HOPTEELT

In 1880 werd er in Ternat op 77 hectare en 33 are hop verbouwd, lezen we in het werk van pastoor Lascabanne & Debast uit 1902. En dat blijft ook zo in 1895, in tegenstelling tot de graangewassen, die in dezelfde periode met 58 ha achteruitgaan en de teelten van vlas en koolzaad die verlaten zijn en deels vervangen door de suikerbiet. (Geschiedkundige schetsen der Kerk en Gemeente Ternath – Hedendaagsche toestand. LASCABANNE, DEBAST).https://editiepajot.com/regios/19/articles/49954

Foto Lisa Meert: Haar grootvader Emiel De Feyter bij het vetten van de hop 

Foto Hoppepluksters in Overnellen

Hoppepluk in Opalfene / Foto Irene Van Humbeeck

In Lombeek

In Lombeek

EESTEN IN DEN AST

Hoeve Schoukens in Opalfene met typische hopast

Hoeve Schoukens in Opalfene met typische hopast

Hoeve Schoukens in Opalfene met typische hopast

BROUWERIJEN

Bier is een zwakke alcoholische drank die verkregen wordt uit gerstemout, hop, gist en water. Het is de meest verbreide en waarschijnlijk de oudste drank ter wereld.

In de Middeleeuwen en tijdens de Renaissance was het bierverbruik enorm. Het verontreinigde water diende enkel als drinkwater voor dieren en men kon er zich in wassen. Alleen de aller armsten dronken van dit water, uit onwetendheid soms ongekookt met alle schadelijke gevolgen van dien.

Het bier was een goedkope drank en men kon het zelf maken, als men tenminste de ingrediënten daarvoor in eigen streek had gekocht. Met recht kon dus het bier als de echte volksdrank worden beschouwd (A.R., Centrale instellingen van de provincie Brabant, Office fiscaal nr. 318-319).

DE DORPSKEURE VAN WAMBEEK

In de dorpskeure  van Wambeek (1288 - 1291) spreekt men reeds over het brouwen van bier en vooral over de beteugeling van misbruiken. Wij citeren uit de in 1417  aangepaste  dorpskeure:

1.        De meier zal twee beëdigde personen aanstellen om de prijs van het bier te beoordelen in functie van de geboden kwaliteit. De brouwer die zijn bier te duur verkoopt wordt gestraft met een boete van 20 schellingen.

2.        Bedrieglijke biermengsels worden in beslag genomen

3. De brouwer moet zich bedienen van de geijkte biermaten die in de meierij van Rhode gebruikt worden. Overtredingen worden bij dag bestraft met 5 schellingen, bij nacht met 10 schellingen.

Wij stellen vast dat op het einde van de dertiende eeuw het bier brouwen in Wambeek een belangrijke activiteit was. Het betrof hier uiteraard de bereiding van het toen nog traditionele „gruitebier".

De samenstelling van gruit kan per streek verschillen. In gruit zitten verschillende ingrediënten zoals: rozemarijn, duizendblad, gagel, salie en laurierbessen.

In 1417 werd een nieuwe regeling voor de verkoop uitgewerkt: men was toen in Wambeek begonnen met het brouwen van „hoppebier". Uiteraard werden bovenstaande beteugelingen in de dorpskeure vermeld, nog eens extra in de verf gezet. Bovendien mocht het Wambeekse bier niet uitgevoerd worden (') (productie diende de behoefte van de plaatselijke bevolking te dekken). Zo kon iedere inwoner „van onsen drien dorpen" een biervoorraad in zijn koele kelder bewaren. Om al te lustige drinkebroers niet tot overmaat te verleiden werd evenwel bepaald dat men ten huize niet meer mocht opslaan dan „tweerande swert bier" en dit op straf van 8 placken. In 1686 had Wambeek drie brouwerijen en vier herbergen (2); St.-Katharina Lombeek had twee brouwerijen en twee herbergen; in Ternat tenslotte waren er vier brouwerijen en drie herbergen. Soms stelt men naast het uitbaten van een brouwerij, ook het houden vast van een herberg: In 1755 was een zekere Jan Remigius Van der Elst „brouwer ende tapper woonende binnen de prochie van Wambeke". Zo ook was in 1769 een zekere „Jean Baptiste Evenepoel brouwer ende herbergier woonende binnen de Prochie van Ternath". Dan ook is „Elisabeth Vanderheyden, weduwe wijlen Lenaert Dewever, innewoonderesse van Lombeke, sigh geneerende ( Geneeren: eenen handel drijven voor zijn levensonderhoud) met eene brouwerije ende hel houden van eene herberghe ( A.R., Schepengriffies nr. 3076).

