Franse republiek

In 1794 veroverden de Franse revolutielegers de zuidelijke Nederlanden. Op 1 oktober 1795 werden onze gewesten bij decreet een deel van de Franse Republiek. Er brak nu een tijd van grote veranderingen aan. De Fransen, trouw aan het gedachtegoed van hun revolutie van 1789, maakten snel komaf met het ancien régime. Gedaan was het met heerlijkheden, allerlei privileges, ouderwetse rechtspraak, inmenging van de kerk enzovoorts. Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid, dat waren de thema’s die voortaan het leven zouden moeten beheersen.

De drossaard verloor zijn job. Hij werd bij wijze van overgangsmaatregel nog enkele maanden aan het hoofd van de gemeente gelaten als ‘agent national’ totdat de nieuwe ordening effectief zou werken. Voortaan zou een municipaal bestuur, dat in principe door de inwoners zou worden verkozen, de leiding van de gemeente verzekeren. Ook de vrederechters moesten door de burgers worden verkozen. 

De gemeente heeft een dubbele opdracht: enerzijds de gemeentelijke belangen behartigen en anderzijds taken opgedragen door de bevoogdende overheden uitvoeren. Deze dubbele taak werd geformuleerd in het decreet van 14 december 1789 en via het besluit van 19 frimaire jaar iv in de Belgische departementen bekendgemaakt. Het decreet introduceerde municipalités, geleid door een maire en zijn gemeentebestuur (het kiessysteem komt aan bod bij de behandeling van de bronnen). De functies eigen aan het gemeentelijke bestuur hadden onder meer betrekking op het beheer van de gemeentelijke goederen, instellingen, inkomsten en uitgaven. Verder diende gezorgd voor orde, netheid, gezondheid en veiligheid in openbare plaatsen. Het decreet van 16-24 augustus 1790, via het besluit van 7 pluviôse jaar v in de Belgische provincies ingevoerd, gaf de gemeenten ook politionele bevoegdheden. Zij dienden op te treden als de veiligheid en openbare orde in het gedrang kwamen door volkstoeloop, vechtpartijen, brand, besmettelijke ziekten, krankzinnigen enz. 

De grondwet van het jaar iii beknotte de gemeentelijke autonomie. Gemeenten met minder dan 5000 inwoners, de meeste dus, werden verenigd tot municipalités de canton en gemeenten met meer dan 100.000 inwoners werden verdeeld in “arrondissementen”, niet te verwarren met de onderverdeling van een departement die pas onder het Consulaat werd geïntroduceerd. De leden van deze municipalités werden verkozen, wat niet meer het geval was na de wet van 28 pluviôse jaar viii: deze maakte de groepering van gemeenten weliswaar ongedaan en gaf elke gemeente haar eigen bestuur, doch de gemeentelijke gezagsdragers werden voortaan aangeduid onder de gemeentelijke notabelen en niet meer verkozen. Afhankelijk van de grootte van de gemeente wees het staatshoofd of de préfet, de maire en zijn adjoint(s) aan. De préfet benoemde de leden van de gemeenteraden. De uitoefening van de bevoegdheden van de gemeenten kwam vooral de burgemeester toe. Deze voerde de wetten uit en beheerde de goederen, de openbare werken en de financiën. Hij was ambtenaar van de burgerlijke stand en stond in voor de ordehandhaving. Vanaf het jaar x werden de leden van de gemeenteraden benoemd door het staatshoofd, op voorstel van de kantonale kiescolleges. 

Ternath behoorde tot het Canton Asse. De definitieve afbakening van de kantons in het Dijledepartement had plaats bij besluit van 27 frimaire jaar IV 18 december 1795). 

KONINKRIJK DER NEDERLANDEN

De grondwet van 1815 maakte het onderscheid tussen steden en plattelandsgemeenten. De bestuurlijke organisatie van de steden werd geregeld door de besluiten van 12 mei 1817 en 5-22 januari 1824 en die van de plattelandsgemeenten door de besluiten van januari-april 1818 en van 23 juli 1825. Het besluit van 1817 voorzag in de steden een raad en een college van burgemeesters en schepenen, belast met het dagelijks bestuur. De burgemeester en de schepenen werden benoemd door de Koning uit door de raad voorgedragen personen. In plattelandsgemeenten werd de burgemeester eveneens benoemd door de Koning, maar de benoeming van schepenen en de leden van de gemeenteraad kwam toe aan de Gedeputeerde Staten, die een keuze maakten uit door de raad voorgedragen personen. De wijzigingen die de besluiten uit de jaren 1820 met zich brachten, waren vooral van belang voor de steden. Deze verloren het recht van voordracht van de burgemeester, die ook niet langer uit de raad zelf diende te komen. Het aantal schepenen en raadsleden werd verminderd. 

