Een rustige ochtendspits op station Den Haag Centraal, een dag nadat het kabinet opriep het openbaar vervoer alleen voor noodzakelijke reizen te gebruiken.Beeld ANP

De nieuwe coronamaatregelen gingen niet direct over het openbaar vervoer, maar de gevolgen voor bus en trein zullen groot zijn.

De NS hoopten een maand geleden nog voorzichtig op de terugkeer van de forenzen en ook het streekvervoer keek uit naar de herfst, als mensen de fiets vaak inruilen voor de bus. Maar dat gaat niet gebeuren. Althans, als forenzen doen wat het kabinet van hen verwacht – en daar lijkt het wel op.

“Geen extra coronamaatregelen in het openbaar vervoer”, twitterde voorzitter Pedro Peters van brancheorganisatie OV-NL bijna opgetogen, daags na de persconferentie van premier Rutte. Maar Ruttes hernieuwde oproep om thuis te werken ‘tenzij het echt niet anders kan’, lijkt enig effect te hebben. Op de eerste twee dagen na de persconferentie zakte het openbaar vervoer terug tot slechts 35 procent van het aantal reizigers dat vorig jaar rond deze tijd incheckte.

De terugkeer van de reizigers verliep sowieso al traag. Tijdens de lockdown van het voorjaar zakte het aantal ov-passagiers terug tot slechts 10 procent van dat van een jaar eerder. Sinds eind augustus, toen de vakanties afgelopen waren, bleven bus en trein rond de 60 procent steken van het aantal reizigers vorig jaar in september.

De oproep van Rutte van ruim twee weken geleden om toch echt thuis te werken had ook al wel effect – sindsdien telde Translink, het bedrijf achter de ov-kaart, nauwelijks meer dan de helft van het aantal reizigers van vorig jaar – maar volgens het kabinet was die teruggang bij lange na niet genoeg.

Gederfde inkomsten

De nieuwe daling van het reizigersaantal zal uiteraard ook financiële gevolgen hebben. Het kabinet trok eerder al anderhalf miljard euro uit voor steun aan het openbaar vervoer. Dat bedrag is bedoeld om 93 procent van de gederfde inkomsten tot aan het eind van dit kalenderjaar te dekken. Voor de resterende 7 procent draaien de ov-bedrijven zelf op. Diezelfde verhouding geldt voor de 740 miljoen die het kabinet op Prinsjesdag toezegde voor de periode tot juli 2021.

Die bedragen zijn gebaseerd op ramingen: als de schade hoger oploopt, gaan de steunbedragen ook omhoog. “De hoopvolle scenario’s die we hadden klaarliggen, zijn niet waarschijnlijker geworden”, zegt Laura Steur van Transdev, het moederbedrijf van de streekvervoerders Connexxion en Hermes. “Over de omvang van de steun die daarbij hoort, zijn we al voortdurend in gesprek met het kabinet.”

Intussen heeft staatssecretaris Stientje van Veldhoven (infrastructuur) het openbaar vervoer voor de periode na medio 2021 gevraagd om ‘transitieplannen’. In Groningen en Drenthe ligt bijvoorbeeld een plan klaar om 5 procent te bezuinigen. Er worden geen lijnen geschrapt, maar de bussen zullen er minder vaak rijden.

Oplopend ziekteverzuim

Nu al piept en kraakt het openbaar vervoer onder heel praktische problemen die het gevolg zijn van de coronapandemie, zoals oplopend ziekteverzuim. De Rotterdamse stadsvervoerder RET besloot daarom deze week een aantal metroritten in de spits te schrappen – in de hoop dat passagiers daar, nu ze meer gaan thuiswerken, weinig last van hebben.

Ook spoorbeheerder ProRail dekt zich alvast in. Die zit al langer krap in zijn treinverkeersleiders, en dat probleem is nijpend geworden nu een aantal van hen met coronaverschijnselen thuis zit. Eind september vielen daardoor rond Dordrecht zelfs een aantal treinritten uit. ProRail wil daarom nu een ‘flexpool’ met gepensioneerde verkeersleiders opzetten.

En dan komen buschauffeurs straks ook nog eens thuis te zitten, terwijl ze niet eens ziek zijn, waarschuwde OV-NL begin deze week. Dat is een gevolg van de CoronaMelder: buschauffeurs die die app hebben geïnstalleerd, lopen het risico dat ze veel meldingen krijgen vanwege passagiers die in hun nabijheid hebben gezeten en achteraf besmet blijken te zijn. Als de chauffeurs het advies van de overheid volgen, blijven ze na zo’n melding tien dagen thuis. Onnodig, zegt OV-NL, want ze zitten veilig achter spatschermen.