جهـ وشوینوارێت کەڤن ل دهوکێ
مواقع وأثار قديمة في محافظة دهوك
وتشمل القلاع والحصون والجسور والمعابر والقناطر والكهوف والمغارات الأثرية وأسماء الوديان و الانهار والمجارى المائية وعيون الماء والمروج والجبال والمصائف والمُجَمَّعات السكنية وبقية المواقع الجغرافية المهمة في محافظة دهوك.
للعلم أن معظم المواقع والأماكن الآنفة الذكر جاءت تسميتها من أسماء تلك القرى والبلدات لانه ليس بالبعيد أن يتواجد فيها جبل أو قلعة أو جسر أو كهف أو مصيف أو وادي أو نهر أو عين ماء أو آثار ويحتمل أن يتجمع فيها مجموعة متنوعة منها وتسبق بمسمياتها للتعرف عليها من خلال المكان الأقدم وهكذا.
1- القلاع والحصون في محافظة دهوك
(قلعة – قلاع – کەل – کەلهە – کەلات – قەلا – قەلات - fortress)
کەلها ئاکرێ - قلعة عقرة
کەلها ئامێدیێ - قلعة العمادية
کەلها ئەرزێ – قلعة أرزي
کەلها ئەرمشتێ - قلعة أردمشت - أرمشت - أردمُشُت
كهلها زاخو - قلعة زاخو - قلعة الحسنية (قلعة دار القشلة)
كهلها سلێمان سندى - قلعة سلیمان السندي – گوندێ بانینێ
كهلها قوباد پاشا - قلعة قبهان پاشا
كهلهێت باروخ - بهرخ - برخو - قلاع باروخ
كهلهێت سناتێ – قلاع سناط
کەلها بالوکا - قلعة بالوکا
کەلها بێتەنویر - قلعة بيت نويري
کەلها بیجوانێ - قلعة بيجواني
کەلها بەدرێ - کەلە بەدرێ - قلعة بدرة
کەلها بەدریکێ - قلعة بدريكي
کەلها پیرومەرا - قلعة بيرومرا
کەلها رێکان - قلعة ريكان
کەلها زەعفەرانیێ - قلعة الزعفرانية
کەلها شابانێ - قلعة شاباني - - قلعة الشعباني
کەلها شوشێ - قلعة شوش
کەلها شێخو – قلعة شيخو
کەلها شیناوا – زاخو چیایێ بخێر
کەلها شەرانش - قلعة شرانش
کەلها فرعینى – قلعة فرعون – في جبل دهوك
کەلها قومریێ - قلعة قومري - الواقعة بين قريتي قُمري وهرور بمنطقة بروارى بالا
کەلها کاشێ - قلعة كاشي
کەلها کافری
کەلها کواشە - قلعة كواشة - تقع بين مدينتي دهوك وزاخو في (الجبل الأبيض) بالقرب من أرمشت وبافيا)
کەلها میرسێڤدینا – قلعة أمير سيف الدين
کەلها مەمیان - قلعة مميان المتوجدة في جبل كمكا
کەلها نزارکێ - قلعة نزاركي - حصن النظام البائد
کەلها نێروە - قلعة نيروة
2- الجسور والمعابر والقناطر الأثرية في محافظة دهوك
(الجسور والمعابر والقناطر – پر – پردێ - چوسەر – دەرباز – قەنتەرە – ئاڤرویا - bridge)
پرا بلبل: جسر بلبل - دکەڤیتە بنێ گەلیێ فەقی سەر رویبارێ زێی ل دەڤەرا بەهدینان
پرا بیامی – بیاڤێ - جسر بيامي
پرا بەری – الجسر الحجري
پرا پێشوكێ - جسر أو معبر پيشوك - ل سهر ریبارێ هیزلی ل زاخۆ
پرا حەلانکی – جسر الحلان
پرا خالانه - معبر خالانة - ل دەڤەرا شێلادزێ
پرا رێکان - جسر ريكان