De gemeentewet van 30 maart 1836 legde de basis van de gemeentelijke organisatie in het onafhankelijke België. Ze zou gedurende zo’n 150 jaar geen fundamentele wijzigingen ondergaan.

Aanvankelijk werden de provincies, departementen genaamd, ingedeeld in kantons. Gemeenten met minder dan 5000 inwoners kregen geen eigen bestuur maar werden gegroepeerd in kantonmunicipaliteiten die als kleinste bestuurseenheid fungeerden. Elke gemeente werd in de kantonraad vertegenwoordigd door een municipale beambte (agent municipal). Gemeenten met meer dan 5000 inwoners vormden elk een afzonderlijke kantonmunicipaliteit.

Door de staatsgreep van Napoleon in 1799 kwam er, na de voorbije jaren van gesukkel, wat meer stabiliteit in de organisatie van de samenleving met de invoering van een autoritair systeem. De gemeente werd nu bestuurd door een ‘maire’, bijgestaan door twee adjuncten, allen benoemd en niet verkozen. De overheid benoemde ook een gemeenteraad maar de bevoegdheden van de ‘conseil municipal’ waren aanzienlijk beperkt. Zeer democratisch was het allemaal niet. 

Onder het Consulaat, werden in 1800 de kantons en de kantonmunicipaliteiten afgeschaft en alle gemeenten werden zelfstandig. Er ontstonden 2776 gemeenten, van grote tot zeer kleine. Ze stonden aldus onder de rechtstreekse voogdij van het departement (préfecture), via het onderdepartement (sous-préfecture). Enkele weinige fusies werden onder het keizerrijk doorgevoerd.

Tijdens het Verenigd koninkrijk der Nederlanden veranderde er weinig: enkel een aantal kleinere gemeenten werd gefusioneerd.

Bij de Belgische onafhankelijkheid in 1830 werden de gemeenten door de Grondwet behouden. Er waren toen 2739 gemeenten.

VERKIEZINGEN

Met de grondwet van het jaar iii werden getrapte verkiezingen en een cijnskiesstelsel geïntroduceerd. Elke Franse staatsburger van 21 jaar of ouder die op het registre civique stond ingeschreven en die een bepaalde som aan grond- en personele belasting betaalde of had deelgenomen aan een veldtocht voor de republiek, bezat stemrecht. In een kanton werden de eerstegraads kiezers verzameld in assemblées primaires. Elk kanton telde minstens een primaire vergadering. Deze verkoos de gemeentelijke ambtenaren in gemeenten met meer dan 5000 inwoners en de leden van de op departementaal vlak ingerichte assemblées électorales. In gemeenten met minder dan 5000 inwoners werden de eerstegraads kiezers verzameld in assemblées communales. Deze duidden de gemeentelijke ambtenaren aan. De leden van de assemblées électorales dienden 25 jaar en eigenaar, vruchtgebruiker of huurder te zijn van een woning of een landgoed met 100 à 200 daglonen 58 Bronnen van openbare instellingen opbrengst. De electorale vergaderingen verkozen de leden van de administration centrale van het departement en de afgevaardigden voor het Corps législatif. De municipale administraties bereidden de primaire, communale en electorale vergaderingen voor. Ze hielden het vermelde register bij en stelden de lijsten van kiesgerechtigden op. In 1797, 1798 en 1799 gingen er in de geannexeerde departementen effectief verkiezingen door. De grondwet van het jaar viii voerde op de laagste trap van het verkiezingssysteem zowat een algemeen stemrecht in. Deze kiezers duidden, gegroepeerd per arrondissement, de gemeentelijke notabelen aan. Deze notabelen, verzameld per departement, wezen de departementale notabelen aan. Deze duidden in hun schoot de nationale notabelen aan waaruit de Senaat dan de afgevaardigden voor het Corps législatif koos. Uit de gemeentelijke en departementale notabelen selecteerde men de leden van de gemeentelijke en departementale bestuursorganen. Het systeem werd toegepast in het jaar ix. De wet van 13 ventôse jaar ix bepaalde dat de gemeenteraden de lijsten van de stemgerechtigden moesten opstellen. De burgemeester diende deze vervolgens aan de sous-préfet te overhandigen, waarna deze de definitieve lijsten samenstelde. Het senatus-consulte van het jaar x bracht weer wijzigingen in het kiessysteem. Op de laagste trap gold weer een quasi algemeen stemrecht. De vergaderingen van de stemgerechtigde burgers vormden de assemblées cantonales. Deze mochten de leden van de arrondissementele en departementale kiescolleges aanduiden. Deze stelden op hun beurt kandidaten voor: voor het Tribunaat, het Corps législatif en de arrondissementele en departementale bestuursorganen. Het decreet van 17 januari 1806 bepaalde dat de eigenlijke lijsten van de stemgerechtigden in de assemblées cantonales dienden opgesteld door de sous-préfet. Dit geschiedde echter op basis van de lijsten die hem door de burgemeesters werden overhandigd. De weinige bewaarde kiezerslijsten uit de “Franse tijd” worden in hun bruikbaarheid beperkt door de doorgedreven selectie en manipulatie die van hogerhand werd doorgevoerd. 

