Ημερομηνία δημοσίευσης: May 19, 2011 9:24:0 PM
Ἐν Δαφνίῳ, 6/19- 4 - 2011
Πρὸς
Ὁσιώτατον ................... Μοναχόν
Ὁσιώτατε πάτερ,
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!
Ἔπειτα ἀπό τὴν ἀπό 10-1-2011 ἐπιστολήν σου, (...) Μὲ ἐρωτᾶς λοιπὸν τὶ ἐννοῶ ὅταν λέγω ὅτι «ἡ Θεία φύσις δὲν ἀποτελεῖ τὴν Ὑπόσταση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ μας».
Μπορεῖ νὰ εἰπωθεῖ τὸ: «Ἡ θεία Φύσις ἀπετέλεσε τὴν Ὑπόστασιν τοῦ Σωτῆρος;»
Ἡ ἔκφραση: «Ἡ θεία Φύσις ἀπετέλεσε τὴν Ὑπόστασιν τοῦ Σωτῆρος», ἢ ἐπὶ τὸ ἀκριβέστερον: «...τῆς θείας φύσεως τῆς ἀποτελούσης τὴν προσωπικήν ὑπόστασιν τοῦ Σωτῆρος...» εἶναι στὴν Δογματική τοῦ Χρήστου Ἀνδρούτσου (σελ. 187). Πολλοί θεωροῦν τὴν Δογματική αὐτή ὡς ἄριστη. Προσωπικῶς δὲν ἔχω μεγάλη ἐκτίμηση στὶς διάφορες «Δογματικές» τῶν συγχρόνων Θεολόγων καὶ προτιμῶ τὰ ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ἡ Δογματική τοῦ Χρήστου Ἀνδρούτσου εἶχε κατηγορηθεῖ ὡς περιέχουσα πολλά σφάλματα ἤδη ἀπό τότε ποὺ κυκλοφόρησε, καί μάλιστα ἔχουν γραφεῖ δύο σχετικά συγγράμματα. Τρία ἀπό αὐτά ἐπεσήμανα σέ ἄρθρο μου στήν Φωνή τῆς Ὀρθοδοξίας τόν Νοέμβριο-Δεκέμβριο τοῦ 1999 τό ὁποῖο καί ἐπισυνάπτω. Ἡ ἀφορμή ἦταν ἡ χρήση ἀποσπασμάτων ἀπό συγγράμματα τοῦ Ἀνδρούτσου ἐναντίον τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, ὡσἄν νά ἦταν ὁ Ἀνδροῦτσος κάποιος μεγάλος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας!
Τοῦτο ἰδῶν, ὁ ἐκ Καλύμνου καραδοκῶν νά ἀνακαλύψῃ κάτι γιὰ νὰ κατηγορήσῃ, πρώην Ἐπίσκοπος Δωδεκανήσου κ. Καλλίνικος Καραφυλλάκης, ἐξεράγη βραδυφλεγῶς τὸ 2006 καί ἄρχισε νὰ δημοσιεύει ἐναντίον μου ἄρρητα ρήματα θεωρῶντας τὴν προηγούμενη ρήση τοῦ Ἀνδρούτσου ὡς Ὀρθόδοξη καὶ κατὰ συνέπειαν ἐμέ ὡς αἱρετικό.
Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι δέν βρῆκε κανέναν ἄλλο ὑποστηρικτή σέ αὐτή του τήν ἐνέργεια καί –παρά τούς πολλούς καί ποικίλους πολεμίους- κανεὶς δὲν διανοήθηκε νά συμφωνήσει μαζί του καί νά θεωρήσει αὐτήν τήν συγκεριμένη φράση του Ἀνδρούτσου ὡς ὀρθόδοξη. Ἐφόσον ὅμως μὲ κατηγόρησε ὡς αἱρετικό εἶχα ὑποχρέωση νά ἀπαντήσω καί συνεπῶς ἔγραψα τά ἑξῆς σέ ἕνα μικρό σχόλιό μου στὴν «Φωνή τῆς Ὀρθοδοξίας» (ἀ.φ. 941, Ἰούλ. – Αὔγ. 2006, σελ. 18, 19).
• Ὁ ἐν Πιθαρίῳ Καλύμνου κατοικῶν καί «τά τῆς Ἱ. Συνόδου ἐφορῶν», πρώην Ἐπίσκοπος τῆς Ἐκκλησίας μας κ. Καλλίνικος διά τῆς «Φωνῆς» του (ἡ ὁποία κάθε ἄλλο παρά «Πατερική» εἶναι) πάλιν ἐξαπολύει μύδρους ἀκαταπόνητους κατά τῆς Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐγκαλεῖ δέ τόν διευθυντήν τῆς «Φωνῆς τῆς Ὀρθοδοξιας» ἐπί αἱρέσει, διότι ἐχαρακτηρισεν κακόδοξον τὸ φρόνημα τοῦ Καθηγητοῦ Ἀνδρούτσου ὅτι «ἡ Θεία φύσις ἀπετέλεσε τήν Ὑπόστασιν τοῦ Σωτῆρος»!
