أشهر الأمثال والحكم الفارسية
مترجمة إلى العربية وما يقابلها في اللغة الكوردية
لكل بلد من البلاد أمثالها التي تشتهر بها، ويستخدمها سكانها للتعبير عن أنفسهم من خلال كلماتها المقتضبة البليغة، وهو نفس الحال في الأمثال الفارسية، أو الإيرانية، والتي لها أيضًا معادل في اللغات الأخرى، ويستخدم نفس الفكرة، ولكن بتعبير مختلف ربما.
الفارسية - العربية - الكوردية
١- اول بكش بعد بكو بي نمكه
تذوقه اولا ثم قل ينقصه الملح – تامکێ پاشی پێژە یێ سویرە
المرء عدو ما يجهل
مروڤ گورگێ دەولەتا خو یە
٢- از تو حركت از خدا بركت
منك الحركة ومن الله البركة
في الحركة بركة
ژتە حەرەکەت، ژخودێ بەرەکەت
٣- يك شب هزار شب نميشه
الليلة الواحدة لن تطول الى ألف ليلة – شەڤەک نا بیتە هزار شەڤ
أهى ليلة وفراقها صُبح
سەر ئەڤرازی دێف کورتن
٤- درويشى به طيلسان وخرقه نيست
الملابس البالية لا تعني الفقر – جلکێت هلوەزیای نە بەلنگازی یە
لا كل من لبس العمامة يزينها، ولا كل من لبس الحصان خيَّال
وەکی زینێ ل چێلێ کری
٥- حسد دردى است كه آنرا نيست درمان
الحسد داء ليس له دواء – قەلسی دەردە، بێ دەرمانە
حسدوا الأعور على عينه
حەسیدیێ ب گویێ مروڤی دبەت
٦- با نربدبان به اسمون نميشه رفت
لا يرقى الى السماء بالسلالم – نا گەهیتە ئەسمانی، ب پائیسکا ل بەر بانی
السماء لا تمطر ذهبًا
تو ب پلەکێ، نا چیە سەرێ ملەکێ
٧- عاقبت خشم پیشمانی است
نهاية الغضب الندم – پشتی کەربێ هەر پەشیمانی
اللي يكرهه ربنا يسلط عليه لسانه
پشتی گانێ، پەشیمانی
٨- سالي كه نكوست از بهارش بيداست
السنة الجميلة تعرف من ربيعها – ل سالا تازە، ل ناڤ بهاری ب رازە
الكتاب يبان من عنوانه
خیارە، ژتیتکی دیارە
٩- بزبون خوش مار از سوراخ در مياد
الكلام المعسول يخرج الافعى من الجحر – ب ئەزمانێ خوش، مار ژکونێ دەردکەڤیت
بالكلام المعسول خرجنا من الجحر
ب ئاخڤتنا خوش، دێ ماری ژکونێ ئینی دەر
١٠- اكر لالاي بلدي جرا خابت نميبره
اذا كنت تعرف اغنية النوم لماذا لا ياخذك النعاس
لا تنه عن خلق و تأتي مثله عار عليك اذا فعلت عظيم
ئەگەر تو نزانی ب رەقسی، نە بێژە ئەردێ خارە
١١- زمانه با تو نسازد تو با زمانه بساز
اذا لم تصنع الايام معك ، اصنع انت مع الايام
فكما قال غاندي:(كن انت التغييـر الذي تريده للعالم )
ئەگەر کەر نە هێتە بەر باری، باری ببە بەر کەری
