ผ้าและเครื่องแต่งกาย
ของกลุ่มชาติพันธุ์ ไทใหญ่

ในปัจจุบันชาวไทใหญ่มีถิ่นฐานอยู่ในประเทศต่าง ๆ หลายประเทศ โดยมักอาศัยอยู่ตามพื้นที่ราบลุ่มริมแม่น้ำตามหุบเขา แต่ละหุบเขามักตั้งชื่อเป็นชุมชนระดับหมู่บ้าน หากเป็นที่ราบในหุบเขาที่กว้างใหญ่ ก็อาจจะมีชุมชนขนาดใหญ่ที่ก่อตั้งเป็นเมือง หมู่บ้านหรือที่ชาวไทใหญ่เรียกว่า ม่าน หรือ ว่าน จะมีขนาดตั้งแต่ 20 หลังคาเรือนขึ้นไปจนถึงขนาด 700-1,000 หลังคาเรือน โดยเมืองมักจะตั้งอยู่ในบริเวณที่มีหมู่บ้านหลาย ๆ หมู่บ้านอยู่ใกล้เคียงกัน และด้านหลังของเมืองมักจะเป็นเชิงเขาหันหน้าเข้าสู่ทุ่งนา

• ประเทศพม่า ชาวไทใหญ่อาศัยอยู่ในเขตรัฐไทใหญ่ (รัฐฉาน) ในภาคเหนือของประเทศพม่า มีเมืองต่าง ๆ ที่เป็นเมืองของชาวไทใหญ่มาแต่โบราณอันได้แก่ เมืองแสนหวี น้ำคำ หมู่เจ เมืองนาย เมืองปั่น เมืองยองห้วย เมืองต่องจี เมืองกาเล เมืองยาง เมืองมีด และเมืองอื่น ๆ อีกมากมาย

• ประเทศจีน ชาวไทใหญ่จำนวนมากอาศัยอยู่ในเขตภาคตะวันตกเฉียงใต้ของมณฑลยูนานอันมีเมืองมาว เมืองวัน เมืองหล้า เมืองตี เมืองขอน เจฝาง เมืองแลง เมืองยาง
  เมืองกึ๋งม้า เมืองติ่ง เมืองแข็งหรือเมืองแสง เมืองบ่อ หรือ เมืองเชียง หรือเมืองเชียงกู่ เมืองเมือง เป็นต้น

• ประเทศอินเดีย ในรัฐอัสสัม มีชาวไทใหญ่ที่อพยพจากประเทศสหภาพเมียนมาร์เข้าไปตั้งรกรากทำมาหากินเป็นระยะเวลามากกว่า 600 ปีที่ผ่านมา

• ประเทศลาว ในภาคเหนือก็จะมีชาวไทใหญ่ที่เรียกตนเองว่า ไทเหนือ อาศัยอยู่จำนวนหนึ่งด้วยเช่นกัน

• ประเทศไทย มีชาวไทใหญ่อพยพเข้ามาทำมาหากินในจังหวัดแม่ฮ่องสอน จังหวัดเชียงราย และจังหวัดเชียงใหญ่ ส่วนใหญ่เพิ่งอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานไม่นานนัก

ชาวไทใหญ่ ได้อพยพเข้ามาอยู่ในจังหวัดเชียงรายหลายอำเภอ เช่น ที่อำเภอเมือง บ้านสันป่าก่อ บ้านหัวฝาย อำเภอแม่จัน บ้านต้นฮ่าง บ้านเหมืองฮ่อ
บ้านสบรวก อำเชียงแสน และที่อำเภอแม่สายมีมากกว่าอำเภออื่น ๆ เพราะเป็นชายแดนติดต่อกัน ชาวไทใหญ่ ได้เข้ามาตั้งภูมิลำเนาอยู่ไทยร่วม 70 - 80 ปี และได้กลายมาเป็นชาวเหนือ ขนบธรรมเนียมเดิมก็เปลี่ยนแปลงไป

หมายเหตุ. ภาพจาก ผ่อผ้างามเซาะของกิ๋น, โดย เผ่าทอง ทองเจือ, 2561, สยาม เอ็ม แอนด์ บี พับลิชชิ่ง.

