อาจารย์คิดต่อไปอีกว่า ถ้าเราฆ่ามัน ใคร ๆ ก็จะคิดว่าอาจารย์ทิศาปาโมกข์ ลงโทษมาณพผู้มาเรียน ศิลปยังสํานักของตนแล้วปลงชีวิตเสีย ดังนี้ ก็จักไม่มีใครมาเล่าเรียนศิลปกับเราอีก ถ้าเป็นอย่างนั้นเราก็จะ เสื่อมลาภ ดังนั้นจึงได้ออกอุบายยืมมือคนอื่นม่า โดยให้มาณพนั้นฆ่าคนให้ได้พันคน ด้วยคาดว่าเมื่ออหิงสกกุมาร ปฏิบัติตามคําสั่งของตน เที่ยวได้ฆ่าคนไป ก็จะต้องมีใครคนใดคนหนึ่งต่อสู้และฆ่ามาณพนั้นจนได้ แล้ว อาจารย์จึงบอกมาณพนั้นว่า ยังมีคําสําหรับศิลปวิชาขั้นสุดท้ายอยู่เจ้าจะต้องฆ่าคนให้ได้พันคน เพื่อประกอบ พิธีบูชาครู (ครูทักษิณา) มิฉะนั้นวิชานั้นก็จะไม่มีผล

ครั้งแรกอหิงสกกุมารปฏิเสธ โดยอ้างว่าท่านเกิดในตระกูลที่ไม่เบียดเบียนใคร แต่อาจารย์บอกว่า ศิลปศาสตร์ที่เรียนไปแล้วถ้ามิได้บูชาครูก็จะไม่อํานวยผลที่ต้องการ ด้วยนิสัยรักวิชา อหิงสกกุมารจึงยอม ปฏิบัติตาม โดยออกไปสู่ป่าชาลิวันในแคว้นโกศล อาศัยอยู่ที่หุบเขาแห่งหนึ่งคอยดักฆ่าคนเดินทาง ออกเที่ยวปล้น หมู่บ้านและตําบลต่าง ๆ เป็นโกลาหล ได้ฆ่าคนล้มตายเป็นจํานวนมาก

แรกๆ อหิงสกมาณพก็ไม่ได้ตัดนิ้วคนที่ตนฆ่าเก็บเอาไว้ แต่เมื่อฆ่าคนมากเข้าๆ ก็จําไม่ได้ว่าฆ่าไป แล้วกี่คน เพื่อเป็นเครื่องนับจํานวนคนที่ตนฆ่า อหิงสกมาณพก็ตัดเอานิ้วมือคนที่ตายคนละหนึ่งนิ้ว มาเก็บไว้ แต่เก็บ ๆ ไปก็มีนิ้วที่เสียหายไปบ้างไม่ครบจํานวน จึงเปลี่ยนมาทําเป็นพวงมาลัยคล้องคอไว้ ฉะนั้นคนจึง เรียกชื่อท่านว่า องคุลิมาล

เช้าตรู่วันนั้นพระบรมศาสดาทรงตรวจดูสัตว์โลกทรงเห็นว่าองคุลิมาลเป็นผู้มีอุปนิสัยพอที่จะโปรด ให้บรรลุมรรคผลได้ และทรงพระดําริเห็นว่า ถ้าพระองค์มิได้เสด็จไปโปรด องคุลิมาลก็จะกระทํามาตุฆาต ฆ่ามารดาของตนเสีย จะเป็นผู้กระทําอนันตริยกรรม ไม่สามารถบรรลุธรรมใด ๆ ได้ในชาตินี้ แม้จะได้ฟังธรรม โดยตรงจากพระพุทธองค์ พระองค์จึงเสด็จจาริกมุ่งตรงไปยังป่าชาลิวันเป็นระยะทาง 30 โยชน์ เพื่อสกัดองคุลิมาลไว้ มิให้ทันได้ฆ่ามารดา

ธรรมดาการเสด็จจาริกของพระพุทธเจ้ามี 2 อย่างคือเสด็จจาริกอย่างรีบด่วนและเสด็จจาริกอย่างไม่รีบด่วน การที่พระองค์ทรงทอดพระเนตรเห็นบุคคลที่ควร ให้ตรัสรู้ได้แม้ในที่ไกล ก็จะเสด็จไปโดยเร็วเพื่อประโยชน์ แก่การตรัสรู้ของเขา ชื่อว่าเสด็จจาริกอย่างรีบด่วน เช่นในการเสด็จไปเพื่อประโยชน์แก่พระองคุลิมาลในครั้งนี้

โจรองคุลิมาลได้เห็นพระพุทธเจ้าเสด็จมาแต่ไกล ก็คิดว่าน่าประหลาดจริงหนอ เมื่อก่อนแม้พวกบุรุษ มากันสิบคนก็ดี ยี่สิบคนก็ดี สามสิบคนก็ดี สี่สิบคนก็ดี ก็ยังต้องรวมเป็นกลุ่มเดียวกันเดินทางแต่ถึงอย่างนั้น บุรุษพวกนั้นยังต้องตายเพราะมือเรา นี่มีเพียงสมณะนี้ผู้เดียว ไม่มีเพื่อนมาด้วย ชะรอยสมณะนี้คงจะมีดีอะไร สักอย่างแล้วจะมาลองดีกับเราถ้ากระไรเราพึงปลิดชีวิตสมณะนี้เถิดครั้งนั้น องคุลิมาลถือดาบและโล่ผูกสอดแล่งธนู ติดตามพระผู้มีพระภาคไปทางพระปฤษฎางค์ ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคทรงบันดาลอิทธิฤทธิ์ ในลักษณะที่ องคุลิมาลจะวิ่งจนสุดกําลัง ก็ไม่อาจทันพระผู้มีพระภาค ผู้เสด็จไปตามปกติได้ จึงหยุดยืนกล่าวกับพระผู้มี พระภาคว่า จงหยุดก่อนสมณะ จงหยุดก่อนสมณะ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า เราหยุดแล้ว องคุลิมาลท่านเล่า จงหยุดเถิด

