พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาวัดคุ้งตะเภา : Wat Kungtaphao Ancient Buddhism History Museum

พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาแห่งวัดคุ้งตะเภา (มิวเซียมพระคันธาระ) เป็นส่วนหนึ่งของพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา ส่วนจัดแสดงตั้งอยู่ที่ห้องนิรภัยกระจกหลวงพ่อสุโขสัมฤทธิ์ ภายในอาคารพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นวัดคุ้งตะเภา (อาคารอสีติวัสสายุมงคล) วัดคุ้งตะเภา ตำบลคุ้งตะเภา อำเภอเมือง จังหวัดอุตรดิตถ์ เป็นส่วนจัดแสดงถาวร และยังมีการนำตัวอย่างโบราณวัตถุออกจัดแสดงเป็นครั้งคราวในวาระต่าง ๆ ในโอกาสสำคัญทางพระพุทธศาสนา

พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ เป็นส่วนจัดแสดงโบราณวัตถุสำคัญขนาดเล็ก จัดตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๒ เพื่อเป็นส่วนหนึ่งของการสมโภชฉลอง ๒๕๐ ปี แห่งการสถาปนาวัดคุ้งตะเภา โดยดำริของพระมหาเทวประภาส วชิรญาณเมธี, ดร. รองเจ้าอาวาสวัดคุ้งตะเภา ที่ได้เดินทางไปปฏิบัติศาสนกิจเป็นพระธรรมทูตในต่างประเทศ และได้รวบรวมโบราณวัตถุที่มีความเกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาในยุคโบราณ จากแหล่งโบราณวัตถุในประเทศต่าง ๆ ทั้งในสหราชอาณาจักร โปรตุเกส อิตาลี สหรัฐอเมริกา รวมไปถึงรัฐอุตตรประเทศ ประเทศอินเดีย เพื่อนำกลับมารวบรวมจัดแสดงเป็นส่วนหนึ่งของพิพิธภัณฑ์จัดแสดงพัฒนาการประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้หนึ่งสำหรับชุมชนคนคุ้งตะเภา

โดยโบราณวัตถุที่รวบรวมมานั้น บางชิ้นมีอายุถึง ๒,๕๐๐ ถึง ๑,๘๐๐ ปี ซึ่งได้รับการรับรองโดยศาตราจารย์จากมหาวิทยาลัยบอสตัน รวมถึงนักวิชาการด้านกษาปณ์ศึกษา จากสมาคมเหรียญกษาปณ์แห่งสหรัฐอเมริกา American Numismatic Association (ANA) และบางชิ้นมีความเกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์พุทธศิลป์ในยุคแรก ๆ ของพระพุทธศาสนา เช่น เหรียญกหาปณะ หรือเหรียญแทนค่ามาสก ในราชวงศ์พระเจ้าพิมพิสาร ที่ส่งต่อมายังพุทธศตวรรษที่ ๓-๔ ช่วงยุคราชวงศ์เมารยะ ปรากฎสัญลักษณ์รูปกงล้อพระธรรมจักรที่ปรากฎในเหรียญกหาปณะ ที่แทนเครื่องหมายพระพุทธศาสนาในยุคก่อนมีพระพุทธรูป , เหรียญเงินพุทธศตวรรษที่ ๕ ช่วงรัชกาลของพระยามิลินท์ (พระเจ้าเมนานเดอร์ที่ ๑) พระมหากษัตริย์อินโด-กรีก ในตำนานมิลินทปัญหา ที่เป็นชาวกรีกผู้เลื่อมใสในพระพุทธศาสนา จนเป็นต้นเค้าของการเริ่มสร้างพระพุทธรูปในยุคต่อมา, รวมไปถึงพระพุทธรูปสกุลช่างแรกรุ่นของโลก (พระพุทธรูปศิลปะคันธาระ จากอัฟกานิสถาน พุทธศตวรรษที่ ๖-๗) จัดได้ว่าเป็นพระพุทธรูป ที่มีความเก่าแก่ที่สุดในโลก และเหรียญทองคำของพระเจ้ากณิษกะตอกตรารูปพระพุทธปฏิมา ซึ่งถือว่าเป็นเหรียญรูปพระเครื่องเหรียญแรกของโลก สร้างในพุทธศตวรรษที่ ๗

นอกจากนี้ในพิพิธภัณฑ์ยังมีการจัดแสดง เหรียญโรมันทองแดงโบราณในหลายยุคสมัย รวมไปถึงตัวอย่างเหรียญโรมันโบราณของจริงในยุคของ "พระเจ้าอซิสที่ ๒" ที่เคยมีการค้นพบเหรียญชนิดเดียวกันที่อู่ทอง ซึ่งถือเป็นเหรียญโรมันที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่เคยมีการขุดค้นพบในประเทศไทยทางโบราณคดีอีกด้วย

ซึ่งทั้งหมดเป็นโบราณวัตถุเก่าแก่ มีอายุนับพัน ๆ ปี ที่หาชมได้ยากยิ่ง แทนช่วงสมัยแห่งความสืบเนื่องของความเจริญรุ่งเรืองของพระพุทธศาสนา และการเกิดขึ้นของพระพุทธรูปในยุคแรก ๆ ของโลก ก่อนจะมีการเผยแพร่ไปในอารยธรรมจีน อารยธรรมอินเดีย และสุวรรณภูมิในยุคต่อมา ซึ่งเป็นต้นธารแห่งพระพุทธรูปในสกุลช่างของไทยในปัจจุบัน