Nederlandse wapendragers

Tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben zo'n 25.000 mannen vrijwillig dienst genomen in de Waffen-SS. Dat gebeurde onder verschillende namen en in verschillende constellaties. Dat maakt inzicht niet eenvoudig. Vandaar een overzicht. 

Henk heeft overigens nooit deel uitgemaakt van Standarte Westland. Wel van Nordland (onderdeel van Wiking) en van het Vrijwilligerslegioen.

Over de Waffen-SS bestaat veel literatuur. Een indruk van de historiografie kan je krijgen uit het eerste hoofdstuk (1.1.) van een online raadpleegbare dissertatie over het zelfbeeld van de Waffen SS: Soldaten? Elite? Verbrecher? Selbstbilder in der Waffen-SS während der letzten Kriegsphase. 

Voor meer literatuur, zie de verantwoording.

Standarte Westland 

De SS-Standarte Westland werd naar een bevel van Hitler op 26 mei 1940 speciaal opgericht voor Nederlandse en Vlaamse vrijwilligers. Gezien het destijds voor nazi-Duitsland gunstige verloop van de oorlog was het niet waarschijnlijk dat deze eenheid nog op het slagveld zou worden ingezet. Himmler wilde het regiment vooral gebruiken om jonge Nederlanders en Vlamingen te doordringen van de Groot-Germaanse SS-ideologie. Om deze reden verleende NSB-leider Mussert nauwelijks steun aan de werving voor de SS-Standarte Westland. Vanaf november 1940 maakte het regiment deel uit van de nieuw opgerichte Waffen-SS-divisie Germania (een maand later hernoemd tot Wiking) die vanaf juni 1941 tot het eind van de oorlog vrijwel onafgebroken werd ingezet.

Wiking

Naast de vier oudste SS-divisies werd in 1940 begonnen met de vorming van een vijfde, Wiking. Deze zou bestaan uit vrijwilligers uit de veroverde ‘Germaanse landen’. De SS had vrijwilligers nodig omdat in Duitsland zelf de rekrutering stagneerde, niet in de laatste plaats door tegenwerking van de Wehrmacht. Eén van de drie infanterie-regimenten van de Wiking-divisie, ‘Westland’ (zie hiervoor) bestond voornamelijk uit Nederlandse vrijwilligers. Zij vormden het oudste Nederlandse onderdeel van de Waffen-SS. Ondanks pogingen van de Nederlandse nationaal-socialisten het onderdeel zoveel mogelijk Nederlands te doen zijn (men legde de eed af op Hitler als Germaans Führer en niet op Hitler als Duits staatshoofd) waren het juist de elite-divisies van de SS, waar Westland deel van uitmaakte, die als de harde kern van het nationaalsocialisme werden gezien. Een eventueel behoud van Nederlandse identiteit was daaraan in de praktijk ondergeschikt. De eenheid vocht met ‘Wiking’ in het zuiden van Rusland, bij de benedenloop van de rivier de Don, de Kaukasus, Charkow, Tsjerkassy, Warschau en Hongarije. Aan het eind van de oorlog capituleerde men in Oostenrijk voor de Amerikanen.

Over Wiking is enorm veel geschreven. De meeste boeken hebben iets sensationeels (Butler, Baxter) of apologetisch (Klapdor, Steiner) . Voor een gebalanceerd beeld kan je daarom het beste beginnen bij de Engelse of Duitse pagina's van Wikipedia. Bovenstaande samenvatting is daaruit overigens ook afkomstig, uit de Nederlandse versie. Wikipedia is in zijn algemeenheid überhaupt goed als het over militaria gaat. 

Een opsomming van feiten m.b.t. Wiking is te vinden in onderstaand, van oorsprong Noors document. Een andere opsomming is te vinden op Feldgrau.

Vrijwilligerslegioen 

naar Compendium SWH

De mensen die zich bij de Waffen-SS vóór de aanval op Rusland in juni 1941 meldden, waren in principe bereid bij een aanstaande invasie in Engeland tegen de Engelsen te vechten. Maar veel aanhangers van de NSB hadden daartegen bezwaar. Zo niet voor een strijd tegen de ‘bolsjewisten’. Het anti-bolsjewisme had veel aanhang onder de Europese burgerij. De Duitse nationaalsocialisten hoopten via deze ‘gerechtvaardigde strijd’ in de veroverde landen toch nog een brede aanhang te kunnen vinden. Daartoe werd in Nederland het Legioen opgericht. 

