ประวัติความเป็นมาของมังคละเมืองสวางคบุรี

ภาพจากระเบียงสาญจีสถูป รัฐมัธยประเทศ ประเทศอินเดีย

พระสถูปที่สร้างโดยพระเจ้าอโศกมหาราช แสดงให้เห็นภาพปางปรินิพพาน (แสดงภาพพระพุทธองค์ด้วยสัญลักษณ์ คือสถูปรูปบาตรคว่ำ)

"มังคละเมืองท่าเหนือ ที่ใกล้จะไม่เหลือให้ลูกหลาน"

"ใต้สุด" ของคนพูดสำเนียงในอาณาจักรสุโขทัย คือ ตำบลหนองกลับ อำเภอหนองบัว จังหวัดนครสวรรค์ คนตีกลองมังคละคนสุดท้าย ได้เสียชีวิตไปแล้วเมื่อราว ๆ ๓๐ ปีที่ผ่านมา เหลือกลองยืน กับกลองหลอน เก็บปิดตายอยู่ในพิพิธภัณฑ์วัดหนองกลับ

และรู้หรือไม่ว่า "เหนือสุด" ของคนพูดสำเนียงในอาณาจักรสุโขทัย คือบ้านพระฝางสวางคบุรี อำเภอเมืองอุตรดิตถ์ นี่เอง

และปู่ประชุมคือคนสุดท้ายแห่งบ้านฝาง ที่ตีมังคละเป็น! บัดนี้ สังขารปู่ร่วงโรย อายุ ๗๒ สายตาฝ้าฟาง แทบหาคนสืบวิชาจริงจังมิได้เลย

ปู่เคยพูดว่า "ใครก็ได้มาเรียนจากผมที ผมจะไม่ไหวแล้ว"

ได้เวลาแล้วหรือยัง ที่คนท่าเหนือจักพยายามทุกประการ เพื่อไม่ให้กลองมังคละของปู่ประชุม ต้องถูกเก็บตายเข้าพิพิธภัณฑ์ใด ๆ และสิ้นเสียงมังคละเภรี เหนือสุดแห่งอาณาจักรสยาม ไปตลอดกาล...

จากการศึกษาค้นคว้าของพระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี รองเจ้าอาวาสวัดคุ้งตะเภา พบว่า ชุมชนบ้านวัดคุ้งตะเภา มีบริบทชาติพันธ์ที่เกี่ยวข้องกับชุมชนเมืองฝางสวางคบุรี ที่มีประวัติความเป็นมายาวนานกว่า ๗๐๐ ปี ตั้งแต่กรุงสุโขทัยเป็นราชธานี และจากการประสานกับอาจารย์สมชาย เดือนเพ็ญ รองปลัดเทศบาลตำบลในเมือง อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย นักวิชาการประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ผู้มีความเชี่ยวชาญด้านชาติพันธ์และการใช้ภาษาถิ่นสุโขทัย เพื่อลงพื้นที่ในชุมชนบ้านวัดคุ้งตะเภา ในวันที่ ๑๘ เมษายน ๒๕๕๘ อาจารย์สมชาย เดือนเพ็ญ ได้พาคณะดูงานวัดคุ้งตะเภา ไปพบปู่ประชุม วงพินิต อายุ ๗๒ ปี (เกิดปีมะแม พ.ศ. ๒๔๘๖) ผู้สืบทอดมังคละเภรีเมืองฝาง ต.ผาจุก อ.เมือง จ.อุตรดิตถ์ ชุมชนที่ใช้ภาษาถิ่นสุโขทัย ที่มีประวัติตามศิลาจารึก เหนือสุดปลายพระราชอาณาเขตสุโขทัย ที่มีประวัติสืบมาแน่ชัดกว่า ๗๐๐ ปี

ภาพถ่ายเมื่อคราว อาจารย์สมชาย เดือนเพ็ญ นักวิชาการประวัติศาสตร์

พระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี

ถ่ายร่วมกับครูประชุม วงพินิต ปราชญ์มังคละเภรีคนสุดท้ายของบ้านพระฝาง ต.ผาจุก

ในการลงพื้นที่ครั้งแรก วันที่ ๑๘ เมษายน ๒๕๕๘

ซึ่งปู่ประชุม เป็นครูดนตรีมังคละคนสุดท้ายของเมืองฝาง ซึ่งมีหน้าที่สืบรักษามังคละเภรี สำหรับประโคมถวายพระบรมธาตุพระฝาง ซึ่งเป็นพระบรมธาตุศักดิ์สิทธิ์ ในวัดพระฝางสวางคบุรีมุนีนาถ ตั้งอยู่ที่บ้านฝาง หมู่ที่ 3 ต.ผาจุก อ.เมือง จ.อุตรดิตถ์ ติดกับ ต.คุ้งตะเภา เป็นวัดเก่าแก่ที่สร้างมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย ตามทะเบียนวัดระบุว่า ประมาณปี พ.ศ. ๑๗๐๐ (ก่อนสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช) เป็นวัดพระมหาธาตุประจำเมืองสวางคบุรี ซึ่งในอดีตได้รับการนับถือเทียบเท่ากับพระธาตุเจดีย์หริภุญชัย และพระพุทธบาทสระบุรี ซึ่งพระยาลิไท ได้ถวายข้าพระโยมสงฆ์ ไว้เป็นมหัคฆภัณฑ์มหาพุทธบูชาพระบรมทันตธาตุพระฝางมาตั้งแต่โบราณ

ปู่จั่น ย่าผล โตนาคน้อย บรรพชนคนพระฝาง

ผู้ถ่ายทอดวิชามังคละเภรีให้แก่พ่อประชุม วงพินิต ปู่ครูมังคละเภรีบ้านพระฝางคนสุดท้าย

