื่องส่วนตัว จนกว่าจะไปอยู่วัดตระพังจิกแล้ว จึงค่อย ๆ ทราบกันขึ้น บอกกันเอง

     ตอนอยู่วัดใหม่ (พุมเรียง) เดือนกว่า ๆ ก็ดูจะไม่ได้ทำอะไรเป็นชิ้นเป็นอัน เที่ยวคุยตามเพื่อนฝูง (หัวเราะฮ่ะ ๆ) กับโยมผู้หญิงก็ยังไม่ได้คุย เรื่องการสร้างวัดป่าแบบกรรมฐานยังไม่เป็นที่รู้จักของคนแถบนี้

      ทีนี้พอจะเข้าไปอยู่ก็ต้องสร้างที่พัก ก็คณะตากวย ลุงเที่ยงนี่แหละเขาช่วยกันทำ ลุงเที่ยงแกเป็นช่างไม้ธรรมดา พอทำได้ ทำแบบนี้มันง่าย ๆ แต่เดิมมันมีหลังคาสังกะสีมุงพระพุทธรูปไว้นิดหน่อยพอไม่ให้ถูกฝน ข้างหน้าพอนั่งไหว้พระได้ ที่พักของเราก็ทำเป็นเพิงต่อออกไปจากหลังพระพุทธรูป พาดจากขื่อแล้วต่อออกไป มุงด้วยจาก กั้นด้วยจาก นอนด้วยแคร่ แบบแคร่ไม้ไผ่นั่นแหละ แต่ทำด้วยกระดาน มีเสาค้ำกว้างยาวพอนอนพอดี อยู่คนเดียวด้วย พื้นก็เป็นพื้นดิน แสงสว่างเพียงพอ เพราะผนังตอนใกล้ ๆ หลังคาปล่อยโล่งไว้ แล้วก็ทำตู้ใส่หนังสือโดยเฉพาะ ทำแบบชนิดที่แลดูแต่ไกลเหมือนกับโลงศพ (หัวเราะเบา ๆ) ข้างในเป็น ๒ ชั้น เปิดด้านข้างได้ เปิดข้างบนก็ได้ ตอนย้ายจากสวนโมกข์เก่ามาที่นี่ได้เอามาด้วย แต่ตอนนี้ไม่รู้ว่าอยู่ที่ไหนแล้ว ตู้หนังสือแบบโลงนี้ก็ตั้งบนเสา ขนานกับหลังพระพุทธรูป แคร่นอนก็อยู่ด้านเหนือ ตั้งฉากกับตู้นี้

       ช่วยกันทำอยู่ ๒ วันก็เสร็จ จากก็ซื้อเอา เขาเย็บขายกันเยอะแยะไป มันทำง่ายไม่มีอะไรมาก ปักไม้แล้วกั้นจาก มัดๆ ก็เสร็จ เว้นช่องยาวเหมือนหน้าต่างไว้ด้านที่ใช้นอน แล้วห้อยไว้ด้วยสบง

อาจารย์ครับ แล้วห้องน้ำห้องส้วมทำอย่างไรครับ

     ห้องน้ำไม่ต้องทำ ห้องส้วมทำ น้ำอาบน้ำใช้ก็ขุดบ่อเล็ก ๆ อยู่เกือบสุดแดนตะวันออก ตรงที่มีคูเลี้ยวมุมคูมีตอมะพร้าวอยู่  ขุดโคนมะพร้าวลงไป  ผมไม่ได้ขุดเองหรอก  คณะอุบาสกนั่นแหละช่วยกันทำแบบหล่อ  ในนั้นเขามีแบบหล่ออยู่ที่บ้านดูเหมือนลึกสัก 3 ปล้องเวลาอาบน้ำก็อาบที่นี่น้อยครั้งที่จะไปอาบในสระ  เพราะมันมีปลิง

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 101

.

ตอนที่ 35    ภาพหน้าที่ 104-109

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2042327762582475&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/6141985b75ef3a049b8ddf58 

"อาจารย์ครับ ชื่อสวนโมกข์ นี่ได้มาอย่างไรครับ

     (หัวเราะ) มันก็เป็นธรรมดาแหละ ที่จะต้องตั้งชื่อ แต่ว่าเรื่องชื่อสวนโมกข์นี่ นายธรรมทาสเขาไม่ได้เกี่ยวข้อง หรือไม่มีสิทธิ์ที่จะเกี่ยวข้อง ว่าจะตั้งชื่ออะไร เราว่าไปคนเดียว คิด คิด คิดไปตามไอ้หลักเกณฑ์ หรือตามถ้อยคำที่มีใช้อยู่ และเพื่อขบขันบ้าง เรามันมีนิสัยฮิวเมอริสท์อยู่บ้าง ฟลุคที่ว่ามันมีต้นโมกและต้นพลาที่สวนโมกข์เก่านั่น  ต้นโมกนี่ยังอยู่ที่หน้าโบสถ์หลายต้น และ ต้นพลาที่มีอยู่ทั่ว ๆ ไป ต้นโมกกับต้นพลา เอาโมกกับพลามาต่อกันเข้า (หัวเราะ) มันก็ได้ความเต็มว่ากำลังแห่งความหลุดพ้น พลังแห่งความหลุดพ้น ส่วนคำว่าอารามย่อมธรรมดา แปลว่าที่ร่มรื่น ที่รื่นรมย์ เมื่อมันฟลุคอย่างนี้มันก็ออกมาจริงจัง ตรงกับความหมายแท้จริงของธรรมะ  วัตถุประสงค์ก็คือโมกข์ สถานที่อันเป็นพลังเพื่อโมกขะ ก็เหมาะแล้ว เมื่อแรกเสนอขึ้นมา เขาฟังขัดหูกันทั้งนั้นแหละ แปลก หรือว่าขัด ๆ หูไม่รู้ อะไร โมกข-พลา ต้องอธิบายให้รู้ว่า ธรรมะคือ อย่างนั้น มีความหลุดพ้นเป็นวัตถุที่พึงประสงค์ จึงเกิดวัดชนิดที่ช่วยส่งเสริมให้เกิดความหลุดพ้น เรียกว่า โมกขพลาราม

อาจารย์คิดปั๊บ เอาชื่อเดียวเลย หรือว่ามีชื่อให้เลือกหลายชื่อครับ

     เท่าที่นึกออก คิดทีเดียว ชื่อเดียว ทีเดียว

(บริเวณโดยรอบสวนโมกข์จะมีต้นโมกและต้นพลา อันเป็นที่มาของนาม "สวนโมกขพลาราม)"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 104

.

ตอนที่ 36    ภาพหน้าที่ 110-113

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2043060795842505/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/6142e03792d0af070d5b6eb4 

ชีวิตพระอีกแบบหนึ่ง

"อาจารย์ครับ ระยะแรกที่อาจารย์อยู่คนเดียวนี่ มีกิจวัตรประจำวันอะไรบ้างครับ

     ไหว้พระเช้าเย็น แล้วก็อ่านหนังสือบ้าง ไปเที่ยวตามป่าใกล้ ๆ นั้นบ้าง ไม่เรียกว่าเป็นกิจวัตรได้เท่าไรนัก ทำวัตรเช้าตอนหัวรุ่ง แล้วก็ออกบิณฑบาต ในตลาดพุมเรียงนั้นแหละ เรากะเวลาออกหลังจากพระอื่นเขากลับหมดแล้ว เพื่อจะได้ไม่ต้องเดินหลบ เดินหลีกกัน เวลาสวนทางกันจะได้รักษาความสงบเงียบได้ด้วย ออกจากวัดก็เดินเรื่อย ๆ ตรงไปถึงบ้านโยม แล้วก็กลับ เพราะมีห่อกับข้าวตุงนังเต็มบาตร ไปอีกไม่ได้ บ้านโยมกับบ้านแม่เจี้ยมตรงกันข้ามจะใส่กับข้าวเป็นประจำ ทำกระทงแล้วห่อใส่ใบตองกลัดไม้กลัดแบบห่อขนม บ้านอื่นส่วนมากก็ใส่ข้าวเปล่า มีบางบ้านที่ใส่กับข้าวบ้างแต่ไม่ประจำ ตอนหลังเมื่อมีพระเพิ่มขึ้น ก็มีบ้านน้าเอี่ยม บ้านป้าเล็ก ใส่ประจำเพิ่มขึ้น บางทีบ้านป้าแหวก็ใส่ด้วย

