หน่วยการเรียนรู้ที่ 1 ระบบหายใจ ระบบไหลเวียนโลหิต ระบบย่อยอาหารและระบบขับถ่าย

ระบบหายใจ ระบบไหลเวียนโลหิต ระบบย่อยอาหาร และระบบขับถ่าย

ระบบหายใจ (Respiratory System) องค์ประกอบของระบบหายใจ

ประกอบไปด้วยอวัยวะ 2 ส่วน

• ส่วนที่เป็นทางผ่านของลมหายใจเข้า-ออก ได้แก่ จมูก ปาก หลอดคอ หลอดเสียง หลอดลม

•ส่วนที่ทำหน้าที่ในการแลกเปลี่ยนแก๊ส คือ ปอด

แผนภาพแสดงกระบวนการทำงานของระบบหายใจ

กระบวนการทำงานของระบบหายใจ

เริ่มต้นตั้งแต่ เราหายใจผ่านเข้าทางจมูกโดยอากาศจะถูกส่งต่อไปยัง

วัตถุประสงค์ของการหายใจ

การนำแก๊สออกซิเจนจากอากาศไปยังเซลล์ต่างๆและกำจัดของเสีย เพื่อนำอากาศบริสุทธิ์เข้าสู่ร่างกายและปล่อยแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ที่เกิดจากกระบวนการ เผาผลาญสารอาหารภายในร่างกายออกสู่ภายนอกร่างกายในรูปของลมหายใจออก

การถ่ายเทอากาศในปอด เกิดจากการทำงานของกล้ามเนื้อสำหรับหายใจ โดยกลไกของการหายใจ เข้า-ออกจะเกิดขึ้นสลับต่อเนื่องกัน ซึ่งเป็นไปตามหลักของความดันบรรยากาศ

การสร้างเสริมและดำรงประสิทธิภาพการทำงานของระบบหายใจ

แนวทางเสริมสร้างและดำรงประสิทธิภาพการทำงานของระบบหายใจ

ระบบไหลเวียนโลหิต (Circulatory System)

องค์ประกอบของระบบไหลเวียนโลหิต

เลือด (Blood)

•ประกอบด้วยส่วนที่เป็นของเหลวเรียกว่า “นํ้าเลือด” หรือ “พลาสมา” (Plasma) และส่วนที่เป็นของแข็งคือ เซลล์เม็ดเลือดชนิดต่างๆ ซึ่งจำแนกออกเป็น ๓ ชนิดใหญ่ๆ

หัวใจ (Heart)

•เป็นอวัยวะที่สำคัญที่สุดในระบบไหลเวียนโลหิต มีขนาดเท่ากำปั้นของบุคคล ผู้เป็นเจ้าของ

•ตั้งอยู่ในทรวงอกระหว่างปอดทั้ง 3 ข้าง ซึ่งอยู่ทางด้านซ้ายของร่างกาย มีส่วนประกอบที่สำคัญ คือ

“เยื่อหุ้มหัวใจ”

มีลักษณะเป็นถุงหุ้มอยู่รอบๆ หัวใจ มีหน้าที่ป้องกันอันตรายที่อาจจะเกิดขึ้น กับหัวใจ และช่วยให้หัวใจมีการเคลื่อนไหวได้อย่างสะดวก ไม่เสียดสีกัน

“ผนังหัวใจ”

ประกอบไปด้วยผนัง 3 ชั้น คือ เอ็พพิคาร์เดียม (Epicardium) จะอยู่ชั้น นอกสุด มัยโอคาร์เดียม (Myocardium) อยู่ชั้นกลาง และเอนโดคาร์เดียม (Endocardium) อยู่ชั้นในสุด

ภายในหัวใจแบ่งออกเป็น 4 ห้อง คือ ข้างบน 2 ห้อง และข้างล่าง 2 ห้อง โดยมีลิ้นหัวใจ กั้นระหว่างห้องบนและห้องล่าง

นํ้าเหลืองและหลอดนํ้าเหลือง (Lymph And Lymphatic Vessels)

