Romeinse uitkijkpost Morette en Kerkberg
VERSTERKING EN UITKIJKPOST MORETTE
Op de kaart van Ferraris zie je hoe de Romeinse/Nervische baan een bocht maakt, waar nu Restaurant De Koekoek is en je ziet ook een vierkant. De Moretteheuvel speelde van oudsher een belangrijke rol door zijn visueel strategische ligging op een hoogte van 60 m, meer bepaald op het punt waar de rechtlijnige Romeinse heirbaan Bavai-Edingen-Asse noordoostwaarts afboog naar het centrum van Asse. Circa 276 na Christus zou deze baan versterkt zijn door een kleine observatiepost op de "Morette". Het huidige "kasteel" werd volgens de literatuur circa 1830 gebouwd als onderdeel van een hoeve, ofschoon op de primitieve kadasterkaart, opgemeten in 1823, reeds een gesloten hoeve met bijhorende molen en toegang in de noordoostelijke hoek is ingetekend; de Vandermaelenkaart uit het tweede kwart van de negentiende eeuw vertoont eveneens een vierkanthoeve onder de benaming "Ferme Morette Brasserie". Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Kasteel La Morette met hoeve en graanwindmolen https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/76656 (Geraadpleegd op 23-09-2021) en Kennes H. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Vlaams-Brabant, Gemeente Asse, Deelgemeenten Asse, Bekkerzeel, Kobbegem, Mollem, Relegem en Zellik, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen VLB6, (onuitgegeven werkdocumenten). Wachttorens werden gebruikt als uitkijkposten, vanuit de wachttorens werden rooksignalen doorgegeven als er gevaar dreigde. Zo konden over grote afstand berichten worden doorgegeven.
CHRISTELIJKE KERN KERKBERG
Op het einde van de Gallo-Romeinse periode bestond er volgens historicus Jan Verbesselt op de nabijgelegen Kerkberg langs de Edingsesteenweg mogelijk ook een eerste christelijke kern, die gegroeid was uit een oudere heidense bronnencultus in de onmiddellijke omgeving. (Het Gallo-Romeinse Rijk, ook wel Domein van Soissons of Rijk van Syagrius (Latijn: Regnum Romanorum of Regnum Syagrii), bestond in de tweede helft van de 5e eeuw in de voormalige Romeinse provincie Gallia Lugdunensis. Het rijk werd gesticht door Aegidius, een Romeinse generaal die zich in 461, toen de verbinding met de rest van het rijk verloren ging, van het West-Romeinse Rijk afscheidde. Dit Gallo-Romeinse Rijk werd geleidelijk omringd door Germaanse koninkrijken. De laatste Gallische heerser stond bekend als Rex Romanorum ('koning der Romeinen'). In 486 werden de Gallo-Romeinen verslagen door de Franken onder leiding van Clovis).
KRUISBORRE
Op de top van die heuvel bevond zich voorheen een kapel, waarvan de oorsprong nog niet achterhaald werd, maar die volgens literatuurbronnen zeker bestond in 1696. Ze was toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw-van-Neerwaver, waar de abdij van Affligem sinds 1090 een priorij bezat. De kapel werd volledig verwoest tijdens de Franse Revolutie (1797) en heropgebouwd in 1809. Volgens V. Van Dievoet lag de kapel echter niet op de heuvel, maar langs de Edingsesteenweg en toen deze werd rechtgetrokken in 1845 werd de kapel op de heuveltop heropgebouwd. Wanneer in 1945-1946 op deze plaats villa's werden gebouwd, werd de toenmalige negentiende-eeuwse kapel afgebroken en nogmaals heropgebouwd langs de weg naar de Kruisborrekapel. Laatstgenoemde werd opgericht in 1622 door pastoor Calenus ter herinnering aan het eerste Heilige Kruiswonder dat hier volgens de legende plaats vond in de twaalfde eeuw. Kapel en omgeving werden beschermd als landschap bij K.B. van 28 mei 1962. Bronnen DE NIL L., De Kruisborrewandeling te Asse, in Brabant, 1991, nummer 4, p. 3-13. OCKELEY J., Historiek der straten van Asse, Asse, 1967, p. 29. VAN DIEVOET V., De Kapel van O.-L.-V. van Neerwaver te Assche, in Brabantsche Folklore, jaargang VI, nummer 36, 1926-1927, p. 386-388.