     พอกลับมาถึงวัด ตากวยก็จะคอยถ่ายข้าวให้ ที่เหลือจากฉันแกก็เอาไปกินเย็น บางวันถ้าเป็นวันที่ชาวบ้านทำบุญอะไรเป็นพิเศษ เช่น ฤดูแห่พระ ชาวบ้านที่ลงไปจากบ้านทุ่ง บ้านลำไย เขาจะเดินผ่านทางหน้าวัด พอเราออกบิณฑบาตแค่หน้าประตูวัด เขาก็จะใส่ข้าวต้มที่มัดด้วยเชือกบ้าง ข้าวหลามบ้าง เสียจนเต็มบาตร ก็ไปไม่ถึงบ้านโยม วันนั้นก็ได้ฉันข้าวกับข้าวหลาม หรือข้าวต้มไป (หัวเราะเบา ๆ)

     ฉันเสร็จครั้งเดียวแล้วก็ว่างไปทั้งวัน อ่านหนังสือบ้าง คุยกับคนที่ไปเยี่ยมบ้าง อย่างตากวยนี่แกก็ไปทุกวันก็คุยกันเสมอ ตากวยแกเป็นคนแปลกอย่างที่เคยเล่าแล้ว เป็นชาวบ้านนอก ชาวป่า แถบปากหมาก(ตำบลหนึ่งในไชยา) มาสนใจเรื่องของนักปราชญ์ น้อยคนจะทำได้ ตอนแก่ ๆ แกมาอยู่วัด ภรรยาแกตายแล้ว แกอยู่คนเดียว ตอนหลังดูเหมือนไปอยู่วัดหัวคู ผมก็เคยช่วยเหลือแกบ้าง ต่างคนต่างพึ่งพากันอยู่ ที่แปลกพิเศษก็คือ แกชอบเป็นชีวิตจิตใจที่จะจำเรื่องเก่า ๆ ในอดีตต่าง ๆ เสียดายตอนนั้นไม่มีเครื่องบันทึกเสียง แกเล่าไว้มาก จดไม่ไหว มันมากเหลือเกิน กาแก้ว การาม กี่องค์ ๆ อยู่วัดไหน แกจำได้หมดเรื่องเจ้านายต่าง ๆ เหตุการณ์พิเศษทางกรุงเทพฯ ใครไปใครมา เป็นความรู้ที่มีประโยชน์ และก็มากด้วย

       ส่วนการทำสมาธินั้น ระยะแรกผมก็ไม่ได้ทำจริงจังยังยึดถือไอ้ความรู้จากการศึกษาค้นคว้า ตอนนั้นก็เริ่มค้นพระไตรปิฎก และเริ่มเขียนตามรอยพระอรหันต์ แต่ปีแรกยังไม่ได้ออกหนังสือพิมพ์พุทธสาสนา ก็มีเวลาว่างมาก ออกไปเที่ยวตามป่าใกล้ ๆ บ่อย ๆ มีตาหลวงมินเป็นเพื่อนเที่ยว นับเป็นช่วงที่ประหลาดที่สุดช่วงหนึ่งในชีวิต มีเวลานึกคิดอะไรมาก นึกอะไรออก (หัวเราะ) ก็บันทึกไว้จดไว้ จนใช้คำว่าวิปัสสนาคือวันคืนแห่งการคิด นั่นมันผิด* ที่จริงมันควรจะพูดว่า...วิปัสสนา คือ วันคืนแห่งการดูธรรมชาติมากกว่า"  

อาจารย์เดินจงกรมหรือเปล่าครับ

     เดินเล่นมากกว่า เดินเล่นเมื่ออ่านหนังสือเหนื่อย ๆ ทางเข้าที่ลงจากเนินลงไปถึงโบสถ์เป็นทางตรง  แต่ก่อนมีคู ๒ ข้าง เดี๋ยวนี้ลบหมดแล้ว ตรงนั้นใช้เป็นที่เดินจงกรมได้ ต่อมาเมื่อสร้างกุฏิ ๔-๕ หลังแล้ว ระหว่างกุฏิก็ทำเป็นที่เดินจงกรม แล้วทางด้านหลังป่า พื้นที่ทางตะวันตกของวัดเป็นทราย ทำเป็นที่เดินจงกรมพิเศษยาวตั้งเส้นเห็นจะได้ ทำให้กว้างวาหนึ่ง เส้นนี้เดินกันจนลึก

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 110-111

*หมายเหตุ ท่านยอมรับว่าเคยอธิบายพลาดบางเรื่อง... ดูในหน้า 211...."มันมีบ้างสัก ๑ เปอร์เซ็นต์ เรื่องหนึ่งก็คือเรื่องตายแล้วเกิด เมื่อเราเรียนนักธรรม เขาเรียนแบบสัสสตทิฏฐิ เมื่อเทศน์ก็เทศน์แบบนี้ แต่พอมาทําสวนโมกข์เข้า การศึกษาโดยตรงจากพระไตรปิฎกช่วยให้เรารู้ว่านั่นมันผิดแล้ว ต่อมาเลยเลิกสอนแบบนั้น           

อีกเรื่องคือวิปัสสนาคือการคิด ใช้คําผิด เคยพูดว่าวิปัสสนาคือวันคืนแห่งการคิด ที่ถูกต้องพูดว่าวิปัสสนาคือวันคืนแห่งการดูความจริงของธรรมชาติ คําว่าพิจารณาก็มักจะเข้าใจเป็นการคิดไปเสีย ก็เลยใช้ไปไม่ได้ วิปัสสนาคือเตรียมจิตให้ดู ดูแล้วเห็นเอง คําพูดทําให้ลําบากมาก เลยพูดกันไม่ค่อยรู้เรื่อง มันมีความหมายไปคนละทางสองทาง ไม่สู้ตรงกัน "

.

ตอนที่ 37    ภาพหน้าที่ 113-116

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2043892589092659&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614445a3eceb430c846fafaf 

"อาจารย์ครับ การใช้ชีวิตอย่างนี้ไม่ขัดกับที่อาจารย์ตั้งใจไว้หรือครับ เพราะก่อนจะลงมาอาจารย์ตั้งใจไว้แรงมาก  ว่าจะมาค้นคว้าพระไตรปิฏก มาปฏิบัติธรรม

      อ๋อ มันไม่ได้บังคับตายตัว บางวัน บางเวลา บางยุค บางสมัย ไม่ได้ยึดถือ ไม่ได้ผูกมัด อยากจะฟรีสักกี่วันก็ได้ ไม่มีใครบังคับ แล้วก็ไม่มีอะไรที่จะบังคับ แถวบ่อน้ำร้อนนี่ก็เป็นที่ที่เคยมาเที่ยวเล่น

