โครงการแหล่งเรียนรู้พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา ประจำปีงบประมาณ พ.ศ.๒๕๖๐

ซึ่งเมื่อโครงการอบรมฯ ในวันที่ ๒๗-๒๘ มิถุนายน ๒๕๖๐ สิ้นสุดลง ได้เกิดการสร้างเครือข่าย ๓ วัย เพื่อการดำเนินงานใน กิจกรรมที่ ๒ การลงพื้นที่สืบค้นและประมวลข้อมูลประวัติศาสตร์ ประเพณี วิถีชีวิต และภูมิปัญญาท้องถิ่น ชุมชนบ้านคุ้งตะเภา (หมู่ ๑-๒-๓-๔ ต.คุ้งตะเภา) เพื่อการจัดทำหนังสือตีพิมพ์แจกจ่ายสถาบันการศึกษาทั่วประเทศ จำนวน ๑,๕๐๐ เล่ม ซึ่งกำหนดแล้วเสร็จ ภายในกรกฎาคม ๒๕๖๐ ในชื่อหนังสือ "สารพันบันทึกเล่าพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา: ประเพณี วัฒนธรรม ความเชื่อ และภูมิปัญญาท้องถิ่น" ประกอบด้วยเนื้อหาจำนวน ๗ บท (ความหนาประมาณ ๓๕๐ หน้า) คือ บท ๑ พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ บท ๒ วิถีวัฒนธรรมคุ้งตะเภา บท ๓ ของเก่าเล่าเรื่อง บท ๔ ทำเนียบภูมิปัญญาคุ้งตะเภา บท ๕ ประวัติเก่าเล่าให้ฟัง บท ๖ ร่วมรากบ้านเรา และบท ๗ ภาษาเก่าบ้านเรา โดยได้รับการสนับสนุนจาก กรมส่งเสริมวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม ขออนุโมทนาสาธุ ๆ

จากนั้นในวันสุดท้าย วัดคุ้งตะเภาได้จัด กิจกรรมสำนึกดีวิถีไทย โดยมี ดร.พระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี และพระสมุห์สมชาย จีรปุญฺโญ รวมถึงคณะครู เป็นวิทยากรกระบวนการ โดยมีลักษณะกิจกรรม ปลูกฝังหลักธรรม ฆราวาสธรรม, สัมมัปปธานธรรม, เวสารัชชกรณธรรม และกตัญญูกตเวทิตาธรรม ด้วยวิธีการบรรยายประกอบกระบวนการ การแสดงบทบาทสมมติ ( Role playing) และสรุปกิจกรรม เพื่อเพิ่มพูนความเข้าใจลึกซึ้ง (insight) ในความรู้สึกของเยาวชน เกี่ยวกับพฤติกรรม เพื่อส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม ศีลธรรม และวัฒนธรรม ให้มีความกล้าแสดงออกในการเรียนรู้ชีวิตภายใต้แนวคิดวิถีพุทธคือวิถีไทย บูรณาการเป็นภูมิคุ้มกันให้ดำเนินชีวิตอย่างไม่ประมาทขาดสติ ใฝ่รู้ รอบคอบ รู้คิด เพื่อสร้างความภาคภูมิ และรักกตัญญูต่อท้องถิ่นเกิดของตนเอง และเป็นพลเมืองที่ดีของประเทศชาติได้ต่อไป

ฐาน ๔ ดนตรีวิถีชีวิต ผ่านวิทยากรภูมิปัญญาคุ้งตะเภา นายพินิจ แจ้งเปี่ยม ประธานสภาวัฒนธรรมตำบลคุ้งตะเภา และคณะ โดยใช้กระบวนการการให้ความรู้ในรูปแบบกลุ่มสัมพันธ์ เพื่อผ่อนคลายอิริยาบถเปิดใจรับสิ่งดีๆ ผ่านการฝึกปฏิบัติจริง ถามตอบปัญหา/สนทนา/สังเกต และฝึกบันทึกข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ เพื่อมุ่งหวังปลูกฝังหลักธรรม สังคหวัตถุธรรม และสาธารณโภคิตา