พระพุทธองค์ทรงตรัสว่าดูกรมหาราชถ้ามหาบพิตรทอดพระเนตรเห็นองคุลิมาล เป็นผู้ปลงผมและ หนวด นุ่งห่มผ้ากาสายะ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เว้นจากการฆ่าสัตว์ เว้นจากการลักทรัพย์ เว้นจาก การพูดเท็จ ฉันภัตตาหารหนเดียว ประพฤติพรหมจรรย์ พระองค์จะทรงกระทําอย่างไรกันเขา

พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงตรัสว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ หม่อมฉันจะพึงทําความเคารพ จะจัดถวาย จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ และคิลานปัจจัยเภสัชบริขาร หรือก็จะจัดการรักษาป้องกันคุ้มครองอย่างเป็นธรรม ขณะนั้น ท่านพระองคุลิมาล นั่งอยู่ไม่ไกลพระผู้มีพระภาค พระผู้มีพระภาคทรงยกพระหัตถ์เบื้องขวาขึ้น ตรัสบอกพระเจ้าปเสนทิโกศลว่า ดูกรมหาราช นั้น องคุลิมาล

พระเจ้าปเสนทิโกศล ทรงเห็นองคุลิมาลก็ทรงมีความกลัว ทรงหวาดหวั่น พระผู้มีพระภาคทรงทราบว่า พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงกลัว จึงได้ตรัสกับพระเจ้าปเสนทิโกศลว่า อย่าทรงกลัวเลย บัดนี้ องคุลิมาลไม่เป็นภัย กับผู้ใดแล้ว ครั้งนั้น พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงระงับความกลัวได้แล้ว จึงเสด็จเข้าไปหาท่านองคุลิมาลถึงที่ที่ ท่านนั่งอยู่ แล้วทรงดําริว่าการที่จะถือเอาชื่อที่เกิดขึ้นเพราะกรรมอันชั่วช้า คือชื่อ "องคุลิมาล" นั้นนํามาเรียก พระภิกษุ เป็นการไม่สมควร เราจักเรียกท่านด้วยชื่อแห่งโคตรของบิดามารดา ดังนี้ จึงถามว่า บิดาของพระผู้เป็นเจ้า มีโคตรอย่างไร มารดาของพระผู้เป็นเจ้ามีโคตรอย่างไร

ท่านพระองคุลิมาลถวายพระพรว่า ดูกรมหาบพิตร บิดาชื่อ คัคคะ มารดาชื่อ มันตานี

พระเจ้าปเสนทิโกศลทรงสรรเสริญพระพุทธคุณที่ทรงสามารถปราบโจรร้ายได้โดยไม่ต้องใช้อาญาและ ศัสตราอาวุธใด ๆ ลําดับนั้นแล้วทรงลุกจากที่ประทับถวายบังคมพระผู้มีพระภาคแล้วเสด็จกลับไป

ตั้งแต่พระอังคุลิมาลเถระ ได้กระทําความดีแก่หญิงมีครรภ์ด้วยทําความสัตย์แล้วตั้งแต่นั้นมาก็ได้อาหารสะดวกขึ้น ได้ปฏิบัติธรรมโดยการเจริญวิเวกอยู่แต่ผู้เดียว ต่อมาไม่นานท่านก็ได้บรรลุพระอรหัต เป็น พระอรหันต์มีชื่อปรากฏนับเข้าในพระอสีติมหาเถระ 80 องค์ ในครั้งนั้น ภิกษุทั้งหลายสนทนากันในโรง ธรรมว่า ช่างน่าอัศจรรย์จริง ๆ หนอ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทรมานพระองคุลิมาล ผู้เป็นมหาโจรมีฝ่ามืออัน ชุ่มด้วยเลือดร้ายกาจเห็นปานนั้น โดยไม่ต้องใช้ทัณฑะหรือศัสตรา ทําให้หมดพยศได้ ทรงกระทํากิจที่ทําได้โดย ยาก ธรรมดาว่า พระพุทธเจ้าทั้งหลาย ย่อมเป็นผู้กระทํากิจที่ทําได้ยากอย่างน่าอัศจรรย์

พระศาสดาประทับอยู่ในพระคันธกุฎี ได้ทรงสดับถ้อยคําของภิกษุเหล่านั้นด้วยทิพโสตก็ทรงพระดําริว่า พระธรรมเทศนาที่เราจักแสดงวันนี้จะมีคุณูปการอย่างใหญ่หลวง จึงเสด็จออกจากพระคันธกุฎี เสด็จไปยัง ธรรมสภา ประทับนั่งบนอาสนะที่พวกภิกษุจัดไว้ถวายแล้วตรัสถามว่า ดูก่อน ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกท่าน สนทนากันด้วยเรื่องอะไร เมื่อภิกษุเหล่านั้นกราบทูลให้ทรงทราบแล้วจึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราผู้ได้ทรมาน พระองคุลิมาลได้ในบัดนี้ไม่น่าอัศจรรย์เลยแม้เมื่อครั้งในอดีตเราก็ทรมานพระองคุลิมาลนี้ ได้ตรัสดังนี้แล้วทรงนิ่งอยู่