Aanvankelijk stelde men zich voor dat dit legioen zou kunnen uitgaan van het Nationaal Front, de NSB, NSNAP en de Nederlandse Unie gezamenlijk. De Duitsers wilden graag dat het een zo breed mogelijk Nederlands initiatief was, althans dat het daar voor de buitenstaander op leek. Op die manier hoopte men de voor de Nederlanders blijkbaar kwalijke reputatie van de NSB enigszins te kunnen omzeilen. Het liefst zag men het als een voor iedereen zichtbaar Europees belang dat gediend werd met de strijd tegen het bolsjewistische Rusland. Uiteindelijk weigerde de leiding van de Unie om mee te werken en bleef het een Duits en Nederlands nationaal-socialistische onderneming. Voor een zo groot mogelijke werving probeerde men het Legioen wel zo Nederlands mogelijk voor te stellen. Men vond bijvoorbeeld voor de leiding de oud chef-staf van het Nederlandse leger, H.A. Seyffardt, bereid deze op zich te nemen. Met zijn naam en gezag hoopte men op duizenden vrijwilligers. Seyffardts reputatie trok echter geen nieuwe grote groepen, integendeel zijn reputatie ging aan deze collaboratie ten onder en in februari 1943 werd hij door het verzet omgebracht. 

In de praktijk wilde de Duitsers en Nederlandse politieke SS'ers de leiding van het Legioen niet daadwerkelijk aan Nederlanders overlaten. Mussert liet zich dit echter wel graag wijsmaken. Vandaar dat hij zijn aanhang opriep om zich te melden. Velen deden dat ook. Zo had de NSB nog enige tijd de illusie het initiatief te kunnen houden. In de praktijk (uitrusting & bevoorrading, logistiek, tactische inzet, etc) was het Legioen volkomen op de Duitsers aangewezen. De enige concessie van de Duitsers was dat de commando’s in het Nederlands gegeven mochten worden. In de praktijk kwam zelfs daar niets van terecht. 

Landstorm

bron: Evertjan van Roekel (zie ook hieronder) en Oorlogsbronnen

Het derde Waffen-SS-onderdeel waarin Nederlanders actief waren, was de Landwacht Nederland, later omgedoopt tot Landstorm Nederland. Volgens de oprichtingsverordening van maart 1943 was deze eenheid: ‘een territoriale organisatie voor de landsverdediging, welke bestemd is voor de afweer van buitenlandse of binnenlandse vijanden binnen Nederland.’ Door deze ruime formulering kon zij tevens worden ingezet bij de bestrijding van binnenlands verzet. De Landstorm beschikte over gebrekkige bewapening en in militair opzicht speelde zij vrijwel geen rol van betekenis. De inzet van de Landstorm tijdens Operatie Market Garden in september 1944 en latere inzet langs de Rijnoevers teneinde de geallieerde opmars te stuiten, waren weinig succesvol. Daarnaast werden eenheden van de Landstorm ingezet bij de bewaking van concentratiekampen, de bestrijding van verzet en het opsporen van onderduikers, waarbij veelal onschuldige burgers het slachtoffer werden. Deze activiteiten maakten dat de Landstorm voornamelijk succesvol was in het terroriseren van de eigen Nederlandse bevolking.

De Landstorm Nederland werd op 12 maart 1943 opgericht en stond onder bevel van Rauter als Höherer SS- und Polizeiführer. De oorspronkelijke naam van deze militaire formatie was Landwacht Nederland. Om verwarring met de Nederlandsche Landwacht (een politionele formatie) te vermijden werd de naam op 16 oktober van dat jaar veranderd in Landstorm Nederland. De Landstorm was een territoriale organisatie bestemd ‘voor de afweer van buitenlandsche of binnenlandsche vijanden binnen Nederland’, zodat de vrijwilligers geen gedwongen tewerkstelling of overplaatsing naar het Oostfront te vrezen. Vanaf september 1944 werd de Landstorm ook ingezet aan het westfront in België en daarna in Nederland. Vanaf november 1944 werd de naam aangepast naar SS-Freiwilligen-Grenadier-Brigade Landstorm Nederland, en vanaf 10 februari 1945 naar 34. SS-Freiwilligen-Grenadier-Division Landstorm Nederland.