หัตถกรรมการทอผ้าของชาวไทใหญ่มีรูปแบบการทอเหมือนกับกลุ่มชาติพันธุ์ไทกลุ่มอื่น ๆ โดยผู้หญิงจะเป็นคนทอผ้าและตัดเย็บ หรือถักร้อยเป็นเครื่องนุ่งห่มไว้ใช้สอยภายในครัวเรือน และถวายเพื่อพิธีกรรมทางศาสนา แต่เทียบกับกลุ่มไทอื่นๆ กลุ่มไทใหญ่จะทอผ้าน้อยกว่ามาก ผ้าทอส่วนใหญ่เป็นการทอผ้าเรียบๆ ไม่มีลวดลายซับซ้อน ผ้าส่วนใหญ่จึงนำเข้ามาจากแหล่งอื่น เนื่องจากลักษณะภูมิประเทศของรัฐฉานเป็นหุบเขาสลับซับซ้อน อยู่ระหว่างอาณาจักรสำคัญคือพม่า ล้านนา สิบสองปันนา และติดต่อกับชายแดนจีน เป็นเส้นทางของการค้าขายแลกเปลี่ยนสินค้าระหว่างกัน ทำให้ชาวไทใหญ่มีนิสัยชอบการเดินทางและค้าขาย จึงไม่มีความจำเป็นต้องทอผ้ามากนัก ถึงแม้ว่ากลุ่มคนไทใหญ่จะไม่มีการทอผ้าที่มีลวดลายโดดเด่นเหมือนกลุ่มไทกลุ่มอื่นๆ แต่ก็มีการตัดเย็บเสื้อผ้าเครื่องแต่งกายที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวอย่างน่าสนใจ

เสื้อผ้าเครื่องแต่งกายของชาวไทใหญ่คล้ายคลึงกันกับของพม่า เพราะมีความใกล้ชิดตามประวัติศาสตร์ มีการแลกเปลี่ยนและรับอิทธิพลจากพม่าไปหลายอย่าง เช่น เสื้อผ้าเครื่องทรงของเจ้านายในราชสำนักพม่าจะเป็นเสื้อแตกปุ๋ม เสื้อป้าย หรือเสื้อผ่าหน้า แขนกว้าง กระดุมเป็นผ้าขมวดปมเป็นเม็ด หากเป็นเจ้านาย อาจจะใช้เม็ดเงิน แต่สิ่งที่แตกต่างจากพม่าคือการโพกหัวหรือเคียนโห เป็นวัฒนธรรมของไทใหญ่ พม่าจะไม่พันหัว

หมายเหตุ. ภาพจาก ไทใหญ่ ความเป็นใหญ่ในชาติพันธุ์, 2551, โครงการพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมและชาติพันธุ์ล้านนา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

เครื่องแต่งกายของเจ้าหญิง สตรีบรรดาศักดิ์และสตรีในราชสำนักไทใหญ่จะสวมเสื้อไต มีลักษณะเป็นเสื้อคอกลม ตัวสั้น เอวลอย ป้ายอกไปขัดดุมตรงจุดไหปลาร้า ตัดเย็บจากผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายเนื้อดี มีความโปร่งบางจึงต้องสวมเสื้อช้อนไว้ด้านในอีกตัวหนึ่งเรียกว่า เสื้อบ่าห้อย มีลักษณะคล้ายเสื้อชั้นในหรือยกทรงของสตรีปัจจุบัน ตัดเย็บจากผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายที่มีเนื้อหนากว่าตัวนอก ส่วนสตรีสามัญชนทั่วไปจะสวม "เสื้อไต" และเสื้อซ้อนที่เรียกว่า "เสื้อบ่าห้อย" เช่นกัน แตกต่างกันตรงเนื้อผ้าที่นิยมเป็นผ้าฝ้ายเนื้อดีหรือผ้าพิมพ์ลาย

นอกจากนี้สตรีในราชสำนักไทใหญ่ยังนิยมนำผ้าแถบผืนสวยงามมาพาดไหล่ด้วย โดยเป็นผ้าแพรไหมหรือผ้าต่วน นำมาปักด้วยเส้นไหมเงิน เส้นไหมคำหรือทอง และอัญมณีมีค่าต่างๆ ตามฐานะของแต่ละคน

หญิงชาวไทใหญ่จะสวมผ้าซิ่นที่ตัดเย็บจากผ้าจากหลายชนิด ทั้งที่ทอขึ้นเองและทำจากผ้าจากแหล่งอื่น ผ้าซิ่นไทใหญ่จะมีโครงสร้าง 2 ส่วนคือ หัวซิ่น ทำจากผ้าฝ้ายเนื้อบาง นิยมใช้ผ้าสีดำ และส่วนตัวซิ่นเป็นผืนผ้ายาวกรอมเท้า มีตะเข็บเดียว

