POLITIEK

NA WO I worden de politieke kaarten door elkaar geschud. Uit de Frontbeweging ontstaat de Frontpartij, die ook in Ternat en Wambeek volgelingen kent.  In 1923 zullen ze samengaan met de Daensisten.

Op donderdag 24 april 1919 werden ‘de Vlaamschgezinde Hoogstudenten van het Payottenland” opgeroepen om deel te nemen aan de stichtingsvergadering van het Katholiek Vlaamsch Studentenverbond.[1] (De Standaard, 23 april 1919). De oproep in Ternat had wel succes (afgaand op de bespreking van die bijeenkomst in De Standaard van 28 april 1919), maar lijkt toch niet de stichtingsvergadering te zijn geweest van een afdeling Payottenland van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond.

[1] Dat Verbond werd in het leven geroepen toen het ‘Vlaams Verbond’ (opgericht in 1902) door de KULeuven verboden werd. Het Vlaams Verbond zelf was de Vlaamse afgesplitste koepel van de unitaire overkoepelende studentenvereniging te Leuven, de ‘Société Générale des Etudiants'. https://nl.wikipedia.org/wiki/Katholiek_Vlaams_Hoogstudentenverbond (rdpl. 29 jan. 2019).

Arthur Poodt van zijn kant wilde in Ternat een Vlaamsch Verbond oprichten. Op zondag 1 juni 1919 verzamelden zich in het Sint Jozefsinstituut een tweehonderdtal Vlamingen om dit Verbond op te richten. De bedoeling was ook hier om in verzet te komen tegen de overheersing van de Franstaligen in de Belgische politiek[2] (De Standaard, 4 juni 1919). Dat Verbond organiseerde op 9 november 1919 een betoging waarop ‘al de Vlaamsche groeperingen van heel het arrondissement Brussel’ werden uitgenodigd[3] (De Standaard, 13 oktober 1919).

[2] Arthur Poodt werd tot voorzitter gekozen; Florent Timmermans werd ondervoorzitter en Victor Van Dievoet werd secretaris.

[3] Met de wat merkwaardige slogan: ‘Ternath, middenpunt van het Payottenland, luidt de stormklok’.

Op 30 maart 1919 kondigde Ons Vaderland aan, dat waarschijnlijk reeds de volgende week een bestendig, voorlopig sekretariaat van het Vlaamse Front zou geopend worden. Dit was inderdaad het geval. Op 14 april had dan de officiële stichting plaats. Toen op zondag 4 mei een algemene vergadering plaats vond en er een motie werd aangenomen tegen de willekeurige afzetting van tal van ambtenaren en bedienden, luidde de aanhef ervan: ‘de Vlaamse soldaten deel uitmakend van het Vlaamse Front...’. Een eerste meeting werd gehouden op zondag 1 juni 1919 in de zaal Apollo, met als sprekers, onder voorzitterschap van Herman Van Puymbrouck, Staf De Clercq, de houthakker Pol Davidts en Ir. Marc. Steenbrugghe die aangekondigd werd als voorzitter van het Vlaams-Belgisch Verbond in Sheffield tijdens de oorlog. Wij zien hoe sterk in dit alles het oud-strijderselement werd op de voorgrond geschoven. Dit gebeurde ook nog op andere plaatsen. Wij vinden, parallel met de ontwikkeling in Antwerpen, het hele land door voorbereidende- of stichtingsvergaderingen. Te Aalst sprak, op 27 maart, oud-strijder Jef De Winter, op een vergadering van een Kristen Vlaams Verbond, over de eis tot zelfbestuur. In het Pajottenland had einde april een bijeenkomst plaats te Ternat, waar Staf De Clercq en H. Borginon optraden als redenaars en beslist werd, dat er een Vlaamse frontvereniging zou worden gesticht.

Bert Willems

Wambekenaar Hubert Willems deed zijn Middelbaar onderwijs in het Klein Seminarie te Mechelen en studeerde geneeskunde aan de KU Leuven. In januari 1916 werd hij sergeant aan het front in het 17e Linieregiment.  Hij maakte er deel uit van de Vlaamse Frontbeweging, was medewerker van "Ons vaderland" en schreef bijdragen in "De payot der taalgrens". "Berten" Willems sneuvelde op 29 september 1918 nabij Moorslede. Lode en Frans Willems gingen na de oorlog op zoek naar hun gesneuveld familielid. In 1932 werd zijn stoffelijk overschot bijgezet in de crypte onder de Ijzertoren. Over Bert Willems en het leven aan het Ijzerfront lees je meer in dit boek.

