أدوات قديمة

الأدوات والآلات المنزلية ومعدات العمل مع بعض المفردات القديمة في التراث الكوردي والسرياني

من دواعي سروري أن أضع أسماء هذه الأدوات أمام أعين القراء التي أستخدمت قديما في البيوت والمنازل وفي العمل والحقول وفي معظم مناحي الحياة والتي أستعملت من قبل الأجداد والتي حصلوا عليها أما عن طريق الشراء أو من صنع أيديهم أولئك الأشخاص الحرفيين والصنّاع الذين عاشوا في منطقة كوردستان أكانوا مسلمين, مسيحيين, يهود أم أيزيديين. جميعهم وبدون أستثناء قدموها للأهالي تلك المناطق لللأستفادة منها. معظم هذه الآلات قد أندثرت أو قلّ أستعمالها اليومي لأن الجديد قد حلّ محلها. لذا أرتأيت بأن أن أحافظ عليها كمفردات لها قيمتها اللغوية في القاموس الكوردي والسرياني للأيام القادمة للمحافظة عليها من الضياع. وضعت المفردة الكوردية في البداية ومن ثم السريانية مع التوضيح والغرض منها. والقارئ يتلمس مدى التقارب اللغوي بين تلك الألفاظ من حيث البنى والأملاء والأصوات والمعنى.

ئامیرەتێت ناڤ مالێ دگەل یێت کاری ئو پەیڤێت کەڤنێت دکەلەپۆرێ کوردیدا: 

 من زۆر پێ خوشە ئەز ناڤێت ڤان ئامیرەتا دانمە بەر چاڤێت خویندەڤانێ هێژا ئەوێت دکەڤندا هاتینە بکار ئینان چ ل ناڤ مالا یان دکاریدا ل هەمی شوپ وجهێت شول وکاری. ئەون یێت باب وباپێرێت مە ب دەست خوڤە ئیناین چ ب کڕیار یان وان بدەستێت دخو چێدکرین، بدەستێت وان کەسێت شارەزا وصنعەتکار. ئەو کەسێت دژیاین ل دەڤەرێت کوردستانێ چ موسلمان، مەسیحی، جوی یان ئیزیدی. خرا پێگڤە ئەڤە یێت دهیناینە بەردەستێت وان کەسان یێ وان ب کاردهینن. پترین ژڤان نەماینە دکاریدا یان کارێ وان یێ کێم ڤە بوی چنکی تشتێت نوی وبساناهیتر جهێ وانێ گرتی. ئەز حەزدکەم ڤان ببارێزم وەک پەیڤ دناڤ فەرهەنگا زمانیدا بو پێشە رۆژێ ئو نەهێنە بەرزەکرن. پەیڤێت کوردی دێ بەرەوردکەم دگەل یێت سریانی(سورث) چنکی زۆربەی ژوان پەیڤان دهەڤبەشن دگەل ئێک بو پتر پێزانینێ.  

پەیڤێت کوردی دگەل سریانی (سورث) بەراورد:

١- شویژن: ئورتخە: ئەڤە وەک دەرزیکێ یە بەلێ مازنتر ودرێژترە، ژئاسنی یاچێکریە، بکاردهێت بو دروینا کورتان وگوینیک وجوهال لحیفک ودوشەکا.

٢- بەرهوسینک: دلوکتە: شندوختە: ئەڤە بەرە زیڤرکن، دحولینە ودگروڤرن، دپەحنن تەمەت دەستی بو هونین وهوسینا ئەردێ ئاخێ ودیوار وبانان.

٣- شوینک: خطورتە: پەحنە دارە  یێ ب دەستکە، دارێ وی یێ ستویر ومسمت وقائیمە، بو قوتانا هریێ وجلکا ئو تشتێت گران یێت نەهێنە شوشتن ب دەستی.

٤- بلیلک: بلورتە: دارلەڤنکە یان دارەکێ خلولەیە، ژرەخەکی بشەمایێ دهێتە گرێدان ئودەرڤەکریە دا جهێ میزا بچیکی تێرا ب دەرکەڤیت دلانکێدا دا پیس نەبیت.