پرا شێخ ئیسفی - پرا شيخ يوسف - معبر الشيخ یوسف
پرا عيسێ دەلا - جسر عيسى دلا
پرا عەلی جانا - جسر علي جان
پرا گوندک - جسر كندك
پرا گوندێ نزورێ - جسر نزدور - على نهر الخابور - (سیل ونزورا)
پرا گەلیێ رەشاڤە - جسر كلي رشافة
پرا مەزن - الجسر الكبير أو القديم
پرا دەلالێ – جسر دلال - الجسر الجميل
پرا دەلالێ - جسر دلال أو الجسر الكبير أو القديم أو العباسي - الجسر الحجري
پرا دەلالێ – ل زاخویێ ل سەر ریبارێ خابیری دهێتە ب ناڤکرن ب قەنتەرا سنجە
3- الكهوف والمغارات في محافظة دهوك
(كهف – مغارة – شکەفت – ئەشکەفت - cave)
شکەفتا ئالوکا – كهف آلوكا
شکەفتا ئستهبلان – كهف استبلان - كهف الاصطبلات
شکەفتا ئیتیتی - كهف قرية ايتوت
شکەفتا ئینشکی - كهف إينشكي
شکەفتا ب ئاڤ – كهف الماء
شکەفتا بابەکرا - كهف بابكر – في كلي بازي
شکەفتا باخرنیڤێ - كهف باخرنيف - كهف قرية باخرنيف
شکەفتا بای – كهف الرياح
شکەفتا بیرێ - كهف بهيري - كهف بيرى - شەرانش
شکەفتا بێسرێ - كهف قرية بيسري
شکەفتا بەحنینا - كهف بحنينا - بەهنینا
شکەفتا بەروژی – كهف بروز – مقابل الشمس
شکەفتا پیرومەرا - كهف بيرومرا - كهف قرية بيرومرا
شکەفتا چاردەر - كهف جاردر – كهف المداخل الأربعة
شکەفتا چارستین - چوارستوین - كهف جارستين ( ذو الأعمدة الأربعة)
شکەفتا دوستکا - كهف دوستكا
شکەفتا دولا شیەیی – كهف وادي شياي
شکەفتا رزیکێ - كهف رزيك
شکەفتا رەش - الكهف الأسود - في قرية كزو
شکەفتا شاخکێ – كهف شاخكي – أطراف دهوك
شکەفتا کورە دێرێ - كهف كوره ديري
شکەفتا کیپا تاووس - شکەفتا بەرێ تاوسی - كهف كيبا طاوس - الذي يقع في قرية چلك
شکەفتا مناسبا – كهف النصب
شکەفتا موخل – كهف المغزل
شکەفتا میرا – كهف الأمير
شکەفتا هەلامەتا - كهف هلاماتا - كهف التماثيل
شکەفتا یوخەنا – كهف يوخنا
4- اسماء الوديان (الكلي) في دهوك
( كلي – وادي – مضيق – گەلی – نهالا کویر – دەربەند - valley )
گەلی ئاركين
گەلی ئاڤا سەرەرو
گەلی ئاڤا گەلیێ سێدەرا
گەلی ئاڤخان
گەلی ئاڤگرێ
گەلی ئاڤوکێ – كلي آفوك - چەمانکێ
گەلی ئاڤیسزکا
گەلی ئالاسێ
گەلی ئالولە
گەلی ئامێدیێ - وادي عمادية
گەلی ئستبلان
گەلی ئيسماڤا - كلي أسماوا - جبل باكرمان
گەلی ئێملکێ
گەلی ئەڤریکێ - گەلیێ ئاڤریڤا – كلي آفروك - قرب دهوك
گەلی ئەلوک
گەلی ئەنهیلێ
گەلى بت پەرخە
گەلى كەرەكو
گەلى كەرەكو خانا
گەلى كەرەكو روبركی
گەلی بارهولێ – كلي بارهول - زاخو
گەلی بازێ - كلي بازي - دهوك
گەلی باشێ
گەلی بال پلكە
گەلی بالندا - كلي بالندا – عمادية - دەڤەرا بارزان
گەلی بامير
گەلی بدلوە
گەلی بریفکا - كلي بريفكا - ل ەسەر ڕێگای عەین سفنی و دهوکێ
گەلی بلبق
گەلی بندير
گەلی بنگ
گەلی بواكه
