5. ขุ = ขุททกนิกาย แปลว่า หมวดเล็กน้อย รวบรวมข้อธรรมที่ไม่จัดเข้าใน 4 หมวดข้างต้นมารวมไว้ ในหมวดนี้ทั้งหมด เมื่อจะแบ่งโดยหัวข้อใหญ่ก็มี 15 เรื่อง คือ

5.1 ขุททกปาฐะ แปลว่า บทสวดเล็ก ๆ น้อย ๆ โดยมากเป็นบทสวดสั้น ๆ เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา

5.2 ธรรมบท แปลว่า บทแห่งธรรม คือธรรมภาษิตสั้น ๆ ประมาณ 300 หัวข้อ (ส่วนเรื่องพิสดารมี ท้องเรื่องประกอบปรากฏในอรรถกถา)

5.3 อุทาน แปลว่า คําที่เปล่งออกมา หมายถึงคําอุทานที่เป็นธรรมภาศิต มีท้องเรื่องประกอบเป็นเหตุปรารภในการเปล่งอุทานของพระพุทธเจ้า

5.4 อิติวุตตกะ แปลว่า “ข้อความที่ท่านกล่าวไว้อย่างนี้” เป็นการอ้างอิงว่าพระพุทธเจ้าได้ตรัส ข้อความไว้อย่างนี้ ไม่มีเรื่องประกอบ มีแต่ที่ขึ้นต้นว่า ข้าพเจ้าได้ยินมาว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นพระอรหันต์ ตรัสไว้อย่างนี้

5.5 สุตตนิบาต แปลว่า รวมพระสูตร คือรวบรวมพระสูตรเบ็ดเตล็ดต่าง ๆ ไว้ด้วยกัน มีชื่อสูตรบอกกํากับไว้

5.6 วิมานวัตถุ แปลว่า เรื่องของผู้ได้วิมาน แสดงเหตุดีที่ให้ได้ผลดีตามคําบอกเล่าของผู้ได้ผลดีนั้น ๆ

5.7 เปตวัตถุ แปลว่า เรื่องของเปรตหรือผู้ล่วงลับไปที่ทํากรรมชั่วไว้

5.8 เถรคาถา ภาษิตต่าง ๆ ของพระเถระผู้เป็นอรหันตสาวก

5.9 เถรีคาถา ภาษิตต่าง ๆ ของพระเถรีผู้เป็นอรหันตสาวิกา

5.10 ชาดก แสดงภาษิตต่าง ๆ เกี่ยวโยงกับคําสอนประเภทเล่านิทาน (ท้องเรื่องพิสดารมีในอรรถกถา เช่นเดียวกับธรรมบท)

5.11 นิทเทส แบ่งออกเป็นมหานิทเทสกับจูฬนิทเทส คือมหานิทเทสเป็นคําอธิบายพระพุทธภาษิตในสุตตนิบาต (หมายเลข 5) รวม 16 สูตร ส่วนจูฬนิทเทส เป็นคําอธิบายพระพุทธภาษิตในสุตตนิบาต (หมายเลข 5) ว่าด้วยปัญหาของมาณพ 16 คน กับ ขุคควิสาณสูตร กล่าวกันว่าเป็นภาษิตของพระสารีบุตรเถรเจ้า

5.12 ปฏิสัมภิทามัคค์ แปลว่า ทางแห่งปัญญาอันแตกฉาน เป็นคําอธิบายหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ซึ่งกล่าวกันว่าพระสารีบุตรเถระเจ้าได้กล่าวไว้

5.13 อปทาน แปลว่า คําอ้างอิง เป็นประวัติส่วนตัวที่แต่ละท่านเล่าไว้ ซึ่งอาจแบ่งได้ คือเป็นอดีต ประวัติของพระพุทธเจ้าของพระเถระอรหันตสาวก ของพระเถรีอรหันตสาวิกา ส่วนที่เป็นประวัติการทําความดีของพระปัจเจกพุทธเจ้านั้น มีคําอธิบายว่า เป็นพุทธภาษิตตรัสเล่าให้พระอานนท์ฟัง

5.14 พุทธวังส แปลว่าวงศ์ของพระพุทธเจ้า หลักการใหญ่เป็นการแสดงประวัติของพระพุทธเจ้า ในอดีต 24 องค์ รวมทั้งของพระโคตมพุทธเจ้าด้วยจึงเป็น 25 องค์ นอกจากนั้นมีเรื่องเบ็ดเตล็ดแทรกเล็กน้อย