٥- دستار: دەست دار: ئاشێ دەستی: گرستە: جاروشە: دو بەرێت پەحنن وژێک چودانە یێ بنی یێ ب دەستکە ئو یێ سەری یێ کونە ژ نیڤەکێ دا ئەو دار تێ بدەرکەڤیت، دەما دهێتە بادان وزڤراندن بوی دەستکی، دەخل ودان و دکاک ونیسک دهێتە قوتان وهێران.

٦- بارزین: بارێ ژن: برزونە: یێ چێکریە ژداڤ ودەزیێت هریێ ومویێت بزنێ، ئەڤە بارا پتر بار وپشتیێ ژنانبو، دو لەپک یێت پیڤە دا ب سینگ وملاڤە ب هێتە گرێدان، بو تێدان وتێکرنا تشتێت ناڤ چەم وبیستانا یان دانانا بچیک و کارکێت ساڤا و گەلەک کارێت دی.

٧- باگوردان: بان گێران: مەندەرونێ: مندرتە: بەرەکێ قورسە ژنیڤ مترێ وێڤە ژهەردو رەخا یێ کونە بو تێچکلاندنا دارەکێ دو سەر یان ئاسن بو گێران وکەلشتێت بانی ب گەهنە ئێک دا چپکێت بارانێ نەهێنە خارێ ودلوپا بکەن، ئو دهێتە بکار ئینان بو راستکرنا ئەردێت ئاخێ.

٨- تەشی: تەشیک: پارچەکا دارێ پەحنە بزمارەکا چەمیای ژسەرەکی دنیڤێدا ئو ل رەخێ دی دارەکێ زراڤ ودرێژ وسەر تیژ یێ پێڤە، بو بادان رستنا گولولکێت هریێ وپامبی دا ببن داڤێت دەزیێ دزراڤ بو راچاندن وچیکرنا جلکان وگەلەک کارێت دی.

٩- گازک: مەلقتە: ملقطانە: دو شێشکێت ئاسنی نە ژنیڤێ یێ چەمیایە، ئو ژهەر دو سەرا یێ پەحنە بو گرتن وراکرنا پەلێت ئاگری وتشتێت گەرم.

١٠- مەرک: مەسقثە: بستەکا ئاسنی یە درێژیا نیڤ مترێ، سەرەکێ پەحنێ پێڤە یێ تەنک بو ژێڤەکرنا نانی وکاد وصەوکا ژتەنیرێ.

١١- کوچک: تەبیاثا: کەنونە: جهێ ئاگری یە، دهێتە چێکرن وەک نالێ ژئاخ وبەرا چێدکەن دا سێل وقازنک بکەڤتە سەر بو نان پەحتنێ وزاد لێنانێ.

١٢- سێل: سێلە: پلێتەکێ ئاسنی یان پیلای یە، یێ رەش وگرۆڤرە ژناڤدا قۆرە ئو ژدەرڤە یێ پفە دا نان لێ بێتە وەرگێران بساناهی. هەمی رەنگێت نانی ل سەر دهێنە پەحتن.

١٣- خانک: خوانە: خوان: دارەکێ پەحن وگروڤرە چەند سانتیما یێ ستویرە ، یێ سێ پێبکە، هەڤیر ل سەر دهێتە قەتکرن ئو دبنە گرک ودهێنە پەحنکرن. دبەرێدا ئەڤ خانکە دهاتن چێکرن ژکێچێ.

١٤- تەبەقک: باثۆرە: باثۆرتە: یا پەحنە دهێتە چێکرن ژشفکێت دارێت زراڤ ودرێژ، دهێتە راچاندن برەنگەکێ جان بو پارستنا هەمی جۆرێت نانی.

١٥- نابنک: کەرومە: شوبک: دارەکێ ستویر وقورس وبادایە ژنیڤەکێ بەلێ یێ زراڤە ژرەخا دا دەست بشێت هەڤیرێ رەق پەحن و نەرم وشل کەت بو پەحتنێ.

١٦- تیرۆک: کێرە: دارەکێ درێژ وحولی یە، گرکێت نانی پێ دهێنە پەحن وگروڤرکرن. ئو ب وێ تیرۆکێ نانێ دانتە سەر سێلێ.