Τοῦτο, ὁ συμπαθής κ. Καλλίνικος θεωρεῖ Ὀρθόδοξον (!) καί ἀπορεῖ πῶς οὐδείς ἀντέδρασεν εἰς τήν ἐπισήμανσιν τοῦ Διευθυντοῦ τῆς «Φ.τ.Ο.» ὅτι ἡ ἔκφρασις αὐτή εἶναι κακόδοξος(!).
Συνέλθετε κ. Καλλίνικε. Ἡ θεία φύσις δέν ἀπετέλεσε τήν Ὑπόσταση τοῦ Χριστοῦ. Διότι ἡ φύσις τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ οὐσία Του. Ἡ Ὑπόστασις εἶναι τό Πρόσωπον τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἡ οὐσία, ὅπως καί ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἀνήκει εἰς τά κοινά τοῦ Θεοῦ. Εἶναι, δηλαδή, κοινή καί διά τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Αἱ Ὑποστάσεις, ἀνήκουν εἰς τά ἀκοινώνητα. Ἡ κάθε ὑπόστασις εἶναι διαφορετική. Εἶναι τό μόνον διαφορετικόν τό ὁποῖον ἔχουν τά τρία πρόσωπα τῆς Ἁγ. Τριάδος. Ὁ κ. Καλλίνικος συγχέει τήν Φύσιν μέ τήν Ὑπόστασιν.
• Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός γράφει: «Καὶ ὅτι μὲν ὁ Θεὸς ἄνθρωπος γέγονε καὶ ὁ ἄνθρωπος Θεός, εἴρηται [ἔχει λεχθεῖ]. Θεὸς γὰρ ὁ Λόγος, γέγονεν δὲ ἀμεταβλήτως ἄνθρωπος. Ὅτι δὲ ἡ θεότης [ἡ Θεία Φύσις] ἄνθρωπος γέγονεν ἢ ἐσαρκώθη ἢ ἐνηνθρώπησεν, οὐδαμῶς ἀκηκόαμεν*. (...) Θεότης μέν γάρ τήν φύσιν δηλοῖ, τό δέ Πατήρ τήν ὑπόστασιν, ὥσπερ καί ἄνθρωπότης τήν φύσιν [δηλοῖ], Πέτρος δέ [λ.χ.] τήν ὑπόστασιν. (...) Ἐπὶ πᾶσι τούτοις ἰστέον [=ἅς εἶναι γνωστόν], ὡς ὁ Πατὴρ καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον κατ᾿ οὐδένα λόγον τῇ σαρκώσει τοῦ Λόγου κεκοινώνηκεν εἰ μὴ κατὰ τὰς θεοσημίας [=μέ τά σημεῖα ποὺ φανερώνουν τήν θέλησιν τοῦ Θεοῦ] καὶ κατ᾿ εὐδοκίαν [=συγκατάθεσιν] καὶ βούλησιν.» (Ἱ. Δαμασκ. Ε.Π.Ε. τ. 1 σέλ. 330].
• Φαίνεται ὅτι ὁ κ. Καλλίνικος δέν ἀπέστη τῶν αἱρετικῶν φρονημάτων, διά τά ὁποῖα κατεδικάσθη τό 1998, ἕν ἐκ τῶν ὁποίων ἦτο καί ἡ σύγχυσις τῶν ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ**.
Παρ’ ὅλα ταῦτα ἐξακολουθεῖ ἔκτοτε νά «θεολογεῖ» συγγράφοντας δυσνόητα ἄρθρα, τά ὁποῖα χρείαν ἔχουσι... Καλυμνίου σπογγοδίφου διά τήν ἀνάσυρσιν τοῦ νοήματος.