١٢- جواب ابلهان خاموشى است
ان جواب الابله هو السكوت
لالی قونا پربێژی دراند
١٣- سعى هر كس بقدر همت او است
سعي المرء على قدر همته
سڤورە بەر ومنێت خۆ
١٤- هر کجا داغ بايدت فرمود
آخر الدواء الکي
قرقر، بن بر
١٥- من آنم که رستم بود پهلوان
أبي يغزو وأمي تحدث
کێ کر وکێ خار
١٦- چون قضا آيد طبيب ابله شود
إذا جاء الحين حارت العين
ئەگەر ئەجەلا بزنی هات، نانێ سڤانی دخوت
١٧- آدم بدکار بد گمان است
إذا ساء فعل المرء ساءت ظنونه
عەیشکێ، ب خو شکێ
١٨- جايي که آب باشد تيمم باطل است
إذا طلع الصباح بطل المصباح
گورگ نە هەوجەی کەپەنی یە
١٩- کدخداي ده که مرغابي بود بر سر آن ده چه رسوايي بود
إذا کان الغراب دليل قوم دلهم على الخراب
ئەگەر رێبەرێ مە عەلو بیت، دێ هەر حالێ مە هوبیت
٢٠- پس از من گو جهان را آب گيرد
إذا متّ عطشاناً فلا نزل القطر
ئەو بەحشتا من بار تێ نەبیت بلا کەر وگولک تێدا بژین
٢١- من از بيگانگان هرگز ننالم
أقاربک عقارب
ئاگر ژدەهمەنا مروڤێ بەربێت مروڤی
٢٢- غرقه در نيل چه انديشه کند باران را
أنا الغريق فما خوفي من البلل
ئەگەر گورگ دخەما بارانێ با دا بخو کورکەکی چێکەت
٢٣- کلوخ انداز را پاداش سنگ است
إن الحديد بالحديد يُفلَح
ئاسن، ئاسنی دبریت
٢٤- عاشق کر وکور است
إنّ الهوي شريک العمي
ڤینێ، دونیایێ نەبینێ
٢٥- پسر کو ندارد نشان از پدر
إنّ هذا الشبل من ذاک الأسد
کورێ بابێ یە
٢٦- به در ميگويد که ديوار بشنود
إيّاک أعني واسمعي يا جارة
دیوارو بو تە دبێژم، شوپە دەرێ گوهبدێ
٢٧- آب آمد تيمم برخاست
إذا حضر الماء بطل التيمم
گرا ب دەستی ڤەدبیت، نە هەوجەی ددانانە
٢٨- آدم گرسنه در خواب نانى مى بيند
الجائع يحلم برغيفه
خەیالا کتکێ هەر ژژە
٢٩- آدم گرسنه ايماں ندارد
كاد الفقر أن يكون كفرًا
ژبرسێ مروڤ بەرا دقرینیت
٣٠- آشيز گه دو تا شد آش يا شور است يا بے مزه
إذا تعدد الطهاة أفسد الحساء
من كثرة الملاحين غرقت السفينة
زادێ تو کابانیا یان یێ ترشە یان یێ سویرە
٣١- آنچه در ديگ است بچمچه مى آيد
كل إناء ينضح بما هو فيه
تو ژ خۆ ڤەدهێل دهی
٣٢- از چاله در آمد وبچاه افتاد
فرّ من المطر واستقحم الميزاب
ژبەر بارانێ رەڤی، هاتە بەر باروڤێ
٣٣- از درد لا علاجى بگربه مى گويند خانم باجى
الخضوع عند الحاجة رجولة
إن كان لك عند الكلب حاجة فقل له "يا سيدي.