5.15 จริยาปิฎก แปลว่า คัมภีร์แสดงจริยา คือการบําเพ็ญบารมีต่าง ๆ ของพระพุทธเจ้า ซึ่งแบ่งหลักใหญ่ออกเป็นทาน (การให้) ศีล (การรักษากายวาจาให้เรียบร้อย) และเนกขัมมะ (การออกบวช)

ข้อสังเกตท้ายสุตตันตปิฎก

พระสุตตันตปิฎกซึ่งแบ่งออกเป็น 5 นิกายดังกล่าวมาแล้ว คือ ทีมนิกายจนถึงขุททกนิกายนั้น บางครั้ง พระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า 5 นิกายนี้จะเรียกว่าประมวลได้ครบทั้งสามปิฎกก็ได้ คือถือว่านอกจากพระพุทธวจนะ ที่อยู่ใน 4 นิกายข้างต้นแล้ว พระพุทธวจนะที่เหลือจัดเข้าในขุททกนิกาย คือหมวดเบ็ดเตล็ดทั้งหมด คือทั้ง วินัยปิฎกและอภิธรรมปิฎก จัดเข้าในขุททกนิกายทั้งสิ้น คําว่า นิกายนี้ ในที่บางแห่งใช้คําว่า อาคม แทน พระไตรปิฎกฝ่ายเถรวาทที่ปรากฏแปลในฉบับจีน ชาวจีนใช้คําว่า อาคม หมายรวมแทนพระไตรปิฎกของ ฝ่ายเถรวาท

การจัดชั้นของบาลีอรรถกถา ก็เนื่องด้วยกาลเวลานั้นเอง พระไตรปิฎกเป็นของมีมาก่อน ก็จัดเป็นหลักฐานชั้น 1 คําอธิบายพระไตรปิฎกแต่งขึ้นประมาณ 956 ปี ภายหลังพุทธปรินิพพาน จึงจัดเป็นชั้น 2 ส่วน ฎีกานั้นแต่งขึ้นเมื่อประมาณ พ.ศ. 1587 จึงนับเป็นหลักฐานชั้น 3 อนึ่ง คัมภีร์อนฎีกานั้นแต่งขึ้นภายหลัง ฎีกาในยุคต่อ ๆ มา เป็นคําอธิบายฎีกาอีกต่อหนึ่ง จึงนับเป็นหลักฐานชั้น 4

อย่างไรก็ตาม แม้พระไตรปิฎกจะเป็นหลักฐานชั้น 1 เมื่อพิจารณาตามหลักพระพุทธภาษิตในกาลามสูตร ท่านก็ไม่ให้ติดจนเกินไป ดังคําว่า มาปิฎกสมฺปทาเนน อย่าถือโดยอ้างตํารา เพราะอาจมีผิดพลาดตกหล่นหรือ บางตอนอาจเพิ่มเติมขึ้น แสดงว่าพระพุทธศาสนาสอนให้ใช้ปัญญาพิจารณาเหตุผล สอบสวนดูให้ประจักษ์ แก่ใจตนเอง เป็นการสอนอย่างมีน้ำใจกว้างขวาง และให้เสรีภาพแก่ผู้นับถือพระพุทธศาสนาอย่างเต็มที่ นอกจากนั้นยังเป็นการยืนยันให้นําไปประพฤติปฏิบัติ เพื่อได้ประจักษ์ผลนั้น ๆ ด้วยตนเองแม้จะมีพระพุทธภาษิต เตือนไว้มิให้ติดตําราจนเกินไป แต่ก็จําเป็นต้องรักษาตําราไว้ เพื่อเป็นแนวทางแห่งการศึกษา เพราะถ้าไม่มีตําราเลยจะยิ่งซ้ำร้าย เพราะจะไม่มีแนวทางให้รู้จักพระพุทธศาสนาเลย ฉะนั้น การศึกษาให้รู้และเข้าใจในพระไตรปิฎก จึงเป็นลําดับแรก เรียกว่า ปริยัติ การลงมือกระทําตามโดยควรแก่จริตอัธยาศัย เรียกว่า ปฏิบัติ การได้รับผลแห่งการปฏิบัตินั้น ๆ เรียกว่า ปฏิเวธ