มาเที่ยวไกลเหมือนกันนะครับ เที่ยวแบบนี้ก็ต้องค้างสิครับ

     ไม่ค้าง ค่ำกลับก็ได้ อ้อมไปลงทางล่าง แล้วจะกลับไปวัดอีกทางเป็นวงกลม

อาจารย์ครับ เที่ยวอย่างนี้สนุกอะไรหรือครับ

     มันสนุกที่ว่ามันไม่เคย ไม่เคยทำ มันมีรสชาติแปลก ตาหลวงมินนี่เขาพาไปได้ทุกแห่ง ไม่ว่าจะไปไหน รู้จักทางลัด รู้จักทางตรง ฉันข้าวริมทางรถไฟก็มี บิณฑบาตที่ตลาดไชยา ชาวตลาดเขาช่วยใส่ข้าวและกับพอได้แล้วก็เดินออกมา เดินไปตามทางรถไฟ มุ่งหน้าไปทางท่าฉาง (หัวเราะ) มันเป็นประสบการณ์อันหนึ่งฉันข้าวไม่มีน้ำ น้ำไม่มีที่จะลงไปเอา ที่ทุ่งนาหรือริมทางรถไฟก็ไม่เห็น ไม่มีทางจะเอาน้ำได้ ก็เลยใช้มือรูดไปตามใบหญ้ารังไก่ ที่เขาใช้รองก้นกระจาดขนมจีน นั่นแหละ เป็นเฟินชนิดหนึ่ง เป็นหญ้าที่มีน้ำค้างเกาะมากที่สุด ทุก ๆ ใบของมันจะมีน้ำค้างหยดหนึ่ง เราเอามือลูบมาดูดกินได้ นิดหนึ่ง ๆ ๆ หลายหนก็พอเหมือนกัน  ใช้ล้างมือพอเปียกก็ฉันข้าว แล้วก็ฉันน้ำค้างจากใบไม้ ออกจากพุมเรียงเช้ามืด  มาสว่างบิณฑบาตที่ตลาดไชยา แล้วเดินตามทางรถไฟทำท่าจะไปท่าฉาง แต่วกกลับเสียครึ่งทางตรงเขาน้ำผุด นี่เรายังรู้สึกได้ว่าเคยกินน้ำค้างจากใบหญ้า (หัวเราะ) แต่หญ้าอื่นไม่ค่อยมี มันมีเฉพาะหญ้ารังไก่ ไปดูสิ เวลาเช้าตรงไหนมีได้ หญ้ารังไก่ที่ขึ้นกำลังงาม ใบเขียวดกนะ ทุกปลายใบจะมีหยดน้ำ เป็นหยด ๆ และใบของมันก็อุ้มน้ำดีด้วย มันตระกูลผักกูด แต่ไม่ใช่ผักกูดนะ ใบมันก็แข็ง"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 114

ตอนที่ 38   ภาพหน้าที่ 117-119

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2044624312352820&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614587bd2802610fe12153dc 

"อาจารย์ครับ เห็นอาจารย์เขียนไว้ว่า ระยะแรก ๆอาจารย์ต้องปรับจิตใจมาก เพราะเพิ่งออกจากกรุงเทพฯ ไม่นานก็เข้าไปอยู่วัดร้างคนเดียว อาจารย์ช่วยเล่าประสบการณ์ตอนนั้นไว้หน่อยครับ ว่าอาจารย์ต้องปรับตัวอย่างไรบ้าง

      อ้าวก็ต้องเปลี่ยนสิ อยู่คนเดียวขี้ขลาดนักก็ต้องปรับตัวเกี่ยวกับความขี้ขลาด มันไม่ใช่กลัวผีอย่างเด็ก ๆ กลัว มันมืด มันเงียบ มันอาจจะมีเสือก็ได้ เพราะแถวนั้นมันเคยมีเสือ แม้สมัยเมื่อเราเข้าไปอยู่นั้น มันหายไปแล้ว แต่มันก็ยังคิดว่าอาจจะมีอีกก็ได้ ความปองร้ายจากพวกมุสลิมก็ยังระวัง พวกที่ตั้งบ้านเรือนอยู่ทางตะวันออกของวัด พวกนั้นเขาไม่ชอบเรานักเขาอาจเล่นแกล้งอะไรก็ได้ เพราะเราห้ามพวกเขาไม่ให้เข้าไปเก็บผัก ยิงนกตามที่เขาเคยทำกันมา ถ้าไม่ห้ามมันก็มาพลุกพล่านกันนัก แต่จริง ๆ ก็ไม่เคยมีเรื่องอะไรกัน

        แต่มันก็กลัวอยู่ไม่กี่วันมันก็หาย ก็เหมือนกับจับเด็กในบ้านในเมืองมาอยู่ในป่าคนเดียว มันรู้สึกอย่างไร เราก็เหมือน ๆ อย่างนั้นแหละ

          ทางแก้มันก็หาทางคิดหลาย ๆ ทาง เล็ก ๆ น้อย ๆ คิดแบบสามัญสำนึกทั้งนั้นแหละ เช่นคนอื่นอยู่ได้ เราก็ควรอยู่ได้ หรือใครรู้เข้าเราก็อายตายโหงเลย หลายวันเข้า มันก็ค่อยชินขึ้น ผ่านไปคืนหนึ่งมันไม่มีอะไร มันก็ชะล่าใจขึ้น ก็ค่อย ๆ ชินไปเอง

            ตอนนั้นวิธีการของพระพุทธเจ้าก็ยังไม่ค่อยจะรู้อะไร ในบางพระสูตรพระพุทธเจ้าท่านก็ตรัสไว้เกี่ยวกับการแก้ความกลัว แต่ฟังดูแล้วตอนแรก ๆ พระพุทธเจ้าท่านก็แย่เหมือนกัน ท่านว่า ป่านี้เหมือนริบเอาจิตใจไปหมดเลย ไม่มีจิตใจเหลือ ท่านก็ทรงแก้ด้วยวิธีง่าย ๆ คือเมื่อเกิดความกลัวขึ้นในอิริยาบถใด ก็อยู่ในอิริยาบถนั้น ที่ตรงนั้น จนไม่กลัว เกิดความกลัวขึ้นตรงไหน ก็อยู่ตรงนั้นเรียกร้องให้ความกลัวมา สมมติให้มันเป็นบุคคล เรียกมันมา ในที่สุดมันก็ไม่มา โดยธรรมชาติมันไม่มี เพราะเรามันโง่ มันคิดให้กลัวไปเอง ความกลัวไม่มีตัวตน ไม่ใช่เป็นผีสาง ที่จะมาทำอะไรเรา โดยหลักแล้วก็คือ เปลี่ยนจิตใจไปคิดเรื่องอื่นเสีย ไม่ให้โอกาส ความกลัวก็ไม่เกิด ไม่ครอบงำเราได้ ผมเคยเล่าหรือเขียนไว้แล้วไม่ใช่หรือ เมื่อเด็ก ๆจะไปส้วมกลัวผี เพราะต้องเดินผ่านต้นโพธิ์ ก็นึกถึงปลากัดที่เลี้ยงไว้ ซึ่งเราเห็นตอนกลางวัน นึกเห็นเป็นภาพอุคหนิมิตติดตา ก็สามารถเดินผ่านที่น่ากลัวตรงนั้นออกไปสู่ริมคลองได้ ตอนมีเงามืดก็หลับตานึกถึงปลากัดเป็นสรณะ ฟังแล้วน่าหัว (หัวเราะ) มันเปลี่ยนความคิดได้ง่ายเพราะปลากัดมันสีสดใส แจ่มแจ้ง ชัดเจน เป็นนิมิตได้ง่าย อีกที่ที่เคยกลัวผีตอนเด็ก ๆ ก็ตอนเลี้ยงวัว เห็นวัวมันไม่กลัว มันกินหญ้า และมันอยากเข้าไปกินหญ้าตรงป่าช้าด้วย เพราะมันมีหญ้ามาก ก็เลยละอายวัวขึ้นมา และเคยรู้เรื่องหมามันไปขุดศพกินได้ เราจะมากลัวทำไม แล้วคนเรามักเอามาปนกัน เอาผีกับศพมาปนกัน ผีมันไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่ซากศพ ไอ้ซากศพกับผีนั้นมันคนละเรื่อง แต่แล้วมันก็มักเอาซากศพ เอากระดูกสักชิ้น มาเป็นผีทุกที  เมื่อสมัยผมเป็นเด็กนักเรียนอยู่วัดโพธาราม ที่กุฏิหลังหนึ่ง เป็นที่เก็บโกศใส่กระดูกของชาวบ้าน แมวมันทำหกบ้าง เลยเห็นกระดูกเกลื่อนอยู่ตามพื้น เด็กน้อยคนจะกล้าไปชะโงกดู บางคนกล้าเมื่อเพื่อนกล้า เราก็ชวนกันเข้าไปดู ไม่เห็นมีอะไร มีคนหนึ่ง ไม่รู้มันไปได้ความรู้มาจากไหน มันว่าจะทำให้ผีลุก ปลุกผีขึ้นมา เอาน้ำมะนาวบีบใส่กระดูก มันก็เดือด เหมือนกับดิ้นได้ กระดูกค่อนข้างใหม่มันเป็นแบบนั้นได้ ความไม่รู้ หรืออวิชชาทำให้กลัว ว่าเป็นผี ผีเคมี (หัวเราะ)"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 117 - 118

.