Midden van de achttiende eeuw was het bier brouwen een voorname activiteit geworden en in de dorpen onder Kruikenburg waren er niet minder dan 9 brouwers en 3 stokers! 

Wambeek: Judocus Van Cauwelaert, Jan-Remigius Van der Eist, Jan Van Overstraeten (+) de weduwe (gebouwen aan de Kamstraat omstreeks 1900 gesloopt). Lombeek: Hendrik De Croes (Dorp), Martinus Claes (Dorp), Jan Timmermans (wonende aen het Kerckhof), Lenaert Dewever woonende aen de Heystraete. Volledig-heidshalve vermelden wij nog Jean-Baptist Ceuppens, brandewijnstoker wonende aan het kerkhof.

Ternath: Jan Van De Gucht (de brouwerij aan den Dries) en Anthoen Leuckx. Brandewijnstokers waren Petrus Leuckx en Sebastiaen Seghers.

Door het invoeren van o.a. koffie en thee raakte het bier brouwen in verval en het duurde tot het midden van de negentiende eeuw voor er weer van enige opleving sprake was. Dit was vooral te danken aan de nieuwe technieken en een betere vakkennis. Er verschenen nu brouwerijen, die met het primitief „huishoudelijk" bereiden van bier, nog nauwelijks te vergelijken waren.

WAMBEEK EN OVERDORP

In Overdorp, in de Dronkenborrestraat 14 (op de 19de-eeuwse  kadasterkaart vermeld als de Dronkenberghstraat) stond in de 19de eeuw de hoeve en brouwerij van Petrus Vitalis Van der Mijnsbrugge. Zijn dochter trouwt met Egidius Huygens, die burgemeester van Wambeek wordt maar de brouwerij niet verder zet. Dat er vroeger een burgemeester op de hoeve gewoond heeft, wist Joseph Servranckx, die in de straat woont. niet  maar dat zou wel kunnen, zegt hij, want waarom liep er anders juist daar tot voor de hoeve een mooie kasseiweg (nu asfalt) terwijl de andere delen van de straat niet gekasseid waren? Volgens Servranckx was er in de boerderij vroeger een brouwerij met de naam "Ronkenborre". De originele plaatsnaam zou dan ook Ronkenborre (verwijzend naar het ronken van het opborrelende water van de borre of bron) zijn en niet Dronkenborre. (Zie Ontstaan Socialistische beweging.)

In 1860 hield Petrus-Josephus Vandermijnsbrugge een kleine brouwerij waarvan het gebouwtje zich bevond achteruit gelegen aan de Stenebrugstraat (1). De brouwerij was toen van een geringe betekenis, volgens H. Herpelinck.

Aan de Kamstraat werd bier gebrouwen door Jan Van Overstaeten. De activiteit ging na het overlijden van haar man op de weduwe Joanna Cortvriendt over. In 1785 werd als brouwer, Josephus Vander Straeten (Wambeek, 29 december 1740) genoemd. Omstreeks 1826 werd er niet meer gebrouwen.

Wij weten niet wanneer er voor het eerst aan de Langestraat bier gebrouwen werd. Ten minste in 1730 was de brouwerij in handen van de familie van der Elst . Op 21 maart 1759, na het overlijden van Jan Remigius, viel het „Pachthof met de huysinge, Schueringe, Stallinge, Brouwereye ende brouwgereck met de brouwketels met alle syne toebehoorten, appendentien ende dependentien" toe aan zijn weduwe Anna van der Elst

Op 30 juli 1795 verkocht Anna van der Elst, alsdan echtgenote van David Dominicus De Pauw, haar pachthof aan Joannes Franciscus De Troch en zijn echtgenote Theresia Cortvrindt (1). De brouwerij kwam daarna in het bezit van Josephus Petrus De Troch (° Wambeek, 5 september 1798) en zijn echtgenote Maria Anna Van Cutsem (2). Van de acht kinderen die Maria haar echtgenoot schonk viel bij verdeling (3) van 14 februari 1854 de brouwerij te beurt aan zijn dochter, juffrouw Petronella De Troch (°Wambeek, 22 november 1823). Wij citeren: ,,... zijnde een pachthof met de ketels en het brouwerij gerief, geslaen en gelegen te Wambeke nabij de Kerke, groot in oppervlakte 1 ha. 42 a. 84 ca." Op 21 oogst 1857 huwde Petronella te Wambeek met haar kozijn, Egidius Petrus De Troch (° Schepdaal, 12 februari 1828), een zoon van het hof te Sierenbeke. Zij lieten in 1868 de ruime brouwerswoning bouwen. Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, waarvan er drie in leven bleven.

