Câu chuyện này có thể được coi là một mảng ký ức trong cuộc đời nhà văn Tô Hoài. Và ký ức, có thể tương ứng, trùng với điều đã diễn ra, nhưng cũng có điều chỉ ở trong tâm tưởng. Có chi tiết thực, nhưng cũng có chi tiết là sản phẩm của sự tưởng tượng, rồi thêm thắt "mắm muối" - vì thế mới định dạng là tiểu thuyết.

Một câu chuyện đã lùi xa hơn nửa thế kỷ, từ một đội công tác cải cách xuống các vùng, miền. Mỗi người một hoàn cảnh, xuất thân, nhưng nhìn chung hiểu biết còn nhiều hạn chế, có người là "tiểu tư sản" nhưng kiến thức mới cấp I (primaire), bản năng, hồn nhiên đi vào cải cách trong buổi giao thời (kháng chiến chống Pháp).

Nội dung không vẽ lại diện mạo của cuộc cải cách, mà đi sâu vào khía cạnh con - người, thế cuộc, qua những nét sinh hoạt, tác vụ xoay quanh họ. Do có độ lùi cần thiết, tác giả đã nhận chân những nét bản năng, ấu trĩ, kể cả những sai lầm, tội lỗi của những con người cụ thể (mà họ còn chưa ý thức được), ở đội công tác cụ thể, trong bối cảnh nhận thức chung ở các vùng miền, nhất là nông thôn, vùng sâu xa còn nhiều yếu kém. Thậm chí có những chỗ u tối, "sinh hoạt như gà". Các quan hệ cũ thì nhiều phần lạc hậu, những quan hệ mới chưa được xác lập rõ, còn những nhá nhem xấu - tốt, địch - ta, các anh đội - gia đình rễ chuỗi, nhiệm vụ - nhận thức, tình cảm - tội lỗi, địa chủ - hay không phải, người - ngợm... Một mảng tranh thời kỳ đầu cải cách khá sinh động, những bỡ ngỡ, sự nghèo khó, sự chất phác, mộc mạc, cả thô ráp, mù tối, lối sống chưa đạt tầm "tiểu nông", đôi phần hoang dã của con người được thể hiện qua cách dẫn chuyện lôi cuốn.

Kết quả, đội công tác ấy không hoàn thành nhiệm vụ, mắc những thiếu sót khuyết điểm, thậm chí có người sau này mắc tội lớn với nhân dân - đi cải cách mọi nhà, nhưng lại không "cải cách" chính mình! (ngay cả điều này họ cũng không hiểu nốt). Chính vì vậy, các cấp đã phải cử những đội khác tiếp tục sửa sai. Và Ba con-người trong đội ấy trở nên Ba người khác, không còn được đi tiếp cùng đồng chí, đồng đội trên chặng đường tiếp theo của sự nghiệp cách mạng. Sự phân hoá, tha hoá cũng đã thực sự diễn ra theo hướng "bi kịch" cho chính những người trong đội công tác ấy, và cả những nạn nhân của họ (có thể tiếp tục nội hàm "bi kịch" này...). Có kẻ đã trốn lủi vào Nam, khoác lên tấm áo "chiêu hồi". Người thì thân phận "bèo dạt mây trôi" kể từ đó.

Nói là ký ức - nhưng đây là ký ức của người trong cuộc, nên dưới ngòi bút tinh diệu của tác giả, những phận người nửa hư nửa thực như: Tôi, Tư Nhỡ, đội trưởng Cự... hay hư ít mà phần thực nhiều như bác Diệc, thằng Vách, cô Duyên, bố con ông Cối, địa chủ Thìn... khiến ta có cảm giác đã biết họ, mới thấy thêm cái tài tình trong nghệ thuật dẫn chuyện. Cách dẫn (giọng chủ) tưởng chậm rãi, rề rà, nhẩn nha nhưng tình tiết câu chuyện lại được khéo léo đưa đẩy tạo những diễn biến, thay đổi khá nhanh, đôi phần bất ngờ kịch tính. Tác giả thực sự là một bậc thầy trong khai thác chi tiết, và chính những chi tiết sinh động thuyết phục người đọc.