گەلی بی
گەلی بيبی
گەلی بێتکارێ – كلي بيتکار
گەلی بێدیلی - كلي بيدول - دهوك
گەلی بێسرێ - دهوك
گەلی بێشیلێ – چیایێ مەتینی ل دەڤەرا بەرواری بالا
گەلی بەرپانێ
گەلی بەستا ديم
گەلی بەيرق
گەلی پچک
گەلی پراغ
گەلی پڕسیدا - كلي او مضيق برسيدا
گەلی پساغا – گەلیێ پساغا دەڤەرا سندی
گەلی پشتا ديم خابوری
گەلی پێپەرخا
گەلی پیر خدر - كلي بير خضره
گەلی پێزیکی
گەلی پینکێ
گەلی تەمباڤ - وادي طمباف
گەلی تەنگ بانیکی
گەلی تەهتک
گەلی جانە
گەلی جبانيە
گەلی جلال ناڤشکی
گەلی جيزی
گەلی چار ديام
گەلی چنار
گەلی چەم كورک
گەلی چەمانکێ - ناحیا چەمانکێ
گەلی چەمى بارزان
گەلی چەمى بەرمن
گەلی چەمى بەستا ديم
گەلی چەمى جەلال
گەلی چەمى خۆراكى
گەلی چەمى خۆران
گەلی چەمى دفاف
گەلی چەمى دێرشكى
گەلی چەمى ڕووگەرم
گەلی چەمى سپنە
گەلی چەمى سۆیسكە
گەلی چەمى شێخ مەما
گەلی چەمى شێرانە
گەلی چەمى قەڵا بەردى
گەلی چەمى كانى كرک
گەلی چەمى كندەليس
گەلی چەمى كێشان
گەلی چەمى گريشكە
گەلی چەمى لوە
گەلی چەمى مير
گەلی چەمى نەقب
گەلی چەمى ئاڤا گەلیێ سێدەرە
گەلی چەمى ئاڤخان
گەلی چەمى ئاڤۆكى
گەلی چەمى ئستەبلان
گەلی چەمى ئەركين
گەلی چەمى ئەلوک
گەلی خانا
گەلی خانتور
گەلی خراب ملک
گەلی خربک
گەلی خواری ملا
گەلی خوشناڤا
گەلی خەنس - سەر ب ناحیا ئەتریشی
گەلی دجار
گەلی درشيكی
گەلی دفرو
گەلی دگن
گەلی دلاب
گەلی دهوکێ - كلي دهوك
گەلی دهێ - دیهێ - د ناڤبەرا ناوچەداریا بامەرنێ و کانی ماسێ
گەلی دوله
گەلی دێرشكى
گەلی ركينيە
گەلی ڕوبارى ئامێدى
گەلی روبركێ
گەلی رودينه
گەلی روگرم
گەلی رەزێ میری – عقرة
گەلی رەشاڤە - كلي رشافا
گەلی زاویتە - كلي زاویتة
گەلی زركا
گەلی زريزا
گەلی زیلانێ – كلي زیلان
گەلی زەنتا - كلي زنطة
گەلی ساتورا
گەلی ساسا
گەلی ساوه
گەلی سپنە
گەلی سپيندار
گەلی سپينه
گەلی سردندجن
گەلی سعيد ظاهر
گەلی سماقێ
گەلی سنجه
گەلی سوركی
گەلی سویلاڤ
گەلی سێپرکا - دەڤەرا بەرێ گارێ ل سنوورێ قەزا ئامێدیێ
گەلی سێدەران - ناحیا چەمانکێ
گەلی سیلاگێ - ئامێدی
گەلی سەركور
گەلی سەرگەلا برجی
گەلی شقە هور
گەلی شكور حوه
گەلی شێخ مەما
گەلی شێخ هادى
گەلی شێرانە
گەلی شێرانە - گلي شيرانه
گەلی شێرانە - گلي شيرانه – ديرلوك
گەلی شيربيش
گەلی شيروانە
گەلی شيق
گەلی شەقلفات
گەلی شەكر
گەلی عومەر ئاغای
گەلی فری
گەلی فەقی - سەر رویبارێ زێی ل دەڤەرا بەهدینان
گەلی قابيە
گەلی قیامەتێ - كلي القيامة - ل پشت ئەتریشێ
گەلی قیرکی - ئەتریش
گەلی قەسرێ – میرێ ستەوری
گەلی قەلا بەردى
گەلی قەیسەریا – بوزا
گەلی كاركل
گەلی كاركوران
گەلی كانى كرک
گەلی كانی بياره
گەلی كانی كاكو جرابور
گەلی كانی كرک
گەلی كانی ماسێ