Ludovicus (°Wambeek, 16 november 1861), nam in 1898 de brouwerij van vader over. Hij huwde te Gooik met Maria Josepha De Neve, aldaar geboren op 23 mei 1875 Hun zoon Ludovicus Albertus (Wambeek, 10 mei 1909), nam in 1936 de brouwerij over. Hij huwde met Maria Louisa Van De Moortele.

Door het huwelijk van Magdalena De Troch (°Wambeek, 7 februari 1906), met Raes Raymond (°Buizingen, 3 december 1907), verscheen het geslacht Raes op de brouwerij te Wambeek. Hun zoon Jos, die Myriam Vanderhasselt huwde, nam sinds 1974 de leiding van de brouwerij op zich. Onder de familie Raes-Vanderhasselt is de B.V.B.A. De Troch uitgegroeid tot de enige, nog ambachtelijke brouwerij, waar Wambeek trots op is. Zijn uitgelezen bieren lambiek, gueuze en kriek behoren tot de beste bereidingen, die de vergelijking met andere streekbieren goed kan doorstaan. De onafhankelijke lambiekbrouwerij heeft een omzet van 3500 hl./jaar.

Brouwerij Willems

In 1930 startte Lode Willems zijn eigenbrouwerij op in de Weverstraat.  Spoedig werd de geuze Willems tot in Brussel gesmaakt. Willems was niet alleen de politieke vijand maar ook een economische concurrent van zittend burgemeester en brouwer De Troch. 

Nadat Lode in 1933 schielijk was overleden, werd de brouwerij gedurende twee jaar uitgebaat door de weduwe Maria Servranckx, die hertrouwde met Baron von Lynden Oldenaller. Maar reeds in 1936 werd de brouwerij verkocht aan Louis De Troch.

Brouwerij Artevelde

We spraken met Ria De Troch uit de Stenebrugstraat (apotheek), kleindochter van (Pierre-)Joseph en dochter van Gustave De Troch, die brouwerij Artevelde tot 1973 uitbaatte,

In 1934 opende de familie De Troch- De Smet een brouwerij op de Assesteenweg waar nu de Carosserie Feniks van Johan Ronsmans in gevestigd is.

Voor WOII brouwde men hier de beste gueuze en faro (een zoeter blond bier) uit de streek. De brouwerij had de meest moderne installaties, goed water uit een gemetste put en men gebruikte de beste hop om het bier te brouwen. De bieren van Artevelde werden dan ook in de wijde omgeving gedronken, vertelde Judocus Van Vaerenbergh, een vroegere werknemer, aan de auteurs van de Geschiedenis van Wambeek (uitgave Davidsfonds Wambeek, consulteerbaar in de gemeentelijke openbare bibliotheek). Tot het grote cliënteel behoorden vooral de pachters uit Gooik en omgeving. Deze klanten lieten op bestelling een heel brouwsel jonge lambiek brouwen als drank voor pachter en werkvolk. De geuze-lambiek en de geuze•faro werden niet alleen naar Gooik gebracht, maar viel ook in de smaak van velen uit de streek van Liedekerke-Denderleeuw, volgens Judocus, die gedurende. 12 jaar werknemer in deze brouwerij was. Een andere werknemer was Gaston De Bolle (21).

"Met een brouwerskar, getrokken door een paard, werden de vaten ten huize geleverd. Op zo'n kar konden zes vaten van 250 Iiter geplaatst worden. Twee knechten droegen de vaten, gehangen aan een hefboom, moeiteloos in de kelders van de pachthoven, alwaar het bier verder kon rusten en rijpen. In die rusttoestand kon het jonge bier dag aan dag verbeteren, als niet te snel de tapkraan in het vat geslagen werd", vertelt Louisa De Troch, dochter van Jozef, in de Geschiedenis van Wambeek.

