مفردات الأمراض

مفردات الأمراض

أنواع الأمراض المنتشرة في منطقة مانكيش

هذه مجموعة من أسماء الأمراض والعاهات المشتركة في اللغة السريانية والكوردية والعربية مع معانيها وصفاتها وأسبابها وأعراضها على الأنسان. مقتبسة من مقال للكاتب وردة أسحاق وهذه الأمراض كانت منتشرة في ناحية مانكيش فوق أراضي كوردستان في محافظة دهوك . ومعظمها قريبة الى اللغة الكوردية بحكم الجوار والتداخل اللغوي وقسم منها مشتقة من العربية وقد أضفت بعض الشيء الى المقال مع بعض التغييرات والتصويبات اللغوية مع الأملاء الصحيح للغة الكردية و حسب الترتيب الأبجدي.

ئاڤا رەش: مايي كومي: الماء الأسود: کو بدرستی دبێژنێ ئاڤا شین. دکەڤتە دناڤ چاڤی کو ناهێلیت ب درستی ئاڤێ بەژالەکەت دناڤ بەینا قەرەنیێدا وشیشا چاڤی.

ئاڤا سپی: مايي خواري : الماء الأبيض: ئەڤ ئێشە چاڤا دگریت، چاڤ تاری دبن کو دکەڤتە شیشا چاڤی ئو ئەو پەردا ل رەخ ودۆرا. دەرمانێ ئێکەمین ئەوە نەشتەری یە. 

ئێشا زراڤ: مَرا دسل : مرض السل : ئەڤ ئێشە سیهێ دگریت دبیت ب گەهتە کولچیزکا وهەستیکا ئو مەژی. ئەڤە ئێشەکا پیسە چارەسەریا وی یا کێمە.

ئێشا شەکرێ: مَرا دشيكر : مرض السكر: ئەڤ ئێشە یا بەردەوامە دگەل ژیانا خودانێ ڤێ ئێشێ، کو ئەو کەس نەچاردبیت بو زەبتکرنا قاسێ شەکرێ دناڤ خوینێدا چنکی شێلاڤ نەشێت هورمونێت ئەنسولینێ بدەت ئەوا شەکرێ دسوژیت دناڤ خوینێدا.

ئەلەمک: أريا لصيرا : مقبوض عليه من القمر: ئەڤە بارا پتر بچیکا دگریت. وەکی تەبێ یە، بچیک نەهەی هادبیت، روی زەردبیت ژبەر وێ تایا دژوار.

بهنژین: تباثا:العطس: چێدبیت ژئەگەرێ سەرمایێ دەما با دەردکەڤیت ژدەڤی وژدفنا دەملدەست  ئو ئەڤ کارێ گیان دکەت مروڤی قورتال دکەت ژوان تشتێت ئاریانێ دگەهینتە دفنێ.

بەرچون: بەرهاڤێتن: طراحا :أسقاط: بەرچونا بچیکی، زاروک چون، ئو بو ڤێ رەوشی گەلەک ئەگەرێت دهەین. هندەک ب ئێشاڤە دگرێداینە ئو هندەک ژبەر درب وکەتنا سەر زکی یە ئو دبیت ژبەر هندەک سەمەدێت دی بن.

پیری: پیراتی: سيبوثا : الشيخوخة : ئێشا دانگ عومری یە، داکەتیێ یە، ئو نەچاریێ یە.

پەرسیڤ: شوبانا : منشول :أنفلونزا: ئەڤە دژوارترین ئێشا ڤایروسی یە یا بەر بەلاڤ کو پەیدا دبیت ژسەرمایێ کو دبیتە گرک دناڤ لەش وگیانیدا، نەخاسمە ل ددانا دەمێ زڤستانێ ئو ئەڤ پەژیکە یا ڤەگرە ژئەگەرێ بای ئەوێ دهێتە هەلکێشان ژمروڤێ نەخوش.  

پەژیک: شيشقا : وباء : فايروس: ئەڤ دەردە پەیدادبیت ل گوندەکی یان دەڤەرکێ.

تا : شاثا : الحُمى: پەرژەنگا ڤێ ئێشێ پلا گەرماتیێ زۆر بلندبیت کو دبۆریت ژئەوا سروشتی.

تا گەرم:شاثاخمتا: الحمى: سالوقدانێت ڤێ پەژیکێ ئەڤەنە کو پلا گەرمێ بلندبیت، دهێتەخار و کێمکرن ب دانانا چەند پاتێت سار وتەرکری.

تیفو: تيفو : التيفوئيد: ئێشەکا ڤایروسی یە، مەزنا دگریت پتر ژبچیکا، سەمەدێت وێ ئاڤ وخارنە. ئەڤە دگەهنە رویڤیکا ئو ڤەدەتە تەحالێ وجەرگی ئو دناڤ خوینێدا, ژەهراتی دداترێژیت.

