TỨ ĐẾ

TỨ ĐẾ Còn gọi là tứ thánh đế hay tứ chân đế . Gọi tắt là tứ đế: đế có nghĩa là chân thật nên tứ đế  được gọi là bốn chân lý như thật:

KHỔ ĐẾ: Sanh là khổ ,Lão là khổ, Bệnh  là khổ ,Tử là khổ , (Sầu ,Bi ,khổ ,Ưu Não là khổ ) người thân yêu bị xa cách gọi là ; Ái Biệt Ly khổ ,kẻ oán thù lại thường hay gặp gọi là;,Oán Tắng Hội khổ ,Đều mong cầu lại không toại nguyện gọi là ; Cầu Bất Đắc khổ ,chấp vào năm yếu tố :"sắc , thọ , tưởng , hành, thức" bị nó nung nấu khổ sở gọi là ; Ngũ Ấm xí, Thạnh  Khổ .đây là khổ đế .” ( Ngũ uẩn.pdf  )   ((9) Kinh Chánh tri kiến)

TẬP ĐẾ; vô minh duyên hành ,hành duyên thức ,thức duyên sắc ,danh sắc duyên sáu xứ , sáu xứ duyên xúc , xúc duyên thọ , thọ duyên ái , ái duyên thủ , thủ duyên hữu , hữu duyên sanh ,sanh duyên lão , tử, ( sầu , bi , khổ ,ưu não ,) ái biệt ly khổ , oán tắng hội khổ ,cầu bất đắc khổ ,ngũ ấm Xí, thạnh khổ , như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này ,đây gọi là khổ tập”    (141) { Kinh Phân biệt về sự thật}     ( 31. Kinh Phân Biệt Thánh Ðế )

¬ "khổ đế và tập đề là một cặp nhân và quả của mê và  vọng ,là hữu lậu pháp" 

DIỆT ĐẾ ; do vô minh diệt không có dư tàn ,nên các hành diệt , do hành diệt nên thức diệt , do thức diệt nên danh sắc diệt , do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt do sáu xứ diệt nên xúc diệt , do xúc diệt nên thọ diệt , do thọ diệt nên ái diệt , do ái diệt nên thủ diệt , do thủ diệt nên hữu diệt , do hữu diệt nên sanh diệt , do sanh diệt nên lão diệt ,do lão diệt nên tử diệt ,(sầu, bi ,khổ ,ưu não ), ái biệt ly ,oán tắng hội ,cầu bất đắc ,ngũ ấm Xí, thạnh khổ ,điều diệt . Như vậy là sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này .đây gọi là khổ diệt ,”

ĐẠO ĐẾ : “là con đường đưa đến khố diệt,là ba mươi bảy phẩm đạo  Là: 

TỨ NIỆM  XỨ: quán thân bất tịnh ,quán tâm vô thường ,quán pháp vô ngã ,quán thọ thị khổ.

TỨ CHÁNH CẦN :tinh tấn ngăn ngừa những đều ác chưa phát sinh,tinh tấn dứ ttrừ những đều ác đã phát sinh , tinh tấn phát triễn những điều lành chưa phát sinh , tinh tấn tiếp tục phát triển những điều lành đã phát sinh 

TỨ NHƯ Ý TÚC: dục như ý túc , tinh tấn như ý túc , nhất tâm như ý túc , quán như ý túc .

NGŨ CĂN phần đọc thêm: tín căn : là lòng tin mạnh vững chắc đối với  PHẬT đối với PHÁP dối với TĂNG , tấn căn: tấn là tinh tấn,tấn –căn là sự dũng mảnh trên bước đường tu tập.còn có  ba thứ ;bị giáp tinh tấn , gia  hạnh tinh tấn , vô hỷ túc tinh tấn. Niệm căn ;niệm là ghi nhớ ,ghi nhớ những gì ?Là niệm thí  nghĩa là nhớ tu bố thí , , niệm giới  :nghĩa là nhớ trì tịnh giới ,còn có ba thứ : nhiếp luật nghi giới ,nhiếp thiện pháp giới ,  nhiêu ích hữu tỉnh giới ,, niệm thiên ;luận nhiếp đại thừa có nói ; “thiên niệm trụ là an trụ bốn món thiền –định”. Định căn ; định là lắng tâm yên tịnh chuyên chú vào chánh pháp , “luận nhiếp đại thừa định có thể chia làm ba bậc; an trụ định –dẫn phát định –thành sở tác sự định . Huệ căn ;huệ là trí huệ sáng suốt, thâm nhập được chân tướng của vạn pháp, “luận nhiếp đại thừa có ba thứ; vô phân biệt gia hạnh huệ -vô phân biệt huệ -vô phân biệt hậu đắc huệ .