١٧- وەرگێرک: مقلبانە: ئەڤە ژی دارەکێ درێژە بەس یێ پەحنە بو نان وەگێرانێ ل سەر سێلێ دا لاو ب قەلیێت وچیبیت ئو نە هێلیت نان ب سوژیت سەر سێلێ.

١٨- هەسکیک: بخوشتە: دارەکێ مازنە دارە یان صفرە وەک کافچکا بو تێکڤەدان ولڤینا زادی دقازان ومەنجەلادا.

١٩- تەنیر: تەنۆرە: دهێتە چێکرن ژئاخا سۆر، سەڤە ێێ تەنگە ئو ژبنی یێ فرەهە، سەوک وکادە وگەلەک تشتێت دی تێدا دهێنە چیکرن.

٢٠- جوهنی ودەستجوهنی: ستە وخشولە: ئەڤ هەردو پارچە هەرێ ل گەل ئێک، بەرەکێ پەحنە دهێتە کونکرن ژنیڤەکێ، ئو دەستک دهێتە چێکرن ژبەری یان ژی داری بو قوتان هویرکرنا تشتا.

٢١- بێژنک: ئەربالە: رەخێت وێ  دارێ گروڤرە ئو دنیڤێدا تێلکێت زراڤ دراچاندینە برەنگەکێ کون کون بو پاقژکرنا دەخل ودکاکێ ژئاخ وزیوان وقرش وقالا.

٢٢- سالک: قرطالە: یا چێکریە ژ چقێت دارێت زراڤ بو ڤەگهوازتنا درامەتێ چەم وبستانا.

٢٣- دەن: ئنتە: لنتە: چێکریە ژ کسلێ وئاخەکا فخاری، یێ گرۆڤرە ژسەری یێ دەڤ پەحنە ئو ژبنی یێ زراڤە بو ڤەگرتنا ئاڤێ دا تەزی ببیت تێدا.

٢٤- جەر: جەرک: تەلمە: ژئاخا فخاری دهێتە چێکرن بو ئینان وڤەگرتنا ئاڤێ دا تەزی ببیت تێدا.

٢٥- کەدینک: کەدونە: ئەڤە ژچەرکێ پچیکترە بو ئاڤێ یە.

٢٦- گوزک: شەربە: ئەڤە ژی وەک کەدینکا بەس بچیکترە بو ئاڤ ڤەخارنێ یە.

٢٧- دوخین: تکثە: دکەنە ناڤ شەروالی یان دەرپێ شوینا وێ لاستیکە نوکە. بڤان دوخینێت زراڤ کالک ژی ژێ چێدکرن.

٢٨- شرۆخە: شرێوخێ:ژبەندکێت هریێ چیدکەن وەک وەریسێت زراڤ بو گرتنا پێلاڤێ ب پیاڤە.

٢٩- جەنجەر: کەیکرە: گەنم وجەهێ دقوتێت دا ژکایێ جودابیت.

٣٠- مدارە: مدارە: بەرەکێ گروڤرە ئو گەلەکێ مازنە بو سپیکرنا دان ودکاکێ.

٣١- سندان: سندانە: ئاسنە تشتا ل سەر دقوتن وپەحن وتێژدکەن

٣٢- چەکوچ: چەکوستە: سەر ئاسنە وبن دارە بو هاژوژک وقوتانا تشتا

٣٣- داس: نەرە: سەر ئاسنە وبن دارە بو قەتکرنا تاکێت دارا ئو گەلەک کارێت دی.

٣٤- شالوک: جئوذە: شالوکەکا کۆرتە بو قەتکرنا تاک وچقێت بچیک.

٣٥- بەرحولیک: مشنە: بو تیژکرنا ئامیرەتا وەک کێر وداس وشالوکا.

٣٦- زلینک: قوبی: قوپیثە: دهێتە چێکرن ژزلکێت زراڤ بو گەلەک کارا.

٣٧- هنجار: بذانە: بو زڤی وعەرد کێلانێ یە

٣٨- بزۆت: بزوطە: ئەو دارێ ئاگر و گۆری پێڤە دهێتە ڤەگهوازتن بوهەلکرنا کومەکا دارێت دی یان بو رێک دیتنێ دەم تاریێ.