حەمەربون: تێرخارن: محُمرا: التخمة: ئەگەر تێربون گەهشتە وێ پلێ کو خودان نەشێت زێدەتر دابلعینیت، ل وی دەمی دڤێت راوستیێت ئو نەهێلیت ب گەهتە رێزا حەفەدەڤێ.

خلیان: خلِئا :أصابة الرجل أو اليد بالألتواء أو الخلع: هندەک گەهو وەرسەل ژچهێ خو یێ درست دچن ئو ئەڤە پێدڤیێ چارەسەرکرنێ یە. پێدڤی یە جەبارەکێ شارەزا ب ڤێ چەندێ رابیت.    

خوریک: شَلقو: مرض الجدري: ئەڤ ئێشە یا ڤەگرە ژڤایروسی چێدبیت. چەرم کەڤشکی دبیت وەک پەقیژکا ئو پشتی چێبونێ جهێت پنیا لێ دمینیت کو دبنە نیشانێت کرێتبونێ. ئو ئەڤ ئێشە زۆرا کێم بوی ل جیهانێ.

خوڤەمیز: تيانا خوثح : السلس البولي: میزتنا بێ حەمد. بارا پتر زاروکا دگریت ژبەر ئێشا یان رەوشێت دەرونی. بەلێ ل نک مازنا ئەڤە چێدبیت ژبەر ترسێ یان ئەگەرێت دەرونی.

خوین رێژتن ژمەژی: ضَمنا : نزيف في الدماغ : ئەڤە ژی جۆرەکێ جەلتێ یە. چێدبیت ل وی دەمی گاڤا خوین دراوستیت یان کێم بگەهتە مەژی کو دبیتە ئەگەر بو نەگەهشتنا ئوکسجینێ بو وان جها.

خەرفین: خريفا : مرض الخرف : الزهايمر: تێکچونا مەژی کو تشت دچن ژبیری چنکی شانێت مەژی پیجدبن ئو ئەگەرێت ڤێ دەردی نەدیاربوینە، ئو ئەڤ ئێشە پتر لێ دهێت هندی مروڤ پتر بەرف دانعەمریێ ڤە دچیت.

خەندەکوک: خنوقتا : مرض الخناق: ژوان ئێشێت زراڤ وئاسانە ئەگەرێ ڤایروسەکێ یە ژجهێ بلند ژدەستگایا بهنێ ولویلیا بای ئو بارا پتر زاروکێت دەمێ چار سالیێ دگریت ئو کێم جارا وێڤە تر دچیت.

ددان ئێشان: شني كاكِح : يتحسس بالبرد أو الحرارة في أسنانه : مروڤ ب گەرماتیێ وساراتیێ دحەسیێت دناڤ ددانادا.

رەشەڤین: دلرابین:  مَدوري:التقيؤ: ئەڤێ چەند ئەگەرێت دهەین: پشتی دەرمان خارنێ ژهەمی رەنگا، تیشکێت شعائی، دەرمانێت ئێشا گران، یان ل دەف ژنکێت ب دوگیان یان ئەگەرێ ڤایروسێت ڤەگر.

سۆرک: زاطي : الحصبة: ئەگەرێ ڤایروسەکێ یە جوکێت بهێنکرنێ دگریت، کوخک وچاڤ سۆردبن ودئاریێن ئو حەف دسوژیت وپلا گەرماتیێ بلندبیت ئو پنیێت سۆر دبن چەرمیڤە دیاردبن.  .

سەرئێشان: مَرا دريشا :الصداع : کەس یێ بێ بار نینە ژڤێ ئێشێ، ژهەمی ژیا دگریت، ئو گەلەک رەنگێت دهەین. 

شڵ: سەقەت: شِلاّ : أعرج: ئەڤ دەردە پەیدادبیت ژئەگەرێ کەتنەک یان شکەستنەکێ یان بڕینەکێ وەلێدکەت خار ولەنگ برێڤە بچیت. هندە جارا گوپالی بکار دهینیت یان دارەکی دا بشێت ب چیتە رێکێ.  .  

شەلەل: شبيلا: مشلول: ئەو کەسێ شەلەلی نەشێت وی پارچا لەشی ب لڤینیت ئو سەمەدێت ڤێ دەردی دزۆرن.

 فتقە: فتقا : الفتق: ئەگەرێ ڤێ ئێشێ ئەوە دەما کەسەک خو بلند دهاڤیت یان ژکەتنەکا بلند یان هەلگرتنا بارەکێ گران. پەردا سەر زکی شەق دبیت ئو کون تێڤە دبن کو دبیتە دەلیڤە بو رویڤیک ژێ دەرکەڤن، جهێ مەترسیێ یە ئەگەر خەمخۆری ژنەبیت دبیت بیتە سەمەد بو گرتنا وان رویڤیکا.

فێرک: مخيلي فركا لخاصح : تشنج الظهر: ژئەگەرێ قەتکرنا چەند ماسول وگەها ئەوێت پێکگرێدای ب ستونا پشتێ ڤە.   