Eigenaar Jozef De Troch was gemeentesecretaris en een familielid van de Conservatief-katholieke burgemeester De Troch maar behoorde tot de partij der Vrije Mannen van Overdorp. Die hadden hun lokaal in café en zaal Artevelde in de Loddershoekstraat. Maar in de weide achter de brouwerij vonden ook veel Vlaamse Kermissen plaats, vertelden oude Wambekenaren aan huidig bewoner Johan Ronsmans.

Tijdens WOII roofden de Duitse bezetters de brouwerij leeg voor het koper en vestigden er een post van waaruit ze de spoorweg observeerden, hoorde Johan. Jozef De Troch overleed kort na de oorlog.

Ria De Troch: "Mijn grootvader Pierre Joseph De Troch, was de broer van Louis De Troch ,toen eigenaar van brouwerij De Troch in het dorp van Wambeek, maar had een totaal ander gedachtengoed dan deze laatste. Daarom heeft mijn grootvader dan zelf een brouwerij gesticht, samen met zijn vrouw, Maria De Smet, en zijn kinderen, Gustave, Joseph, Helene, Albert, Louisa (grootmoeder van voormalig burgemeester Luc Wachtelaer) Josephine en Celine (allemaal van opleiding onderwijzeres). Mijn vader, Gustave, heeft de brouwerij, getekend en gebouwd in 1933.

Dat de Duitsers er een observatiepost hadden, zoals Johan hoorde, kan ik geloven want ik heb lange tijd een zeer goede verrekijker gehad uit een kist die achtergebleven was na de oorlog, een kist vol met zeer zeer goede verrekijkers. Later was er in de brouwerij boven een Engels veldhospitaal. Als klein kind speelde ik boven waar hun slaapzaal was. Die was versierd door de soldaten met sneeuwwitje en de zeven dwergen… Mijn vader vertelde steeds dat daar veel soldaten gestorven waren en dat ze nu bij sneeuwwitje waren. Zo herinner ik mij het verhaal van het veldhospitaal. Ook mijn buur in de Kouterbroecken, Verellewegen, vertelde steeds dat er Engelsen neergeschoten waren in de Kouterbroecken en dat die naar de brouwerij gebracht werden…dat zijn verhalen van mensen die nu al dood zijn.

Tijdens de oorlog werden de koperen ketels van brouwerij Artevelde en onze paarden opgeëist door de bezetter maar de ketels van de brouwerij van de toenmalige burgemeester niet. Daardoor moest mijn vader na de oorlog met een nieuwe installatie en met een kleinere brouwerij heropstarten. Het was moeilijk om aan de nodige grondstoffen te geraken daar de tarwe diende voor brood voor de bevolking en niet voor bier. Een andere oplossing was tarwe kopen van de Amerikanen maar dan moest je coca-cola verkopen en limonade met cocabladeren in, dat wou mijn vader NIET verkopen en zo zag hij de omzet van zijn brouwerij met de dag verminderen. Mijn vader brouwde ook voor de brouwerij Ankerhof in Essene en brouwerij Monty van De Baerdemacker in Essene omdat zij geen vergunning meer hadden na de oorlog. De brouwerij De Troch brouwde toen voor ’Mort Subite’, de keersmacker, ‘daar Paul De Keersmaecker naar de politiek gegaan is nadat zijn vader op vroege leeftijd gestorven was.

Onder invloed van mijn moeder heeft vader dan het gebouw van brouwerij Artevelde in 1973 verkocht aan de heer Geirnaert, een ingenieur die zijn uitvinding (wankelmotor) niet heeft kunnen patenteren. Daarna is het gebouw verkocht aan Johan Ronsmans, die er zijn carrosserie Feniks in vestigde.

'Petite histoire', mijn moeder vroeg aan haar kinderen eender waar in de wereld te gaan wonen maar niet in Wambeek, wegens de verhitte politieke situatie. Maar in Wambeek was geen apotheek en ik trouwde met Roland, een industrie-apotheker die liever een eigen apotheek wou, en zo ben ik dan toch naar Wambeek teruggekomen. Ik ging bij Louis De Troch vragen een stuk grond te kopen, maar we kwamen niet tot een akkoord, omwille van de familievete. De nieuwe apotheek ‘poppe' bouwt nu een apotheek op de grond van Louis De Troch. Ironisch."

