Het nieuwe rechtsdenken

Citaten uit Het nieuwe rechtsdenken

(waarbij op te merken is dat Henk eigenlijk almaar hetzelfde zegt, steeds op een andere manier, namelijk dat het oude rechtsdenken zich van de werkelijkheid had losgemaakt en dat het zaak is de band tussen werkelijkheid en recht te herstellen)

• Wij naderen een vernieuwing, die haar weerga niet vindt in de geschiedenis van meerdere eeuwen en die tevens de wezenlijke bepaling en karaktervorming beduidt van vele eeuwen in de toekomst. 

• Het staatsrecht is een fijngevoelig reactiecentrum op groote en belangrijke gebeurtenissen. In de staatsrechtelijke dogmatiek openbaart zich over het algemeen het eerst een dynamische omwenteling der politieke ideeën.

• De rechtsbevoegdheid is onder invloed van het individualistische denken, dat geen recht erkent dan tusschen personen, natuurlijke of rechtspersonen, zoo onverbrekelijk met het „persoon-begrip" tot een eenheid tezamengeperst, dat vele juristen zich niet meer kunnen indenken, dat ook andere werkelijkheden dan personen een rechtens geldende daad stellen kunnen.

• Rechtsdogmatisch denken moet steeds werkelijkheidsgetrouw denken zijn. Dit wil zeggen, dat er geen rechtsvormen of rechtsbegrippen bestaan, welke boven de werkelijkheid verheven zijn.

• Het oude recht had in wezen de functie der ordebewarende bestendigheid welke de waarborg moest zijn voor een ongehinderd uitleven der vrijheid. De rechtsonzekerheid werd als het grootste gevaar voor de vrijheid gevoeld.

• In het nieuwe rechtsdenken heeft deze tegenstelling van vrijheid en rechtsonzekerheid alle zin verloren. Het recht is hier niet meer een vormenstel, dat een taak of een functie in dienst der vrijheid te vervullen heeft, doch het recht is hier de wil en het leven der gemeenschap zelf, waarin zoowel alle vrijheid als alle rechtszekerheid liggen geïncarneerd. Buiten de gemeenschap bestaat noch recht noch vrijheid.

• De kern van deze tegenstelling is hierin gelegen, dat het dogmatisch denken voor den Italiaan een denken is volgens apriori vaststaande begrippen, terwijl de dogmatiek voor het germaansche rechtsdenken beteekent een begrippenstel, dat uit de zich steeds ontwikkelende en veranderende werkelijkheid wordt afgelezen. Het begrippensysteem der Italianen ligt vast in de romeinsch-rechtelijke dogmatiek, de begrippen der germaansche volkeren zijn de uitdrukkingsvormen van hun volksche en historische werkelijkheid. Het germaansche recht is niet aprioristisch en „idealistisch", doch werkelijkheidsgetrouw.

• Eeuwigheid en algemeenheid van rechsbegrippen gevoelt de germaansche dogmatiek in tegenstelling tot de romanistische, als het grootste gevaar voor zijn rechtszekerheid, die niet uit de onveranderlijkheid en de onbewegelijkheid bestaat, doch uit de beantwoording aan de verhoudingen van het werkelijke leven. De zekerheid der germaansche dogmatiek ligt in het leven, die van de romanistische in den norm.

• Het oude rechtsdenken, dat sterk door het Romaansche recht werd beïnvloed, vertoonde twee belangrijke kenmerken, die op dit oogenblik van de heropstanding van het Germaansche bewustzijn, heftig worden aangevochten. Deze twee kenmerken zijn ten eerste het karakter van het recht als „norm" en als regel van „behooren" aan te nemen en ten tweede uit te gaan van den algemeenen regel, dat er geen recht kan bestaan dan tusschen „personen". Het laatste kenmerk, dat er „geen recht bestaat dan tusschen personen" zal later door ons behandeld worden, zoodat wij ons hier tot het recht zullen beperken als 'systeem van normen, als uitdrukking van het „sollen" tegenover het „sein".

• Voor het Germaansche denken is het recht een begrip uit de wijsbegeerte der spelers, het recht is een levensvorm en geen gedachtenconstructie; het is een levensvorm, géén denkvorm

•  In alle variaties en toonaarden van litteraire welluidendheid prijkt op de eerste bladzijde van onze handboeken der rechtswetenschap de simpele formule: recht is het geheel van regelen, volgens welke de samenleving zich behoort te gedragen.

• In deze zoo onbelangrijk schijnende zin ligt een wereld van ideeën verborgen, die wij hier zouden willen bestrijden. Wanneer de vroegere rechtswetenschap het recht „een regel van behooren" noemde, dan bedoelde zij daarmede dat regelen ergens van buiten of ergens van boven aan de gemeebschap worden opgelegd, waaraan moet worden gehoorzaamd als aan een hoogere wet. De bron van het „recht" is hier een andere dan die waaruit de samenleving zelf is voortgekomen; het recht is een wezen van een andere „orde" dan de werkelijke samenleving. Het recht is in deze formule de orde van het „moeten" en de samenleving de orde van het „feitelijke zijn". De sferen dezer beide orden liggen hier mijlen ver uit elkaar, zijn elkaar zelfs vijandig gezind. Recht en samenleving, recht en werkelijkheid zijn hier eeuwig botsende factoren, die uit verschillende stam voortspruiten en elkaar steeds belemmeren en doorkruisen in de geschiedenis. 

• Dit recht als „systeem-van-regelen-van behooren" beschouwen wij heden als een wortellooze vooropgezette stelling, die uit de sferen van de wijsbegeerte der toeschouwers is gekomen, dat ver boven de wereld der werkelijkheden zweeft en voortdurend van die werkelijkheid gehoorzaamheid en onderwerping eischt. 

• Het recht als „regel-van-behooren" is niet in zijn waren aard te doorzien, wanneer men zich deze valsche antithese van denken en maken eenerzij ds tegenover ontstaan en geboren-worden anderzijds niet realiseert. De rechtsnorm wordt in het „regelenrecht" als een wezenlijk andere beschouwd dan de vorm van het leven. De rechtsvorm typeert zich door het vaste, het ordelijke; de levensvorm door het willekeurige, het onordelijke. Het recht is het formeele, het leven het materieele; het recht is de gestalte, het leven de grondstof welke uit zichzelve geen gestalte bezit. Al deze tegenstellingen zijn in het germaanschrechtelijke denken niet reëel gebleken en worden daarom principieel verworpen.