NGŨ LỰC: tín lực ;tức thần lực của đức tin ,hay sức mạnh vi diệu do tín căn phát sinh tấn lực ;tức thần lực của đức tinh tấn ,hay sức mạnh bất thối chuyển , kiên cố ,có thể sang bằng mọi trở lực,sức mạnh nầy do tín căn phát sinh,  niệm  lực ; tức thần lực của sự ghi nhớ hay sức mạnh lớn lao bền chắc của niệm căn , định lực ; tức thần lực của sự tập trung tư tưởng hay sức mạnh của dịnh căn . Huệ lực  : tức thần lực của trí huệ hay sức mạnh vô biên của huệ căn 

THẤT BỒ ĐỀ PHẦN :Trạch Pháp; trạch là lựa chọn , pháp là pháp môn , Tinh Tấn ;nhưng khi đã lựa chọn được một pháp môn chân chính để tu rồi , thì phải tinh tấn .Hỷ :nghĩa là hoan hỷ , Khinh an ,khinh là nhẹ nhàn ,an là an ổn , Niệm :cũng như chữ Niệm trong bài trước , Định cũng như chữ Định trong bài trước , Xả ; nghĩa là bỏ ra ngoài vướng bận . 

BÁT CHÁNH ĐẠO GỒM CÓ:

CHÁNH KIẾN ;chánh là ngay thẳng đúng đắng , kiến là thấy , nhận biết chánh kiến hay chánh tri kiến là thấy, nghe hay ,biết một cách ngay thẳng ,công minh,đúng với khách quan sự thật, Hãy dùng Tam pháp ấn để giám định. ( vô Thường, khổ, Vô ngã )

CHÁNH TƯ DUY: tư duy là suy nghĩ , nghiệm xét ,dùng Chánh kiến làm cơ sở, để tư tưởng chín chắn về nội dung của Chánh kiến .

CHÁNH NGỮ : ngữ là lời nói ,chánh ngữ là lời nói chân thật , công bình ,ngay thẳng và hợp lý.đặt nền móng trên ý niệm chánh xác, để biểu đạt công phu thực tiễn của nghiệp “khẩu”. Đối với người không nói đảo, nói dối, không dùng ỷ ngữ, đâm thọc, không dùng ác khẩu mạ lỵ làm nhục người khác, nên dùng thiện ngôn để khuyến khích người, dùng ái ngữ để an úy.

CHÁNH NGHIỆP :chánh nghiệp là hành động , viêt làm chân chánh, đúng với lẻ phải , phù hợp với chân lý , có lợi ích cho người và vật .Cần phối hợp với ý và ngữ , sao cho ba nghiệp: thân, ngữ, ý trở nên thanh tịnh. 

CHÁNH MẠNG ;mạng là sự sống, đới sống  , chánh mạng là sanh sống một cách chân chánh bằng nghề nghiệp lương thiện ,trong sạch của mình,nên theo những chức nghiệp chánh đáng để hành xử trong các nhu cầu của đời sống. Không dùng sự tài khéo về thuật số giang hồ để thâu tóm tài vật bất nghĩa.

CHÁNH TINH TẤN ; ấy là đối với đạo nghiệp, tự mình nỗ lực gắng sức, điều ác chưa đoạn, lập tức đoạn ngay, điều thiện chưa tu, thì hãy gắng tu. Điều ác chưa khởi, thì ngăn không cho khởi, điều thiện chưa lớn mạnh hãy cố làm cho tăng trưởng.

CHÁNH NIỆM :  khi tự tâm đã gắng gỏi tinh tấn, thì nên dùng một trong các phương pháp   Niệm Pháp… niệm Tăng… niệm Giới… niệm Thí… niệm Thiên… niệm Hơi thở ra, Hơi thở vô… niệm Chết… niệm Thân… niệm An tịnh. pdf trg 22Tăng Chi Bộ I, chương 1, phẩm Một pháp,) để nhiếp tâm, chế tâm, khiến tâm trụ “nhất cảnh”, và không khởi tư niệm vật ngã..

CHÁNH ĐỊNH : tu trì theo bảy giai đoạn vừa nêu, được làm cho sung mãn, đưa đến nhứt hướng nhàm chán, ly tham, đoạn diệt, an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn. (ĐỊNH Pdf trg 372) (TRUNG BỘ KINH, Tập 3;(117) Đại Kinh Bốn mươii,) định nghĩa về chánh định: ")

¬DIỆT ĐẾ và ĐẠO ĐẾ ;Là cặp nhân quả của giác ngộ & vô lậu pháp , pháp hữu lậu không còn dư tàn và vô lậu pháp đối với đương trung nhân quả tu hành có địa vị rất trọng yếu.