Ἀκόμη, ὁ κ. Καλλίνικος θεωρεῖ ὅτι ὁ Διευθυντής τοῦ παρόντος Περιοδικοῦ δέν ἀπέδωσεν ὀρθῶς τό νόημα τῶν λόγων τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ περί τοῦ σκοποῦ τῆς δημιουργίας. Παραπέμπομεν αὐτόν εἰς τήν σελ. 9, πού κατατίθεται ἡ γνώμη ἑνός ἄλλου Ἐκκλησιαστικοῦ συγγραφέως, τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης ὁ ὁποιος, ἀπ’ ὅτι φαίνεται, διαφωνεῖ μέ τάς ἑρμηνείας τοῦ κ. Καλλινίκου, ὅπως -βεβαίως- καί ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Ἡμεῖς ἀρκούμεθα νά ἐπαναλαμβάνωμεν ἐν ταπεινώσει ὅ,τι εἶπον οἱ Ἅγιοι. Ὁ κ. Καλλίνικος θεωρεῖ ὅτι εἶναι εἰς θέσιν νά διορθώνη καί τούς Ἁγίους ἀκόμη! Καί τοῦτο, ἐνῶ ἔχει συλληφθεῖ κατά τό παρελθόν νά ἀγνοεῖ βασικά δόγματα τῆς πίστεως, πώς τό ὅτι ὁ Χριστός προσέλαβε σάρκα ἐμψυχωμένη μέ ψυχήν λογικήν καί ὅτι ὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών τόσον κατ’ ἐνέργειαν τόσον καί κατ’ οὐσίαν (ἄν καί ἡ οὐσία του δέν μετέχεται ποτέ ὑπό τῶν κτισμάτων).
Ὁμοιάζει μέ ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος ἐνῷ συνελήφθη νά ἀγνοῇ τήν προπαίδειαν, ἐπιχειρεῖ νά μᾶς πείσῃ ὅτι εἶναι εἰς θέσιν νά ἐπιλύῃ διαφορικάς ἐξισώσεις καί ὁλοκληρώματα!
---------------------------------------------
* Σ.σ. Καί ἡμεῖς μόλις τώρα τό «ἀκηκόαμεν» ἀπό τοὺς Ἀνδροῦτσον καί Καλλίνικον Καραφυλλάκην.
** Ἔλεγε: «Ὁ Πατήρ δέν εἶναι Υἱός, οὔτε Ἅγιον Πνεῦμα, εἶναι ὅμως Θεός καί ὡς τοιοῦτος εἶναι καί Πατήρ καί Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα».
Ὅταν ἔγραψα τά προηγούμενα, τότε μέ περισσότερο μένος ἄρχισε ὁ κ. Καλλίνικος Καραφυλλάκης νά καταφέρεται καί κατά τῆς διακρίσεως τῶν ἐννοιῶν «κοινά» καί «ἀκοινώνητα» τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἀφοῦ ἐρεύνησε, ἀπ’ ὅτι φαίνεται, τό θέμα, διεπίστωσε πλῆθος ἀναφορῶν στήν βιβλιογραφία ἐναντίον τῶν πρωτοφανῶν του ἀπόψεων καί ἄρχισε νά ἀρθρογραφεῖ ἐναντίον ὅλων ὅσων ἀναφέρονται σέ αὐτές τίς ἔννοιες, στίς ὁποῖες προσέδωσε ὁ ἴδιος ἄλλο νοήμα, διαφορετικό ἀπό τό κοινῶς ἀποδεκτό στήν θεολογική ὁρολογία μέ ἀποτέλεσμα νά γίνει καταγέλαστος...
Ἔπειτα ἀπό τά ὅσα σοῦ περιέγραψα, γίνεται σαφές ὅτι γιὰ νά κατανοήσεις γιατί δέν εἶναι ὀρθό νά λέγομε ὅτι «ἡ Θεία Φύση ἀπετέλεσε τήν Ὑπόσταση τοῦ Σωτῆρος» πρέπει νά διευκρινισθοῦν δύο πράγματα: α) Τί εἶναι αὐτά τά λεγόμενα «κοινά καί ἀκοινώνητα» καί β) Να ἀναλύσουμε περισσότερο τά σχετικά λόγια τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ πού προανέφερα.
α) Περί τῶν λεγομένων «κοινῶν καί ἀκοινωνήτων» τῆς Ἁγίας Τριάδος
Ὅποιος ὁμιλεῖ περὶ τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀναφέρεται στὰ κοινά Της ἢ στὰ ἀκοινώνητα ἰδιώματα Αὐτῆς. Κοινὰ τῆς Ἁγίας Τριάδος εἶναι ἡ οὐσία καὶ ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἀκοινώνητα εἶναι τὰ ὑποστατικὰ ἰδιώματα: τό ἀγέννητον τοῦ Πατρός, τό γεννητόν τοῦ Υἱοῦ καί τό ἐκπορευτόν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀκοινώνητα σημαίνει ὅτι δέν κοινωνοῦνται, δέν εἶναι κοινά, εἶναι διαφορετικά. Ὅλα εἶναι κοινά στήν Ἁγία Τριάδα ἐκτός ἀπό αὐτά τά Ὑποστατικά ἰδιώματα. Γι᾿ αυτό καί ἰδιώματα λέγονται, ὡς ἴδια τῆς κάθε ὑποστάσεως. Ἂς τὰ δοῦμε λίγο πιό ἀναλυτικά.
ΚΟΙΝΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ
Οὐσία του Θεοῦ
Ἡ οὐσία τοῦ Θεοῦ εἶναι μία, κοινὴ καὶ στὰ τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶναι ἄκτιστη, ἀόρατη, ἀνέκφραστη, ἀπερινόητη, ἀκατάληπτη καὶ ὁ ἄνθρωπος ὄσο ἅγιος κι ἂν γίνει δὲ μπορεῖ ν’ ἀποκτήση μετοχὴ ἢ μέθεξη αὐτῆς (ἡ ἀποδοχὴ τοῦ μεθεκτοῦ τῆς οὐσίας του Θεοῦ εἶναι πανθεϊσμός).
Ἡ οὐσία του Θεοῦ εἶναι ἀκατάληπτη ἐντελῶς ἀπὸ ἐμᾶς. Ἀπὸ τὶς ἐνέργειές της γνωρίζουμε τὴν ὕπαρξή της.
Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ
Ὅπως ἡ οὐσία του Θεοῦ εἶναι μία, καὶ ἡ ἐνέργεια αὐτοῦ εἶναι μία. Διαιρεῖται ὅμως ἀδιαιρέτως καὶ πολλαπλασιάζεται ἀπολλαπλασιάστως ἀνάλογα μὲ τὸ ἔργο ποὺ ἐπιτελεῖ σὲ κάθε περίπτωση. Γι᾿ αὐτὸ μποροῦμε νὰ ὁμιλοῦμε καὶ περὶ τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ πηγάζουν ἐκ τῆς οὐσίας / φύσεως Του καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι οὐσιώδεις ἢ φυσικὲς ἐνέργειες. Ἀκόμη ὀνομάζονται καὶ φυσικὰ ἰδιώματα τοῦ Θεοῦ. Ἡ φύση γεννᾶ, ἡ ἐνέργεια ποιεῖ, κτίζει. Τὰ κτίσματα δὲν εἶναι ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἀποτελέσματα ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, τὰ ἐνεργηθέντα δηλ. ποιήματα ἐνεργειῶν.
Διαφορά οὐσίας καί ἐνέργειας
Ἡ οὐσία καὶ ἡ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄκτιστες. Ὅμως ἡ οὐσία διαφέρει ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐνέργεια πηγάζει ἀπ’ τὴν οὐσία. Κάθε οὐσία ἔχει τὴν ἐνέργειά της. Ἡ οὐσία εἶναι τὸ αἴτιον ἡ δὲ ἐνέργεια τὸ αἰτιατόν. Ἡ ἐνέργεια εἶναι ἡ οὐσιώδης κίνησις τῆς φύσεως, ἡ ὁποία «ἐνεργεῖται μᾶλλον ἢ ἐνεργεῖ» (Ἁγ. Ἰ. Δαμασκηνός).
ΑΚΟΙΝΩΝΗΤΑ ΥΠΟΣΤΑΤΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ
Μὲ τὸν ὅρο ὑπόσταση ἐννοοῦμε πρόσωπο καὶ τρόπον ὑπάρξεως. Τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγ. Τριάδος εἶναι ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἁγ. Πνεῦμα.
Γιὰ τὸ κάθε πρὸσωπο ὑπάρχει καὶ διαφορετικὸς τρόπος ὑπάρξεως. Ὁ Πατὴρ ἔχει τὸ ἀγέννητον, τὸ ἀναίτιον, ὁ ἴδιος εἶναι ἐξ’ οὐδενὸς καὶ εἶναι ἡ αἰτία τῶν ἄλλων προσώπων. Ὁ Πατὴρ ἔχει «το γεννᾶν», διότι γεννᾶ τὸν Υἱὸν καὶ «τὸ ἐκπορευτόν» διότι ἐκπορεύει τὸ Ἅγιον Πνεῦμα. Εἶναι γεννήτωρ τοῦ Υἱοῦ καὶ Προβολεὺς τοῦ Ἁγ. Πνεύματος.
Ὁ Υἱὸς εἶναι αἰτιατὸς (ἔχει αἰτίαν τὸν Πατέρα) διότι ἔχει τὸ γεννᾶσθαι γι’ αὐτὸ καὶ λέγεται Υἱὸς καὶ Λόγος. Ἡ γέννησις εἶναι τρόπος ὑπάρξεως ἀχρόνως.