گەلی كرنيبال
گەلی كريشكە
گەلی كريكور
گەلی كرين
گەلی كفر
گەلی كل كفو
گەلی كلک
گەلی كواشة
گەلی كورتكا - كلي كورتكا - في منطقة نهيلي في محافظة دهوك
گەلی كوری باتل
گەلی كوماتە
گەلی كيشان
گەلی كەندال
گەلی كەندليس
گەلی کانی سارکێ
گەلی کانی سنجێ - كلي او مضيق عين سنجي
گەلی کانی مازێ - ل سنورێ ناحیا چەمانکێ
گەلی کورتکی – كلي كورتك
گەلی گەرماڤا
گەلی گەرەگوهێ - یا سەر ب ناحیا بامەرنێ ڤە
گەلی گەلناسکێ
گەلی مارزی
گەلی مام سنکێ
گەلی ماهودی
گەلی محمود
گەلی مرانی
گەلی مزیرکا - سەرێ ئامێدیێ
گەلی مقبل
گەلی منصوريە
گەلی موشک
گەلی ميتاس
گەلی مير
گەلی نزار
گەلی نهينک
گەلی نێروە و رێکان – كلي ریکان
گەلی نيهفان
گەلی نەقب
گەلی هارینا
گەلی هشاقە
گەلی هشاك
5- خرائب وآثار وتماثيل وأطلال في دهوك – شینوارێت کەڤن ل دهوکێ
(آثار – بقايا – خرائب - شین – شوین – شینوار - ruins)
شینوارێت گوندێ ئەلهـ - أثار قرية أله
شینوارێت باستکێ - أثار باسطكي - ل دەشتا سلێڤانەیا
شینوارێت براهیم خەلیلا - اثار ابراهيم الخليل
شینوارێت بێتاسێ - اثار بيطاس
شینوارێت بێگوڤا - اثار بيكوفة
شینوارێت پێشابیری - أثار فيشخابور
شینوارێت خرابا خەلەفی - خرابة خلفي
شینوارێت خنسێ - اثار خنس، خانوسا
شینوارێت دهوكێ – أثار دهوك
شینوارێت دوتازە - خرائب دوتازة
شینوارێت دورنەخێ - اثار دورنخ
شینوارێت دێرەبینێ – أثار ديربون - زاخو
شینوارێت زاخیکۆ: ل گوندێ کهمونه ب سهر قهزا سێمێلێ - أثار زاخیکو – قرية كمونة سمیل
شینوارێت قوبەهان - أطلال قوبا
شینوارێت كێسته - أثار قرية كيستا
شینوارێت کانی شرینێ - خرابة كاني شيرين
شینوارێت گرێبتێ - أثار كرەبت
6- الانهار في محافظة دهوك – ریبارێت دهوکێ
(نهر - ریبار – روبار - river )
ریبارێ ئاڤا سینا
روبارێ ژێری- الروبار السفلي
رویشین - نهر روشين – نهر الأزرق
ریباروک بێمینێ
ریباروک خارانی
ریباروک دزگە
ریباروک سڤێلا
ریبارێ باشێ
ریبارێ خابیری - نهر الخابور
ریبارێ دهوکێ – شکەرو – حشکە روبار – هشکە ریبار
ریبارێ رويل
ریبارێ زیێ بچیک – الزاب الصغير
ریبارێ زیێ مەزن - گەورە - الزاب الكبير
ریبارێ شاوريکێ
ریبارێ کانی سارکێ
ریبارێ گومل - نهر كومل
ریبارێ هیزل – نهر هيزل
بعض منابع وروافد انهار دهوك
ئێکەم: ناڤچا کانی ماسێ: ریباروکێت دچنە سەر خابیری و زێیێ مەزن
١- ریبارێ سەرەرو - بیقولکێ، جدیدکێ، کربسور، سەفریا، نهنیکێ، خابیر
٢- ریبارێ کابنیرکێ، شیلازا، خانکێ، کربسور، میسکا، نهنیکێ، خابیر
٣- ریبارێ ئورە، بێدوهێ، مایێ، کانی ماسێ، یاتێ، تروانش، بالوکا، زێیێ مەزن
دووەم: ناڤچا مانگێشێ: ریباروکێت دچنە سەر خابیری
١- ریبارێ رویگەرم، ریبارێ دیرکێ، شەمرەخ، سادیا، ناڤدارا، چرانێ، ئاشانکێ، خابیر