Lode Willems en de partij der Vrije Mannen van Wambeek Overdorp

Op het einde van de 19de eeuw is de tijd van de Unionistische lijsten bij de gemeenteraadsverkiezingen voorbij. Conservatief-katholieke lijsten staan tegenover progressievere allianties van liberalen, socialisten, daensisten en vlaams-nationalisten. In Wambeek is Egidius Huyghens uit de Dronkenborre in Overdorp (vader van de latere socialistische politicus Juliaan), van 1847 tot 1878 de laatste unionistische burgemeester. Vanaf 1899 is brouwer Louis De Troch uit het centrum van Wambeek burgemeester. Zijn conservatief-katholieke partij haalt steeds 5 van de 9 zetels. Maar dan loopt het mis. De Troch voert een economische oorlog tegen andere brouwerijen en melkerijen. De concurrerende melkerij wordt onder politieke druk afgekeurd door de inspectie. En zo komt het dat in 1932 de partij der Vrije Mannen, die vooral in het ver van de kerk verwijderde Overdorp heel sterk stond, maar nu ook in het centrum van Wambeek meer aanhangers krijgt - met o.a..kandidaat VANDERMAUTEN - onder leiding van volksvriend Lode Willems, de overwinning behaalt. Willems wordt voorgedragen als burgemeester maar sterft voor hij kan benoemd worden, reeds vele maanden na de verkiezingen, in mei 1933. Aanhangers vertelden later, op café dat hij zou vergiftigd zijn. Van der Mauten, tweede verkozene van de partij, wordt dan burgemeester.

LODE WILLEMS WORDT VOORGEDRAGEN ALS BURGEMEESTER IN 1932

In 1923 was de in 1893 opgerichte sociaal- en Vlaamsgezinde Christene Volkspartij van priester Adolf en zijn broer drukker-uitgever Pieter Daens (die pleitten voor een Christelijke socialisme) samengesmolten met het in 1919 opgerichte Vlaamsche Front, beter bekend als de Frontpartij. In dat jaar was er ook in Ternat een afdeling opgericht van deze nieuwe partij, waarbij De Clercq en Borginon als sprekers optraden.  De partij ontstond uit de frontbeweging,  een beweging van Vlaamse intellectuelen die ontstond tijdens de Eerste Wereldoorlog aan het IJzerfront, en waarin ook Wambekenaar Bert Willems, zoon van de dorpsonderwijzer en student geneeskunde, een belangrijke rol speelde. De fronters verzetten zich tegen het Franstalige taalbeleid van het Belgisch leger en de onderdrukking van de Vlamingen door de Franstalige bourgoisie.

De partij van Fronters en Daensisten trad in het parlement niet alleen op als een taalpartij: de verkozenen kwamen vaak tussenbeide voor sociaal-economische aangelegenheden, waarbij de aandacht voornamelijk uitging naar de eigen streek of het eigen beroep. Zo hadden De Clercq en Butaye veel aandacht voor de belangen van de onderwijzers, en Borginon voor juridische zaken. Inhoudelijk wijzen de interventies van de Vlaams-nationalisten in de richting van een progressieve democratische ingesteldheid. Zij kozen systematisch partij voor de werknemers tegen het ‘grootkapitaal’ dat vereenzelvigd werd met de ‘franskiljonse klasse’. Zij ijverden voor de gelijkberechtiging van man en vrouw, voor het recht op pensioen voor iedereen, voor een statuut voor het rijkspersoneel, voor kosteloos onderwijs. De Clercqs voorstel inzake de pachtwetgeving was gericht op een verbetering van de situatie van de pachters. Picard en De Clercq protesteerden heftig toen bij de woelige spoorwegstaking van mei 1923 het leger tegen de stakers werd ingezet. De Clercq stelde voor de zitting te schorsen om de één meidag te vieren. Op 23 juli 1925 sprak hij zich namens zijn groep uit voor het stemrecht van de vrouw, ‘omdat wij het aanzien als een rechtvaardige zaak’. Op 29 juli 1925 steunde hij een amendement van de Brusselse communist Joseph Jacquemotte dat voorzag in een krediet van 10 miljoen frank ter ondersteuning van stakende metaalarbeiders. In zijn motivatie zei De Clercq dat zijn partij de eis steunde ‘om reden van menselijkheid tegenover de slachtoffers van die staking en om het bewijs te leveren dat wij aan de kant staan van de werklieden die hun waardigheid als arbeiders willen hoog houden’. Opvallend zijn de talrijke interventies met het oog op de goede werking van het parlement, niet alleen inzake taalgebruik (gebrekkige vertalingen e.d.), maar ook in verband met het democratisch functioneren ervan (absenteïsme, uitschakeling van de volksvertegenwoordiging door het laattijdig overhandigen van teksten, beperking van de spreektijd, de poging om de naamafroeping af te schaffen, schending van de rechten van de minderheid...).