Op de kaarten hieronder werd gepoogd de Ferrariskaart te corrigeren. Deze kaart werd niet met driehoeksmeting gemaakt en de posties verschuiven dan ook ten opzichte van latere kaarten zoals die van Popp (waarop je voor het eerste de rechttrekking van de steenweg ziet) en de luchtfotografie. Nummertje 1 is de oorspronkelijke kapel waarvan de oorsprong zich blijkbaar ook binnen de omheining van de Romeinse versterking met uitkijkpost bevond.
De vierkante vorm op de Kerkberg zou mogelijk kunnen wijzen op een oude nederzetting en cultusplaats, zoals hieronder beschreven (Bron Heidense Heiligdommen van Judith Schuyf 2019). Zowel de hoeve als de kapel liggen binnen de vierkante vorm.
Op de top van de heuvel bevond zich voorheen een kapel uit 1696, toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw-van-Neerwaver, waar de abdij van Affligem sinds 1090 een priorij bezat. De kapel werd volledig verwoest tijdens de Franse Revolutie (1797) en heropgebouwd in 1809 maar moest in 1945-1946 wijken voor de bouw van twee villa's
De naam 'Steenmorette', een toponiem dat in 1369 opduikt, duidt wellicht op een ontginning van Balegemse witte zandsteen, want aan de zuidrand van het huidige Morettedomein ligt een vijvertje dat waarschijnlijk ontstaan is als 'steenpoel'. Het "Maretten Bosch" wordt voor het eerst afgebeeld door Joos De Deken op een figuratieve kaart van 1717 in een kaartboek van de goederen van de abdij van Affligem. Op de Ferrariskaart (1771-1775) wordt het getoond in zijn ruime context, als deel van een bosgebied dat de hellingen ten zuidwesten van Asse grotendeels bedekte. De Gallo-Romeinse heirbaan had in de loop van de eeuwen zijn oorspronkelijk kaarsrecht tracé verloren en maakte in het Morettebos een kronkel. Toen in 1823 de Primitieve kadasterkaart werd uitgetekend, zag het gebied er helemaal anders uit. Langs de weg Asse-Edingen was meer dan 4 hectare bos omgezet in landbouwgrond; in het midden van het ontgonnen perceel was een imposante stenen windmolen ('graenmolen') verschenen en 30 m naar het noorden een grote gesloten hoeve. De cilindrische, tot 30 m hoge windmolen was oorspronkelijk voorzien van een omlopend houten platform van waarop de molen naar de wind werd gezet of gekruid. Het bakstenen metselwerk, vooral het indrukwekkende 'paddenstoelgewelf' van de kelder, doet onwillekeurig denken aan de fortenarchitectuur van het midden van 19de eeuw. De karren met graan werden via een poort in de zuidzijde de kelder binnengereden. Een rechte, 8 m brede, met zomereiken (Quercus robur) beplante dreef takte af van de heirbaan en mondde uit bij de hoeve. Deze beplanting, nu met stamomtrekken tot bijna 3,40 m, bleef grotendeels bewaard. Mogelijk werden hoeve, molen en dreef later op de Primitieve kadasterkaart bijgetekend, want de jaarankers op de molen geven 1831 als bouwjaar aan. Agentschap Onroerend Erfgoed 2021: Park en boomgaard van het domein La Morette [online] https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/134029 (Geraadpleegd op 23-09-2021)
Het Kasteel van de Morette is toegankelijk aan de oostzijde via een gekasseide eikendreef in zuidwestelijke richting naar het kasteel met ten zuidoosten ervan een stenen windmolenromp. De stenen windmolenromp gaat terug op een korenmolen van het type bovenkruier, stenen stellingmolen.
De kasseiweg-eikendreef is de in 1858 afgeschafte weg uit de Atlas der Buurtwegen, hieronder. Je ziet daarop ook de Nouvelle Chausseed Enghien vers Asse en daarnaast de Ancien Chemin d Enghien vers Asse, de oude Romeinse of Nervische weg.
