Kantonmunicipaliteiten in de Franse periode 1795
Kantonmunicipaliteiten, fusies en oprichting van gemeenten in de Franse en Hollandse tijd in Brabant
In 1977 werden er in Vlaams-Brabant in het arrondissement Halle-Vilvoorde 65 gemeenten opgeheven en bleven er 35 over...De fusieoperatie van 1977 was evenwel niet de eerste ingreep in de gebieds- structuur van de Belgische gemeenten. In het Ancien régime sprak men van steden, vrijheden en ‘prochies’, niet van gemeenten. Sommige ‘prochies’ hadden een zelfstandig statuut zoals bvb. Opwijk en bezaten een eigen meier, schepenbank, griffier e.a. gemeenteambtenaren. Andere daarentegen vormden een onderdeel van een grotere entiteit. Mazenzele bvb. behoorde bij het Land van Asse en had geen eigen meier, noch schepenbank. Die ‘prochie’ was vertegenwoordigd door één schepen in de schepenbank van Asse. Ook andere ‘prochies’ in het hertogdom Brabant waren ondergeschikt aan een stad of “moeder-prochie”. Dat daaronder ook ‘prochies’ voorkwamen met een klein aantal inwoners en met een kleine oppervlakte verwondert niet.
De fusies onder de Directoire (1795-1799)
Op 26 juni 1794 versloegen de Republikeinse legers in Fleurus voor de tweede maal de Oostenrijkse troepen. Reeds 21 fructidor jaar II 7 september 1794) daarop beslisten de ‘représentants du peuple en mission auprès des armées du Nord et de Sambre-et-Meuse’ om het veroverde grondgebied in te delen in zes arrondissementen: Brabant, Flandre, West-Flandre, Tournai en Tournaisis, Namur en Hainaut6. Een volgend besluit dd. 28 brumaire jaar III 16 november 1794) voegde daar nog de arrondissementen Luxemburg en Luik aan toe. Op 14 fructidor jaar III 31 augustus 1795) - dus nog voor de inlijving op 9 vendémiaire jaar IV 1 oktober 1795) bij de Franse republiek - werd deze indeling door het Comité du Salut Public vervangen door de gekende negen departementen waaronder het Dijledepartement7. De nieuwe gebiedsindeling was het werk van Charles Lambert Doutrepont (1746-1809)8 die zich hiervoor gebaseerd had op o.a. de Carte mar- chande van Ferraris, en bevatte veel fouten waardoor grensgemeenten die in het Ancien régime tot Brabant hadden behoord naar een ander departement werden overgeheveld en omgekeerd: Zo werd bvb. Opwijk naar Brabant overgeheveld en de gemeenten Baardegem, Meldert, Buggenhout en Meerbeke (bij Ninove) naar het Scheldedepartement. �
De daarop volgende grondwetswijzing van 5 fructidor jaar III 22 augustus 1795)10 bepaalde dat gemeenten met minder dan 5000 inwoners werden samengevoegd tot kantonmunicipaliteiten11. De gebiedsindeling die het Comité du Salut Public op 14 fructidor jaar III (=31 augustus 1795) goedkeurde en op 14 vendémiaire jaar IV 6 oktober 1795) uitvaardigde, bevatte tal van fouten en gebreken12. Vanaf november 1795 zullen de gevolmachtigde commissarissen Pérès13, Portiez14 en Bouteville15 dan ook tientallen besluiten uitvaardigen die de oorspronkelijke gebiedsindeling moest corrigeren16. De definitieve afbakening van de kantons in het Dijledepartement had plaats bij besluit van 27 frimaire jaar IV 18 december 1795)17.
...
Eerste arrondissement Brussel hoofdstedelijk Gewest Brussel + arrondissement Halle-Vilvoorde):�Anderlecht: Anderlecht, Bever20, Dilbeek, Groot-Bijgaarden, Itter- beek, Jette, Laken, Molenbeek, Sint-Agatha-Berchem, Sint-Martens- Bodegem, Vlezenbeek en Wambeek.
Asse: Asse, Bekkerzeel, Essene, Hekelgem, Sint-Katherina-Lombeek, Sint-Ulriks-Kapelle, Teralfene, Ternat en Zellik.�Brussel: Brussel.�Grimbergen: Beigem, Bever21, Borcht, Grimbergen, Hamme, Meise, Oppem, Ossel, Relegem, Strombeek, Wemmel en Wolvertem.
...
De kantonmunicipaliteiten bleven in gebruik tijdens het regime van de Directoire (1795-1799). Kort na de invoering van het Consulaat (18 brumaire jaar VIII = 9 november 1799),werden ze afgeschaft. In uitvoering van de grondwet van 3 brumaire jaar VIII 24 november 1799) kreeg iedere gemeente die in de kantonmunicipaliteit een vertegenwoordiger had gehad, nu het statuut van autonome gemeente. Door de wet van 28 pluviôse jaar VIII 17 februari 1800) werden in het Dijledepartement 3 arrondissementen opgericht: Brussel, Leuven en Nijvel, waaronder respectievelijk 129, 143 en 115 of samen 387 gemeenten ressorteerden46.
...
Fusies en grenscorrecties in de Hollandse periode (1814-1830)
15 november 1826: oprichting van de gemeente Schepdaal (1150 inw.) door afscheiding van Sint-Martens-Lennik (behield 1026 inw.) met ingang op 1 juli 1827159. �-------
Bij de kaart :Het Dijledepartement werd opgericht op 14 fructidor jaar III 31 augus- tus 1795) en definitief afgebakend op 27 frimaire jaar IV 18 december 1795. Naast de steden Brussel, Diest, Leuven, Nijvel en Tienen die elk meer dan 5000 inwoners telden en waarmee geen andere gemeenten waren gefusioneerd, telde het departement nog 33 kantonmunicipaliteiten die elk waren samengesteld uit meerdere dorpen.