سەربۆر

کورێ بەرهەڤ

     ل دەڤەرەکا کوردان، ل گوندەکێ تایبەت دژیانا مللەتێ کورد هەبو مەزنێ هوزەکێ، وی سێ ژن ئینانبون، هەر ئێک ژوان ژنان کورەک ژێ هەبو. ل دەمێ سوحبەتێ ل کوچکێ ڤان ژنان شانازی ب کورێت خو دبرن وناڤ ل خودان جودا جودا کو کورێ وێ ژیێت دی زیرەکترە وپێش کێشترە وگرانی وبهایێ خو خویێ هەی لدەف بابێ. ئەڤە ژێ سەدەمێ هەڤرکی ورکداریا وانبو گەلەک جاران. روژەکێ ژروژان بابێ دڤیا دیارکەت بو وان کا کی ژوان یێ بەرهەڤە وپێدڤیە ببیت سەر کێشێ هوزی ل دیف ویرا. سپێدەکا زوی گوتە ژنا مازن هەرە بێژە کورێ خو بلا بهێت من شولەکا پێ هەی. دەما جاب بو چوی ژناڤ نڤینا دەرکەت ب چاڤ نەشویشتی وپێخاس هاتە کوچکێ وب دەنگەکێ نزم گوت:

- ها باب تە چ دڤیا ژمن؟

پشتی بابێ دیتی ب وی سەر وبەری وب وێ تدارەکا سست وپست بەرسڤا وی دا:

- هەما هەرە بابو ب خو بنڤە من شول قەتاند.

چەند روژەک پێ چون، ئێڤارەکا درەنگ ل سەر بانێ گوتە ژنا ناڤێ:

- حورمەت جابا کورێ خو فرێکە دا بهێت من کارەکێ فەرێ پێ هەی.

کورێ ڤەشلیای رابو ژپێرڤە وشەکالەک دا سەر پێت خو ب نک بابێ ڤە چو وب سەر پێپەلیسکێ کەت وروینشت ب رەخ بابێ ڤە گوت:

- ها باب تە چ ژمن دڤیا دەیکا من گوت تە کارەکێ ب من هەی؟

- وەیە بەس من قەتاند ئەو شولە، هەرە خەوا خو تەمام کە.

هەیامەک پێ چو ل سەر ڤان رەوشێت بۆری، سەروکێ هوزێ ل دەف هەر سێ ژنا ل ژۆرا روینشتنێ بەری نیڤ شەڤ گوتە ژنا بچێک جابا کورێ خو فرێکە دا بهێت نک من چنکی من پیچەکا خلمەتێ یێ پێهەی.

دەیکێ کورێ خو ژخەو راکر گوتێ بابێ تە  جابا تە یا فرێکری، هەرە دەف.

کورک رابو خو راپێچا ب رەنگەکێ رێک وپێک، دەبانجا خو کرە دبەر شویتکێرا، تڤەنگ کێشا سەر ملێ خو، کالک وگۆرە شداندن وقەستا ئودا بابێ کر. ئو دەیک کەتە دیف شوین پێت وی.

- کەرمکە باب بێژە تە چ ژمن داخازە بکەم ئەز خولام؟

- وەرە بابو ل دەف من روینە، مە کورتە سوحبەتەت یا هەی دێ بو هەوە بێژم.

     گوتە ژنا مازن وناڤێ دەما من جابا کورێت هەوە فرێکرن وئامەدەبوین ل دەف من سەر وبەرێ وان نەیێ درست بو، هاتبون ب تەرزەکێ نە وەک زەلامێ مێرچاک وخوشمێرا، هەکە ئەز کەتبامە دەلیڤەکا تەنگ ئەو نەدشیان بو من چێپکەت ب وی شێوەی، بەلێ هوین دبینن کورێ بچیک چەوا هات یی بەرهەڤ وپەیت بو هەر کارەکێ من فرێکر بایێ ب ڤێ تدارەکێ یێ ئامەدەیە ب جهبینیت وپێ رابیت. ڤێجا ئەڤە روژەکێ دێ ب کێرخوهێت وجێ ژخو گریت وجهێ من گریت وبیتە شوینگر ل سەر ڤێ هوزێ. ئەڤا من گوتی هوین ب کەنە گوهارک وب کەنە گوهێ خو وڤێ ژبیرنەکەن چنکی کوردا یا گوتی:

"خیارە ژتیتکی دیارە".