ตอนที่ 39    ภาพหน้าที่ 119-122

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2046149938866924&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614841248ebbe40c56e7f2cc 

"สิ้นหวังนี่ หมายความว่าอาจารย์เสียใจที่สอบเปรียญ ๔ ตกหรือเปล่าฮะ เรื่องสอบตกนี่เป็นปมด้อย จนเกิดมานะที่จะแปลงานในระยะหลัง ๆ หรือเปล่าฮะ

       ไม่ได้เกี่ยวข้องกัน มันหมายถึงสิ้นหวังในการทำประโยชน์ ทำความก้าวหน้าแก่ชีวิต แก่สังคม เรื่องสอบตกเราไม่รู้สึกเป็นปมอะไร เรารู้สึกว่าเราเหลวไหลเอง เรียนน้อยอย่างหนึ่ง แล้วก็เที่ยวเสียบ้าง ประกอบกับเรารู้สึกว่าทำกันไม่ได้แล้ว ความรู้ความเข้าใจมันต่างกัน เราอยากแปลตามความพอใจของเรา แปลให้คนอ่านรู้เรื่อง ของหลักสูตรมันต้องแปลตามระเบียบ แปลยกศัพท์ ชาวบ้านอ่านไม่รู้เรื่อง เราไม่ชอบ  ชอบแปลธรรมดา ๆ มันแยกกันทำ เราแปลแบบของเราจนเกิดสำนวนสวนโมกข์ขึ้น (หัวเราะ) ไม่ต้องไปมีมานะอะไร เราทำตามที่เราเห็นว่าน่าทำ ก็เท่านั้นเอง

อาจารย์ครับ ช่วงบุกเบิกงานใหม่ ๆ นี่ อาจารย์เคยรู้สึกหมดหวัง ท้อถอย คิดจะเลิกกลางคันบ้างหรือเปล่าครับ

     ไอ้เรื่องความหมดหวังหรือท้อถอยนี่มันไม่มี เพราะมันตัดใจแล้ว เพราะมันพบทางใหม่ เพราะมันมีเรื่องให้พบใหม่ ๆ ให้แปลกออกไป ทั้งในการศึกษาค้นคว้าจากคัมภีร์ หรือตำรา ทั้งในการคิดการนึก การตีความก็พบอะไรใหม่ ๆ มันมีอะไรใหม่ ๆ อยู่เสมอ  เบื่อเรื่องหนึ่งก็พบอีกเรื่องหนึ่ง  เรื่องเบื่อ เรื่องล้มละลายมันจึงไม่เกิดขึ้น แต่ก็ไม่ใช่ว่าที่เราคิดว่าใหม่หรือแปลกนั้นมันจะใช้ได้ทุกเรื่อง มันมีบางเรื่องที่ใช้ได้ แล้วก็หากินเลี้ยงตัวเองมาได้เรื่อย มันเป็นประโยชน์ มันเห็นได้อยู่

       ถ้าจะคิดเลิกมันไม่รู้จะเลิกไปไหนเหมือนกัน และสิ่งที่ทำอยู่ มันก็กำลังมีผลอย่างนั้นอย่างนี้บ้าง อยู่เรื่อย ๆ มันมีความคิดว่าจะเป็นผู้เปิดเผยสิ่งที่คนส่วนมากยังไม่รู้ เราจึงสามารถค้นของใหม่ออกมาสู่ประชาชนอยู่เสมอ ทางการพูด การแปล การขีดเขียนอะไรออกมาอยู่เสมอ แม้กระทั่งเดี๋ยวนี้ ก็ยังพยายามหาของใหม่ออกมาอยู่เสมอ ทำให้มีของใหม่ขึ้นในโลก ในสังคม บางอย่างเป็นสิ่งที่มีอยู่แล้ว แต่คนอื่นเขาไม่สังเกตก็มี เมื่อรวม ๆ กันเข้า มันเกิดประโยชน์ มันก็มีกำลังใจ ยังเป็นปุถุชนก็ต้องการกำลังใจ คนที่ได้รับประโยชน์จากหนังสือ จากงานของเรา มันมีอยู่เห็นอยู่ มันก็มีกำลังใจ เขาคอยอ่าน คอยสนใจ อาเสี้ยงที่ชุมพรก็เป็นคนหนึ่ง อ่านที่เราเขียนแล้วก็แสดงความพออกพอใจมา คนอื่นก็มีอีก ไม่อยากระบุตัว (หัวเราะ)" 

อาจารย์ครับ ระยะแรกสุด ดูเหมือนอาจารย์มุ่งการปฏิบัติเป็นหลัก แล้วมากลายเป็นมีวัตถุประสงค์ที่จะส่งเสริมปริยัติ ส่งเสริมปฏิบัติ และเผยแผ่พระศาสนาอย่างไรครับ เป็นการกำหนดร่วมกันกับคุณธรรมทาสหรือเปล่า

        มันเป็นเรื่องทีหลัง เมื่อเราออกจากกรุงเทพฯ จะมาตายเอาดาบหน้า ก็มาสังเกตว่าอะไรบ้างที่จะมีค่า ก็มาพบว่าการประพฤติปฏิบัติตามหลักธรรมวินัยมันแทบจะไม่มี โดยเฉพาะทางปักษ์ใต้นี้ไม่มีสำนักกรรมฐาน แต่เขาพูดกันว่าทางอีสานมีอยู่บ้าง  เมื่อผมออกมาเริ่มได้ยินชื่ออาจารย์มั่น อาจารย์เสาร์บ้าง แต่ทางภาคใต้ยังไม่มีเลย แต่เราก็ยังคิดว่าจะมีอะไรให้มากกว่าที่เขามี จะค้นคว้าให้พบ ให้ลึก ให้สมบูรณ์ มันจึงลงมือแต่งตามรอยพระอรหันต์ ไปสังเกตดูเถอะ ในนั้นมันมีความสมบูรณ์ของการปฏิบัติ ทั้งนี้เพราะค้นคว้าสำหรับไว้ใช้เองด้วย เพื่อตามรอยเอง เพื่อใช้กับตัวเอง แล้วก็เห็นว่าคนอื่นเขาก็ใช้ได้ ก็เลยให้พิมพ์ ให้โฆษณาออกไป มันเป็นตอนต้น ๆ ก่อนสมาธิภาวนา ที่เขียนไปอย่างละเอียด พอถึงตอนสมาธิภาวนา มันก็ขี้เกียจเขียนเสียแล้ว จึงทิ้งระยะไว้ช่วงหนึ่ง ตอนหลังถึงมาค้นคว้า พบระบบสมาธิภาวนาอย่างละเอียด ครั้นจะเอาไปเขียนต่อชนกับตามรอยพระอรหันต์ มันก็ไม่สนิทเสียแล้ว เพราะมันมากมายจนเอาไปต่อกับเล่มเล็ก ๆ นั้นไม่ได้ เลยพิมพ์แยกต่างหากเป็น “อานาปานสติฉบับสมบูรณ์” (๒๕๐๒) ตอนหลังสุดนี้ก็เอามาพิมพ์รวมในชุดธรรมโฆษณ์แล้ว เรื่องตามรอยพระอรหันต์ก็เลยค้างเติ่งไว้อย่างนั้น มันเป็นการศึกษาค้นคว้าเพื่อดูว่าคนโบราณเขาทำกันอย่างไร เอามารวบรวมให้สมบูรณ์

           เราทำไป นายธรรมทาสก็ทำไปตามที่เขาถนัด ตอนหลังพอจะมาออกหนังสือ ก็มาดูว่ากิจกรรมที่ทำไปมันมีอะไรบ้าง มันก็เห็นว่าอ้อ เราแบ่งได้เป็น ๓ แผนก ๓ แขนง คือส่งเสริมปริยัติ ส่งเสริมปฏิบัติ แล้วก็เผยแผ่ ก็ทำงานอุดมคตินี้เรื่อย ๆ มา  มากขึ้นมากขึ้น จนบัดนี้"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 119 -121

.