ส่วนเรื่องของผ้าซิ่นนั้นของเจ้าหญิง สตรีบรรดาศักดิ์และสตรีในราชสำนักนิยมนุ่งผ้าซิ่นของพม่า ซึ่งเป็นผ้าซิ่นเอกลักษณ์แบบราชสำนักของราชวงศ์คองบองจากเมืองอมรปุระและมัณฑะเลย์ เรียกว่า ผ้าซิ่นลายลุนตยาอฉิก ซึ่งเป็นผ้านำเข้าจากต่างถิ่น การนุ่งผ้าซิ่นดังกล่าวมี 2 แบบ คือแบบที่เย็บเป็นผ้าถุงสำเร็จมีตะเข็บเดียว จะนุ่งให้ยาวถึงประมาณตาตุ่ม

ส่วนอีกแบบเป็นการนำ ผ้าลายลุนตยาอฉิก ทั้งผืนมานุ่งอ้อมลำตัวจากด้านหลังมาป้ายเกยกันด้านหน้า บางครั้งเรียกว่าการนุ่งแหวก ถ้านุ่งแบบนี้จะใช้ผ้าไหมพื้นสีอ่อนต่อเป็นตีนซิ่นให้มีความยาวลากดินลงไปรอบตัวประมาณศอกเศษ โดยการนุ่งแบบนี้แสดงให้เห็นถึงอิทธิพลของราชสำนักมัณฑะเลย์อย่างชัดเจน เนื่องจากสตรีในราชสำนักดังกล่าวถือว่าเท้าเป็นของต่ำและจะต้องปิดบังเอาไว้ตลอดเวลา อีกทั้งสตรีในราชสำนักยังนิยมนุ่งผ้าปักไหมคำ โดยใช้ผ้าแพร่ไหม ผ้าด่วน และผ้าลูกไม้มาปักด้วยเส้นไหมทองแซมกับอัญมณีต่างๆ ใช้นุ่งในงานพิธีและโอกาสพิเศษต่างๆ มีทั้งนุ่งให้ยาวเสมอตาตุ่มและนุ่งแบบแหวกหน้าลากหางยาว

นอกจากนี้ยังมีผ้าซิ่นอีกหลายประเภทที่สวมใส่ได้ ทั้งสตรีในราชสำนักและสตรีสามัญชนทั่วไปซึ่งจะแตกต่างกันที่คุณภาพของเนื้อผ้า เช่น สตรีในราชสำนักอาจใช้ผ้าไหมเป็นหลัก สตรีสามัญทั่วไปอาจใช้ผ้าฝ้ายเป็นหลัก ได้แก่ ผ้าซิ่นตำลื้อ ตัวซิ่นมีลักษณะเป็นลายริ้วขวางลำตัว ซึ่งลายริ้วเหล่านี้จะเรียงสลับขนาดของริ้วและช่องไฟไม่เท่ากัน และจะอยู่กันเป็นกลุ่มๆ ริ้วเล็กๆ ใหญ่ๆ สลับกันไป นิยมต่อตีนขิ่นด้วยผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายสีพื้น สีดำ หรือสีครามเข้ม หรือจะต่อตีนซิ่นด้วยผ้าแพร่ไหมสีอะไรก็ได้ ผ้าซิ่นอีกประเภทที่ใช้ในราชสำนักสำหรับผู้มีอันจะกินเท่านั้นเป็นผ้านำเข้าจากประเทศอินเดีย ถือเป็นสินค้าอิมพอร์ตที่มีคุณค่าและราคาสูง ได้แก่ ผ้าซิ่นพิมพ์ลายอย่างจากอินเดีย ส่วนใหญ่จะนำมาเย็บเป็นผ้าถุงตะเข็บเดียวและนุ่งให้มีความยาวระดับตาตุ่ม

หญิงชาวไทใหญ่มักจะโพกศีรษะหรือเคียนหัว เมื่อมีงานบุญ งานเทศกาลต่าง ๆ หรือสวมกุบที่เรียกว่า "กุบไต" หากเป็นหมวกที่สานออกมาเป็นสามมุม มีขนาดใหญ่ปีกหมวกยาวคลุมถึงไหล่ เรียกว่า "กุบหักสามสัน" สตรีไทใหญ่ยังนิยมนำผ้าแพรจีนหรือผ้าฝ้ายเนื้อบางโทนสีชมพูอ่อนสีเหลืองอ่อน หรือสีขาวนวลมาโพกพันรอบศีรษะ เรียกว่าผ้าหัว หรือผ้าโห และสวมใส่รองเท้าคีบ