Afbeeldingen

1 en 2 Brouwerij Ronkenborre

3 en 4 Brouwerij Willems

5 en 6 Brouwerij Artevelde

De brouwerij aan de Kamstraat  

Vroeger werd eveneens bier gebrouwen in een brouwerij gelegen aan de Kamstraat (2). Jan Van Overstaeten was de eerst gekende brouwer aldaar. De activiteit ging na het overlijden van haar man op de weduwe Joanna Cortvriendt over. In 1785 werd als brouwer, Josephus Vander Straeten (Wambeek, 29 december 1740) genoemd. Omstreeks 1826 werd er niet meer gebrouwen (3).

Petrus-Josephus Vandermijnsbrugge 

hield in 1860 een kleine brouwerij waarvan het gebouwtje zich bevond achteruit gelegen aan de Stenebrugstraat. 

Brouwerij aan de Langestraat

De Brouwerij aan de Langestraat 1. De verste vermeldingen Wij weten niet wanneer er voor het eerst aan de Langestraat bier gebrouwen werd. Ten minste in 1730 was de brouwerij in handen van de familie van der Elst (2). Op 21 maart 1759, na het overlijden van Jan Remigius, viel het „Pachthof met de huysinge, Schueringe, Stallinge, Brouwereye ende brouwgereck met de brouwketels met alle syne toebehoorten, appendentien ende dependentien" toe aan zijn weduwe Anna van der Elst. (2) A.R., Schepengriffies van Brabant, nr. 3110. 

(1) Zie de bijdrage van Luc Sergooris en Armand Timmermans in Wambeek, Bijdragen tot de geschiedenis, Wambeek 1993, p. 308-309. (3) A.H., Akte verleden voor de schepenbank van het Graafschap Kruikenburg op 2 oktober 1759.

Brouwerij De Troch,. omstreeks 1924. Op de voorgrond bemerken wij Magdalena en Maria De Troch], beiden dochters van het gezin De Troch-De Neve. (Carte Postale PhoB).

De brouwerij De Troch 

Op 30 juli 1795 verkocht Anna van der Elst, alsdan echtgenote van David Dominicus De Pauw, haar pachthof aan Joannes Franciscus De Troch en zijn echtgenote Theresia Cortvrindt (1). De brouwerij kwam daarna in het bezit van Josephus Petrus De Troch (° Wambeek, 5 september 1798) en zijn echtgenote Maria Anna Van Cutsem (2). Van de acht kinderen die Maria haar echtgenoot schonk viel bij verdeling (3) van 14 februari 1854 de brouwerij te beurt aan zijn dochter, juffrouw Petronella De Troch (°Wambeek, 22 november 1823). Wij citeren: ,,... zijnde een pachthof met de ketels en hel brouwerij gerief, geslaen en gelegen te Wambeke nabij de Kerke, groot in oppervlakte 1 ha. 42 a. 84 ca." Op 21 oogst 1857 huwde Petronella te Wambeek met haar kozijn, Egidius Petrus De Troch (° Schepdaal, 12 februari 1828), een zoon van het hof te Sierenbeke. Zij lieten in 1868 de ruime brouwerswoning bouwen. Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, waarvan er drie in leven bleven.

(1) A.R., Schepengriffies van Brabant, nr. 3127. (2) liter J. F. Verhaegen, Koninklijke notaris residerende te St.-Kwintens Lennik, akte van 26 februari 1830. (3) A.R., Notariaat van Brabant. Meester Jean-Baptiste Velge, notaris verblijvende te St.-Mar-tens Lennik. Akte van verdeling van 14 februari 1854, Repr. nr. 14

 Ludovicus (°Wambeek, 16 november 1861), nam in 1898 de brouwerij van vader over. Hij huwde te Gooik met Maria Josepha De Neve, aldaar geboren op 23 mei 1875 Hun zoon Ludovicus Albertus (Wambeek, 10 mei 1909), nam in 1936 de brouwerij over. Hij huwde met Maria Louisa Van De Moortele.

FOTO Brouwerij De Troch, P.V.B.A.: Artisanale bereiding van de Lambiekbieren. De prent uit 1994 toont de filterkuip waarin het mout, de tarwe en het water worden gemengd. Links van de filterkuip zien we Dirk Van Obbergen met de roerstok. (Archief: Brouwerij De Troch, Wambeek)