٣٩- خولی: قطمە: ئەوهەلەمۆرە ئەوا دکەڤتە بنێ کوچکی. بکێر گەلەک تشتا دهێت، بو مزەیتا یان بو جلک شویشتنا ئو دکەنە بنێ دارا دا خولیکی نەبن.

٤٠- بەرستە: کێپە مەنقوشە: بەرێ بەستێ یە، یێ رەنگینە بلێگدانا دو ژوان بەرا چریسکێت ئاگری ژێ دچن وئاگر پێ دهێتە هەلکرن.

٤١- گینیک: گونیە: نە هندێ مەزنە تشتا دکەنە تێدا.

٤٢- خرار: خرارە: ئەڤە مازنترە ژ گینیکێ بو ئینانا دەخل ودانی وڤەگهوازتنا کایێ.

٤٣- جوهال: جەهالە: وەک تێر وهەگب وشلیفا بو تیکرنا تشتانە.

٤٤- عەلب: قەوە: دەپێ داری یە بو کێشان وپیڤانا دەخل ودانی یە.

٤٥- ترار: طایسە: صفرە یان فافونە بو گەلەک کارا ب کارد هێت.

٤٦- قافک: قەحفی: ژئاخا فخارێ یە بو چاندنا گول وگولچی چەکا.

٤٧- وەریس: خەولە: دهێتە چیکرن ژ هریێ بو تێ ئالاندنێ.

٤٨- کنف: قمبە: ژوەریسی زراڤ ترە ئەو ژی بو گرێدان وئالاندنێ یە

٤٩- مەشک: مشکە: کوذە: کەڤلێ پەزی یە بو تێکرنا ژاژی وپەنیرا.

٥٠- پیست: کەڤلێ پەزی یە بو تێکرنا ژاژی وپەنیرا.

٥١- چلاکە: چلاکە: دارەکێ درێژە بو گرتنا چق وتاکا وئێخستنا فیقی ژدارێت بلند.

٥٢- قەزمە: قزمە: دو سەر ئاسنە، ئێکێ پەحنە وئێک یێ تیژە بو کولانا ئەردی.

٥٣- مەنجەل: مەرگەلە: قازانەکا مازنە ژگەلەک جۆرا بو لینانا دەخل وگەنمی بو ساڤاری وزادێ شیلان وشاهی وبەهیا.

ناڤێت تشتێت هەمە رەنگ:

١- پالی: رەشوانە: پیستەکە یان وەک لاستیکێ یە بو گرتنا کۆرتانێ ب دەواری ڤە.

٢- تەنگ: طنگا:  شلیتەکا پەحنە ژبەندکا دهێتە چێکرن بو شدادندنا کۆرتانی ل سەر پشتا دەواری.

٣- هەفسار: حەفک وسەر: ئەبسارە: وەریسە یان زنجیرەکا ئاسنیە، دئێخنە ستویێ دەواری بو هاژوتنێ یان گرێدانێ، دویماهیا ڤی هەفساری سنگەکێ داری یان یێ ئاسنی یێ پێڤە.

٤- سنگ: سکثە: قوپکە دارە دهێتە چێکرن ژداری یان ژئاسنی.

٥- رکێب: رکێبێ: ژئاسنی یە، جهێ پیانە دەما ل دەوارا سویاردبن.

٦- لغاڤ: لغاڤە: زنجیرەکە یان کنفەکە دئێخنە دەڤێ دەواری داهندەک کار وبزاڤێت زێدە نەکەن.  

٧- جهۆر: جهورە: تویرکەکێ پاتەیە یان یێ راچاندی یە ژبەندکێت هریی بو ئالفێ دەوارا.

٨- کۆرتان: کۆرتانە: یێ چیکریە ژ پیشی وجلەی بو سەر پشتا دەواری.

ئاگر بو لینانا زادی.

٩- ترک: تۆری: چق وتاکێت هویر وحشک یێت دارا نەخاسمە یێت موێت تری.

١٠- زبارە: زبارە: کارەکێ کومەلی یە، گوندی پێ رادبن بێ دراڤ بو دەست ئانەهیا ئێک دکارێت وەرز وبیستان وخانی ئاڤا کرنا.

١١- مشتاخە: مشطاخە: ئەو تریێ مزیت کریە بەلاڤە دکەن سەر ئاخەکا پاقژ وراست دا حشک بیت ئو ببیت مەویژ.

