Prentkaarten

De belangstelling voor prentbriefkaarten

De briefkaart zag het levenslicht in Wenen. Op 1 oktober 1869 publiceerde Oostenrijk-Hongarije de eerste ‘Correspondance Carte’. De directeur van de Oostenrijkse Post, Emmanuel Hermann, was er de uitvinder van. Op 1 januari 1871 volgde de eerste Belgische ‘Carte Correspondance’. Op deze eerste kaarten ontbrak nog elke illustratie. Daarna begon men de kaarten te illustreren, aanvankelijk met tekeningen. Het was immers nog even wachten voordat men technisch in staat was om foto’s af te drukken.

De allereerste échte Belgische prentbriefkaart, dus een kaart verstuurd met de post en voorzien van een illustratie, werd in 1892 vanuit Spa verzonden. Aan de kust was het nog even wachten tot in 1893 in het postkantoor van Blankenberge een kaart werd afgestempeld en dit gebruik ook hier definitief ingeburgerd zou geraken.

Evolutie van het medium

Prentbriefkaarten werden meestal gedrukt. Diverse procedés fototypie (lichtdruk) - Lichtdrukken die zijn geproduceerd via een procédé ontwikkeld in Frankrijk in de jaren 60 van de 19e eeuw door F. Joubert. (fototypie: La phototypie est un procédé d'impression à l'encre grasse au moyen de gélatine bichromatée et insolée sur plaque de verre. Ce procédé permet un rendu à modèle continu non tramé. La phototypie a été le principal mode d’impression des cartes postales jusque dans les années 1930, où elle a été remplacée par l’impression offset, heliogravure : grafische techniek waarbij men een fotografisch beeld, dat men eerst in een gefixeerde, lichtgevoelige laag aanbrengt op een drukplaat, etst en afdrukt door de uitgediepte oppervlakken in te inkten en offset) kwamen hiervoor in aanmerking. Het was soms ook gewoon een fotokaart, een klassiek aangemaakte foto waaraan extra gegevens werden toegevoegd. Zowel de oplage als de rendabiliteit van deze fotokaarten was beperkt.

Aanvankelijk was de afbeelding op de prentbriefkaart ook eerder klein. Er diende immers witruimte te worden voorzien voor de boodschap. Men schreef toen nog op de voorzijde en de achterzijde was exclusief gereserveerd voor de adresgegevens.

Handgeschreven notitie op afbeelding Nels, Bruxelles Serie 11 No. 693 - Ternath , villa des Brises - verstuurd in 1903

Pas in 1906 werd het mogelijk om op de keerzijde de tekst te schrijven en was de voorzijde voortaan voorbehouden voor de illustratie. Ook dan vonden bepaalde uitgevers nog dat ze beperkt waren in hun mogelijkheden. Daarom lanceerden ze dubbele tot driedubbele kaarten die opgeplooid verzonden werden zodat ze als poststuk de normale afmetingen behielden. Vooral in de belle époque stond geen rem op de creativiteit van de uitgevers van prentbriefkaarten.

De belle époque

De glorietijd van de prentbriefkaart situeert zich in de belle époque, ongeveer tussen 1895 en 1914. Toen werden massaal postkaarten verstuurd. Het toerisme had immers definitief bestaansrecht verworven. De fotografie en de druktechnieken waren op een technisch hoog niveau gekomen en er was een vlot postverkeer. Het was daarbij ook een veralgemeend gebruik om dergelijke kaarten te verzamelen in speciale albums. Dat waren meestal vrij hoge boeken waarin de kaarten vlot in en uit konden geschoven worden. Er werden zelfs echte beurzen georganiseerd

Uitgeverij Nels-Thill

Tot de meest gekende uitgevers van prentbriefkaarten op Europees vlak wordt de merknaam “ND” (gebroeders Neurdein) gerekend. Deze Parijse fotografen legden heel wat zichten op de gevoelige plaat vast die nadien als prentbriefkaart werden verspreid. Wellicht vormde dit Franse voorbeeld de inspiratie voor de start van de grootste Belgische uitgever: de Brusselse uitgever Nels.

Het waren Paul en Edouard Nels, afkomstig uit Haute Yutz (Frans Lotharingen), die in 1898 de befaamde firma “Nels” in Brussel boven de doopvont hielden. De foto’s voor hun prentbriefkaarten verzamelden ze door met trein, stoomtram en fiets het landschap te doorkruisen. Daarnaast kochten ze ook foto’s aan bij derden. In 1902 verliet Paul de firma en zette Edouard Nels de zaak verder met zijn vrouw Elisa Weiler. Zij ontwierp in 1907 het overbekende art nouveau logo voor Nels. In 1913 werd de zaak overgelaten aan schoonbroer Ernest Thill wat tot de wijziging in de firmanaam “Nels-Thill” leidde. Zonder overdrijven kan gesteld worden dat dit één van de grootste, zo niet dé grootste speler op het terrein van de prentbriefkaarten is. Er is geen enkele verzameling prentbriefkaarten van een zekere omvang denkbaar zonder daarbij een aantal Nels kaarten. De eerste kaarten over Ternath zijn vervat in serie 11 van 1900

Uitgeverijen Dohmen (Brussel) en De Graeve (Gent)

Belangrijkste concurrenten van Nels waren de Brusselse uitgever Albert Dohmen en de Gentse drukker Théo De Graeve. De kaarten van het merk “Albert” werden tussen 1910 en 1955 massaal verspreid. Er was ook een reeks over Wambeek.