กระบวนการทำงานของระบบไหลเวียนโลหิต

กระบวนการทำงานของหัวใจและระบบไหลเวียนโลหิตใน 1 รอบ

การเสริมสร้างและดำรงประสิทธิภาพการทำงานของระบบไหลเวียนโลหิต

1.เลือกรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย โดยรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่

2.ไม่ควรรับประทานอาหารที่มีปริมาณไขมันหรือคอเลสเตอรอล (Cholesterol) สูง

3.หมั่นดูแลสุขภาพตนเองอย่างสม่ำเสมอ ควรตรวจวัดความดันโลหิต หรือตรวจเลือดเพื่อค้นหาโรคเบาหวานโดยเฉพาะผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยง

4.ไม่ดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ และหลีกเลี่ยงการเสพสารเสพติดทุกชนิด

5.หมั่นออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ไม่ว่าจะเป็นการวิ่งหรือเต้นแบบแอโรบิกก็ตามจะช่วยทำให้กระบวนการทำงานของหัวใจดีขึ้น กล้ามเนื้อหัวใจแข็งแรง

6.ควรพักผ่อนให้เพียงพอ และหากิจกรรมนันทนาการที่เหมาะสมกับตนเองเพื่อผ่อนคลายความเครียด

7.ควรทำจิตใจให้ร่าเริงแจ่มใสอยู่เสมอ เพราะจะส่งผลให้มีสุขภาพกายที่ดี

8.เมื่อเกิดความผิดปกติของระบบไหลเวียนโลหิต ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อตรวจสุขภาพ และทำการรักษาอย่างทันท่วงที

ระบบย่อยอาหาร (Digestive System)

องค์ประกอบของระบบย่อยอาหาร

ส่วนที่ 1 เริ่มตั้งแต่อวัยวะในช่องปาก

คือ ริมฝีปาก แก้ม เพดานปาก ฟัน เหงือก ลิ้น จนถึงคอหอย โดยอวัยวะภายในช่องปากจะมีอวัยวะเสริมที่มีส่วนช่วยในการย่อยอาหาร ได้แก่

ส่วนที่ 2 อวัยวะในส่วนของท่อทางเดินอาหาร

มีลักษณะเป็นท่อกล้ามเนื้อ เริ่มตั้งแต่หลอดอาหาร ลงไปยังกระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก และลำไส้ใหญ่

ลำไส้เล็ก (Small Intestine)

อยู่ระหว่างกระเพาะอาหารกับลำไส้ใหญ่ที่มีความยาวมากที่สุดประมาณ 21 ฟุต หรือประมาณ 3.4 เมตร และมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง ประมาณ 1 นิ้ว มีลักษณะขดพับทบไปทบมา เพื่อให้สามารถบรรจุอยู่ในช่องท้องได้ แบ่งออกเป็น 3 ส่วน

•ลำไส้เล็กเป็นบริเวณที่มีการย่อยและการดูดซึมมากที่สุด โดยเอนไซม์ในลำไส้เล็กจะทำงานได้ดีในสภาพที่เป็นด่าง ซึ่งเอนไซม์ที่ลำไส้เล็กสร้างขึ้น ได้แก่ มอลเทส (Maltase) เป็นเอนไซม์ที่ย่อยน้ำตาลมอลโทสให้เป็นกลูโคส (Glucose) ซูเครส (Sucrase) เป็นเอนไซม์ที่ย่อยน้ำตาลทรายหรือน้ำตาลซูโครส (Sucrose) ให้เป็นกลูโคสกับฟรุกโทส (Fructose) และแล็กเทส (Lactase) เป็นเอนไซม์ที่ย่อยน้ำตาลแล็กโทส (Lactose) ให้เป็นกลูโคสกับกาแล็กโทส (Galactose)

ลำไส้ใหญ่ (Large Intestine)

•เป็นส่วนปลายของทางเดินอาหารที่ต่อมาจากบริเวณไอเลียมของลำไส้เล็ก ยาวประมาณ ๑.๕ เมตร มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๓ นิ้ว ซึ่งประกอบด้วยส่วนที่เรียกว่า “ซีกัม” “โคลอน” และส่วนไส้ตรงที่ต่อกับส่วนที่เป็นท่อทวารหนักเพื่อทำการขับอุจจาระออกสู่ภายนอกร่างกาย

