ปฐมสังคายนา

การทําสังคายนาครั้งแรก เกิดขึ้นภายหลังจากที่พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธ์ปรินิพพาน 3 เดือนที่ถ้ำสัตตบรรณคูหาข้างเวภารบรรพต ใกล้กรุงราชคฤห์ ประเทศอินเดีย ในพระราชูปถัมภ์ของพระเจ้าอชาตศัตรู โดยมีพระมหากัสสปเถระทําหน้าที่เป็นประธาน และเป็นผู้คอยซักถาม มีพระอุบาลีเป็นผู้นําในการวิสัชนา ข้อวินัย และมีพระอานนท์เป็นผู้นําในการวิสัชนาข้อธรรม การทําสังคายนาครั้งนี้มีพระอรหันต์มาประชุมร่วมกันทั้งหมด 500 รูป ดําเนินอยู่เป็นเวลา 7 เดือน จึงเสร็จสิ้น

มูลเหตุในการทําสังคายนาครั้งนี้ เกิดขึ้นเมื่อพระมหากัสสปเถระทราบข่าวการปรินิพพานของพระพุทธเจ้า หลังจากพระองค์ปรินิพพานแล้วได้ 7 วัน บรรดาลูกศิษย์พระมหากัสสปเถระ เมื่อได้ทราบข่าว ต่างพากันร้องไห้คร่ำครวญ แต่มีภิกษุอยู่รูปหนึ่งชื่อสุภัททะ ซึ่งเป็นภิกษุแก่ กล่าวว่า ท่านทั้งหลายจะร้องไห้กันไปทําไม เมื่อสมัยที่พระพุทธเจ้ายังอยู่ พระองค์ทรงเข้มงวดกวดขัน คอยชี้ว่านี่ถูก นี่ผิด นี่ควร นี่ไม่ควร ทําให้พวกเราลําบาก บัดนี้พระองค์ปรินิพพานไปแล้ว พวกเราจะได้ทําอะไรตามใจชอบเสียที เมื่อพระมหากัสสปเถระ ได้ฟังดังนี้ก็รู้สึกสลดใจ ดําริว่าแม้พระพุทธเจ้าปรินิพพานไปใหม่ ๆ ยังปรากฏผู้มีใจวิปริตจากธรรมวินัยถึงเพียงนี้ ถ้าปล่อยไว้นานเข้า คําสอนทางพระพุทธศาสนาอาจถูกบิดเบือนไปได้ จึงริเริ่มวางแผนการทําสังคายนา

การสังคายนาครั้งที่สาม

การทําสังคายนาครั้งที่สามเกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ.235 ที่อโศการาม กรุงปาฏลีบุตร ประเทศอินเดีย โดยมี พระโมคคลีบุตร ติสสเถระ เป็นประธาน การทําสังคายนาครั้งนี้มีพระสงฆ์มาประชุมร่วมกัน 1,000 รูป ดําเนินการอยู่เป็นเวลา 9 เดือน จึงเสร็จสิ้น

ข้อปรารภในการทําสังคายนาครั้งนี้เกิดขึ้นเมื่อมีพวกเดียรถีย์ หรือนักบวชศาสนาอื่นมาปลอมบวช แล้วแสดงลัทธิศาสนาและความเห็นของตนว่าเป็นพระพุทธศาสนา พระโมคคลีบุตร ติสสเถระ จึงได้ขอความอุปถัมภ์จากพระเจ้าอโศกมหาราช สังคายนาพระธรรมวินัยเพื่อกําจัดความเห็นของพวกเดียรถีย์ออกไป

ในการทําสังคายนาครั้งนี้ พระโมคคลีบุตร ติสสเถระ ได้แต่งคัมภีร์กถาวัตถุ ซึ่งเป็นคัมภีร์หนึ่งใน พระอภิธรรมไว้ด้วย และเมื่อทําสังคายนาเสร็จแล้ว ก็มีการส่งคณะทูตไปประกาศพระพุทธศาสนาใน ประเทศต่าง ๆ ในที่นี้มีพระมหินทเถระผู้เป็นโอรสของพระเจ้าอโศกมหาราช ที่นําพระพุทธศานาไปประดิษฐานในลังกา รวมทั้งพระโสณะเถระและพระอุตตระเถระ ที่นําพระพุทธศาสนามาเผยแผ่ยังดินแดนสุวรรณภูมิด้วย

การสังคายนาครั้งที่ห้า

การทําสังคายนาครั้งนี้เกิดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 460 ที่อาโลกเลณสถาน มดเลชนบท ประเทศศรีลังกา โดยมีพระรักขิตมหาเถระเป็นประธาน การทําสังคายนาครั้งนี้เพื่อต้องการจารึกพระพุทธวจนะเป็นลายลักษณ์อักษร หลังจากที่มีการพัฒนาด้านภาษาเขียน จากตัวอักษร อนักษระ (ภาษารูปภาพ) มาเป็นอักษระ (ภาษาเขียนเลียนแบบเสียงพูด) ซึ่งภาษาอนักษระ พระอรหันต์ในอดีตเห็นถึงความไม่เหมาะสมในการบันทึกไว้เพราะจะ ทําให้พระพุทธวจนะคลาดเคลื่อนเสื่อมสูญได้ ถึงจัดหมวดหมู่แบ่งกันรับผิดชอบท่องจํา เมื่อภายหลังมีภาษา เขียนแบบอักษระจึงเห็นควรให้จารึกเป็นลายลักษณ์อักษร