Τὸ Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι αἰτιατὸν καὶ ἔχει τὸ ἐκπορεύεσθαι ἀποκλειστικῶς ἐκ τοῦ Πατρός.
Τί ἀκριβῶς εἶναι ἡ γέννηση καὶ τί ἡ ἐκπόρευση, εἶναι καὶ θά εἶναι παντελῶς ἄγνωστο μυστήριο γιὰ τὸν ἂνθρωπο.
Ὁ Πατὴρ ἔχει τὸ γεννᾶν, ὁ Υἱὸς τὸ γεννᾶσθαι καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα τὸ ἐκπορεύεσθαι. Αὐτὰ εἶναι τὰ ὑποστατικά Τους ἰδιώματα καὶ δηλώνουν τὸν τρόπο ὑπάρξεως τοῦ καθενὸς Προσώπου ξεχωριστά. Τὸ γεννᾶν ποὺ ἔχει ὁ Πατὴρ, δὲν ἔχει ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα. Τὸ γεννᾶσθαι ποὺ ἔχει ὁ Υἱός, δέν το ἔχει ὁ Πατὴρ καὶ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα καὶ τὸ ἐκπορεύεσθαι ποὺ ἔχει τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, δὲν ἔχει ὁ Πατὴρ καὶ ὁ Υἱός. Ἡ Πατρότης τοῦ Πατρός εἶναι ἰδιότητα ἀκοινώνητη πρός τά ἄλλα δύο πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Εἶναι ἰδιότητα μόνου τοῦ Πατρός. Ὁμοίως τό Γεννητόν γιά τὸν Υἱό καί τό Ἐκπορευτόν γιά τό Αγιον Πνεῦμα. Ὁ κ. Καλλίνικος Καραφυλλάκης δέν ἔχει ξεκαθαρίσει αὐτές τίς ἔννοιες μέσα του. Γι᾿ αὐτό καί ἔχει καταδικασθεῖ, διότι –σὺν τοῖς ἄλλοις- μέ κάποιες βλάσφημες ἐκφράσεις πού εἶχε δημοσιεύσει (καί οὐδέποτε ἀνεκάλεσε ἐπισήμως) διετύπωνε τήν σύγχυση τῶν ὑποστατικῶν ἰδιωμάτων, γεγονός πού ὁδηγεῖ στήν αἵρεση τοῦ Σαβελλιανισμοῦ. Ἂς ξεκαθαρίσει ἐπιτέλους τί φρονεῖ ἐπ᾿ αὐτῶν: Τὰ ὑποστατικά ἰδιώματα τῆς Ἁγίας Τριάδος τί τά θεωρεῖ κοινά, ἢ μή κοινά (ἀκοινώνητα). Διότι ἔχει βαλθεῖ μετὰ πεισμονῆς νά πείσει ἀκόμη καί ὅσους δὲν εἶχαν πεισθεῖ γιὰ τό δίκαιον τῆς Συνοδικῆς του καταδίκης καὶ αὐτό εἶναι πολύ λυπηρό.
Ὑποθέτω ὅτι ἐκλαμβάνει τόν ὅρο «ἀκοινώνητα» κατά τήν κοινωνιολογική σημασία τῆς λέξεως καί ὄχι μέ τήν ἔννοια πού τῆς προσδίδεται ὡς Θεολογικοῦ ὅρου. Ὅμως οἱ λέξεις που χρησιμοποιοῦνται στήν Θεολογία, δέν ἔχουν πάντοτε τήν ἴδια σημασία μέ τούς ἀντίστοιχους ὅρους τῆς φιλοσοφίας, τῆς ψυχολογίας κ.λπ. Ὑπάρχουν ὅροι μὲ ἐξειδικευμένη σημασία ἀνάλογα μὲ τὴν κάθε ἐπιστήμη. Ἐξάρτημα λ.χ. στήν ἐκκλησιαστική ὁρολογία εἶναι τό μετόχι Μονῆς (ἐξαρτημένο). Στήν Μηχανολογία (στήν ὁποία ὁ κ. Καλλίνικος Καραφυλλάκης εἶναι πολύ καλός) ἔχει ἄλλη ἔννοια.