مروڤ دبێژتە زربابی باب
٣٤- از دل برود آنكه از ديده برفت
از ديده دور از دل دور
البعيد عن العين بعيد عن القلب
یێ ل نە بەر چاڤا، نا کەڤیت ناڤ هناڤا
٣٥- از دل خيزد بر دل ريزد
من القلب إلى القلب
دل دلا ناسدکەن
٣٦- از يك دست صدا بر نمى آيد
يد واحدة لا تصفق
دەستەک دەنگی ناکەت
٣٧- اياز قدر خود بشناس
رحم الله امرءًا عرف قدر نفسه
دڤێت مروڤ قەدرێ خۆ ب زانیت
٣٨- بخت گه برگردد، اسپ تازى خر گردد
إذا حضرت المقادير بطلت التدابير
ئەگەر موقەدر هات چاڤ تاری دبن
٣٩- بر زباں تسبيح ودرردل گاؤخر
فم تسبح ويد تذبح
سەرڤە هەلا هەلا، ودبنڤە ماشالا
٤٠- پا بمقدار ردا بايد كشيد پا باندازه گليم بايد دراز كرد
على قدر فراشك مدّ رجليك
پێت خۆ ل دتف بەرکا خۆ درێژکە
٤١- پرساں پرساں مى تواں رفت
من جدّ وجد
کەرەوو خورەوو، نە کەرو دل کەسەروو
٤٢- پرهيز علاج بهترين است
نعم الدواء الأزم
الوقاية خير من العلاج
پاراستن دەرمانە
٤٣- تا مرد سخن نگفته باشد
المرء مخبوء تحت لسانه
ئەزمان دارکوکێ سەرێ مروڤی یە
٤٤- عيب وهنرش نهفته باشد
فإذا تكلم عرف
دەما ئاخڤت یێ کفشە
٤٥- تا نباشد چيزک مردم نگويند چيزها
لا دخان بلا نار
چ مار نینن دبێ گەلالیشک
٤٦- تير از كمان جسته باز نيايد
كل سرّ جاوز الاثنين شاع
یا کوفکێ دێ هێتە شەکفکێ
٤٧- ثمر از درخت بيد نبايد جست
فاقد الشيء لا يعطيه
دەستەکێ خالی ئێکی چ تێنە
٤٨- چاه كن را چاه در پيش
چاه مكن كه خود افتى
من حفر حفرة وقع فيها
من حفر لأخيه كان حتفه فيه
یێ تەپکێ بو هەڤالێ خۆ ب کولیت دێ کەڤتێ
٤٩- چوں قضا آمد طبيب ابله شود
إذا جاء القضاء عمي البصر
کەس نە شێت قەدەرێ ب زڤرینیت
٥٠- چراغ دروغ ندارد فروغ
الكذب لا يقف على قدميه
حبل الكذب قصير
راستو درستو، خارو شکەستو
٥١- چو كار از دست رفت پشيمانى چه سود
لا تندم على ما فات
یێ چووی چوویی یە، ل دێف نە بەزە
٥٢- حرف حرف را بيارد
الكلام يجر بعضه بعضًا
الحديث ذو شجون
ئاخڤتن کێلەکا بەرانە
٥٣- خاموشى نيم رضا
السكوت أخو الرضا
نە ئاخڤتن دەرمانە
٥٤- خدا پنج انگشت يكساں نكرد
وهل تتشابه أصابيع الكف؟
تبلێت دەستان نە ئێکن
٥٥- خر عيسى اگر بمكه رود
چون بيايد هنوز خر باشد
الكلب كلب ولو طوقته ذهبًا
رەش رەشە چ رەنگا نا گریت
٥٦- خموشى معنى دارد كه در گفتن نمى آيد
رب سكوت أبلغ من الكلام
نە ئاخڤتن زێرە
٥٧- خواب برادر مرگ است
النوم أخو الموت
نڤستن برایێ خەوێ یە
٥٨- داشته آيد بكار اگرچه باشد زير مار
القرش الأبيض لليوم الأسود
دراڤێ سپی بو روژا رەشە
٥٩- در حركت بركت است
الحركة بركة
من جال نال
حەرەکەت بەرەکەت
٦٠- در كار خير حاجت هيچ استخاره نيست
خير البر عاجله
باشی نە ل پاشی
٦١- دشمن دانا بهتر از دوست ناداں
العدو العاقل خير من الصديق الأحمق
دوژمنێ زانا چێترە ژهەڤالێ حەمەق
٦٢- دل را بدل رهيست
دل بدل راه دارد
من القلب للقلب سبيل
دل سیبەرا دلانە