قورباجە: دەنگ کەتن: قربا جوخ : أختفاء الصوت: ئەڤە ژئەگەرا کوخکا دژوار چێدبیت چنکی ریشالێت دەنگی کارێت خو ب درستی ناکەن کو ناهێلیت با وهەوا ب سەر گەریێ بکەڤیت.  

قەبز: زکنەچون: كاسح ليلا بلاطا : الأمساك: القبض: گەند وگوی ب کوتەکی دچیت. ئەڤە ژی ئەگەرا حشکبونا وستویربونا وی پیساتیێ یە دناڤ عویر وریڤیکا کو دبیتە ئەگەر بو نەزکچونێ. دبەرێ دا نساخ حوقنەدکر بەلێ نوکە ب دەرمانا دهێتە چارەسەرکرن.  

کرمی بونا ددانا: ددان کرمی: سبسا دكاكي : تسوس الأسنان: ددان درزن وکرمی دبن ئەڤە ژی پەیدا دبیت ژبەر نە شویشتنێ ئو نە چونا نک نوژداری.  

 کوخک: شؤلا: الكحة أو السعال: ئەڤە چێدبیت دەمل دەست ژبەر گڤاشتنا پەراسیێت سێنگی کو دبیتە ئەگەر بو دەرئێخستنا بای ب رەنگەکێ بلەز دەرڤەی سیهێ.

کوسە: حوچ: لوچ:  كوسا: الأمرد: کورە جحێل دمینیت بێ پیرت بێ ریهو سمبێل.  

کۆرە: کوراتی: كورا : أعمى : روناهیا چاڤا نامینیت ژبەر گەلەک ئەگەرا. 

کەتنا حەویجا: حەویجەیێ: شكياثا مبيلي: دوالي الخصية : حەویجە دئاریێن بدژواری ئو گەلەک مازن دبن پێش چاڤ دبن جلکاڤە. ئەڤە پێدڤیێ نەشترێ یە ئەگەر نە دێ بیتە ئەگەرێ خرشێ ئانکو نە شیت بچیکا چێکەت.   

 کەتنا ناڤکێ : شرثا مبلتا : سقوط السرة : ئەڤە پەیدادبیت ل دەف مازن وبچیکا، بەس بارا پتر ل نک زارۆکێت هویر ئەوێت ژنوی دبن ژیێ حەفتەکێ حەتو دووان. خیزان زۆر ب خەمدکەڤیت بەس ئەڤە تشتەکێ سروشتی یە.

کەتنا هەستیکا: بَقراثا مبيلي : ألتهاب اللوزتين: بلند کرنا هەر دو چەقچەقکا ب دەستی یان ب داهێلانا تبلا ئو شداندنا وان ب موکمی حەتا دەردبیت یان پاریەکێ نانێ حشک بکوتەکێ بخوت. 

کەچەل: كَجَلا : الصلع: ئەڤە ئێشە دەردەکێ خێزانی یە ئانکو جنەتیکی یە چێدبیت ژکێم خارنێ یان بەرێکڤە چونا دەرونی یان هورمونی.  

کەڕ:کەراتی: كّرّا : أطرش: ئەڤە گوهگرانی یە ئو دبیت بهیستن نەمینیت ب ئێک جار. ئەڤە دبیت ئەگەرا دریانا تەڤنێ گوهی یان بەر دەنگێ کارخانا ئو دبیت ژبەر پیریاتیێ بیت. 

کەڕخی : كُرهانة :الأعياء: ئێشەکە لەشی ومەژی دگریت کو دبیتە ئەگەر بو ئینانا چەند ئازارێت دژوار ئو دبیتە سەمەد کو گەلەک دەسگاه کارێ خو بدرستی بکەت ژبەر وێ کەڕەخینێ. 

گوریبون: گوریاتی: كِروانا : الجرب: ئەڤ جۆرە ئێشە چەرمی دگریت ئو یا ڤەگرە ژئەگەرا سپیهەکا زۆرا بچیک دچیتە دناڤ چەرمیدا دا هێکێت خو لێ بکەت ئو وەلێدکەت کو ببن پرسک پاشی دبنە شەق وپەقێت تاری دبن چەرمی ڤە.

گێژی: گێژاتی:كيشانا: الدوخة : کێم خوینی یان فشارا بلند ئو چەند سەمەدێت دی دبنە ئەگەرێت ڤێ گێژاتیێ. دەما ژبلندیێ سەحدکەنە ژۆرداهیێ یان ژبەر وەستیانێ یان برسێ یان کێم خەوێ.

 میزەوەقی:حشکەمیزی:مصومرا:عسرالبول: ئەڤە پەیدادبیت ژبەر ئاریانا جوجوکێت میزی ومیزدانکێ.

١٢-٩-٢٠١٧ دهوک