Γι᾿ αὐτό καί ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός κάνει κάποιες διευκρινίσεις ὡς πρός τούς ὅρους πού χρησιμοποιεῖ καί καθιστᾶ ἐξ ἀρχῆς σαφές ὅτι οἱ ὅροι φύσις, οὐσία, μορφή, ἂν καὶ φιλοσοφικῶς ἔχουν διαφορά, στὴ Θεολογία χρησιμοποιοῦνται γιὰ νὰ ἐκφράσουν τὴν ἔννοια τῆς οὐσίας. Ὁμοίως οἱ ὅροι χαρακτήρ, πρόσωπον, ὑπόστασις χρησιμοποιοῦνται καὶ οἱ τρεῖς γιὰ τὴν ἔννοια τῆς ὑποστάσεως. Αυτές οἱ διευκρινήσεις θά μᾶς φανοῦν ἰδιαίτερα χρήσιμες γιὰ νὰ κατανοοήσουμε τά παρακάτω λεγόμενα τοῦ Ἁγίου.
β) «Ὅτι δέ ἡ Θεότης ἐνηνθρώπησεν οὐδαμῶς ἀκηκόαμεν»
Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός στό 55ο κεφ. τῆς Ἀκριβοῦς Ἐκδόσεως τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως «Περὶ τῆς ἐν εἴδει καὶ ἐν ἀτόμῳ θεωρουμένης φύσεως καὶ διαφορᾶς, ἑνώσεως καὶ σαρκώσεως, καὶ πῶς ἐκληπτέον "τὴν μίαν φύσιν τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένην"» ἑρμηνεύει ὀρθοδόξως τήν παρεξηγημένη ἀπό τούς Μονοφυσῖτες μέχρι σήμερα αὐτήν ἔκφραση τοῦ Ἁγίου Κυρίλλου. Μεταξύ τῶν ἄλλων λέγει:
Ὅτι μὲν οὖν ἡ φύσις τοῦ Λόγου ἐσαρκώθη, ἤτοι ἡνώθη σαρκί, εἴρηται·
Τό ὅτι ἡ φύσις τοῦ Λόγου ἐσαρκώθη, δηλαδή ἑνώθηκε μέ Σάρκα, ἔχει λεχθεῖ. [Μπορεῖ να λέγεται, δηλαδή. Εἶναι ἐπιτρεπτό]
φύσιν δὲ τοῦ Λόγου παθοῦσαν σαρκὶ οὐδέπω καὶ νῦν ἀκηκόαμεν,
Τό ὅτι ἡ φύσις τοῦ Θεοῦ λόγου ἔπαθε διά τῆς σαρκός, δέν τό ἀκούσαμε ποτέ μέχρι τώρα [αὐτό δὲν εἶναι ἐπιτρεπτό νά λέγεται].
Χριστὸν δὲ παθόντα σαρκὶ ἐδιδάχθημεν·
Τό ὅτι ὁ Χριστός ἔπαθε διά τῆς σαρκός τό ἔχουμε διδαχθεῖ
ὥστε οὐ τὴν ὑπόστασιν δηλοῖ τὸ εἰπεῖν «φύσιν τοῦ Λόγου».
Καθώς δέν ἐννοοῦμε τήν ὑπόσταση ὅταν λέγομε «τὴν φύση τοῦ λόγου». [Διότι ἡ ἔννοια τῆς Φύσεως εἶναι διαφορετική ἀπό αὐτήν τῆς Ὑποστάσεως]
Λείπεται τοίνυν εἰπεῖν, ὅτι τὸ σεσαρκῶσθαι μὲν ἡνῶσθαί ἐστι σαρκί,
Ἀπομένει, λοιπόν, νὰ ποῦμε ὡς συμπέρασμα ὅτι τό «σεσαρκῶσθαι» σημαίνει «ἑνώθηκε μέ σάρκα»,
τὸ δὲ σάρκα γενέσθαι τὸν Λόγον αὐτὴν τὴν τοῦ Λόγου ὑπόστασιν ἀτρέπτως γενέσθαι τῆς σαρκὸς ὑπόστασιν.
καί τό να πεῖ κανείς «ὁ Λόγος ἔγινε σάρξ», σημαίνει ὅτι ἡ Ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου ἔγινε ἀτρέπτως Ὑπόσταση τῆς σαρκός.
[Δηλαδή, ἡ ἔννοια τοῦ ρητοῦ «ὀ Λόγος σάρξ ἐγένετο» δέν σημαίνει ὅτι ἡ φύση καί οὐσία τῆς Θεότητος μεταβλήθηκε καί ἔγινε σάρκα δια τῆς ὁποίας αὐτή ἡ φύση ἔπαθε (αὐτό ἐννοοῦν οἱ Θεοπασχῖτες Μονοφυσῖτες), ἀλλά ὅτι ἡ θεία φύση ἑνώθηκε μέ τήν σάρκα, μέ τό νά γίνει ἡ Υπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου Ὑπόσταση καί τῆς σαρκός, δηλαδή τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τήν ὁποία προσέλαβε].