کادهان وهولاکو

هولاکو نەڤیێ چەنکیزخانی دانەرێ ئیمراتوریا مەغولی ب سەر بەغدایێ دا گرت وبن دەستکر وێرانکر وتالانکر ژهەمی رەخاڤە. برایێ وی (مون کوخانی) داخازکر ژبرایێ خۆ هولاکوی دا رێبازا باپیر چەنکیزخانێ ب جهبینیت وبەغدایێ راستە عەرد بکەت، وی ژی ئەڤ وەسیەتە ب درستی ئینا، ئاگر بەردا کتێبخانا وجهێت تایبەت یێت پڕ بها وەک خانیێ زانینێ، مزگەڤت وقەسران، ودهێتە گوتن دو سەد حەتا چار سەرهزار کەس هاتنە کوشتن. مەبەستا وی ژڤێ هێرشی ئەو بو دا کو ئیمبراتوریێ ب دامزرینیت ل سەر بەرمایێت خلافا ئیسلامی.

دەما وی ئەڤە ب جهئینای شاندیێ خۆ فرێکر دا زانیترین مروڤ بهێتە بەرانبەری وی بو چاڤ پێ کەڤتنەکێ، بەلێ کەسێ دخۆ را نەدیت ژبە زۆرداریا وی ئەڤێ فەرمانێ قەبیل ب کەت.

 نە چونا زانیاران رێک دا گەنجەکی ب ناڤێ (کادهان) یێ بێ ریهـ وسمبێل، سەیدایێ قوتابخانا تولازان، خۆ بەرهەڤکر بو ڤێ چاڤ پێکەڤتنێ. ل چونێ وی حێشترەک، بزنەک ودیکلەک دگەل خۆ برن. دەما ب ژورکەتی هولاکوی ترانە پێ کرن وگوتێ ما خەلکێ بەغدایێ کەس نە دیت ژتە مازنتر و ریهـ درێژتر ودەنگ بلندتر ب هێتە بەر سێنگێ من.

کادهانێ بەرسڤا وی دا ب ڤی تەرزی:

گوتێ: ئەگەر تە ئێکی مازن دڤێت واهە حێشتر یا ژدەرڤە تە دڤێت دێ چم ئینم. ئەگەر تە ئێکێ ب ریهـ دڤێت بزنەکا ل وێرێ، ئو ئەگەر تە دڤیت گوهـ ب دەیە ئێکێ دەنگ بلند دیکل یێ بەرهەڤە تە گێژ کەت. بو خۆ ب هەلبژێرە کا تە کێ ژوان دڤێت؟

دەما هولاکوی ئەڤ بەرسڤا کویر بهیستی بدرستی زانی کو یێ ل هەمبەرێ وی راوستیای نە ئێکێ ئاسانە، ژبەر ڤێ چەندێ گوتێ بێژە من کا ئەگەرێ هاتنا من بو بەغدایێ و ب ڤی ئاوای چ سەدەم تیدا هەیە؟

ب چابەکا پڕ کویر واتە گوتێ: کار وگونەهێت مە تو ب سەر مەدا هاتی چنکی مە چ بها ونرخ نە دا نعمەتێت خودێ ئەوێت داینە مە، مە بەرێ خۆ دا دونیایێ ودلێت مە هاتنە ڤەبستن ب مالی ومولک وئەملاکان ڤە و مە هەمی کارێت خراب وپیس وچەپەل کرن کو رێ دایە تە دا ڤان ژمە بستینی.

ئینا هولاکوی گوتێ: پا کی دشێت من ب دویر بێخیت ژڤێرێ؟ کادانی جابەکا گەلەک سەیر دایێ وگوت: دەما مە قەدرێ وان نعمەتا زانی ب درستی و شوکرداربن ل سەر وان پێدانێت خودێ بو مە و یا ژهەمیا گرنگتر دەما ئەم شیان پەڤچون وناکوکیێ ژناڤ خودا ببەین ونەهێلن، وێ گاڤێ تو ب چ رەنگا نەشی بمینی ل ڤی جهی و دێ پاشڤە زڤری.

هولاکوی گوتە ئێلچیا ریا وی کوری بەردەن دا بچیت و چ لێ نەکەن چنکی وی دەرسەک دامن یا پڕ قازانج. ئینا وی کارکر دا کو رێ ل موسلمانا بگریت دا کو نەبن ئێک وڤێک نەکەڤن ب چ رەنگان دا بشێت دەڤەرێت وان داگیر بکەت، بەلێ ئەڤە ب دەست ڤە نە هات وەکی وی حەسکری.

ڤێجا مێژوو ودیروک هەر دەم خۆ نویژەندکەت ودگوهێریت دا کو دەستهەلاتێت لەنگ وخەلەت بخۆ دەرس وسەربوران  ژێ وەرکرن، ئەگەر نە دێ هەر سەر ڤەکائێن وپەشیمان بن دێ بن کەڤن.

 ١٤-١٢-٢٠٢٠ دهوک – ئەحمەد عەلی