งานประเพณีบุญกลางบ้านคุ้งตะเภา ประจำปี ๒๕๖๐

วันจัดงานทำบุญกลางบ้านชาวบ้านจะถือกระทงกระบานนำไปวางไว้บริเวณปรำพิธีซึ่งตั้งอยู่ บริเวณพระพุทธรูป โดยจะมีการก่อเจดีย์ทรายปักธงบนยอดเจดีย์ (กลางบ้าน) และประดับด้วยใบมะพร้าว ธงกบิลฯลฯ พร้อมกับทำกำแพงล้อมทั้ง 4 ทิศ พร้อมกับนิมนต์พระสงฆ์จากวัดคุ้งตะเภามาเจริญพระพุทธมนต์พระปริตรในเวลาเย็น ในระหว่างพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ เมื่อพระสวดจบบทหนึ่งก็จะมีการตีฆ้อง 3 ครั้ง ครั้นพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์จบในช่วงค่ำ พระสงฆ์จะสวดบท สุมงฺคลคาถา (สุนกฺขตฺตํ สุมงฺคลํ) และชาวบ้านก็จะจุดธูปเทียนในกระทงกระบานและเดินไปวางกระทงกระบานไว้บนบกที่ริมฝั่งแม่น้ำน่านพร้อมกัน (เดิมบุญกลางบ้านเหนือเดินไปวางที่แม่น้ำน่านเหมือนบุญกลางบ้านใต้) โดยก่อนวางจะกล่าวคำขอขมาลาโทษ บอกเล่าเจ้าที่เจ้าทาง ผีสางเทวดา ตลอดจนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ให้มารับเครื่องเซ่น เพื่อเป็นการปล่อยเคราะห์ปล่อยโศกให้หมดไป จากนั้นจึงมีการละเล่นต่าง ๆ ในเวลากลางคืน ในวันที่สองจะนิมนต์พระสงฆ์มาฉันภัตตาหารเช้าถวายจตุปัจจัย จึงเป็นอันเสร็จพิธี คติความเชื่อของประเพณีนี้มาจากการผสานความเชื่อเรื่องผีของคนโบราณ โดยมีหลักฐานความเชื่อเช่นนี้มาตั้งแต่สมัยสุโขทัย เข้ากับความเชื่อทางพุทธศาสนา มาจากคติความเชื่อเรื่องผีในการขอบคุณผีที่ประทานความอุดมสมบูรณ์จนสามารถ เก็บเกี่ยวได้ และเป็นการสะเดาะห์เคราะห์คนในหมู่บ้านทั้งหมด และสอดคล้องกับวิถีชีวิตทางเกษตรกรรมของคนในชุมชน โดยประสานกับคติทางพุทธศาสนาเถรวาท ด้วยการจัดให้มีการทำบุญเพื่อเป็นอุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษและเสริมสวัส ดิมงคลความอุดมสมบูรณ์ของคนในหมู่บ้านหลังฤดูเก็บเกี่ยว ซึ่งประเพณีนี้เป็นประเพณีที่แปลกกว่าประเพณีอื่น ๆ โดยจัดนอกวัด ชาวบ้านจะเลือกเอาสถานที่จัดบริเวณลานกว้างในหมู่บ้าน เพื่อเป็นการชุมนุมชาวหมู่บ้านมาร่วมจัดงานด้วยกัน เป็นการไต่ถามสารทุกข์สุกดิบซึ่งกันและกัน โดยมีการก่อพระเจดีย์ทรายไว้เป็นเครื่องหมาย ซึ่งคติการก่อเจดีย์ทรายไว้กลางหมู่บ้านนี้มาจากเรื่องราวในธรรมบทเพื่อเป็น การสร้างกุศลก่อเจดีย์ถวายเป็นพุทธบูชาร่วมกัน และมีการทำกระทงกระบานใส่ดินปั้นผู้อาศัยในครัวเรือนของตน ๆ ไปวางไว้ตามทางสามแพร่งเพื่อสะเดาะห์เคราะห์ ซึ่งเป็นอุบายของคนโบราณในการสำรวจประชากรและสัตว์เลี้ยงในหมู่บ้านคุ้ง ตะเภาได้อย่างดียิ่ง

พระทรายในงานบุญกลางบ้านคุ้งตะเภา

การก่อพระทราย เป็นการสร้างสัญลักษณ์ชั่วคราวแทนพระพุทธรูป สืบมาแต่คตินิยมโบราณ โดยที่ในสมัยก่อน ก่อนยุคที่จะมีการนิยมมีพระพุทธรูปไว้ประจำบ้าน พระพุทธรูปต่าง ๆ เป็นของหายากและมีค่ามาก และนับถือกันว่าพระพุทธรูปเป็นของควรสำหรับบูชาที่วัด ไม่นิยมนำมาบูชาประจำที่บ้านเรือน ดังนั้นเมื่อถึงเวลางานบุญ หรืองานมงคลของคนคุ้งตะเภา และกลุ่มคนร่วมวัฒนธรรมพื้นถิ่นสำเนียงภาษาถิ่นพระร่วงง (เหน่อซุโขทัย) ตามบ้านสมัยก่อน จึงนิยมใช้การสร้างพระทราย หรือเจดีย์ทรายขนาดเล็ก ตั้งแทนเป็นองค์พระปฏิมา เป็นมณฑลประธานในงานบุญกลางบ้าน