Καὶ ὅτι μὲν ὁ Θεὸς ἄνθρωπος γέγονε καὶ ὁ ἄνθρωπος Θεός, εἴρηται.
Καὶ τό ὅτι ὁ Θεός ἔγινε ἄνθρωπος καί ὁ ἄνθρωπος Θεός ἔχει λεχθεῖ.
Θεὸς γὰρ ὁ Λόγος, γέγονεν δὲ ἀμεταβλήτως ἄνθρωπος.
Διότι ὁ Λόγος εἶναι Θεός καί ἔγινε ἄνθρωπος δίχως νά ὑποστεῖ μεταβολή ἡ θεότητά του.
Ὅτι δὲ ἡ θεότης ἄνθρωπος γέγονεν ἢ ἐσαρκώθη ἢ ἐνηνθρώπησεν, οὐδαμῶς ἀκηκόαμεν.
Ὅμως τό ὅτι ἡ θεότης [=ἡ Φύσις τοῦ Θεοῦ, ἡ οὐσία Του] ἔγινε ἄνθρωπος, ἢ ἐσαρκώθη ἢ ἐνηθρώπησε αὐτό ποτέ δέν τό ἀκούσαμε.
Ὅτι δὲ ἡ θεότης ἡνώθη τῇ ἀνθρωπότητι ἐν μιᾷ τῶν αὐτῆς ὑποστάσεων, μεμαθήκαμεν.
Ὅμως, τό ὅτι ἡ θεότης [=ἡ Φύσις τοῦ Θεοῦ, ἡ οὐσία Του] ἑνώθηκε μὲ τὴν ἀνθρωπότητα [με τήν ἀνθρώπινη φύση (=οὐσία ἢ μορφή) που προσέλαβε] μέσω μιᾶς τῶν ὑποστάσεων Αὐτῆς, αὐτό τό ἔχουμε μάθει.
Καὶ ὅτι ὁ Θεὸς μορφοῦται, ἤτοι οὐσιοῦται τὸ ἀλλότριον, ἤτοι τὸ καθ᾿ ἡμᾶς, εἴρηται.
Καί τό ὅτι ὁ Θεός μορφοῦται τό ἀλλότριον, δηλαδή λαμβάνει τή δική μας ἀλλότρια μορφή (φύση ἢ οὐσία), ἔχει λεχθεῖ.
Ἐφ᾿ ἑκάστης γὰρ τῶν ὑποστάσεων τὸ Θεὸς ὄνομα τάττεται,
Διότι τό ὄνομα Θεός ταιριάζει σέ κάθε μιά ἀπό τίς [τρεῖς] ὑποστάσεις [Θεός ὁ Πατήρ, Θεός ὁ Λόγος, Θεός καί τό Ἅγιον Πνεῦμα].
θεότητα δὲ ἐπὶ ὑποστάσεως εἰπεῖν οὐ δυνάμεθα.
Ὅμως τό νά ἀποκαλέσουμε θεότητα κάποια ἀπό τίς [τρεῖς] ὑποστάσεις δέν γίνεται.
Θεότητα γὰρ τὸν Πατέρα μόνον ἢ τὸν Υἱὸν μόνον ἢ μόνον τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον οὐκ ἀκηκόαμεν·
Δέν ἀκούσαμε ποτέ νά ἀποκαλεῖται ως θεότητα μόνος του ὁ Πατήρ, ὀ μόνος του ὁ Υἱός, ἢ μόνο του τό Πνεῦμα τό Ἅγιον.
θεότης μὲν γὰρ τὴν φύσιν δηλοῖ, τὸ δὲ Πατὴρ τὴν ὑπόστασιν, ὥσπερ καὶ ἀνθρωπότης τὴν φύσιν, Πέτρος δὲ τὴν ὑπόστασιν. Θεὸς δὲ καὶ τὸ κοινὸν τῆς φύσεως σημαίνει καὶ ἐφ᾿ ἑκάστης τῶν ὑποστάσεων τάττεται παρωνύμως ὥσπερ καὶ ἄνθρωπος· Θεὸς γάρ ἐστιν ὁ θείαν ἔχων φύσιν, καὶ ἄνθρωπος ὁ ἀνθρωπίνην.