٢- ریبارێ دیلیا، کانی سارکێ، ناڤدارا، چرانێ، ئاشانکێ، خابیر
سێیەم: ناڤچا دێرەلوکێ: ئەڤ ریباروکەنە:
١- روبیارکێ ئاڤا مارک ژڤان ژێدەران دهێت: کنیانش – زێوا سیتوى – گامێشکا – دوکەرا مازى – چەج جوهى – پێپەرخا – گەلیێ بالندا – روی شین
٢- شروک – ئارش- جارمندا – ئورە – دوکەرا مازى – چەم جوى – پێپەرخا – گەلیێ بالندا – روی شین
٣- نهر بيبو - روبارکێ بێبو کو ژ دو تا پێک دهێت: بێبو – سپیێ – سەرنى – شیڤیێ – زەرە – زێى - زێوا سەرى – سەرنى – باشێ – زەرە - زێى
٤- دوتازا - نێروا ژێرى – کانى سارکێ کارە – زێى - زێ وروشین دبنە ئێک
7- المجارى المائية
(جو – جوک - جۆبار، جۆم - ساقية - مجرى مائي، مَسِيل ماء – ravine)
بنجوا ئاشی
جۆبارێ ئاشاوا
جۆبارێ ئاڤا رزاركا
جۆبارێ جونەیری
جۆبارێ چەمێ خۆراكى
جۆبارێ چەمێ شێرانە
جۆبارێ چەمێ مەرگە
جۆبارێ چەمێ ئارتش
جۆبارێ سويلاڤێ
جۆبارێ سۆلا
جۆبارێ گەلى بت پەرخە
جۆبارێ گەلى جانە
جۆبارێ گەلى كەرەكو
جۆبارێ گەلی پێپەرخا
جۆبارێ گەلی خانا
جۆبارێ گەلی روبركی
جۆبارێ گەلی زركا
جۆبارێ گەلی سپيندارێ
جۆبارێ گەلی سەرگەلێ
جۆبارێ گەلی شيروانة
8- الجبال الواقعة في محافظة دهوك
تمتاز تضاريس محافظة دهوك بالطابع الجبلي
چیایێت پارێزگەها دهوکێ
(سلاسل جبلية - سرتێت چیای، زنجيرێت چياى - range, mountain chain)
١- چیا – جبل – mountain
چیایێ ئاتیرێ - جبل آثير
چیایێ ئازیرێ - جبل ازيري
چیایێ ئاشاوا - جبل آشوه
چیایێ ئاشگێر دژوار - جبل اشكير دجوار
چیایێ ئاکرێ - جبل عقره
چیایێ ئامێدیێ - جبل عمادية
چیایێ ئەلنکی - جبل النكي
چیایێ باخورنیڤێ - جبال باخرنيف
چیایێ باسکێ سەر مەیدانا - جبل بسكا سر ميدانا
چیایێ باکورمان - جبال باكرمان
چیایێ بامیێ - جبل بامية
چیایێ بشێش - جبل بشیش
چیایێ بنبە - جبل بنبه
چیایێ بنچیا - جبل بنجيا
چیایێ بیبی - جبل بيبي
چیایێ بێخێری - جبل بيخير
چیایێ بێراسێ
چیایێ بیرسیڤێ - جبل بيرسيفي
چیایێ بیسێ - جبل بيسي
چیایێ بیکسیرێ - جبل بيكسير
چیایێ بەرهونشکێ - جبل برهونشكى
چیایێ پیرومەرا - جبال بيرومرا
چیایێ تورترین - جبل تورترين
چیایێ تەحت - جبل تحت
چیایێ جفکێ باش - جبل جفكي باش
چیایێ جلدە - جبل جلدة
چیایێ چولی لیسا - جبل جلي ليسا
چیایێ چیایێ تاتی حەسنگ - جبل تاتي حسنگ
چیایێ چیرێ جەبرە - جبل جيري جبره
چیایێ چیوکێ باش - جبل جيوكي باش
چیایێ حەفت تنین - جبل حفت تنين
چیایێ خانتورێ - جبل خانتور
چیایێ خلیا - جبل خليا
چیایێ خویشکە - جبل خوشكه
چیایێ دهوکێ - جبل دهوك
چیایێ دوزی - جبل دوزي
چیایێ دێرێ - جبل دير
چیایێ رەش - جبل چيا رش
چیایێ زاوا - جبل زاوا
چیایێ زێری - جبل زيرى