(ภาพถ่ายในสมัยรัชกาลที่ ๖ ในงานวัดพระแท่นฯ)

เมื่อปี ๒๔๖๘ พ่อจั่น แม่ผล โตนาคน้อย บรรพชนสวางคบุรี ได้ทำหน้าที่ประโคมสมโภชพระบรมธาตุเมืองสวางคบุรีเป็นวงสุดท้าย ต่อมาบุตรีพ่อจั่น คือ แม่ไสว โตนาคน้อย ได้สมรสกับพ่อบุญช่วย ทับป้อม ก่อน พ.ศ. ๒๔๘๖ และพ่อจั่น โตนาคน้อย ได้ถ่ายทอดวิชามังคละเภรีให้แก่พ่อบุญช่วย ๆ มีความสามารถประดิษฐ์และเล่นดนตรีมังคละได้ทุกประเภท ทั้งปี่, กลองยืน, กลองหลอน, กลองมังคละ โดยพ่อจั่นและพ่อบุญช่วย ได้ร่วมเป็นวงมังคละบ้านพระฝาง วงสุดท้าย หลังจากพ่อจั่นเสียชีวิตลง วงได้แยกย้าย และมังคละขาดช่วงไประยะหนึ่ง ก่อนพ่อบุญช่วยดำริฟื้นฟูทำวงมังคละขึ้นใหม่ในปี ก่อน พ.ศ. ๒๕๐๐ โดยทำในครอบครัวและอดีตลูกวงพ่อจั่นในอดีต และสอนการทำกลองให้แก่ปู่ประชุม วงพิณิต (เกิด ๒๘ พ.ย. ๒๔๘๖) ซึ่งมังคละพ่อบุญช่วย-ปู่ประชุม เล่นเต็มวงครั้งสุดท้าย เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๕ ในงานบวชนาควัดพระฝาง โดยไม่มีปี่ (เนื่องจากพ่อบุญช่วยชราภาพมากแล้ว) หลังจากนั้น มังคละเมืองสวางคบุรีก็ได้เงียบเสียงลงและไม่มีผู้สืบทอดไปอีกกว่า ๕๐ ปี (๒๔๐๕-๒๕๕๓)

อย่างไรก็ตาม ในวันนั้น ปู่ประชุม วงพินิต อายุ ๗๒ ปี ปราชญ์ภูมิปัญญามังคละเภรีคนสุดท้าย แห่งบ้านพระฝาง มีสายตาพร่ามัว หูไม่ได้ยินชัด สังขารทรุดโทรม หาผู้สนใจที่จะสืบสายวิชามังคละโบราณอันเก่าแก่นี้แทบมิได้ กลองมังคละใบสุดท้าย ได้เคยถูกทิ้งตากลมฝนไว้กลางไร่ ปี่ กลองหลอน กลองยืน กระจัดกระจายไปตามที่ต่าง ๆ จนแทบหาผู้สืบสายวิชาไม่ได้ ทำให้ปู่ประชุม วงพินิต ติดตามค้นหากลองมังคละจนพบ และนำมาขึ้นกลองใหม่ ตามวิชาที่ครูเคยทำเมื่อ ๕๐ ปีที่แล้ว เพื่อพยายามรักษาสืบทอดวิชาไว้ให้ลูกหลาน

เครื่องมังคละครบสำรับ จากครูวันชัย บุญญา เมืองสวรรคโลก

ที่วัดคุ้งตะเภาจัดซื้อ เพื่อตั้งวงมังคละเภรีศรีสว่างคบุรี วงสุดท้ายเหนือสุดของลุ่มแม่น้ำน่าน

ภาพการรับมอบเครื่องมังคละครบสำรับ จากครูวันชัย บุญญา เมืองสวรรคโลก

ในวันที่ ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๕๘

โดยทั้งหมด วัดคุ้งตะเภา ได้นำไปฝึก และครอบครูมังคละ จากครูประชุม วงพินิต เมืองสวางคบุรี เพื่อนำมาสอนประชาชน เยาวชนและนักเรียนในชุมชนบ้านวัดคุ้งตะเภา โดยในขณะนี้ได้ประสานโรงเรียนบ้านคุ้งตะเภา เพื่อจัดชั่วโมงสอนวิชามังคละเภรี ให้แก่เยาวชน ทั้งในวันที่มีการเรียนการสอน และวันหยุดราชการ เพื่อให้เยาวชนรู้จักใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ เพื่อตั้ง “วงมังคละเภรีศรีสวางคบุรี วัดคุ้งตะเภา” สืบทอดวิชามังคละ ๗๐๐ ปี ให้คงอยู่ต่อไปได้ โดยจะเป็นวงมังคละที่อยู่เหนือสุดของประเทศไทย ตามพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ และจะมีพัฒนาการต่อไปตามลำดับ เพื่อส่งเสริมภูมิปัญญามรดกโลก และขับเคลื่อนกิจกรรมในพื้นที่สร้างสรรค์ เพื่อนำสื่อพื้นบ้านมาใช้ในการสร้างเสริมสุขภาพของคนในชุมชน ให้เยาวชนได้มีส่วนร่วมในการอนุรักษ์และสืบทอดศิลปวัฒนธรรม เกิดความภาคภูมิใจ รวมทั้งสามารถถ่ายทอดสื่อพื้นบ้านที่เป็นอัตลักษณ์ของท้องถิ่นให้แก่ผู้ที่สนใจได้ทราบสืบไป

---------------------------------------------------------------------------

คุณค่าของมังคละ

ใช่แค่เสียงประโลมโลกย์

---------------------------------------------------------------------------