ตอนที่ 40    ภาพหน้าที่ 122-125

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2046888885459696/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/61498e3ec2c436047968a352 

"อาจารย์ครับ แรกสุดอยู่หลังโบสถ์แล้วต่อมาขยับขยายอย่างไรครับ 

         ผมอยู่หลังโบสถ์ปีกว่าเห็นจะได้ ต่อมาเมื่อเริ่มทําหนังสืออะไรจริงจังขึ้น ก็ต้องการจะอยู่พ้นปลวกเสียที ก็มาทําหลังที่ ๒ ตรงขอบสระเล็กออกไปทางทิศตะวันตก ใต้ต้นมอด ทําด้วยสังกะสีทั้งหลัง ดูเหมือนน้าหง้วนจะเป็นคนออกค่าสังกะสีให้ ทั้งหลังก็ใช้สังกะสี ๒๕ บาทเท่านั้น กว้าง ๒ ศอก ยาววาหนี่ง สูงก็จะวาหนึ่งด้วย ตั้งอยู่บนเสา ปักเสาแล้ววางบนเสา สูงเทียมอก ต่อมาย้ายมาที่นี่ด้วย เอามาวางสูงจนคนรอดใต้ถุนได้ ดูเหมือนจะเอามาวางตรงลาน ตรงกับหินโค้งเดี๋ยวนี้ ข้างทางที่จะขึ้นเขาพุทธทอง ตอนนี้ผุพังไปหมดแล้ว  ที่สวนโมกข์เก่า ผมอยู่หลังนี้นานที่สุด เขียนหนังสืออยู่ที่นี่เกือบ ๑๐ ปี เตียงนอนเป็นโต๊ะเขียนหนังสือไปในตัว หลังอื่น ๆ ก็ทําแบบเดียวกันนี้ ฝาเปิดออกได้ทุกด้านจากระดับขอบเตียงพอดี ใช้ไม้ยันออกไป ต้นมอดดูเหมือนจะตายไปแล้ว นกขุนทองป่าชอบกินลูกของต้นนี้เข้าไปทั้งลูก ครู่เดียวก็ถ่ายเม็ดออกมาลงบนหลังคา นกขุนทองมันจะมากินไปพลางย่อยไปพลางถ่ายไปพลาง ถ้ามาหลายตัวเราต้องอดทนอย่างยิ่ง มันถ่ายลงบนหลังคาสังกะสีโพ้งพั้ง ๆ ๆ ๆ เราต้องทําใจเป็นพิเศษมันจึงจะเขียนหนังสือได้ เราไม่ไล่มันไปเพราะมันส่งเสียงร้องเพราะดี นกขุนทองนี่ถ้ามันมากันเป็นฝูง ๆ มันร้องเพราะเหมือนกัน ตัวหนึ่งร้องเสียงสูง ตัวหนึ่งร้องเสียงตํ่า มันร้องประสานกัน โว้ง หว่อง หว่อง โว้ง มาทีเดียว ๒๐ ตัวก็เคยมี           

       ต่อมาก็สร้างกุฏิตรงเนินสูงหลังหนึ่ง เป็นหลังสูง แล้วก็ที่ตรงยางสมเด็จอีกหลังหนึ่ง ท่านปัญญาอยู่ที่หลังยางสมเด็จนี่แหละ ท่านบุญชวน (พระราชรัตนกวี - ปัจจุบันเป็นเจ้าคณะจังหวัดชุมพร) อยู่หลังสุดนั่น ใต้ถุนใช้เป็นที่นั่งประชุมบ้าง ทีนี้เขาก็ทําไม้ล้วนอีก ๔ หลัง เผื่อเหลือเผื่อขาด เผื่อแขกมาพักบ้าง จําได้ว่าสวนโมกข์เก่านี่มีกุฏิมากที่สุดไม่เกิน ๑๐ หลัง

       ตอนแรก ๆ ก็โยมอุบาสก ๔ คนนั่นแหละช่วยกันสร้าง ตอนหลังนี่ผมทํากันเองกับพระเณรที่อยู่ด้วยกันชุดหนึ่ง ก็กุฏิไม้ ๔ หลังนั่นแหละ ไม้ก็ไสกบกันเอง หลังคามุงจาก จากสมัยนั้นถูก ร้อยละบาท ๒ บาทเท่านั้น ถ้าชนิดที่ซื้อจากบ้านดอนก็ ๓ บาท ไม้ก็ซื้อจากบ้านดอน บางทีก็ฝากเรือซื้อ บางทีก็ลงไปซื้อเอง บรรทุกเรือเดินประจํา เรียกว่าเรือถุงเมล์ เพราะแต่ก่อนเคยเป็นเรือถุงเมล์ให้ระหว่างบ้านดอน ต่อมาเลิกเดินถุงเมล์แล้วก็ยังเรียกเรือถุงเมล์ตามเดิม เดินระหว่างพุมเรียง - บ้านดอนเวลามุงจากผมใช้ไม้เป็นกลอน แล้วตีตาปูเอาไม่ได้มัดด้วยตอกแบบชาวบ้านทั่วไป มันรุงรัง ไม่สวย"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 122-123

.

ตอนที่ 41    ภาพหน้าที่ 125-128

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2047679088714009&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614adeab890e850455746d72 

อาจารย์ครับ สมัยนั้นอาจารย์วางความสัมพันธ์กับชาวบ้านในพุมเรียงอย่างไรครับ ทําไมอาจารย์จึงถูกบางคนมองเป็นพระบ้า อาจารย์มีเจตนาที่จะยกระดับชาวบ้านที่พุมเรียงในทางธรรมะหรือเปล่า ผมทราบจากหนังสือพิมพ์พุทธสาสนาว่ามีการเทศน์ที่บ้านธรรมทานทุกวันพระ ไม่ทราบว่าได้ผลแค่ไหน มีพระอื่นไปช่วยเทศน์ด้วยหรือเปล่าครับ

                  เรื่องว่าพระที่สวนโมกข์เป็นพระบ้านั้น มันเป็นเรื่องของอุบาสกคนหนึ่งดังที่เคยเล่าไว้แล้ว (เล่ม ๑ หน้า ๑๓๖) แล้วเด็ก ๆ มันก็เอาไปว่าตาม มันก็ไม่ได้มาว่าใส่หน้า เวลาเดินบิณฑบาต ได้ยินเด็กมันว่าตามหลัง "พระบ้ามา ๆ ๆ" แล้วชวนกันวิ่งออกข้าง ๆ ทาง กลัวจะถูกทําอันตรายเอา เด็ก ๆ มันก็คงเห็นแปลก เพราะเราอยู่ตามลําพัง คนเดียว บิณฑบาตคนเดียว ดูเหมือนจะมีอยู่คราวหนึ่ง สมัยหนึ่งด้วยที่ผมล็อคกุญแจที่ประตูทางเข้า เวลาคนมาหาต้องตะโกนให้มาเปิดประตู และดูเหมือนจะเคยเขียนไว้เล่น ๆ ว่า "ห้ามเยี่ยม เชิญกลับได้" อะไรทํานองนี้ จําไม่ค่อยได้เสียแล้ว แต่แรก ๆ นั้นประตูรั้ว หรือแม้แต่ที่พักก็ไม่ได้ล็อค  ปีที่เริ่มมีหนังสือมาก มีลังหนังสือแล้ว จึงล็อคแต่ลังหนังสือ หมายถึงตอนอยู่หลังโบสถ์เมื่อมีกุฏิแล้ว ตอนหลังนี่ก็ล็อคทั้งนั้น ล็อคหมด          