Lode Willems

Na de oorlog ging Lode Willems, samen met zijn neef Frans, op zoek naar het graf van de aan het front gesneuvelde Hubert of Bert Willems. Bert bleek ook een politieke inspiratiebron voor Lode.

Lode huwt met Louisa, van de vooral in Overdorp vertakte familie Servranckx, waar de progressieve partij der Vrije Mannen haar uitvalsbasis heeft. Lode begint een brouwerij in de Weverstraat en komt daardoor ook economisch in concurrentie met de heersende Conservatief-katholieke burgemeester De Troch. Diens conservatief-katholieke partij haalt bij de Wambeekse gemeenteraadsverkiezingen steeds 5 van de 9 zetels. Maar dan loopt het mis. De Troch voert een economische oorlog tegen andere brouwerijen en melkerijen. De concurrerende melkerij werd onder politieke druk afgekeurd door de inspectie, zegt een nazaat van een kandidaat van de lijst der Vrije Mannen.  En in 1932 haalt de partij der Vrije Mannen, die vooral in het ver van de kerk verwijderde Overdorp heel sterk stond, onder leiding van volksvriend Lode Willems, de overwinning. Willems wordt voorgedragen als burgemeester maar is in mei 1933 nog steeds niet benoemd als burgemeester door minister van Binnenlandse Zaken Prosper Poullet van de Katholieke Partij. Willems  sterft daardoor nog voor hij kan benoemd worden. Aanhangers vertelden later, op café dat hij zou vergiftigd zijn. Van der Mauten, tweede verkozene van de partij, wordt uiteindelijk dat jaar tot burgemeester benoemd.

In de gemeenteraad wilde Lode Willems hulde brengen aan de in Wambeek geboren vrijzinnige letterkundige Pol De Mont, wat de conservatief-katholieken verhinderden omdat het tegen hun geloof was.

Willems was contactpersoon voor de Christelijke Volkspartij-Vlaamse Frontpartij van Vlaamse Nationalisten, lezen we in een brief van Staf De Clercq aan August Servranckx.

Provincieraadslid voor de Christelijke Volkspartij-Vlaamse Frontpartij van Vlaamse Nationalisten

Hij werd in 1932 ook verkozen tot provincieraadslid. Willems behaalt in zijn district  het quorum (een soort kiesdrempel) waardoor ook in de andere districten kandidaten verkozen geraken. Er komen ineens 4 verkozenen in de provincieraad. De verkiezingsuitslag voor de provincie is een enorme vooruitgang tegenover de veertien dagen ervoor gehouden parlementsverkiezingen, wat het enorme politieke belang van deze Wambeekse politicus bewijst, schreef componist en dirigent van de Overdorpse fanfare, Henri Van Lierde in een huldeschrift aan de gestorven leider.

Het graf van Willems word door politieke tegenstanders zwaar beschadigd. Zie ook artikel in internetkrant EDITIEPAJOT met meer foto's.

De Eerste Wereldoorlog gaf ook nieuwe impulsen aan de socialistische beweging: op plaatselijk vlak werden coöperatieven en andere sociale organisaties geïntegreerd in de werking van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité. In de eerste naoorlogse regering van nationale eenheid werd Anseele opgenomen als Minister van Openbare Werken en Wederopbouw (1918-1919). Bij de verkiezingen van 1919 (algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen) kende de BWP met 25,5 % der stemmen in Vlaanderen haar doorbraak.

Na vier jaar oppositie haalde de BWP in 1925 30,1 % der stemmen in Vlaanderen, meteen haar hoogste score in de geschiedenis. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1926 steeg haar aantal verkozenen tot 565. Tussen 1925 en 1927 maakten de Vlaamse socialisten Anseele en Camille Huysmans (1871-1968) deel uit van een nieuwe regering van nationale eenheid. In 1921 werden de eerste Vlaamse socialistische burgemeesters door de Koning benoemd, in Ledeberg en Menen.

