بەندێت پێشینان

کەلەپورێ کوردی:

      کەلەپورێ مە یێ کوردی زاردەڤ پلەکا بەرز وگرنگا هەی دناڤ ئەدبێ کوردیدا. هەر جورەک ژڤان یا پێدڤی یە جودا جودا بهێتە کومکرن وهەلسەنگاندن دیف تیپ وشوپا وێ برەنگەکێ گشتی وجان ورێک وپێک.

          (گوتن):  ڤەکولەرێت کورد فلکلور وەسا یێ دیتی کو گەنج خانەکا کەڤنا پێزانینایە، پەییڤینا هەستا مروڤاتیێ یە، عومبارا تێگەهشتنا وشەهرە زانیا گەلی خەلکی یە. گوتن وەک نمونە کو کورد دبێژنی: گوتنێت پێشیان( sayings of the forefathers). ئەڤ گوتن ژهەمی جورێت دی یێ هاتیە کومکرن و بەرهەڤکرن. بەس جهێ داخێ یە کو ئەڤ خەزینا نەتەوەتی بەر نقوکرن و پاشڤەگەری وپاشڤە چونێ ڤە دچیت. هندەک کورد دبێژنە ڤی رەنگێ بەخشانە: بەندەکان، گوتنێت مەزنا، بەندێت یان (گوتنێت پێشیان) ( sayings of the ancestors ). ئەڤ گوتنە: یا کورت ورەوان ودژوارە یا پڕ هێز وزاخە. زوربەی وان ڤەهاندنە وەک هوزانا. هندەک ژوان ددهینن ونەبەنێ نە درامانا خودا کو دبنە ئاستەنگ بو گەلەکێت بیانیا کو تێبگەهن ئو رامانا وا بدرستی بزانن.