•ส่วนของลำไส้ใหญ่มีอวัยวะที่เรียกว่า “ไส้ติ่ง” ซึ่งเป็นส่วนที่ยื่นออกมาจากบริเวณของซีกัมอยู่ส่วนล่างขวาของช่องท้อง ปลายตัน แต่มีรูที่สามารถ ทำให้เศษอาหารหรือเศษของอุจจาระตกเข้าไปได้ส่งผลทำให้เกิดการอักเสบที่เรียกว่า “ไส้ติ่งอักเสบ”

•หน้าที่ของลำไส้ใหญ่ในส่วนครึ่งแรก คือ ดูดซึมของเหลว น้ำ เกลือแร่ และน้ำตาลกลูโคสที่ยังเหลืออยู่ในกากอาหาร สำหรับลำไส้ใหญ่ส่วนครึ่งหลัง จะเป็นที่พักกากอาหารซึ่งมีลักษณะกึ่งของแข็ง

ลำไส้ใหญ่จะขับเมือกออกมาหล่อลื่นเพื่อให้กากอาหารเคลื่อนไปตามลำไส้ใหญ่ได้ง่ายขึ้น ถ้าลำไส้ใหญ่ดูดน้ำมากเกินไปจะทำให้กากอาหารแข็ง เนื่องจากกากอาหารตกค้างอยู่ในลำไส้ใหญ่หลายวัน ทำให้เกิดความลำบากในการขับถ่าย เรียกอาการนี้ว่า “ท้องผูก”

ส่วนที่ 3 อวัยวะเสริมในการย่อยอาหารอื่นๆ

มีหน้าที่หลั่งสารที่เรียกว่า “เอนไซม์” (Enzyme) ซึ่งเป็นสารประกอบประเภทโปรตีนที่ร่างกายสร้างขึ้น ทำหน้าที่เร่งอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีในร่างกาย เอนไซม์ที่ใช้ในการย่อยสารอาหารนั้น เรียกว่า “นํ้าย่อย” ประกอบด้วย ตับ ถุงน้ำดี ตับอ่อน และต่อมน้ำลาย

กระบวนการทำงานของระบบย่อยอาหาร

การสร้างเสริมและดำรงประสิทธิภาพการทำงานของระบบย่อยอาหาร

ระบบขับถ่าย (Excretory System)

องค์ประกอบของระบบขับถ่ายปัสสาวะ

•ระบบขับถ่ายปัสสาวะมีองค์ประกอบของอวัยวะที่สำคัญ ดังนี้

หน้าที่สำคัญของไต

•สร้างน้ำปัสสาวะที่เกิดจากการกรองน้ำโลหิตที่ไต และขับออกทางหลอดไตไปยังกระเพาะปัสสาวะ

•ขับของเสียจากกระบวนการเมแทบอลิซึมของร่างกาย ได้แก่ ยูเรีย (Urea) ครีเอตินิน (Creatinine) แอมโมเนีย (Ammonia) กรดยูริก (Uric Acid) และสารพิษที่ร่างกายไม่สามารถทำลายได้

•กักเก็บสารที่มีประโยชน์ต่อร่างกายเพื่อนำกลับมาใช้ใหม่ เช่น กลูโคส กรดอะมิโนฮอร์โมน วิตามินต่างๆ เป็นต้น

•รักษาสมดุลของน้ำภายในร่างกาย และเป็นตัวทำละลายสำหรับสารต่าง ๆ ที่เป็นของเสียจากขบวนการเมแทบอลิซึมที่ร่างกายขับออก

•ควบคุมสมดุลของเกลือแร่ในร่างกาย ขับแร่ธาตุที่มีมากเกินความต้องการออก และดูดกลับแร่ธาตุส่วนที่ร่างกายต้องการเข้าสู่ร่างกายผ่านทางผนังของท่อไต