TỨ ĐẾ CÓ HAI PHƯƠNG DIỆN HỮU TÁC - VÔ TÁC

«

Phải rỏ nhân duyên chính là chi pháp nhân duyên, tức trong tứ đế: vô minh - hành- ái -  thủ - hữu; thuộc tập đế; thức- danh sắc - lục nhập – xúc – thọ - sanh – lão tử là khổ đế;biết khổ đoạn tuyệt tập là đạo đế ; không còn tập thì không có khổ là diệt đế; biết rỏ đây là vô minh…lão tử thì phá được chủ thuyết tà nhân duyên.( tập 2 quyển 19 trùng trị tỳ ni sự nghĩa tập yếu trg 500 pdf trg 22)

«

Muốn thông hiểu pháp Tứ Đế, phải hiểu theo thứ tự gọi là hiểu Ba Luân và Mười Hai Thể, xin quí vị xem bảng dưới đây:  

 «

 THÊM PHẦN THAM CỨU:

tất cả các Thiện pháp đều tập trung trong Bốn Thánh đế. Thế nào là trong Bốn Thánh đế? Trong Khổ Thánh đế, trong Khổ tập Thánh đế, trong Khổ diệt Thánh đế, trong Khổ diệt đạo Thánh đế.

Chư Hiền, thế nào là Khổ Thánh đế? Sanh là khổ, già là khổ, chết là khổ, sầu, bi, khổ, ưu, não là khổ, điều gì cầu không được là khổ, tóm lại Năm thủ uẩn là khổ.

Chư Hiền, thế nào là Năm thủ uẩn? Chính là sắc thủ uẩn, thọ thủ uẩn, tưởng thủ uẩn, hành thủ uẩn, thức thủ uẩn.

Chư Hiền, thế nào là sắc thủ uẩn? Bốn đại và sắc khởi lên từ bốn đại. Chư Hiền, thế nào là bốn đại? Chính là địa giới, thủy giới, hỏa giới, phong giới…

"Như vậy, như người ta nói, có sự quy tụ, sự tập họp, sự hòa hợp của năm thủ uẩn này. Thế Tôn đã nói như sau: "Ai thấy được lý duyên khởi, người ấy thấy được pháp; ai thấy được pháp, người ấy thấy được lý duyên khởi". Những pháp này do duyên khởi lên chính là năm thủ uẩn. Sự tham dục, chấp trước, tham đắm, mê say trong năm thủ uẩn này tức là khổ tập; sự nhiếp phục tham dục, sự từ bỏ tham dục tức là sự khổ diệt".(28) Ðại kinh Ví dụ dấu chân voi

«

4) Và thế nào là con đường Trung đạo, này các Tỷ-kheo, do Như Lai chánh giác, tác thành mắt, tác thành trí, đưa đến an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn? Chính là con đường Thánh đạo Tám ngành, tức là: chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định. Ðây là con đường trung đạo, này các Tỷ-kheo, do Như Lai chánh giác, tác thành mắt, tác thành trí, đưa đến an tịnh, thắng trí, giác ngộ, Niết-bàn.

5) Ðây là Thánh đế về Khổ, này các Tỷ-kheo. Sanh là khổ, già là khổ, bệnh là khổ, chết là khổ, sầu, bi, khổ, ưu, não là khổ, oán gặp nhau là khổ, ái biệt ly là khổ, cầu không được là khổ. Tóm lại, năm thủ uẩn là khổ.

6) Ðây là Thánh đế về Khổ tập, này các Tỷ-kheo, chính là ái này đưa đến tái sanh, câu hữu với hỷ và tham, tìm cầu hỷ lạc chỗ này chỗ kia. Tức là dục ái, hữu ái, phi hữu ái. Tập V - Thiên Ðại Phẩm [56] Chương XII Tương Ưng Sự Thật (a,) Kinh Tương Ưng Bộ pdf trg 1059

 «

Liên hệ tứ đế & mười hai nhân duyên :

khi [giáo lý nầy] được thuyết ra dưới hình thái thâm diệu, thì gọi là tứ diệu đế, khi được thuyết dưới hình thái đặc thù thì gọi là mười hai nhân duyên . 

Khổ đế đi cùng với bảy [vòng xích] thức, danh sắc, lục nhập, xúc, thọ, sinh, và lão tử. 

Tập đế đi cùng với năm [móc xích] vô minh, hành, ái, thủ, và hữu.

Ðạo đế đi cùng với những phương tiện được dùng để đối trị mười hai nhân duyên. Diệt đế tương đương với diệt từ vô minh xuyên suốt [mười hai móc xích] đến lão tử. 