KONINKRIJK DER NEDERLANDEN

De grondwet van 1815 maakte een onderscheid tussen stad en platteland. De besluiten van 12 mei 1817 en 5-22 januari 1824 regelden de procedures voor de steden, de besluiten van januari-april 1818 en van 23 juli 1825 deden dit voor de plattelandsgemeenten. Ook in deze periode kende men een cijnskiesstelsel en getrapte verkiezingen. De betalers van een bepaalde som aan directe belastingen (patentrecht uitgezonderd) waren in de steden stemgerechtigd. De stemgerechtigden duidden de kiezers aan (die een bepaalde belasting betaalden) en die op hun beurt de leden van de gemeenteraden aanwezen. De gemeenteraadsleden vaardigden hun vertegenwoordigers af in de Provinciale Staten, waar deze zetelden met de vertegenwoordigers van platteland en adel. Na de hervorming van 1824 telde voortaan ook de patentbelasting mee bij het bepalen van de kiescijns. De leden van de gemeenteraden van de plattelandsgemeenten werden benoemd door de Gedeputeerde Staten. De raadsleden moesten voor 1/3 worden gekozen uit de voornaamste grondeigenaars en voor 2/3 uit de meest notabele inwoners. Omdat de Koning elk benoemingsrecht strak in handen hield, was de impact van het electorale systeem gering, doch de lijsten werden alleszins opgesteld.

BELGIE

Aan de gemeenteraadsverkiezingen mocht men deelnemen als men minstens 21 jaar was en een cijns betaalde van 15 à 100 gulden, afhankelijk van de woonplaats. Met de wet van 12 maart 1848 werd de kiescijns voor alle verkiezingen herleid tot het grondwettelijk minimum van 20 gulden of 42,32 frank. De wet van 12 juni 1871 bracht de vereiste kiescijns voor de provincie op 20 frank en voor de gemeente op 10 frank. De minimumleeftijd voor de verkiezingen voor de provincieraad en de Kamer werd bepaald op 21 jaar. De wet van 24 augustus 1883 behield deze categorieën, maar voegde daar de capaciteitskiezers aan toe : mannen met bepaalde diploma’s of functies of wie slaagde in een capaciteitsexamen. 

BRON http://commissionroyalehistoire.be/pdf/bronnen/3GemeentenLokaleOpenbareInstellingen.pdf

HET BESTUUR VAN DE GEMEENTE ONDER HET HOLLANDS BEWIND

De benoemde burgemeester werd bijgestaan door schepenen, die waren aangesteld uit leden van de gemeenteraad. De raad zelf stelde de kandidaten voor voor de opvolging van zijn leden die einde mandaat waren. De medezeggenschap van de grote massa zelf bij de aanstelling van haar vertegenwoordigers was dus, ook nu, nog niet bijster groot. In het onafhankelijke Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) werd het onderscheid hersteld tussen de stad met autonome rechten en de gemeente, die deel uitmaakte van een ambachtsheerlijkheid. De ambachtsheer benoemde een deel van de gemeenteraad en kon informeel de keuze van de wethouders beïnvloeden. Alle besluiten van stad en gemeente moesten door de regering worden goedgekeurd.[1] 

Het ‘Platte Land’ van de provincies was opgedeeld in gemeentes, die op hun beurt gegroepeerd waren in districten. Het beheer van de gemeente was toevertrouwd aan een burgemeester, twee assessoren of schepenen en een gemeenteraad. De gemeenteraad, burgemeester en schepenen inbegrepen, telde zeven of negen personen (afhankelijk van een aantal factoren, waaronder de grootte van de bevolking).