Later volgden andere gemeenten als Gentbrugge, Zelzate, Geraardsbergen, Ronse, Aalst, Sint-Gillis-bij-Dendermonde, Hoboken, Willebroek. In 1933 werd Camille Huysmans burgemeester van Antwerpen: het was meteen ook de bekroning van de opgang die Antwerpen had gekend als socialistische metropool in Vlaanderen, ten koste van Gent. De electorale score van de BWP in Vlaanderen schommelde tijdens het Interbellum rond de 26,5 % der stemmen (laagste score in 1921: 24,9 %; hoogste in 1925: 30,1 %).

Na acht jaar van oppositie werd de BWP in 1935 opnieuw in de regering opgenomen, met aan Vlaamse kant Hendrik de Man (1885-1953) als minister van Openbare Werken en Opslorping van de Werkloosheid. De Man was de ontwerper van het Plan van de Arbeid waarrond in die jaren intens campagne werd gevoerd. In 1934 had echter de socialistische coöperatieve beweging een serieuze klap gehad met de val van de Bank van de Arbeid. van 1936 verloor de BWP een 3 % van de stemmen, vooral aan de kleine verloor de BWP een 3 % van de stemmen, vooral aan de kleine Communistische Partij.

De socialisten bleven echter tot aan het uitbreken van de oorlog - mits een korte onderbreking in 1939 - deel uitmaken van de regering, met naast de Man, Desiré Bouchery (1888-1944), Eugène Soudan (1880-1960) en August Balthazar (1893-1952) als ministers. Hendrik De Man werd in 1939 de eerste Vlaamse voorzitter van de BWP: hij oriënteerde de BWP in Vlaanderen naar een meer uitgesproken Vlaams profiel, wars van het "vertaalde socialisme" van weleer. In 1937 werd het eerste Vlaams socialistisch congres georganiseerd. Het nieuwe profiel leidde op concrete momenten tot een tijdelijke breuk met de Franstalige socialisten, wat ondermeer bleek bij de stemming rond de erkenning van het Spaanse Burgos-regime in 1938.

De socialistische werkersbonden van Ternat en Sint-Katherina-Lombeek

Omstreeks 1920 werd in Ternat voor het eerst een Werkersbond (afdeling van de Belgische Werkliedenpartij Partij) opgericht.

De bond startte met 18 leden. Het lidgeld bedroeg 1 frank. In 1921, 1922 en 1923 had men 25 leden. In 1923 spreekt men van de Werkersbond van Ternat en Sint-Katherina-Lombeek.

In 1924 sluit de Werkersbond van Sint-Katherina-Lombeek zich officieel aan bij de BWP. J.-B. Pollet is secretaris in 1926 en 1927. Alle zondagen van 5 tot 6 kan men terecht in het inlichtingsbureel.

Jan Baptist Pollet werd geboren te Liedekerke op 20 juli 1887 en huwde met Joanna Maria Van Rampelberg, geboren te Sint-Katherina-Lombeek op 3 juni 1888. Ze woonden in de Meersstraat en verhuisden later naar Liedekerke, waar Paul-Henri Spaak een regelmatige gast was, waarmee Jan Baptist op stap ging in de streek. Ook de dochters, Maria en …. hebben ooit heel wat pamfletten verdeeld.

Tot de leden van deze Socialistische Werkersbond behoorden ook Jan Vanderborght (gehuwd met Eudoxie Janssens, vader van Henriette, grootvader van Jean Trembloy, OCMW-raadslid SP) en Lodewijk De Vos (oom van de vader van Rik?, SP-kandidaat in ’82), van het café “Bij Joes” op de Assesteenweg (twee huizen voor het huidige agentschap van de Fortis Bank). Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1926 behalen de Lombeekse socialisten 17 stemmen.

In Ternat is het lokaal in 1926 bij P. Dekock (vader van Frieda Dekock? Haar vader werd "de rooie" genoemd). Secretaris is dan P. De Ridder. In 1927 en 1933 is het lokaal bij Frans Seghels op de Steenstraat (hoek van de huidige Hopstakenkaai, voordien het café van Celmus De Neef, waar in 1898 reeds een meeting van de socialisten paats vond, zie hiervoor)), dicht bij het station.

In 1928 waren de socialisten van Ternat en Sint-Katherina-Lombeek blijkbaar opnieuw verenigd in de Socialistische Werkersbond van Sint-Katherina-Lombeek en Ternat. Een vlag uit dat jaar is in het bezit van de SP-afdeling Ternat.

VLAAMSE KERMIS IN PARK KRUIKENBURG IN 1927

Kruikenburg, de winter van 1938

Lombeek

Sint-Rochusgilde

De Kajotters in Lombeek