چیایێ زەروه – جبل زروة
چیایێ زەنگل - جبل زنكل
چیایێ سپی - الجبل الأبيض
چیایێ سپی پیس - جبل سپيپيس
چیایێ سپیرێز - جبل سبيريز
چیایێ سوریا - جبل سوريه
چیایێ سیتا - جبل سيتا
چیایێ سیری - جبل سيرى
چیایێ سیلاڤێ - جبل سولاف
چیایێ سەر مازی - جبل سرمازيه
چیایێ سەرداری - جبل سرداري
چیایێ سەرمازی - جبل سرمازيه
چیایێ سەرێ باسکی - جبل سرى باسكى
چیایێ سەرێ هورە - جبل سرى هوره
چیایێ سەرێ ویلا - جبل سرى ويلا
چیایێ سەرێ ئامێدیێ - جبل سر عماديه
چیایێ شابانی - جبل شاباني
چیایێ شابئاڤێ - جبل شاب آب
چیایی شخاری – جبل شخار
چیایێ قەرەداغ - جبل قرة داغ
چیایێ قەنتارا - جبل قنتارا
چیایێ کورەزورێ - جبل كورة زور
چیایێ کۆکە – جبل كوكة
چیایێ کۆمارکێ - جبل كومارك
چیایێ کیری - جبل كيرة
چیایێ کیرێ حەنکارە - جبل كيري حبكارة
چیایێ کێستە - جبل كیسته
چیایێ کیشانێ - جبل كيشان
چیایێ کێلاشێ - جبل كلاش
چیایێ کەمەکا - جبل كماكة
چیایێ گارە - جبل كاره
چیایێ گرێ شیش - جبل كري شيش
چیایێ لینک – جبل لينك
چیایێ مامسینی - جبل مام سين
چیایێ مانگێشکێ - جبل مانگيش
چیایێ میروگێ - جبل ميروكي
چیایێ میلی مامەند - جبل ميلي مامند
چیایێ مەتینی - جبل متين
چیایێ مەرینی - جبل مرين
چیایی مەزن (هوری) - الجبل الكبير
چیایێ نێروا سیتوی - جبل نيروەسيتو
٢- شاخ - جبل - mount
شاخى بنچيا
شاخى بێخێر
شاخى خانتور
شاخى خەليا
شاخى دێر
شاخى دێرى
شاخى سپى
شاخى سپی پيس
شاخى سينا
شاخى سەر ئامێدى
شاخى سەرمايە
شاخى كلاش
شاخى كۆسارك
شاخى كيرە
شاخى كیشان
شاخى كەمامە
شاخى مانگێش
٣- سەر، کومت، گوبک، لوتکە - جەلە - قمة – peak
سەرێ ئەتریش – قمة أتروش
سەرێ بێرسێی - قمة بيرسية
سەرێ بیزنێ - قمة بيزني
سەرێ بێسوتکێ – قمة بسوتكا
سەرێ پالێ کوچکی – قمة بال كوجكي
سەرێ تلخێ - باسكي سري طلخي
سەرێ چپکا باشی – قمة باشي
سەرێ چیایی فەلە – قمة جبل فلا
سەرێ چیایێ کوکەیی – قمة جبل كوكا
سەرێ چیایێ لینک قمة جبل لينك
سەرێ چیایی مەرین قمة مرين
سەرێ چیایێ ئامێدیێ - رأس جبل عمادية
سەرێ چەلێ حەسارێ – قمة حسار
سەرێ خزێمکێ – قمة خزيمكي
سەرێ خم بینی - قمة خمبين
سەرێ زناری - قمة زنار
سەرێ زوزانا هرورێ - قمة زوزاني هرور
سەرێ ساتینێ - قمة ساتينة
سەرێ ستینا بێزالێ – قمة بيزالا
سەرێ سویکێ - قمة سوك
سەرێ سیانێ - قمة سيان
سەرێ سەرێ دارێ - قمة سري داري
سەرێ سەرێ دری - قمة سري دري
سەرێ صوريا – قمة سوریا
سەرێ غاخوی - قمة غاخوي
سەرێ قەسرێ - قمة القصر
سەرێ کورەژار - قمة كورزار
سەرێ کوکە - قمة كوكه
سەرێ گارەچاکی - قمة كاره چاك
سەرێ گرێ گەریای - قمة كرياي
سەرێ ناڤسەرا سینا - قمة سينا
سەرێ وێلێ (مێویژێ) - قمة ويلي