Vì vậy, kinh Ðại Niết Bàn nhìn tứ đế cũng như bốn thứ lớp [giải thích] về mười hai nhân duyên. Quán chiếu nhân duyên với trí cạn, hành giả chứng đắc được quả Thanh Văn. Quán chiếu với trí bậc trung, hành giả chứng đắc được quả Duyên Giác. Quán chiếu với trí bậc thượng, hành giả chứng đắc được quả Bồ Tát. Quán chiếu với trí thượng thượng, hành giả chứng đắc được Phật quả. MA HA CHỈ QUÁN.pdf  phần hai trg 96

«

(Chánh tri kiến ,Chánh tư duy , Chánh Ngữ , Chánh nghiệp, Cháng mạng Chánh Tinh Tấn,  Chánh niện, Chánh Đjnh  “.Chánh Trí , Chánh Giải Thoát”. Như Vậy; Tám Đạo Lộ Này là Bậc Hữu Học ,  Và Đạo Lộ Của Bậc :A-LA-HÁN  Là có Mười Chi Phần ).  Nương theo  “T. BỘ KINH, Tập3;(117) Đại Kinh Bốn Mươi”. 

«

(1)Sinh diệt tứ Đế; Đây thuộc về pháp tiểu thừa, vì hàng tiểu thừa, biết được phiền não tập là nhân thọ khổ ,nên họ tu trợ đạo pháp để dứt khổ nhân ,,nhân  khổ đả dứt tức là được niết bàn .

(2)Vô sinh tứ Đế; của đại thừa thuộc về thể, “ khổ bổn laikhông  tập,diệt đạo cũng vậy”.

(3)Vô lượng tứ Đế; của đại thừa gồm cả phần tướng “ Mộtpháp đã như vậy thì tất cả pháp cũng như vậy,thí như một pháp đã vô sinh,tất cả pháp cũng vô sinh”. 

(4)Vô tác tứ Đế; “ bổn lai đã vô sinh , thì tướng củanó là vô tướng”. (thị chư pháp không tướng, bất sanh bất diệt, bất cấu bất tịnh, bất tăngbất giảm. 

(5) "Khổ trí, tập trí, diệt trí và đạo trí"Thế nào gọi là khổ trí đến đạo trí ?

* Nơi năm uẩn vốn vô sanh. Trí ấy gọi là khổ trí .

* Nơi nhiễm ái vĩnh viễn đoạn diệt . Trí ấy gọi là tập trí . 

* Nơi tất cả vô sanh vô diệt .Trí ấy gọi là diệt trí . 

* Nơi tất cả thời gian đối với các pháp sở duyên không tổn ích .Trí ấy gọi là đạo trí . 

(Trích đoạn kinh Đại Bửu Tích : XII Pháp Hội Bồ Tát Tạng Phẫm Bát nhã Ba-la-Mật ,thứ mười một ).

LẦN THUYẾT ĐẦU

Đức Phật mở đầu bằng lời khuyên các tu sĩ không nên mắc vào hai cực đoan: Một là đam mê thú vui dục lạc thế gian, vì nó giả tạm, nhất thời, tầm thường, ngăn cản mọi tiến bộ tâm linh. Hai là khổ hạnh ép xác, tự hành khổ mình, khổ đau,nó làm mỏi mệt tinh thần, mê mờ trí tuệ và Ngài khuyên họ nên theo con đường trung đạo dẫn tới một cuộc sống thanh tịnh, trí tuệ, sáng suốt, giải thoát tối hậu. Đó là con đuờng đạo 8 nhánh.

Đức Phật giảng tiếp theo là Tứ diệu đế. Bốn chân lý nói về sự Khổ (Khổ đế), chân lý về nguyên nhân của sự Khổ (Tập đế), về sự diệt Khổ (Diệt đế) và về con đường diệt Khổ (Đạo đế).

Sau khi nghe Ngài giảng bài pháp thứ hai kinh Vô ngã tướng (Anttalakkhana Sutta), nói về thuyết Vô ngã có nghĩa là không có cái ta và năm uẩn là vô thường, nếu ai thoát khỏi tham ái thì ra khỏi tái sanh, được giải thoát, năm người đồng tu khổ hạnh trước đây với Ngài  Kodanna, Vappa, Bhaddhiya, Mahànàma và Assaji lần lượt chứng quả A La Hán.( TẬP 5 CHƯƠNG XII 56. TƯƠNG ƯNG SỰ THẬT)PDF TƯƠNG ƯƠNG BỘ KINH PHẨM CHUYỂN PHÁP LUÂN TRANG 1058 > 1059

 D.V. LỘC