بەندێت پێشینان

کرمانجیا روژهەلاتا ئیرانی 

دژمنێ باڤێ، نابه‌ دۆستێ لاوێ

دژمنێ دژوار، ژ دۆسته‌ خایین چێتره‌

دل هه‌یه‌، لێ تاقه‌ت تونه‌یه‌

ئاڤ، دلۆپ دلۆپ دبه‌ گۆل

ده‌نگێ ئه‌وران، مزگینا بارانێ یه‌

داوه‌تا میران، ئاگرێ فه‌قیران

کانیا کو ئاڤ ژێ کشیا، ناچکه‌

چرا ژ کۆران ڕه‌، ده‌ف ژ که‌ران ڕه‌

مێر چۆله‌، ژن گۆله‌

دێ، دبستانا زارۆکانه‌

دل، مقابلێ دله‌  

ل سه‌ر چاڤان، بروو هه‌نه‌

بارێ باقلان، پشتا کێم ئاقلان

به‌رفا چیایێ بلند، پر دبه‌

ئاڤا ڕژیایی، نایێ به‌رهه‌ڤ کرن

به‌رخێن پر، ژ مهێن پرن

چاڤێ کۆر تونه‌یه‌، لێ به‌ختێ کۆر هه‌یه‌

ژ مێران ناڤ دمینه‌، ژ گایان چه‌رم دمینه‌

پیر بده‌ست نمێژ به‌، سال درێژه‌

بلبل ب ده‌نگێ خوه‌، مێرخاس ب جه‌نگێن خوه‌

که‌سێ کو سیر نه‌خوه‌، بێهن ژێ نایێ

ده‌ستکێ بڤری نه‌ ژ دارێ به‌، دار قوت نابه‌

دنیا گوله‌که‌، بێهن بکه‌ و بده‌ هه‌ڤالێ خوه‌

دۆستێ بخێر، ژ برایێ بێخێر چێتره‌

دزه‌کی ژ دزه‌کان دزی، ئه‌رد و ئه‌زمان له‌رزی

گه‌ر مرۆڤ خه‌رابان نه‌بینه‌، باشان ب بیر ناینه‌

بچووک ل جهێ خوه‌، مه‌زن ل جهێ خوه‌

ته‌نێ برا، د هاوارا برێ ده‌ تێ

 ده‌ریێ خوه‌ ئاسێ بکه‌، جیرانێ خوه‌ مه‌که‌ دز

براتی ب باران، هه‌ساب ب مسقالان

ئاپ ب برازیان ڕه‌ دکه‌، خال ب خوارزیان ڕه‌ دکه‌

چاڤێن برچی، تو جاری تێر نابن

کووچک برچی دبه‌، گوویێ خوه‌دیێ خوه‌ دخوه‌

سال، مینا باویشکان ده‌رباس دبن

به‌ده‌وێ چاڤ کل کر، دلێ خۆرتان کول کر

به‌ده‌ویا مرۆڤی، علم و مه‌هرفه‌تا مرۆڤی یه‌

هه‌ر ڕه‌نگ ڕه‌نگه‌کە ‌، به‌ دره‌نگی ژی ڕه‌نگه‌کە

چ وه‌خت گریا و چ وه‌خت به‌هجی؟

ئاقل نه‌ ل به‌ژنێ یه‌، ل سه‌ری یه‌

به‌لگێ دارێ، دارێ دخه‌ملینه‌

ترس، به‌رێ مرنێ ناگره‌

کارکه‌ران کار کر، خه‌رابان به‌نیشت جووت

ده‌ریا، ب دلۆپان ناقه‌ده‌

هه‌سنێ سار، ب زۆری تێ کوتان

کا تونه‌بوو، کادین چێدکر

به‌هر، ب ده‌ڤێ سان پیس نابه‌

ئاگر پێ که‌ڤه‌، بێهنا پیسۆ  ژێ نایێ

هه‌موو که‌ران، ب داره‌کی ماژۆ

گول بێ ستری نابن

به‌لا، ژ ده‌رێ بێگومان تێ

ئاڤ ژ کانیێ و نان ژ بانیێ

مالا باڤێ، مالا مێرانه‌

کانی، د چاڤیێ ده‌ شێلوو یه‌

بوویی میر، خوه‌دێ مه‌که‌ ژ بیر

ئه‌مرێ چوویی، جاردن نایێ

جه‌ه، قه‌ت نه‌بوویه‌ گه‌نم

به‌ختێ دێ، جهێزێ قیزێ یه‌

دینان مال دی، جی نه‌دی

ئازادی ب قاسی فره‌هیا جیهانێ یه‌

چه‌م، ژ کانیان چێدبه‌

باران، ل جهێ ئاڤی دباره‌

ئاخری، هه‌تا ده‌رێ گۆرێ یه‌