١٢- ریسی: ریسیێ: گیایێ حشکە دهێتە بادان وشداندن وگرێدان وکومکرن وەک ئالف بو دەوار و گیانەوەرا.

١٣- سول: صولێ: رەنگەکێ  پێلاڤێ یە دکەنە پیان.

١٤- کالک: کەڤلک: کالکی: دهێتە چێکرن ژکەڤلێ پەزا، جۆرەکێ پێلاڤا نە.

١٥- تەراگە: طەراگی: کێوە: دهێتە چێکرن ژپامبی یان ژنایلونا، جۆرەکێ پێلاڤا نە.

١٦- سەرگین: پیساتیا چێل وگولا یە، دهێتە گروڤرکرن وپەحنکرن وحشکرن بو سوتنێ .

١٧- باوەشینک: پەوخثە: دار زلینکە ، مروڤ بای ل خو دکەت ل دەمێ گەرمێ.

١٨- شە: مشتە: دبەرێدا داربو ئو نوکە ژپلاستیک یان هندەک تشتێت دی بو سەر شەکرنێ یە.

١٩- کون: جودە: ژچەرمێ بزنێ یان میهێ، هەمی بیگڤە بەس بێ سەر، یێ رەنگکریە دهێتە گرتن ژجهێت دەست وپیا بو ئاڤێ وهندەک شولێت دی.

٢٠- خەنجەر: خوین دەر: خەنجەرە: ئامیرەتەكێ جانیێ یە ئو شەرا، یێ چەمیایە ژنیڤێ، هەر دو رەخ دتیژن ئو یێ بدەستکە ئو دکەنە ناڤ کاڤلانی بو پارستنا لەشی ژ برنداریێ.

٢١- مەسین: مەسینە: ژفافونی یان ژپلاستیکی یە بو دەست ئاڤێ وگەلەک کارێت دی.

٢٢- تەلی: تەلهە: قولاثە:  ژئاسنی یە بو گرتنا گیانەوەرا ل راڤ ونێچیرا.

٢٣- خەفک: ئەقولە: ئەڤە تەلهەکا زراڤە بو گرتنا بالندا.

٢٤- تەپکە: طەپکثە:  ژبەرا دهێتە چێکرن دئاخێدا بو گرتنا گیانەوەرا

٢٥- داڤ: نشوی: شناط: ژدەزیێت نایلونی یە بو گرتنا تەیر ەتەوال وکەو وپۆر وسیسکا.

٢٦- تۆر: شەپکە: ژبەندک وداڤ ەدەزیا دهێتە چێکرن بو راڤ ونێچیرا.

٢٧- قوسک: قشتە: دارەکێ دو چقە ئو بن درێژ، دهێتە چێکرن ب لاستیکێ ئو پرتەکا کەڤلکی بو تیکرنا بەرێت بچیک بو کوشتنا بالند وگیانەوەرێت بچیک.

٢٨- بەرداقانی: بەردەقثە: بەندکەکێ راچاندی یە ئو ژنیڤێ یێ کویر وپەحنە بو بەرێت ناڤنجی بکەنە تێدا بو نێچیر وشەرا.

٢٩- تڤەنگ: جفتە: تەلقا دکەنە تیدا بو کوشتنا گیانەوەرا.

٣٠- سویت: سوتێ: ئەڤە دهێتە دانان ژبەرا دئاڤ وریبارادا بو گرتنا ماسیا.

٣١- شوک: شصە: ئاسنەکێ چەمیایە ئو یێ کونە ژسەری بو تێ ئالندنا دەزیەکێ نایلونی بو گرتنا ماسیا، ئو ئەڤە یێ گرێدایە بدارەکێ درێژڤە.

٣٢- تۆرا ماسیا: شەپکی دنونێ: ئەڤە تۆرا بەندکایە بو گرتنا ماسیا.

٣٣- دهول: دەهولە: ژداری وکەڤلێ پەزی یە، دودار بولێدانێ، بکاردهێت بو دەهوات وشاهی یا.

٣٤- زرنا: زرنە: بلویرەکا کونە  ژداری یان ژباغەی بو زرنە لێدانێ.

 دهوك – أعداد وترجمة : احمد علي