De Gentse uitgever De Graeve, die onder het merk “Star” opereerde, was zeker een van de grootste uitgevers op het vlak van prentbriefkaarten. Zowel voor zijn geboortestad Gent als voor de kust was hij een belangrijke producent van kaarten. Hij startte omstreeks 1900 met zijn uitgaven en baseerde zich daarvoor wellicht ten dele op de erfenis van de Gentse handelaar in postkaarten, Albert Sugg (1869-1936). Théo De Graeve was fotograaf en nam dan ook heel wat beelden zelf. Vaak liet hij ook zijn beide kinderen poseren. Kort na de Tweede Wereldoorlog stopte de firma met het produceren van prentbriefkaarten om zich voortaan toe te leggen op andere vormen van handelsdrukwerk. Uitgever De Graeve verspreidde kort voor de Eerste Wereldoorlog een catalogus van zijn aanbod voor de badplaats Westende. Het is een zeldzaam document waaruit blijkt dat het verkopen van prentbriefkaarten als een ernstige commerciële aangelegenheid werd beschouwd.

sBp wordt PhoB

SBP werd rond 1907 opgericht, en was gelegen in de Rue Ma Campagne N° 30-32-34 te Etterbeek . Op een publiciteits kaart (Zie afbeelding 1) van deze firma staat vermeld :

"Spécialité de cartes postales illustrées, en noir , double ton et couleur -Albums vues et industriels,edition des principales vues du pays,Traveaux Artistiques, Archéologues et indistruels Exportation - -Imprmerie -- Lithographie Autographie Reliure".

OP een andere publiciteitskaart lezen we : “Si vous désirez avoir de belles Cartes Postales Illustrées de votre localité. adressez vous directement à la Sociéte Belge de Phototypie Rue Ma Campagne, 32, Bruxelles (Cinquant.) Le plus vaste établissement du pays fabriquant soigneusement tous les genres de cartes postales noires, double ton, couleurs, couleurs vernies ou gélatinées, à des prix modérés.

Prix et échantillons sur demande. Photographes attachés à la maison. Sur demande un agent se rend à domicile.

Op een faktuur van 3 maart 1920 zien we dat de firma nog altijd het zelfde adres gebruikt maar de naam gewijzigd werd naar “La Phototyphie Belge Sociéte Anonyme Nouvelle”, beter gekend onder de naam PHOB

Verscheidene uitgevers brachten reeksen uit over Ternat

Nels, uit Brussel, in 1900 reeks 11, 12 kaarten, in 1936 15 kaarten van de Ursulinen in sepia en in 1933 in z/w, in 1953 10 kaarten huis Rosa, in 1955 10 van Kruikenburg, in 1990 10 van de Sint-Gertrudiskerk

Schaillee, schilder en winkel Statiestraat, tussen 1903 en 1950, verschillende reeksen

Lagaert, uit Brussel, 1906, 15 kaarten

SBP, uit Brussel1907, 11 kaarten

Gillis-Bosman, in 1908 een reeks van 18, in 1911 een van 10 en in 1917 nog eens 12 kaarten

Cieters-Gettemans, in 1910 12 en in 1920 nog 10

A. De Bosschere, 699, Che de Wavre, Etterbeek (Photo Armand), gaf in 1920 4 kaarten van de Vredefeesten uit (zie hoofdstuk Vrede na WOI). Tussen 1922 en 1927 zijn er nog kaarten uitgegeven van het Pensionnat des Ursulines, alsook een kaart van Sint Anneke en 2 kaarten van de gesneuvelde soldaten 1914 - 1918 uit Ternath.

G. Hermans, in 1920 en 1923 telkens 17,

Romain Van Cauwelaert, in 1925 10 kaarten en in 1938 en 1957 telkens 12

E. Desaix, 1938, 9 kaarten

J. Wauters, winkelier in Wambeek gaf voor WOII twee prentkaarten uit, gedrukt bij Em. Beernaert, Lokeren

De Gauquier-Roesems, 1943, 5 kaarten

Huis Rosa, G. Haufman-De Kock, 10 kaarten van Nels in 1953

Thill, 1960, 13 kaarten Ursulinenklooster

Ursulinen met foto's A; Briffaerts Schaarbeek - "Une classe" "Pensionnat: palier" en "Un dortoir", waarschijnlijk nog andere.

Wambeek: reeks "Albert" Dohmen bestaat uit 9 kaarten; uitgave 1939.

reeks PhoB bestaat uit 5 kaarten; uitgave 1923

PhoB is de opvolger van sBp. En staat voor “La Phototyphie Belge Sociéte Anonyme Nouvelle”

Uitgeverij Marcovici

De Brusselse uitgever Marco Marcovici was de meest veelzijdige speler op de prentbriefkaartenmarkt. Hij is vooral bekend voor zijn met de hand ingekleurde prentbriefkaarten, meestal voorzien van zijn sierlijk logo. Tragisch genoeg verschenen de mooiste kaarten van die uitgever vlak voor de Eerste Wereldoorlog en werden ze dan ook dikwijls door de bezetter verstuurd die deze kaarten plunderde uit de leegstaande horecazaken en kustbazars. Na de oorlog was hij er snel bij om prentbriefkaarten uit te geven.