DE BURGEMEESTER, SCHEPENEN EN ANDERE GEMEENTERAADSLEDEN MOESTEN AAN EEN AANTAL CRITERIA VOLDOEN, WAARONDER:

• geboren zijn in het Rijk of zijn koloniën (of gelijkgesteld zijn volgens vastgelegde regels),

• bewoner zijn van de gemeente (de burgemeester kon wel tegelijk de functie vervullen in verschillende gemeentes),

• minstens 23 jaar oud zijn,

• een bepaald minimumbedrag aan directe belastingen betalen,

• voldaan hebben aan de militieverplichtingen.

Daarnaast waren ook een aantal onverenigbaarheden vastgesteld, situaties die maken dat men niet verkiesbaar is.

De burgemeester werd benoemd door de koning en maakte automatisch deel uit van de gemeenteraad. De assessoren of schepenen, gekozen uit de gemeenteraad, werden benoemd in naam van de koning, door de commissaris van de koning van de provincie. De gemeenteraadsleden tenslotte werden benoemd door de ‘provinciale staten’ (het provinciebestuur), na raadpleging van de lokale overheid.

De burgemeester, schepenen en raadsleden werden benoemd voor een termijn van zes jaar. Daarnaast moesten vanaf 1828 om de twee jaar twee raadsleden, aangewezen bij lottrekking, aftreden. Ze waren wel telkens herkiesbaar. 

De burgemeester en de schepenen mochten als teken van hun ambt een medaille dragen met aan één zijde het wapen van het koninkrijk en aan de andere zijde de naam van de gemeente. De medaille was bedoeld om aan een geel lint op de borst gedragen te worden.  

TAALBESLUIT

In het ‘Taalbesluit’, een Koninklijk Besluit van Willem I van 15 september 1819 werd in de Vlaamse provincies het gebruik van het Nederlands opgelegd aan de overheid en de notarissen. In Brabant gold dit besluit vanaf 1823. De Franstalige bourgeoisie was hierover hoogst verontwaardigd. Op 4 juni 1830 zou Willem I die taalwetten noodgedwongen afschaffen. En vanaf de Belgische onafhankelijkheid werdenren de verslagen opnieuw in het Frans opgesteld ... 

Aanleg van de spoorlijn Brussel-Gent doorheen Ternat in 1856

De Société anonyme du Chemin deFer de Dendre et Waes et de Bruxelles vers Gand  was de eerste spoorlijn die niet door Engelse kapitaal werd gefinancierd maar door Belgische bankiers van de Société Générale. Jean-André De Mot en Jean-Baptiste Gendebien verwerven samen met Prosper en Ferdinand Spitaels in 1852 een concessie voor de aanleg van een spoorweg van Brussel naar Aat via Denderleeuw. De Société Générale neemt de aanleg van de spoorlijn op zich en legt een spoorlijn aan van Ath naar Lokeren via Aalst en Dendermonde, van Brussel naar Denderleeuw en van Aalst naar Schellebelle. De exploitatie wordt overgelaten aan de Belgische Staat mits een vergoeding bepaald door het aandeel in de opbrengsten van deze spoorlijn. Op 9 juni 1853 begint de exploitatie van de lijn tussen Aalst en Dendermonde, het traject Ath-Geraardsbergen wordt geopend op 9 april 1855 en het deel Geraardsbergen - Aalst volgt op 1 december 1855. Op 13 februari 1856 is  het deel Dendermonde - Lokeren klaar voor ingebruikname. De Société anonyme du Chemin de Fer de Dendre et Waes et de Bruxelles vers Gand is  een zeer winstgevende onderneming aangezien op basis van de bruto-ontvangsten een onophoudelijke inkomstenstroom wordt gegenereerd. Pas vanaf 1876 (20 jaar na de afwerking van de lijn) kan de Staat de spoorlijn terugkopen.

Zie ook op de oude website  https://erfgoedternat.webs.com/stationsomgeving

Jean-Pierre Cluysenaar

Voor het ontwerp van de stations doet men beroep op Jean-Pierre Cluysenaar die stations ontwerpt te Ternat, Denderleeuw, Ninove, Zandbergen, Idegem, Geraardsbergen, Deux-Acren,  Lessines, Papignies, Rebaix, Schellebelle, Aalst, Gijzegem, Lede, Dendermonde, Zele en Lokeren. 

Toen Ternat een station kreeg kwam meteen in de kranten de commentaar dat het nu ook gedaan moest zijn met postbedeling vanuit Asse (een restant van de paardenpost….). Het zou immers al te gek zijn om post, aangekomen per trein in Ternat, eerst naar het paardenpostkantoor in Asse te vervoeren (Ternat had nog geen postkantoor) om dan van daaruit de post te bedelen in Ternat. Een eigen Ternats postkantoor liet dan ook niet lang op zich wachten. Het werd ingericht in het station….. Er werd een post ingericht in Ternat in 1859. 