Câu chuyện không giải đáp câu hỏi bao nhiêu phần sự thật (Nhưng có một sự thật trong tâm thức đầy ẩn mật của tác giả) mà lại làm nên sự ngạc nhiên bởi sự chọn lựa cách viết rất mới mẻ, trẻ trung về một ký ức xưa cũ. Ngạc nhiên, bởi tác giả đã qua tuổi bát tuần. Thậm chí có thể có ý kiến nhầm lẫn cho rằng lối viết có điểm "tự nhiên chủ nghĩa" (như giai đoạn trước cách mạng). Do vậy, càng cần khẳng định sự tìm tòi của tác giả trong cách thể hiện tác phẩm này là một nỗ lực đáng kinh ngạc. Ông vẫn "lội dòng" theo kịp với cách viết mới (mà nhiều nhà văn trẻ ngày nay chưa làm được), điều này gợi tới lối viết hậu duy nhiên (Postnaturaliste), cách viết có tính "giải thể" lối viết cũ, đưa cái nhìn "lâm sàng" để lột trần cái ký ức "mờ mờ tỏ tỏ" mà tác giả đã mang theo hơn nửa thế kỷ. Chính những giày vò, trăn trở, khổ tâm từ những thảm trạng kinh hồn của cải cách ruộng đất thuở nào, vẫn âm ỉ, dền réo ngày một nặng hơn qua chặng đường dài - là dưỡng chất tạo nên tác phẩm này.

Gấp tập sách lại, ta thấy hiện ra bức tranh toàn cảnh của thời kỳ cải cách ruộng đất, bức tranh ấy còn hụt, khuyết một số mảng. Tin rằng, Ba người khác sẽ lấp vào đầy thuyết phục một trong những chỗ khuyết, hụt ấy.

Nguồn:

Nguyên bài viết là Lời giới thiệu của NXB. Đà Nẵng (do nhà văn Đà Linh viết) cho tiểu thuyết Ba người khác của Tô Hoài. Đầu đề cho bản đăng trên Talawas do toà soạn Talawas đặt.

Nguyên văn lời giới thiệu của Talawas:

Mười bốn năm sau khi hoàn thành bản thảo, tác phẩm Ba người khác của nhà văn lão thành Tô Hoài nay đã chính thức ra mắt bạn đọc và đang được dư luận đặc biệt chú ý. Trong những ngày qua, chúng tôi [Talawas - ct.] đã có dịp đăng một số bài viết về tác phẩm này. Được sự cho phép của tác giả, Talawas chủ nhật kì này hân hạnh giới thiệu toàn văn Ba người khác đến bạn đọc.

Talawas.

________________________________

Xem sách theo link "VN thư quán":

http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m 3237n4ntnmn0n31n343tq83a3q3m3237nvn&cochu=

________________________________

Về cải cách ruộng đất với những cuộc đấu tố trong thời kháng chiến chống Pháp, có thể đọc thêm chương sáu (VI) "Mùa hè bên sông" (Nỗi đau hậu chiến), tiểu thuyết, 1997; hai bản đã sửa chữa và bổ sung, 2001 (lần hai) và 2003 (lần ba):

http://c.1asphost.com/TrXuanAn/an/mua_hbsong.htm

Tạp chí điện tử Giao Điểm tháng 6-2005:

http://www.giaodiem.com/mluc/mluc_III05/605_index.htm

Bản PDF:

http://c.1asphost.com/TrXuanAn/muahbsong_2003.pdf

16-01 HB7

________________________________

Ngày tháng đưa lên web. & bổ sung trang này:

03-01 HB7 (2007)

16-01 HB7

Trở về trang ngỏ & mục lục trang của những người cùng thời / 1asphost

http://c.1asphost.com/TrXuan An/an/trangcnncthoi/trangcnncthoi.htm