ئاگر به‌ردا کایێ، خوه‌ دا به‌ر بایێ وێ

ژن هه‌یه‌، ژ سه‌د مێری چێتره

ئاغا ده‌ین دکه‌، غولام خه‌رج دکه‌

هه‌ر چووک، ب زمانێ خوه‌ دخوینه‌

ده‌فا به‌ر که‌ران و چرایا به‌ر کۆران

ده‌لیلا بارانێ با یه‌، ده‌لیلا مرنێ تا یه‌

ژن چاڤ ل ده‌ره‌، مێر خوه‌لی ل سه‌ره‌

ل ئالیه‌کی شینه‌، ل ئالیێ دن داوه‌ته

ئاگر ب چیان دکه‌ڤه‌، ته‌ر و هشک ته‌ڤی هه‌ڤ دشه‌وتن

بێ ده‌رپێ بگه‌ره‌، لێ ستوویێ خوه‌ ل به‌ر زالمان خوار مه‌که‌

گۆتنه‌: ته‌ دنیا چاوا دیت؟ گۆتیه‌: ل گۆری دلێ خوه

دل ل سه‌ر دله‌، ژێڕه‌ نینه‌ تو ده‌رد و کوله‌

گۆلکێ به‌ش، ما ل ده‌ڤێ ده‌ریێ ڕه‌ش

هه‌تا کو تو ده‌ریان نه‌کوتی، ده‌ری ل به‌ر ته‌ ڤه‌نابن

ده‌روێش دزانه‌، چ د هه‌بانا ده‌روێش ده‌ هه‌یه‌

سه‌رێ کو نه‌ئێشه‌، ده‌ستمالێ لێ گرێمه‌ده‌

ئاش ب خه‌یاله‌کی، ئاشڤان ب خه‌یاله‌کی

ئاشڤانێ ئاشێ میران، ب خولامه‌

ده‌رگه‌هێ کو ژنان خه‌را نه‌کریه‌، هینا ژی ئاڤا یه‌

ئاڤابوونا مالان، د ده‌ستێ ژنێن چێ ده‌ یه‌

سه‌رێ دو مه‌ریێن چێ، ناچه‌ سه‌ر بالیفه‌کی

ئاگر که‌ته‌ مالا ده‌ره‌وینان، که‌سی ژێ باوه‌ر نه‌کر

چوو شامێ و هات ژی، دیسا که‌رێ به‌رێ یه‌

سبات ژنا بی یه‌، سبه‌هێ دکه‌نه‌ و ئێڤارێ دگری

جیرانێ خه‌راب بهێله‌،درانێ ئێشیایی بکشینه‌

بچووک کێڤر باڤێژه‌ چالێ، مه‌زن نکاره‌ ده‌رخینه‌

مار دبێژه‌: من بکوژه‌ ب دژمناتی، چال که‌ ب دۆستی

بلا به‌ختێ مرۆڤی هه‌به‌، بلا چاڤه‌کی وی ژی تونه‌به‌

نان، پیڤاز و نه‌خوه‌شی، چاڤره‌شی نه‌

که‌چه‌ل دمره‌ پۆر سۆر دبه‌، کۆر دمره‌ چاڤشین دبه‌

گایێ چه‌په‌ل تم گۆلکه‌، مه‌رڤێ چه‌په‌ل تم لاوکه‌

دبێژن: ده‌وله‌مه‌ندۆ پیرۆز به‌، فه‌قیرۆ ته‌ ژ کو ئانی؟

بێنامووسی ئاڤێتنه‌ به‌ر کووچکان، کووچکان ژی قه‌بوول نه‌کر

ڕۆڤیێ زه‌خه‌ل، ب هه‌ر دو لنگان دکه‌ڤه‌ دافکێ

ئاخا مالا مرۆڤی،ژ جه‌واهرێ خه‌لقێ چێتره‌

هێشتر به‌لاوه‌لا دچێرن، لێ گوهێ وان ل سه‌ر هه‌ڤه‌

چاڤ ژ چاڤان شه‌رم دکه‌، به‌رتیل که‌ڤران نه‌رم دکه‌

تو چوویی باژارێ یه‌کچاڤان، دڤێ تو ژی چاڤه‌کی خوه‌ بگری

ژنا نه‌ده‌لال، چاڤێ مرۆڤی دێشینه‌، ژنا ده‌لال دلێ مرۆڤ دێشینه‌

مێڤان ژ مێڤێن ئاجز ئه‌، خوه‌دیێ مالێ ژ هه‌ر دویان ئاجزه‌

گۆتن: ل وێ ده‌ڤه‌رێ چ هه‌بوو؟ گۆت: ل ور ژی هێشتر و گور ته‌ڤ نه‌دچێریان

بەرهەڤکرنا : ئەحمەد عەلی 

گوتنێت مەزنا  

دناڤ بەرا سورانی وبادینی

·      ئاو ده‌کاته‌ بێژنگدا ( سورانی )

·      ئاڤ کرە بێژنگێ  ( بادینی )