Veel van de postkaarten verstuurd vanuit de scholen aan het station dragen de poststempel Bruxelles-Poperinge. Ze werden dus afgegeven in het station en afgestempeld in het postkantoor in de trein. Zie hierover https://nmbs-asp.adlibhosting.com/Content/GetContent?command=getcontent&server=museum_pdf&value=Historische%20fiches%5CPosttreinen_NL_V1.pdf 

En hierboven de kaart van Schaillee van het Stationsgebouw, eerst afgestempeld in de trein Bruxelles-Poperinge en daarna in Wandre, bij Luik.

Meer dan 200 mensen gaan elke dag naar Brussel werken waar ze 3 à 4 keer zo veel verdienen als op het platteland. Er is dan ook een groot contrast tussen de welstand en de vrolijkheid in hun families en de miserie in de 9/10 andere families, leest men in Le Peuple van 25 oktober 1897.

Gedurende de maand oktober 1899 vertrokken er in het station van Ternat in totaal 5023 reizigers, waarvan 1556 met een werkliedenabonnement, 3206 met een kaartje 3de klas en 261 in 2de klas.

Het ontstaan van de socialistische beweging

Tussen 1892 en 1912 worden er in de drie deelgemeenten zo'n 25 meetings georganiseerd waarop belangrijke socialistische voormannen zoals Edward Anseele en Edmond Van Beveren (oprichters van de Gentse coöperatieve Vooruit), Emile Vandervelde, De Brouckère en Camiel Huysmans het woord voeren. In Lombeek gebeurt dat o.a. bij Gustaaf De Graeve in Essene-Winkel (nu Bosstraat), bij Eugeen De Backer, in de herberg van de latere schepen Fiel D'Hoe op de Heidestraat, bij Frans Van Mollem, in Ternat bij Sneppe in de Zaal Concordia (nu Molenstraat), bij Anselmus De Neef (Hopstakenkaai) en bij Theophiel Verbruggen in 't Sint-Anneken en in Wambeek bij Van Varenbergh (Café Pol De Mont, achter de kerk).

Julien Huygens BWP-kandidaat voor het parlement in 1896

De in 1852 in de Dronkenborrestraat in Wambeek-Overdorp geboren en door het "christelijk socialisme" van Pieter Daens geïnspireerde Julien Huygens was in 1896 kandidaat op de lijst van de Belgische Werkliedenpartij voor de wetgevende verkiezingen. Huygens behaalde bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1894 in lombeek reeds 200 stemmen op de lijst union, de "geiten".

De socialistische werkersbonden

In 1909 worden in Lombeek 1060 exemplaren van de socialistische Gazet van Brussel verkocht. De oprichting van een werkersbond wordt erin aangekondigd. De Lombeekse pastoor verkondigt op de preekstoel dat de lezers van het blad verdoemd zullen zijn.

Vanaf 1920 ontstaan er in Ternat en Lombeek Werkersbonden aangesloten bij de Belgische Werkliedenpartij Partij die lijsten indienen voor de gemeenteraadsverkiezingen. De eerste secretarissen zijn J.B. Pollet en Lodewijk De Vos in Lombeek en P. Dekock en Frans Leempoels in Ternat. Hun lokaal is bij Th. Stichelmans op de Bosstraat en bij Frans Seghels aan de Hopstakenkaai. Leempoels, Nevens, De Ridder, Van Schuerbeek, Seghels, Lagart, Zerck, Hoste, Wathelet, Pie Van de Gucht en Toussaint zijn in 1932 kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen in Ternat. Clement Maes en Pollet in 1926 in Lombeek.

Gezocht: Wie meer weet over deze pioniers van het socialisme in onze gemeente kan contact opnemen met: Guido Van Cauwelaert, 02 582.61.74 of 0498740341 of Jean Trembloy, 02 582.31.74.

LEES MEER op  http://users.belgacom.net/vancauwelaertguido/ONTSTAAN.htm

OF LEES DE TEKST MET VOETNOTEN

Aan het CC De Ploter vertrekt De Rode Loper, een groene wandelroute  die je langs de belangrijkste plaatsen uit de geschiedenis van de socialisten leidt. De paal is ondertussen spijtig genoeg verdwenen...

De vrijwillige brandweer in 1830

Jules-Jacques Van Ysendyck, een van de wegbereiders van de Vlaamse Renaissancestijl en de auteur, in die stijl, van het gemeentehuis van Ternat (1871-1875).