9- گر – گرد – التل – ((hill
گر رەش
گر زيوک
گر ئوسمان
گربيش ژێرى
گردش
گرشين
گرفيل
گركا
گركه
گركەل
گرک
گرک سندى ژوورى
گرگاشى
گرگش
گرگو
گرگۆ
گرگە
گرى
گرى بۆر
گرى بەڤشۆ
گرى ھاليس
گرێ
گرێ پتێ
گرێ پیرمەلکێ
گرێ رومە
گرێ قولەنتەیی
گرێ كولكا
گري كۆر
گرێ گەریارێ
گری هاليس
گرێ ھمبێ
گرە بور
گرەويل
10- بساتين الفاكهة
(بُسْتَان - چەم – orchard)
چەمێ ئاڤخان
چەمێ ئاڤگەلى سێدەرە
چەمێ ئاڤۆكى
چەمێ ئستەبلان
چەمێ ئەركين
چەمێ ئەلوك
چەم باهيڤ
چەم برێكار
چەم بريكه
چەم ترى
چەم توى
چەم تير
چەم چاڵى
چەم زراڤ
چەم سویسكێ
چەم سيرمۆ
چەم سەيدا
چەم شرتێ
چەم كورک
چەم مسلمەت
چەم مشكو
چەمان
چەمانكێ ژوری
چەمانكێ ژێری
چەمكێ دەلا
چەمى نەقب
چەمێ بارزان
چەمێ بەرمن
چەمێ بەستا ديم
چەمێ جوى
چەمێ جەلال
چەمێ خانتور
چەمێ خۆراكى
چەمێ خۆران
چەمێ دار جەلال
چەمێ دفاف
چەمێ دێرشكى
چەمێ دێركێ
چەمێ ڕووگەرم
چەمێ سپنە
چەمێ سۆیسک
چەمێ شێخ مامە
چەمێ شێرانە
چەمێ قەڵا بەردى
چەمێ كانى كرک
چەمێ كندەليس
چەمێ كۆرک
چەمێ كێشان
چەمێ گريشكە
چەمێ لوە
چەمێ مير
چەميكێ
11- المروج
(المروج - مێرگ – meadow)
مێرگا چێ
مێرگاچيا
مێرگى
مێرگەتوى
مێرگەسوور
مێرگەشيش
مێرگەمير
مێرگەھێ
12- عيون الماء
(عين ماء - کانی – (spring
کانی ئاشێ
کانی بارێ سولا
کانی باسا
کانی برکێ
کانی برنی
کانی بن تەبایێ - طەپایێ
کانی بەلاڤ
کانی پشتا رەشەیی
کانی پینكێ
کانی توی
کانی چناركی
کانی چوچک
کانی خاتوینێ
کانی خاركی
کانی خلافا
کانی دێرێ
کانی رحل
کانی رمال
کانی رومەیی
کانی رەھل
کانی زرکێ
کانی ساركێ
کانی سپى
کانی سركى
کانی سنجێ
کانی سودێ
کانی سولكه
کانی سيرک
کانی سەر شیلێ
کانی سەر شیلی
کانی سەرگوهورە
کانی شاویتە
کانی شاویتەی
کانی شیڤێ
کانی عەرەب
کانی قرێ
کانی قولان
کانی كرک
کانی كەركێ
کانی کولکە
کانی کێری
کانی گولان
کانی گولكە
کانی گەلی
کانی مازێ
کانی ماسى
کانی مالا
کانی مناسبی
کانی مير بەدرێ
کانی میرا
کانی مەحمەد طيار
کانی مەزنى
کانی نابیێ
کانی هشتێ
کانی هەسپێ
13- النبع والمصادر المائية
(النبع - زێوە - source of water)
(زا،زی، زێ، زێت، زایین)
زيناڤا
زێناوه
زێو ئەشكان
زيوا براموس
زێوا سەرى
زێوا سەييدا
زێوا شەفيق
زێوكا ژوورى
زێوكا ژێرى
زێوكا عەبو
زێوكا كەندالا
زيوكە
زێوک
زێوک بوسەل
زێوک سندى
زێوک گولى
زێوک مێسک
زێوک ئابو
زێوه
زێوێ
زیێ بچیک – الزاب الصغير
زیێ مەزن - گەورە - الزاب الكبير
زێیێ شین النهر الأزرق
14- المصائف والمنتجعات الصيفية
(مصيف - هاڤینگەهـ - summer resort)
(زوزان، فەراشین، کوز، کویستان ، لەیلاخ، هاڤینگا، هاڤینگەهـ، هاڤینوار، هاڤینە هەوار ، هاوینگا، هاوینە هەوار، وارگەهـ ...)