           ส่วนความสัมพันธ์กับชาวบ้าน ผมไม่ได้วางอะไร การจะยกระดับอะไรยิ่งไม่ได้คิด เพราะลําพังวัตถุประสงค์ ๓ ข้อ การเผยแผ่ความรู้ธรรมะชั้นลึก การค้นคว้าพระไตรปิฎก การตามรอยพระอรหันต์ ๓ แขนงนี้มันก็เหลือกําลังอยู่แล้ว ธรรมเนียมเก่า ๆ ที่สมภารต้องไปเยี่ยมตามบ้านที่คุ้นเคยกันผมก็ไม่ได้ทํา วันพระก็ไม่ได้มีกิจกรรมทําบุญอะไรกันที่วัด เพราะไปจัดที่บ้านโยมซึ่งเปิดเป็นห้องธรรมทานอยู่แล้ว มีเทศน์กันทุกวันพระตอน ๑ ทุ่ม ก็มีมาฟังราว ๒๐-๓๐ คนเท่านั้น ที่มันจุได้ไม่มากกว่านั้นเท่าไร มันก็ไม่ได้ผลอะไร เพราะคนพุมเรียงจะมีสักกี่คนที่เป็นนักศึกษาธรรมะจริงจัง ก็คงเพียงได้ยินอะไรที่แปลกบ้างเท่านั้น           

          งานที่ได้ผลบ้าง มันออกไปในทางหนังสือพิมพ์ ออกไปถึงคนในต่างจังหวัด คนที่ศึกษาธรรมแท้ ๆ สมัยนั้นนับว่าน้อยมาก ประชาชนในท้องถิ่นอยู่ในฐานะที่รับไม่ได้ ยิ่งพวกข้าราชการ ไม่มีเลย ไม่มีหวัง ไม่อาจจะฟัง ฟังไม่ไหว เป็นของที่ไม่เคยมี เคยมีแต่ที่วัดแบบโบราณ มาทําที่บ้านยิ่งแปลกกันไป เคยมีพระอื่นมาเทศน์บ้างสักครั้ง ๒ ครั้ง พระสมุห์แช่มดูเหมือนจะเคยสักที อีกคนที่ชาวบ้านชอบคือสามเณรประมัยเทศน์หลายหน ชาวบ้านชอบมากกว่าผมอีก เขาพูดจาโผงผางดี ชัดเจนดี เรื่อง ๆ เดียวกัน แต่เขาพูดน่าฟังกว่า เป็นเณรโต อายุมากแล้ว เขาธุดงค์มากับมหาโฮม รู้เรื่องสวนโมกข์จากหนังสือพิมพ์พุทธสาสนา เขาธุดงค์กันมา ตอนแรกคิดจะสร้างวัดป่าแบบป่าช้าที่ประจวบฯ แต่ไม่สําเร็จ เลยเลยมาที่นี่ มหาโฮมอยู่ราว ๒ เดือนก็กลับ เณรประมัยเขายังไม่ยอมกลับ เขาชอบ เขาอยู่ต่อเขาพักกันอยู่ที่กุฏิทําแบบประทุนเรือ ทําด้วยไม้ไผ่ เขาไอเป็นเลือดออกมา ทั้ง ๒ คน แล้วเขาก็คิดว่าผมนี่แหละใช้วิชาอาคม จะทําให้เขาตาย เขาคิดกันถึงขนาดนั้น (หัวเราะ) ต่อมาเขารู้ว่าเพราะโดนละอองขี้มอดไม้ไผ่ เขาก็มาขอโทษ ผมไม่รู้เรื่อง เขามาบอกว่าเขาเคยคิดรุนแรงอย่างนั้น ว่าผมเล่นวิชาคาถาอาคมทําให้เขาต้องเลือดออก มหาโฮมเขาทําสมาธิ สนใจเรื่องผี คุยกันว่าที่บ้านแกเต็มไปด้วยผี ประชาชนนับถือผีไม่รู้กี่ชนิดต่อกี่ชนิด ยุ่งยากไปหมดเกี่ยวกับเรื่องผี มาชวนผมไปปราบผี ต่อมากลับไปอยู่วัดสระปทุม ได้เป็นเจ้าคุณอะไร ส่วนเณรประมัยเคยแต่งหนังสือเรื่องพุทธานุวัตร ตอนหลังกลับไปเป็นวัณโรคหรืออะไรตายเสีย"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 125-126

.

ตอนที่ 42    ภาพหน้าที่ 128-131

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2048450528636865&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614c333a8f8ebc0639c26797 

เพื่อนสหธรรมิกและความพยายามที่ล้มเหลว

"อาจารย์ครับ ตอนนี้ขอความกรุณาอาจารย์เล่าถึงพระเณรที่มาอยู่กับอาจารย์สมัยสวนโมกข์เก่า เริ่มตั้งแต่องค์แรกเลยครับ อาจารย์อยู่นานเท่าไร จึงมีพระมาอยู่ด้วย           

        ผมอยู่องค์เดียว ๒ พรรษา พอออกพรรษาที่ ๒ ไม่นาน มหาจุล พรหฺมสโร ก็มาอยู่ด้วย องค์ที่เคยเล่าว่าตอนหลังแกเลอะนั่นแหละ เขาอยู่ถึงแม่สอด รู้จักสวนโมกข์จากหนังสือพิมพ์พุทธสาสนา ติดต่อกันทางจดหมายก่อน เขาได้เปรียญ ๔ พอดีผมมีธุระจะขึ้นไปกรุงเทพฯ ก็เลยนัดกันว่าจะไปรับลงมา เป็นทํานองไปรับลงมา แกมาอยู่ที่กุฏิ ๒-๓ แห่ง แกสร้างเอาเองด้วย แกมีหัวในทางนี้ ตอนอยู่ด้วยกันยังไม่มีท่าทีว่าจะเลอะ จึงตกลงให้ไปอยู่สวนปันตารามที่นครศรีธรรมราช ที่พระดุลยพากษ์สุวมัณฑ์เป็นตัวตั้งตัวตีจะเปิดกิจการแบบสวนโมกข์ขึ้นที่นั่น (๒๔๗๗) ผมยังได้ไปช่วยปาฐกถา ทําพิธีเปิดสํานักให้ แล้วต่อมาก็ไปทําเสียหายดังว่า ดูเหมือนอยู่กับผมยังไม่ทันได้เข้าพรรษาด้วยกัน แต่ก็อยู่นานหลายเดือน ได้คุยแลกเปลี่ยนสนทนาธรรมกันมากอยู่เหมือนกัน เป็นคนเชื้อเขมร จําบาลีไวยากรณ์ได้แม่นยํา ปฏิบัติเคร่งครัด ฉันเจด้วย           

          เมื่อมหาจุลมาแล้วไม่นาน ท่านไหมก็มา พระไหม สาสนปฺปโชโต องค์นี้ไม่ได้ติดต่อมาก่อน เดินธุดงค์มา ไม่ได้จบนักธรรมเอก แต่ผมรับไว้เป็นกรณีพิเศษ เป็นคนเงียบพูดน้อย ไม่ยิ้ม ไม่หัวเราะ ปอดไม่เคยได้ออกกําลังเพราะการหัวเราะ    