·      ئاسن سارد ئه‌كوتێ

·      ئاسنی ب ساری دچەمینیت  

ئاسنی سارد به‌فوو نه‌رم نابێ 

·      ئاسنێ سار بفا نەرم نابیت 

ئاشی نەزان خوا ئەیگێڕێت

·      ئاشێ نەزانا خودێ دگێرینیت

·      دزی خۆماڵی له‌ گرتن نایه‌  

·      دزی خومالە دەرگرتن بەتالە

ئه‌سپی نیه‌ ئاخوڕی بۆ هه‌ڵ ده‌به‌ستێ

·      بەری هەسپی ب کرت هافر چێکر

ئه‌گه‌ر بۆ ئاو بچێت، کانی وشک ده‌کات

·      ب چیتە سەر ئاڤێ، ئاڤ دێ لێ حشک بیت  

ئه‌وه‌ی به‌رز بفرێت نزم ئه‌نیشێته‌وه‌

·      یێ بلند فرێت دێ نزم کەڤیت 

ئه‌یه‌وێت ماسی بگرێت و قاچیشی ته‌ڕ نه‌بێت  

·      یێ ماسیا دگریت دێ لاق لێ تەربن

ئەو ھەویرە ئاو زۆر ئەکێشێت

·      ئەڤ هەڤیرە دێ هێشتا ئاڤێ ڤەخوت

باڵنده‌ی گوشت خۆر ده‌ندوکی لاره‌ 

·      بالندێ گوشت خور دمێ ویێ خارە

·      برامان برایی كیسه‌مان جیایی

·      برا برایە، بازار جودایە

·      بزن کاتێ ئه‌جه‌لی هات نان شوان ئه‌خوات

·      ئەگەر ئەجەلا بزنێ هات، نانێ شڤانی دخوت

·      به‌ ده‌رگا ئه‌ڵێم ، دیوار تۆ گوێ بگره‌

·      دیوارو بو تە دبێژم، پشتە دەرێ گوه بدێ

به‌ یه‌ک ده‌ست چه‌پڵه‌ لێ نادرێت

·      دەنگ ژ دەستەکی ناهێت 

به‌به‌ردێک دوو چۆله‌که‌ی کوشت 

·      بەرەکی دوو کێل ئێخستن 

به‌رخی نێر بو سه‌ر بڕین باشه‌

·      بەرخێ نێر بو سەر بڕینێ یە

به‌رد له‌جێی خۆی قورسه‌

·      بەر ل جهێ خو یێ ب قەدرە

به‌ردی بچوکیش سه‌ر ئه‌شکێنی   

·      بەرێ بچیک ژی سەی دشکێنیت

به‌قه‌د به‌ره‌که‌ی خوت پا (قاچ) ڕاکێشه‌

·      پێ خو ل دیف بەرکا خو بکێشە

·      پێنج قامکه ‌که‌ وه‌کوو یه‌ک نین  

·      هەر پێنج تبلێت تە نەوەکی ئێکن

·      تاریکی مانگ سه‌ر له‌ ئێواره‌ دیاره‌

·      شەڤا تاری دیارە ژ ئێڤاری 

تف ھەڵدە ناو چەوانی خۆت ئەگرێتەوە

·      تفا سەر ئەڤرازە دکەفتە ناڤ چاڤا  

چی بچێنیت ئەوە ئەدووریتەوە

·      چ ب چینی، دێ وی هەلینی

·      خوا تا کێو نەبینێت بەفری تێ ناکات

·      خودێ چیا دبینیت لەوما بەفرێ لێ دبارینیت

·      درگای ماڵ خۆت بوه‌سه هاوساماڵ به دز مه‌زانه‌  

·      دەفرگەهێ خو بگرە، جیرانێ خو دزنەکە

·      ده‌ریا به‌ ده‌می سه‌گ گڵاو نابێت  

·      دەریا ب دەڤێ سەی پیس نابیت 

ده‌نگی ده‌وڵ له‌ دووره‌و خۆشه‌

·      دەنگێ دەهولێ ژ دویرڤە یێ خوشە

دڵ پیر نابێ، چاو تێر نابێ

·      دڵ پیرنابیت، چاڤ تێرنابیت 

سه‌ری نایه‌شێت په‌ڕوی پێ به‌ستووه‌ 

·      سه‌گ ساحێبی خۆی نه‌ده‌ناسی

·      سە خودانێ خو ناس دکەت 

شه‌ڕ له‌ به‌تاڵی باشتره‌

·      شەر ژ بەتالیێ چێترە

کونە مشکی لێ بووە بە قەیسەری

·      کون مشک لێ بونە قەیسەری 

کەس بە دۆی خۆی ناڵێت ترشە

·      کەس نابیژیت ماستێ من یێ ترشە

گرێی ده‌س مه‌خه‌ره‌ ددان  

·      گرا ب دەستی ڤەدبیت نە هەوجەی ددانایە 

لە ھەموو ھەورێک باران نابارێت

·      باران ژ هەمی عەەورا ناهێت

مار به‌ قسه‌ی خوش له‌ کون دێته‌ده‌ر  

·      مار ب ئاخڤتنا خوش ژ کونێ دەر دکەڤیت

·      ماڵ به‌ میوانه‌و خۆشه‌ 

·      مال ب مێڤانا خوشە 

·      ماڵ له‌ ماڵخۆ حه‌رامكرا

·      مالا ل مالخوی حەرامکری 

من ئه‌ڵێم نێره‌ ئه‌و ئه‌ڵی بیدۆشه‌

·      دبێژم نێرە، دبێژیت ب دوشە

·      نازانم و ناتانم ڕاحه‌تی گیان

·      نازانم رەحەتی جانم

·      تا ئاره‌ق نه‌ڕێژی شیرینی ناچێژی

·      حەتا پانکا دەستی رەش نەبیت، تاما دەڤی خوش نابیت 

هیچ که‌س به‌ ماستی خۆی ناڵێ ترشه‌

·      کەس نا بێژیت ماستێ من یێ ترشە

ئاردی بدە ئاردبێژێ، با ھەندێکیش بڕێژێ

·      ئاری بدە ف نانپێژی، بلا نیڤەکێ ب خوت

·      ئاگر که هه‌ڵگرسا وشک و ته‌ڕ پێکه‌وه‌ ده‌سووتێن

·      ئاگر بەربو دەحلی تەر وهشک پێگڤە دسوژن

برینی شمشێر چاک ئه‌بێته‌وه‌ به‌ڵام برینی زمان چاک نابێته‌وه‌

·      شینێت خەنجەرا چێدبن بەلێ شینێت خەبەرا چێنابن 

خزم ئه‌گه‌ر گۆشتت بخوات ئێسکت ناشکێنی  

·      مروڤێ تە گوشتێ تە ب خوت، هەستیکی ناشکێنیت

پیاوی به‌حه‌یا شانێک ئه‌یژی، ژنی به‌حه‌یا شارێک ئه‌یژی

·      ژنا شەرمین ب شارەکێ، ئو مێرێ شەرمین ب کارەکێ

ئه‌ڵێن پشیله‌ گووت بۆ ده‌رمان باشه‌، له‌ ژێری خاکی ده‌کات

·      گوتنە پشیکێ گویێ تە دەرمانە، ئینا ئاخ رادا سەر

·      به‌ بونه‌ی گوڵێک گه‌نمه‌وه‌ سه‌د میللوره‌ ئاو ده‌خوات

·      سەر خاترا رپنەکا گەنمی، سەد بنێت جەهی ئاڤێ ڤەدخون