Διότι ἡ λέξη «θεότης» δηλώνει τήν [θεϊκή] φύση, ἐνῷ ἡ λέξη «Πατήρ» τήν ὑπόσταση, Ὅπως ἀκριβῶς καί ἡ λέξη «ἀνθρωπότης» σημαίνει τήν [ἀνθρωπίνη] φύση, ἐνῷ «Πέτρος» τὴν ὑπόσταση. Ἡ λέξη «Θεός» φανερώνει τό κοινό της φύσεως καί χρησιμοποιεῖται σάν ἐπώνυμο σέ καθεμία ἀπό τίς ὑποστάσεις, ὅπως καί ὁ ὅρος ἄνθρωπος· διότι Θεός εἶναι αὐτός πού ἔχει θεία φύση, καί ἄνθρωπος αὐτός πού ἔχει ἀνθρώπινη φύση.
Ἐπὶ πᾶσι τούτοις ἰστέον, ὡς ὁ Πατὴρ καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον κατ᾿ οὐδένα λόγον τῇ σαρκώσει τοῦ Λόγου κεκοινώνηκεν εἰ μὴ κατὰ τὰς θεοσημίας καὶ κατ᾿ εὐδοκίαν καὶ βούλησιν.
Ἐπιπλέον ἂς εἶναι γνωστό, ὅτι ὁ Πατήρ καί τό Ἅγιον Πνεῦμα μέ κανένα τρόπο δέν ἔχουν συμμετάσχει στή σάρκωση τοῦ Λόγου, παρά μόνον μέ Θεϊκά σημεῖα πού φανερώνουν τήν συγκατάθεση καί τή θέλησή τους.
Ἀπό τήν προηγούμενη ἀνάλυση, νομίζω γίνεται κατανοητή ἡ διαφορά τῆς Φύσεως ἀπό τήν Ὑπόσταση καί ὅτι δέν εἶναι ἐπιτρεπτό νά λέγομε ὅτι ἡ Θεῖα Φύσις ἀπετέλεσε τήν Ὑπόσταση τοῦ Σωτῆρος. Τό ὀρθό εἶναι ὅτι ἡ Ὑπόστασις τοῦ Θεοῦ Λόγου, ἡ ὁποία προαιωνίως εἶχε μόνον Θεῖα Φύση, κάποια χρονική στιγμή τῆς Ἱστορίας προσέλαβε καί ἀνθρώπινη φύση. Αὐτή ἡ ἀνθρωπίνη φύσις (οὐσία ἢ μορφή) τοῦ Σωτῆρος λέγεται καί πρόσλημμα, διότι «ἐπ’ ἐσχάτων δέ τῶν χρόνων» προσ- ἐλήφθη ἀπό τόν πρό τῶν αἰώνων ἐκ Πατρός γεννηθέντα Θεόν Λόγον. Τό πρόσλημμα τοῦτο ἦταν σάρξ ἔμψυχος, ἐμψυχωμένη μέ ψυχή λογική, δηλαδή τέλειος ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ὅμως εἶχε ἐξ ἀρχῆς καί ἀπό τήν πρώτην στιγμή τῆς ὑπαρξεώς του (τήν στιγμή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ) ὡς ὑπόστασή του, τὴν Ὑπόσταση τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἡ Θεϊκή φύσις εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ ἁπλή καί ἀμετάβλητη γι᾿ αυτό καί ποτέ δέν ὑπάρχει περίπτωση νά γίνει κάτι ἄλλο ἀπό αὐτό πού εἶναι.
Ὅποιος λέγει ὅτι ἡ Φύσις τοῦ Θεοῦ ἀπετέλεσε τήν Ὑπόσταση τοῦ Σωτῆρος ἁπλῶς φανερώνει ὅτι οἱ ἔννοιες τῆς φύσεως καί τῆς ὑποστάσεως δέν εἶναι ξεκάθαρες μέσα του, δέν τίς κατανοεῖ καί τίς συγχέει. Αὐτό ἔπαθαν καί οἱ Μονοφυσῖτες. Ἀπό αὐτό πάσχει δυστυχῶς καί ὁ κ. Καλλίνικος Καραφυλλάκης. Σύ δέ Ὁσιώτατε πάτερ, ἀκολουθῶντας τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἂς διατηρήσεις τήν ὀρθόδοξη διάκριση τῆς διαφορᾶς μεταξύ τῶν δύο ἐννοιῶν.
Εὐχόμενος ὅπως ὁ Ἀναστάς ἐκ νεκρῶν καὶ θανάτῳ τὸν θάνατον πατήσας Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν φέρει εἰς ἐσέ, εἰς τὸν σεβαστόν σου Γέροντα καί ὅλην τήν Συνοδείαν σας χαράν καί πνευματικήν εὐφροσύνην.
Ὁ ἐν Ἐπισκόποις ἐλάχιστος
† Ὁ Μαραθῶνος Φώτιος