      สุขภาพก็ไม่ดี เป็นคนขี้โรค ดูเหมือนจะอยู่ด้วยกัน ๒ พรรษา จดหมายในสวนโมกข์ ที่มีคนเอาไปพิมพ์ ก็เขียนแลกเปลี่ยนกับองค์นี้แหละ เป็นคนเอาจริงเอาจังในเรื่องการปฏิบัติ ตอนหลังไม่สบาย กลับบ้านที่ชัยภูมิ ผมไปส่งถึงกรุงเทพฯ  ขึ้นไปคราวนั้นได้นัดพบกับท่านอานันทะ เกาศัลยายนะ พระในคณะที่ธรรมปาละฝึกขึ้นมา ท่านมาทํางานเผยแผ่ที่ปีนัง นัดพบกับท่านบนรถไฟ ท่านมาจากทางใต้ นั่งคุยกันมามากในรถ ตลอดทางถึงกรุงเทพฯ ท่านสนใจหนังสือชินกาลนมาลีมาก เพราะท่านผู้แต่งเขียนเกี่ยวกับลังกาไว้มาก ในตอนต้น ๆ ของหนังสือ ต่อมาไม่นานได้ข่าวว่าท่านไหมมรณภาพ           

           ในรุ่นแรกนี้ อีกคนหนึ่งก็คือมหาสําเริง มาตั้งแต่ยังเป็นเณร ธุดงค์มาเหมือนกัน อยู่ด้วยกันนาน จนได้เรียนบาลีกับพระครูชยาภิวัฒน์ (กลั่น) ที่วัดใหม่ (พุมเรียง) จนได้เป็นมหาเปรียญ ได้บวชพระ ได้ช่วยงานแปลบาลีในสมัยทําขุมทรัพย์จากพระโอษฐ์ระยะแรก เรียกได้ว่าอยู่ยืนมาตั้งแต่ต้น จนย้ายมาสวนโมกข์นี้แล้ว ก็ยังได้มาช่วยงานกันอยู่อีกระยะหนึ่ง           

          ต่อมาก็เป็นยุคท่านปัญญาฯ กับท่านบุญชวน ๒ ท่านนี้เคยเดินทางไปกับพระโลกนาถ รู้เรื่องพระโลกนาถจากหนังสือพิมพ์พุทธสาสนา รู้ว่าผมไม่เล่นกับพระโลกนาถ เมื่อแยกทัพจากพระโลกนาถที่พม่า ก็เดินทางมาจําพรรษาด้วยกันอยู่ปีหนึ่ง (๒๔๗๙) ดูเหมือนจะเดินทางกลับจากพม่า ทางระนอง     

         มาอยู่ด้วยกันก็คุยกันมาก วิพากษ์วิจารณ์กันมาก ท่านปัญญายังเจียดเวลามาสอนนักธรรมที่วัดพระธาตุฯ และช่วยเทศน์วันพระที่ห้องธรรมทานที่ย้ายมาอยู่ริมทางรถไฟที่ไชยาบ้าง"

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 128-129

.

ตอนที่ 43    ภาพหน้าที่ 131-133

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2049136471901604&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614d482b2ecd490c9c86476e 

"อาจารย์ครับ เจ้าคุณลัดพลีฯ นี่มารู้จักและช่วยงานกันได้อย่างไรครับ           

       ระยะแรกสุดเจ้าคุณลัดพลีฯ ก็คงเข้าใจผิด คิดว่าพวกเรามีกิจการใหญ่โต กลับมาจากเมืองนอกใหม่ ๆ ก็อยู่ที่ศาลอุทธรณ์ รู้จักสวนโมกข์จากหนังสือพิมพ์พุทธสาสนาก่อน ติดต่อมาทางจดหมายก่อนว่าจะให้ช่วยอะไรบ้าง คงเข้าใจผิดเอามาก ๆ คิดว่าเรามีกิจกรรมเป็นลํ่าเป็นสัน มีประโยชน์อะไรใหญ่หลวง ดูเหมือนจดหมายฉบับแรกจะบอกว่าจะให้มาอยู่ช่วยก็ได้ จะให้ออกจากราชการมาช่วยก็ยินดี เราบอกเป็นไปไม่ได้ ไม่มีอะไรดีพอถึงกับต้องทําอย่างนั้น เป็นงานเล็ก ๆ ทํากันแบบป่า ๆ ทําแบบบ้านนอก ๒-๓ คนทํา ถนนหนทางยังเข้าไปไม่ถึงด้วยซํ้า ทํากันกลางป่ากลางทุ่ง ท่านยังไม่เคยมาเห็น  อ่านแต่โครงการต่าง ๆ ที่ลงในพุทธสาสนาบอกว่ายังไม่เคยเห็นมีในเมืองไทยมาก่อน   

      ท่านเป็นนักเรียนนอก แต่สนใจธรรมะ มีจิตใจเป็นอิสระ อ่านหนังสือปรัชญาหรือศาสนาอะไรเรียกว่าธรรมะหมด ปรัชญาทางด้านจิตใจของฝรั่ง หรืออย่างงานของกฤษณะมูรติ เรียกธรรมะหมด สนใจเรื่องทางจิตใจ เรียนจริง อยากรู้จริง ชอบธรรมะอย่างหลงใหล แต่ว่าเป็นคนมีความรู้เป็นหลักเป็นฐาน ใครชักจูงออกแนวทางไม่ได้ จูงไปทางไสยศาสตร์ไม่ได้ จากเจ้าคุณลัดพลีฯ ก็เนื่องมาถึงเจ้าคุณภรตราชสุพิช เนื่องไปถึงคุณสัญญา ธรรมศักดิ์ แล้วค่อยไปถึงคุณชํานาญ ลือประเสริฐ แล้วจึงต้องไปถึงคนอื่น ๆ คณะเจ้าคุณลัดพลีฯ นี้ เป็นฆราวาสคณะแรก ที่มาเยี่ยมสวนโมกข์จากต่างจังหวัด (๒๔๘๑)  ครั้งนั้นพระยาภรตราชสุพิชและคุณสัญญาก็มาด้วย ดูเหมือนหลังจากออกหนังสือพิมพ์ได้ ๔-๕ ปีแล้ว มาแล้วก็พักกันตามมีตามได้ นอนกุฏิที่พอนอนได้ โยมที่บ้านช่วยส่งปิ่นโต เจ้าคุณลัดพลีฯ ดูเหมือนจะอายุแก่กว่าผมสักปี ๒ ปี           

       พอแกรู้ว่าจะมีการฝึกภิกษุสามเณรรุ่นพิเศษ ก็รับอุปถัมภ์อุปการะเรื่องค่าใช้จ่ายต่าง ๆ หมด สร้างกุฏิอะไรนี่ เหมาหมดอย่างที่เล่าแล้ว "

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 132

.

ตอนที่ 44    ภาพหน้าที่ 133-137

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=2049905058491412&id=976227579192504 

.

https://www.blockdit.com/posts/614e96738c8eb40c93277164 

กำลังหนุนจากโยมมารดาและน้องชาย

อาจารย์ครับ โยมหญิงมีส่วนสนับสนุนงานของสวนโมกข์และคณะธรรมทานอย่างไรบ้างครับ ผมเห็นในพุทธสาสนาลงว่าทําพินัยกรรมมอบเงินให้ใช้ตั้ง ๖,๐๐๐ กว่าบาท อยากให้อาจารย์เล่าเรื่องเกี่ยวกับโยมหญิงไว้ด้วยครับ           