•รักษาสมดุลของกรด-ด่างในน้ำโลหิต โดยทั่วไปโลหิตจะมีค่า pH ประมาณ 7.4 ซึ่งเป็นระดับที่เซลล์ในร่างกายสามารถทำหน้าที่ได้ การที่โลหิตมีค่า pH เป็นด่าง (Alkalosis) หรือมีค่า pH เป็นกรดมากเกินไป (Acidosis) จะส่งผลให้การทำงานของเซลล์มีประสิทธิภาพลดลง

•สร้างและหลั่งฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการสร้างเซลล์เม็ดเลือดแดง และสร้างสารเรนิน (Renin) ที่ช่วยควบคุมความดันโลหิตให้อยู่ในระดับคงที่

กระบวนการทำงานของระบบขับถ่ายปัสสาวะ

การทำงานของระบบขับถ่ายปัสสาวะเริ่มขึ้นเมื่อโลหิตหรือพลาสมาไหลผ่านไตและหน่วยไตซึ่งในบริเวณนี้จะมีการกรองและการดูดซึมสารที่มีประโยชน์และน้ำบางส่วนกลับเข้าไปใช้ใหม่ในร่างกาย

สารที่ร่างกายไม่ได้ใช้ประโยชน์และน้ำบางส่วนจะถูกผลิตออกจากไตในรูปของปัสสาวะ และถูกขับออกมาจากไตไปเก็บยังกระเพาะปัสสาวะผ่านท่อไต เมื่อปริมาณของน้ำปัสสาวะภายในกระเพาะปัสสาวะมีมากพอ ระบบประสาทที่ควบคุมการขับถ่ายปัสสาวะจะกระตุ้นให้ร่างกายขับน้ำปัสสาวะออกมาทางท่อปัสสาวะต่อไป

เมื่อร่างกายนำน้ำเข้าสู่ร่างกายน้อยจะส่งผลให้การทำงานของระบบขับถ่ายปัสสาวะด้อยประสิทธิภาพลง เพราะไตจะไม่มีน้ำที่นำเข้าไปให้ขับออกมา จึงต้องใช้น้ำในร่างกาย ซึ่งอาจเป็นน้ำเลือดที่ไตดึงออกมาเพื่อจะได้มีการขับถ่ายที่ปกติ ดังนั้นปัสสาวะที่ขับออกมาจึงมีสีเหลืองเข้ม

การสร้างเสริมดำรงประสิทธิภาพการทำงานของระบบขับถ่ายปัสสาวะ

1.ดื่มน้ำในปริมาณที่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย คือ อย่างน้อยวันละ 8-10 แก้ว เพื่อทดแทนปริมาณน้ำที่ขับออกมาทางปัสสาวะ

2.ไม่ควรรับประทานผักที่มีปริมาณของสารออกซาเลต (Oxalate) สูง เนื่องจากผักเหล่านี้จะทำให้เกิดการสะสมของผลึกสารแคลเซียมออกซาเลต (Calcium Oxalate) ในไตหรือกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งส่งผลอาจทำให้เกิดเป็น“นิ่ว” ได้

3.ควรรับประทานอาหารประเภทโปรตีน เช่น เนื้อสัตว์ นม ไข่ ถั่วต่างๆ เป็นต้น ซึ่งมีปริมาณของสารฟอสเฟตสูง เพราะจะช่วย ลดอัตราการเกิดนิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะได้

4.ควรหมั่นออกกำลังกายเป็นประจำสม่ำเสมอ เพราะการออกกำลังกายจะช่วยทำให้ระบบขับถ่ายดี

5.ควรทำกิจกรรมนันทนาการ เพื่อผ่อนคลายความเครียด เพราะความเครียดมีผลต่อการทำงานของระบบร่างกายทุกระบบ ซึ่งรวมไปถึงระบบขับถ่ายปัสสาวะด้วย

6.ไม่ควรกลั้นปัสสาวะเป็นเวลานาน เพราะจะทำให้มีโอกาสเกิดการอักเสบติดเชื้อในระบบทางเดินปัสสาวะได้ง่าย

7.เมื่อมีอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นกับระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น ปัสสาวะขัด ปัสสาวะกะปริบกะปรอย ปัสสาวะมีสีผิดปกติ เป็นต้น ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อทำการรักษาทันที