ฐาน ๓ บายศรีวิถีไทย โดยวิทยากรภูมิปัญญาคุ้งตะเภา คือนางกิ่ง นิยมเดช อายุ ๘๐ ปี ซึ่งท่านเรียนรู้การพับบายศรีมาจากนางน้อย มารดา เมื่ออายุ ๑๕ ปี หรือเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๔๙๒ บายศรีบ้านคุ้งตะเภาใช้ในพิธีต่าง ๆ เช่น ทำขวัญบวชนาค และในพิธีเซ่นวักสังเวยต่าง ๆ อบรมโดยใช้กระบวนการ: การให้ความรู้ในรูปแบบการฝึกปฏิบัติจริง ถามตอบปัญหา/สนทนา/สังเกต และฝึกบันทึกข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ ผ่านการเรียนรู้สามวัย เพื่อมุ่งหวังปลูกฝังหลักธรรม สังคหวัตถุธรรม และสาธารณโภคิตา ทั้งนี้จากประวัติ จารึกวัดเขมา ด้านที่ ๑ พุทธศตวรรษ ๒๐๗๙ พบที่เมืองคีรีมาศ สุโขทัย มีการใช้คำว่า "บายศรี" จำนวน ๓ ครั้ง แสดงว่า ชาวภาษาถิ่นสุโขทัยโบราณเมื่อ ๕๐๐ ปี ก่อน รู้จักใช้ใบตองพับจีบมายาวนาน (อ้างอิง: ยอร์ช เซเดส์, “ศิลาจารึกวัดเขมา พุทธศักราช ๒๐๗๙,” ใน จารึกสมัยสุโขทัย (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๖), ๒๑๐-๒๑๘., สมชาย เดือนเพ็ญ) ซึ่งบ้านคุ้งตะเภาเป็นชุมชนที่ใช้ภาษาถิ่นแบบสุโขทัยที่รับสืบทอดวิชาและขนบการใช้บายศรีในงานพิธีมาแต่โบราณกาลเช่นกัน และ

ฐาน ๒ การตอกกระดาษโบราณ จากเท่าที่สืบได้ ทั้งตำบลคุ้งตะเภาเหลือผู้ที่สืบวิชาการตอกกระดาษแบบโบราณเพียง ๑ ครอบครัว โดยได้รับสืบมาจากบรรพชนคนคุ้งตะเภา ผ่านวิทยากรผู้ทรงภูมิปัญญา นางมัง ตุ่นสายบู่ (การตอกกระดาษแบบโบราณ) และพระสุพจน์ ตุ่นสายบู่ (การตอกกระดาษแบบโบราณ) รวมถึงการตัดกระดาษแบบโบราณโดยใช้วัสดุกรรไกร คือวิทยากรผู้ทรงภูมิปัญญา: นายวัน มากคล้าย (การตัดกระดาษว่าวในงานพิธี) เป็นการอบรมโดยมีลักษณะกิจกรรม: การฝึกปฏิบัติในรูปแบบกลุ่มสัมพันธ์, การฝึกปฏิบัติการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลภูมิปัญญา และการบันทึกข้อมูลวัฒนธรรมท้องถิ่น เพื่อปลูกฝังหลักธรรมในกิจกรรม: พาหุสัจจะ, อิทธิบาทธรรม, นาถกรณธรรม, การอบรมวัฒนธรรม

ฐาน ๑ อาหารกินวิถีบ้าน โดยวิทยากรภูมิปัญญาคุ้งตะเภา: คณะแม่ครัวอาสาวัดคุ้งตะเภา ลักษณะกิจกรรมเป็นการแยกกลุ่มทำอาหารพื้นบ้านตำหรับบ้านคุ้งตะเภา เลี้ยงกันเอง ทำเอง กินเอง (และถวายพระ) ผ่านกระบวนการ: การให้ความรู้ในรูปแบบกลุ่มสัมพันธ์ เพื่อผ่อนคลายอิริยาบถเปิดใจรับสิ่งดีๆ ผ่านการฝึกปฏิบัติจริง ถามตอบปัญหา/สนทนา/สังเกต และฝึกบันทึกข้อมูลภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ โดยมุ่งหวังปลูกฝังหลักธรรมในกิจกรรม คืออิทธิบาทธรรม, สังคหวัตถุธรรม และสาธารณโภคิตา, การอบรมวัฒนธรรม