หญิงไทใหญ่จะได้ผมยาวเกล้ามวยไว้เหนือท้ายทอยอย่างเรียบร้อยสวยงาม ในโอกาสสำคัญมักจะนำดอกไม้สด ปิ่นปักผม หรือหวี มาปักประดับแซมมวยผมเพื่อความสวยงาม

หมายเหตุ. ภาพจาก ไทใหญ่ ความเป็นใหญ่ในชาติพันธุ์, 2551, โครงการพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมและชาติพันธุ์ล้านนา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

หมายเหตุ. ภาพจาก ไทใหญ่ ความเป็นใหญ่ในชาติพันธุ์, 2551, โครงการพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมและชาติพันธุ์ล้านนา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

หมายเหตุ. ภาพจาก ผ่อผ้างามเซาะของกิ๋น, โดย เผ่าทอง ทองเจือ, 2561, สยาม เอ็ม แอนด์ บี พับลิชชิ่ง.

ไทใหญ่แต่โบราณนิยมสักตามร่างกาย โดยจะสักบริเวณต้นขาด้วยหมึกสีดำเรียกว่า สักขาก้อม หรือ สักขาเตี๋ยวก้อม บางทีสักลามขึ้นไปถึงบั้นเอว ลายสักเป็นรูปสัตว์ต่าง ๆ ก็มีเช่นสิงห์ มอม หรือเป็นเกล็ดนาค การสักขาถือเป็นการสักเพื่อแสดงออกความเป็นชายชาตรี ใครไม่สักขาถือว่าเป็นชายไม่เต็มตัว ผู้หญิงจะไม่เลือกคนที่ไม่สักเป็นคู่ครอง

นอกจากการสักขาแล้ว ชาวไทใหญ่ยังนิยมสักตามร่างกาย บริเวณแขนและลำตัว การสักบริเวณนี้ มักจะสักเป็นลายอักขระ คาถาอาคมต่าง ๆ ถือเป็นการข่าม หรือการสักยันต์ หรือสักกายะ เพื่อจุดมุ่งหมายทางความเชื่อทางไสยศาสตร์ มีความหมายว่าเพื่ออยู่ยงคงกระพัน ป้องกันภัยจากศาสตราวุธทั้งหลาย พิเศษกว่านั้นคือยังพบการสักด้วยหมึกสีแดงเรียกว่า สักหางแดง  โดยหมึกที่ทำจากชาด (Mercuric Sulphite) ทำให้เกิดสีแดง แต่เป็นพิษ การสักหางมักสักแต่น้อยแต่สักเป็นคาถาสำคัญ ปัจจุบันชายไทใหญ่ไม่ได้สักเหมือนในอดีต แต่ยังพอหลงเหลือพอให้เห็นอยู่ข้างในผู้เฒ่าชาวไทใหญ่ สำหรับผู้หญิงก็เคยพบว่ามีการสักแขนเพื่อเป็นการป้องกันภัยต่างๆ  อีกด้วย

หมายเหตุ. ภาพจาก ไทใหญ่ ความเป็นใหญ่ในชาติพันธุ์, 2551, โครงการพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมและชาติพันธุ์ล้านนา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

รายการอ้างอิง

Ferrars, M. (1901). Burma. S. Low, Marston.

นราธิปประพันธ์พงศ์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ, กรมพระ. (2561). พงศาวดารไทใหญ่. ศรีปัญญา.

ธิตินัดดา มณีวรรณ์ และ ยุทธการ ขันชัย. (2552). ศิลปะการแสดงพื้นบ้านของกลุ่มชาติพันธุ์ไทใหญ่. สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

สัมมนาทางวิชาการไตศึกษา ครั้งที่ 1 อดีตถึงปัจจุบันการศึกษาศิลปวัฒนธรรมชาติพันธุ์ไต. (2561). โครงการจัดตั้งศูนย์ศิลปวัฒนธรรมล้านนา (ไต) มหาวิทยาลัยพะเยา.

เผ่าทอง ทองเจือ. (2561). ผ่อผ้างามเซาะของกิ๋น. สยาม เอ็ม แอนด์ บี พับลิชชิ่ง.

ไทใหญ่ ความเป็นใหญ่ในชาติพันธุ์. (2551). โครงการพิพิธภัณฑ์วัฒนธรรมและชาติพันธุ์ล้านนา สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.