٦٣- دنيا باميد قائم است
ما أضيق العيش لولا فسحة الأمل
خۆ بێ هێڤی نەکە
٦٤- دوست آں باشد كه گيرد دست دوست
در پريشان حالى ودرماندگى
الصديق عند الضيق
هەڤال ل تەنگاڤیێ
٦٥- ديگ بديگ ميگويد كه نه تو سياه است
الغراب يقول للغراب: وجهك أسود
قەل دبێژتە قەلێ رویێ تە یی رەشە
٦٦- ديوار هم گوش دارد
للجدران آذان
دیوار ب گوهن
٦٧- زر بر سر فولاد نهى نرم شود
الدراهم مراهم
النقود تحل العقود
بەریکا منو، برایێ منو
٦٨- زر زر را مى كشد
إن الدراهم بالدراهم تكسب
دراڤ دراڤی دهینیت
٦٩- زمانه با تو نه سازد تو با زمانه بساز
در مع الدهر كيف دار
چەوا با بهێت وەسا بدە بای
٧٠- ستم بر ستمكاره آيد پديد
على الباغي تدور الدوائر
الظلم مرتعه وخيم
زولم نا کێشیت
٧١- سخن سخن را بيارد
الحديث ذو شجون
الكلام يجر بعضه بعضًا
ئەزمانو پەحنکا دەڤی
٧٢- سيمائ مردم آئينه حال باطن است
سيماهم في وجوههم
إذا صحّ السرّ صح العلن
من سلمت سريرته صحت علانيته
یێ ل سەر ئەزمانی یا ددلیدا
٧٣- صبر گرچه تلخ است ثمر شيريں دارد
أول الصبر مر وآخره حلو
من صبر ظفر
خۆ ل بێسیەری بگرە دێ بیتە دوشاڤ
٧٤- صورت به بيں حالت مپرس
العيان لا يحتاج إلى بيان
رب حال أفصح من مقال
لسان الحال أفصح من لسان المقال
یا ل ناڤ چاڤا دیارە
٧٥- عاقبت كرك زاده كرك شود
لا تلد الذئبة إلا ذئبًا
وهل تلد الحية إلا حية
تێشکێ دیپشکی هەر دیپشکە
٧٦- عاقل را اشاره كافى است
العاقل تكفيه الإشارة
إن اللبيب من الإشارة يفهم
تبلێ درێژکە، سەر گێژکە
٧٧- عذر گناه بد تر از گناه
العذر أقبح من الذنب
حوزر ژقوبحەتێ مازنترە
٧٨- قطره قطره بهم شود دريا
شعرة فوق شعرة تؤلف اللحية
میزیا بەقێ گەلەکە د بەحرێدا
٧٩- قهر درويش بر جان درويش
غضب الخيل على اللجم
عەردێ خارە
٨٠- كردنى خويش آمدنى پيش
كما تزرع تحصد
چ ب چینی، دێ وی درینی
٨١- كند همجنس با همجنس پرواز
كبوتر با كبوتر باز با باز
إن الطيور على أشكالها تقع
هەر تەیرو رەڤا خۆ
٨٢- گاه باشد كه كودكى نادان
بغلط بر هدف زند تيرى
رب رمية من غير رام
کەو ب داری کەت
٨٣- گذشت آنچه گذشت
مضى ما مضى
یێ چووی بوری
٨٤- مار گزيده از ريسماں مى ترسد
من نهشته الحية حذر الرسن
مار گەستی ژوەریسی دترسیت
٨٥- مال حرام بود جائ حرام رفت
مال الحرام لا يدوم
مال تجلبه الرياح تأخذه الزوابع
یێ دگەل بای هاتی باروڤێ لێدا
٨٦- مشتى از خر دارى
غيض من فيض
ئەڤە لێلێ یە
٨٧- شكل نيست كه آساں نه شود
مرد بايد كه هراساں نه شود
لكل عقد حل
چ گرێک نینن نە ڤەبن
٨٨- ملك خدا تنگ نيست
پائ مرا لنگ نيست
أرض الله واسعة
عەردێ خودێ یێ بەرفرەهە
٨٩- نقش بر آب كنى
كالناقش على الماء
دیوارێ سەر بەفرێ یە
٩٠- هر فرعون را موسى
لكل فرعون موسى
هەر دینسزەکی ئیمان سزەک ڤێ دکەڤیت
٩١- هر كمال را زوال
ما من صعود إلا وأعقبه هبوط
هەر سەر ئەڤرازیەکی، سەر نشیڤیەک دهێت
2024 – إعداد وترتيب: احمد علي حسن