โดยลักษณะกิจกรรมเนื้อหา-นันทนาการ เป็นการให้ความรู้พื้นฐานด้านวัฒนธรรม ความเป็นมาท้องถิ่น การเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่บทเรียนประจำฐาน และสรุปกิจกรรม มีเป้าหมายปลูกฝังหลักธรรม: อปริหานิยธรรม, สัมมัปปธานธรรม, เบญจพลธรรม และการอบรมเวียนฐานวัฒนธรรม ประกอบด้วย

โครงการดังกล่าวจัดโดย สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ ร่วมกับ วัดคุ้งตะเภา สภาวัฒนธรรมจังหวัดอุตรดิตถ์ โรงเรียนป่าขนุนเจริญวิทยา และ วงเสียงทองกลองยาวเยาวชนทุ่งยั้ง โดยเป็นการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการสร้างเครือข่ายสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา (๓ วัย ได้แก่ วัยเด็ก วัยรุ่น และวัยผู้ใหญ่) จำนวน ๕๐ คน ซึ่ง กิจกรรมระหว่างวันที่ ๒๗ – ๒๘ มิถุนายน ๒๕๖๐ เป็นกิจกรรมที่ ๑ ในการจัดอบรมเชิงปฏิบัติการสร้างเครือข่ายสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นคุ้งตะเภา มีวัตถุประสงค์เพื่อปลูกจิตสำนึกให้เด็กเยาวชนในท้องถิ่น เกิดความตระหนัก และเข้ามามีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ ฟื้นฟู และสืบสานภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ค่านิยมที่ดีงามและความเป็นไทย และเห็นคุณค่าความสำคัญของอัตลักษณ์วัฒนธรรมท้องถิ่น (๓ วัย ได้แก่ วัยเด็ก วัยรุ่น และวัยผู้ใหญ่)

จากนั้นใน วันที่ ๒๘ มิ.ย. ๒๕๖๐ อันเป็นวันสุดท้ายของการอบรม ส.ต.ต.หญิง กนกกาญจน์ ลอยพงศ์ศรี ผู้อำนวยการกลุ่มส่งเสริมศาสนาศิลปะและวัฒนธรรม เป็นประธานฝ่ายฆราวาส และพระสมุห์สมชาย จีรปุญฺโญ เจ้าอาวาสวัดคุ้งตะเภา, รองเจ้าคณะตำบลคุ้งตะเภา และเจ้าสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดอุตรดิตถ์ แห่งที่ ๓ เมตตามาเป็นประธานในพิธีปิดโครงการ และมอบเกียรติบัตรให้แก่เยาวชนผู้ผ่านการอบรมโครงการอบรมแหล่งเรียนรู้พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา อีกด้วย

ซึ่งโครงการดังกล่าว มี พระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี, ดร. รองเจ้าอาวาสวัดคุ้งตะเภา, เลขานุการรองเจ้าคณะอำเภอเมืองอุตรดิตถ์ (ฝ่ายการศึกษาคณะสงฆ์) เป็นหัวหน้าพระวิทยากรกำกับการอบรมตลอดทั้ง ๒ วัน โดยมีพระอาจารย์สุพจน์ ตุ่นสายบู่ พระธรรมวิทยากรวัดคุ้งตะเภา เป็นทีมพระวิทยากร ร่วมกับวิทยากรภูมิปัญญาคุ้งตะเภา ประกอบด้วย นายพินิจ แจ้งเปี่ยม ประธานสภาวัฒนธรรมตำบลคุ้งตะเภา และคณะวิทยากรผู้ทรงภูมิปัญญา นางมัง ตุ่นสายบู่ (การตอกกระดาษแบบโบราณ) พระสุพจน์ ตุ่นสายบู่ (การตอกกระดาษแบบโบราณ) นายวัน มากคล้าย (การตัดกระดาษว่าวในงานพิธี) และนางกิ่ง นิยมเดช อายุ ๘๐ ปี (การพับใบตองในงานพิธีแบบโบราณ)