      โดยทั่วไปโยมหญิงไม่มีความเห็นอะไร ไว้ใจเรา ไว้ใจผมว่าเราจะทําอะไรคงไม่ผิด คงไม่เสียหาย ไว้ใจด้วยความเคารพเชื่อมั่น ก็เลยไม่ต้องพูดอะไรกันมาก แล้วโยมก็มีศรัทธาในลักษณะอย่างนี้อยู่แล้ว ศรัทธาที่เราได้รํ่าเรียนธรรมะ ศรัทธาที่ได้แบ่งปันความรู้ให้ผู้อื่น แล้วก็มีความรู้ความเข้าใจอย่างดีอยู่แล้วว่า ธรรมทานน่ะเลิศกว่าทานทุกชนิด  พอพูดเรื่องเผยแพร่ธรรมทาน จึงยอมรับหมด เห็นเป็นบุญกุศลอย่างลึกซึ้ง ที่จะเผยแพร่ธรรมะที่โลกยังไม่รู้ ยังไม่มีใครรู้ ยังไม่มีใครเคยทํา โยมจึงให้ใช้เงินในการทํากิจการต่าง ๆ ให้ใช้บ้านเป็นสํานักงานธรรมทาน ระยะแรก เป็นที่เทศน์ ทําหนังสืออะไรต่าง ๆ    

   ผมให้โยมทําเป็นพินัยกรรม (๑ มิ.ย. ๒๔๗๕) ไว้ ส่วนหนึ่งก็แบ่งให้เป็นมรดกแก่ลูก ๆ ๓ คน ที่เหลือก็ตั้งเป็นทุนต้นตระกูลพานิช เพื่อใช้ดอกผลในกิจการพระศาสนา มรดกส่วนของผม ผมไม่เอาก็สมทบลงมาในส่วนนี้ ก็ได้ใช้เงินดอกผลจากทุนต้นตระกูลพานิชนี้ สร้างกิจการของสวนโมกข์ หอสมุดธรรมทาน และหนังสือพิมพ์พุทธสาสนามาแต่ต้น  จนมีคนเห็นด้วยร่วมมือมากขึ้น ๆ จนเงินทุนเล็กน้อยเหล่านั้นไร้ความหมายไป เมื่อโยมตาย (๒๔๙๐) จึงได้สร้างศาลาป่าช้า (วัดเวียง) โดยใช้เงินต้นของทุนนี้ไปราว ๕,๐๐๐ บาท เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้โยม เพราะเริ่มมีคนมาช่วยกิจการของคณะธรรมทานมากขึ้นแล้ว ที่เหลือซื้อที่ดินแปลงหนึ่งเป็นของคณะธรรมทาน และเหลือตั้งเป็นทุนไว้ผลิตหนังสือ มีคนอื่นมาสมทบเป็นทุนอยู่ในมูลนิธิธรรมทาน

 อาจารย์ครับ แล้วตอนถูกเขาว่าเป็นพระบ้าอะไรนี่ โยมหวั่นไหวหรือเปล่า           

       โอ้ เรื่องอย่างนี้ไม่มีหวั่นไหว มีแต่จะเก่งกว่าเราเสียอีก เพราะแกศึกษาธรรมะมาพอเพียง ตั้งแต่รุ่นพ่อ รุ่นปู่ รุ่นตาของแก

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 133

.

ตอนที่ 45    ภาพหน้าที่ 137-139

https://www.facebook.com/976227579192504/posts/2051411448340773/ 

.

https://www.blockdit.com/posts/615139577b416f0c8b9ba0a1  

อาจารย์ครับ แล้วความคิดที่จะปั้นคนเป็นชาวพุทธที่ดีนี้ประสบความสําเร็จไหม           

       ก็ไม่ประสบความสําเร็จ ต้องพูดว่าไม่ประสบความสําเร็จ มันเหลือความสามารถ ก็ทําได้อย่างเปะ ๆ ปะ ๆ อย่างนี้ ครูที่หัวแหลมหน่อยก็ลาออกไปเป็นครูรัฐบาล อนาคตมันดีกว่า มั่นคงกว่า ๒-๓ คนที่เหลืออยู่ เป็นเพื่อนคู่ทุกข์ยากกันมา จนโรงเรียนไฟไหม้ชั้นมัธยมปลาย (๒๕๒๗) เหลือไม่กี่คน           

         ความจริงแต่ก่อนนี้ เมื่อโรงเรียนมัธยมประจําอําเภอยังไม่มี เด็กแถวนี้ถ้าจะต่อมัธยมทุกคนก็เรียนที่โรงเรียนพุทธนิคม ข้าราชการแถวนี้ที่เป็นคนเกิดบ้านนี้ที่อายุ ๓๐ ขึ้นไปทั้งหมด เรียนที่โรงเรียนพุทธนิคมทั้งนั้น แต่ก็เป็นการเรียนอย่างธรรมดา มันยากเกินไป เด็กเขาไม่ต้องการเป็นเด็กธรรมะ เขาก็เป็นเด็กบ้าน เด็กเมือง เด็กทํากิจการงาน หาเงินอะไรไปตามสังคม 

อาจารย์ครับ ผมเห็นในแฟ้มเก่า ๆ มีโครงการเกี่ยวกับการจัดตั้งมหาวิทยาลัย           

       เคยคิดกันเล่น ๆ ฮึ่ ๆ ๆ พูดเล่นกันบ้างกับนายธรรมทาส ก็คิดกันธรรมดาว่าการศึกษาพุทธศาสนา ถ้ามีได้ถึงระดับมหาวิทยาลัยก็จะดี อยากให้เรียนธรรมะให้แตกฉาน รู้ธรรมะแตกฉาน แต่มันทําไม่ได้ นายธรรมทาสเป็นคนเชื่อแน่ว่าทําไม่ได้ ผมเองเคยเอ่ยขึ้นมาว่าทําไมไม่คิดไกลไปถึงระดับวิทยาลัยมหาวิทยาลัย คนเท่านี้ ทุนรอนเท่านี้ มีกําลังเท่านี้ ทําไม่ได้แน่ ๆ จะทําอย่างแผนใหม่ตามเมืองนอกที่มีอยู่ ๒-๓ แห่ง เราก็ไม่ต้องการ มันมีธรรมะน้อยเกินไป แล้วมันไม่มีคนสอน ไอ้เรายังไม่เชื่อตัวเองว่าจะสอนได้ ผมเคยคุยเล่นอยู่บ่อย ๆ ว่า เดี๋ยวนี้เราควรมีนักธรรมชั้นพิเศษต่อจากนักธรรมเอก เรียนเรื่องลึก ๆ ยาก ๆ ที่เราเอามาพูดกันบ่อย ๆ พบใครที่เกี่ยวข้องกับโรงเรียนนักธรรมก็จะพูด แต่มักจะถูกค้านว่าจะเอาครูมาจากไหน (หัวเราะ) ก็เลยเงียบ ปิดปาก 

อาจารย์ครับ อย่าว่าแต่ชั้นพิเศษเลยครับ แม้แต่ชั้นตรี โท เอก มันก็ต้องเปลี่ยนแล้ว ตั้งเกือบร้อยปีไม่เปลี่ยนเลย มันน่าจะสอนสิ่งที่เหมาะกับการแก้ปัญหาชีวิตคนที่เรียน           

       มันก็อยู่ในข้อที่หาครูไม่ได้ ถึงไม่เปลี่ยน มันก็น่าจะใช้ให้สมบูรณ์ตามที่วางไว้ ทีนี้มันเรียนโกง สอบโกง อะไรโกง มันมีความรู้ไม่ถึง ๑๐% ของหลักสูตรที่วางไว้

อาจารย์ครับ การที่งานของคณะธรรมทานของสวนโมกข์แสดงบทบาทออกมามาก ๆ นี่ มีผลกระทบให้เกิดความไม่พอใจหรือการปรับปรุงอะไรในหมู่พระสงฆ์อื่น ๆ ในท้องถิ่นหรือเปล่าครับ 

     อาจจะมีบ้าง แต่ก็ไม่มีอิทธิพลมากเท่าไร มันไม่ได้กระทบกระทั่งใคร จะมีคนวิปริตจิตไม่สมประกอบ คนสองคนมองในแง่ร้าย คอยพูดใส่ร้าย แต่ก็ทําอะไรไม่ได้ 

จาก เล่าไว้เมื่อวัยสนธยา หน้า 138-139

.