هاڤینگەها ئاسۆس - مصيف آسوس
هاڤینگەها ئاشاوا - مصيف آشاوا
هاڤینگەها ئاڤرو - مصيف افرو
هاڤینگەها ئینشکێ - مصيف انشكي
هاڤینگەها ئەدوەر - مصيف ادور
هاڤینگەها باکرمان - مصيف باكرمان
هاڤینگەها بيرێ - مصيف بیري
هاڤینگەها تری - مصيف تري
هاڤینگەها چەمانکێ - مصيف جمانكي
هاڤینگەها حەفت تنین - مصيف حفت تنين
هاڤینگەها خەرابە - مصيف خرابە
هاڤینگەها دێرەبون - مصيف دیربون
هاڤینگەها زاویتە - مصيف زاويتة
هاڤینگەها سويلاڤ - مصيف سولاف
هاڤینگەها سیارەتیکا - مصيف سواره توكا
هاڤینگەها سیپە - مصيف سيبه
هاڤینگەها سەر رشوان - مصيف سار رشوان
هاڤینگەها سەرسەنگ - مصيف سرسنك
هاڤینگەها شاكەل - مصيف الشاكل
هاڤینگەها شیرین ئاڤە - مصيف شيرين آوه
هاڤینگەها شيناڤا - مصيف شيناوا
هاڤینگەها شەرانش - مصيف شرانش
هاڤینگەها ڤین - مصيف فین
هاڤینگەها کاشک - مصيف كاشك
هاڤینگەها کانی چێچک - مصيف كاني چوچك
هاڤینگەها کانی میران - مصيف كاني ميران
هاڤینگەها کەشانێ - مصيف كشاني
هاڤینگەها گیزکێ - مصيف کویسکي
هاڤینگەها گەلی بالندا - مصيف بالندا
هاڤینگەها گەلی قەلێ - مصيف گلي قلي
هاڤینگەها گەلیێ ئەڤوکێ - مصيف كلي افوكي
هاڤینگەها میزرێج - مصيف ميزراج
15- المُجَمَّعات السكنية
(مُجَمَّع - کومەلگەهـ - (accumulated places
کومەلگەها باجد كەندال
کومەلگەها باكرمان
کومەلگەها باگێرا
کومەلگەها باوەردێ
کومەلگەها بێدوھێ
کومەلگەها بێرسيڤێ
کومەلگەها بێگوڤا
کومەلگەها پێشابير
کومەلگەها تلكەبەرێ
کومەلگەها تەناھى
کومەلگەها چەمانكێ
کومەلگەها چەمكوركێ
کومەلگەها خرابدێم
کومەلگەها دێربوونێ
کومەلگەها سمايل ئاڤا
کومەلگەها سويريێ
کومەلگەها قەرەولا
کومەلگەها كوانێ
کومەلگەها كورێت گاڤانە
کومەلگەها كێلكێ
کومەلگەها گربيش
کومەلگەها گرشين
کومەلگەها گرى گەورێ
کومەلگەها مسێريكێ
کومەلگەها مەرينا
کومەلگەها ھيزاوا
المصادر: ژێدەر وسەروکانی: sources
1- انور المائي، الاكراد في بهدينان
2- محفوظ العباسي، إمارة بهدينان العباسية
3- المحامي جمال بابان، اصول اسماء المدن والمواقع العراقية
4- الدكتور جليلي جليل، اكراد الامبراطورية العثمانية، ترجمة الدكتور كاوس قفطان - تاريخ بلدة زاخو والجسر العباسي، خضر عباس
5- صفحات من تاريخ منطقة نيروه – پەسار شالی
6- الخبرة الشخصية في المجال اللغوي
7- كوكل:
Geographical places in Dahūk, Iraq
https://cartographic.info/names/show.php?p=iz&t=8&f=4
Source: National Geospatial-Intelligence Agency