prīmā lūce Mēdēa duodecim ancillās, omnēs aequā fere aetāte, omnēs innuptās, ad sē arcessīvit; mulōs iussit ad raedam statim iungī, ut ad fānum Hecātēs veherētur. dum haec geruntur, ipsa, medicāmentīs in zōnē positīs, sē ad iter parābat: pallā splendidā indūtā, caput vēlāmine cēlāvit, tum domō relictā raedam ascēnsit, in quō ūna ex ancillīs ab utrōque latere stābat. habēnīs sumptīs, Mēdēa per viās vehēbātur, dum relīquae ancillae, manibus arcam raedae ā tergō prehendentēs, per viam nudīs pedibus currunt. prōcēdēbat tamquam Diāna, quem hinnuleī velōcēs in currū aureō trahunt, cum per montēs ad sacrificia opīma veherētur, fontibus Parnāsiīs relictīs: tum nymphae ex omnī parte conveniunt congreganturque dē omnī saltū amnīque silvestrī, et bestiae ferae eam verentur incēdentem; sīc oppidānī Mēdēae cēdunt, vultūs ab eius oculīs āvertentēs.

per Campum Circēs festīnābat. in hōc locō stant salicēs crēbrae in ordinibus rectīs, quārum dē ramīs celsīssimīs virōrum cadāvera fūnibus suspenduntur. mōs enim Colchus est virōrum corpora mortuōrum ita disponere: virōs taureīs coriīs rudīs obvolūtōs in arbōribus procul ab urbe suspendunt, quamquam fēminās in terrā sepeliunt; ita ēvenit ut utrumque elementum, aër tellūsque, aequē particeps sit ritūs fūnereī. hōc locō relictō, ventum est ad nemus tenebrōsum, in quō Hecātēs fānum situm est. dē raedā dēsiliēns, Mēdēa ancillās sermōne subdolō allocūta est:

“amīcae, ut scītis, omnēs oppidānī aliēnigenās istōs ita metuunt ut nēmō ex urbe discēdat. idcircō nullae ex eīs mulieribus, quae cotīdiē hūc confluunt, hodiē aderunt — ut opīnōr. tamen nōs ipsae līberē gaudeāmus; nihil enim habēmus quod timeāmus. flōrēs ē prātīs colligāmus, saltantēs carmina cantēmus, deam adōrantēs. atquī sī vōs mē in dolō quōdam iuvābitis, praedam lucrī maiōris habēbitis quam tantum corōnās flōribus sertās. explīcābō: Argus et Calchiōpē ipsa ā mē impetrāvērunt, ut fīliōs eius adiūvārem. mē rogābant ut advenam illum in labōre incolumem servārem.

“nē longum dīcam, invīta cōnsēnsī, hoc in animō habēns: mē ab illō dōna acceptūram esse, eī in vice venēnum efficācius datūram quam id quod ille exspectāret. dōna eius inter nōs commūnia erunt, ille autem mortem īnscius obībit. at vōs dē hīs rēbus nōlīte dīcere, nē pater dē hāc rē certior fiat. hoc tantum ā vōbīs petō, ut mihi cum illō colloquī liceat, nullā audiente.”

interim Argus Iāsōnem per campum ad Hecātēs fānum condūcēbat; hērōēs sēcum Mopsum, vatem auguriō rērum futūrārum perītum, addūcēbant. Iāsōnem ipsum autem Iūnō tantā venustāte induerat ut nēmō eō diē praeclārior grātiorve viderētur, nec quis alius ex hērōibus Iāsōnem lepōre superāre posset.

prope fānum iuxtāque viam quā vādēbant prōcēra stābat pōpulus, in quā cornīcēs garrulae frequenter congregābantur. ūna ē quibus, mente Iōnōnis ipsīus praedita, Mopsum augurem appellāvit:

“quis est augur iste quī nescit id quod etiam puerī puellaeque omnēs sciunt? tūne tantō sensū commūnī carēs ut nōn sentiās virginem nōn posse sermōnem līberum cum virō habēre, aliō auscultante? abī, stulte atque inscīte augur! certē Cypria tibi nōn favet!”

hīs dīvīnitus monitīs audītis, Mopsus “prōcēde sōlus, domine,” Iāsōnī inquit. “ad fānum Mēdēam inveniēs, ā quā benignē excipiēris, Veneris gratiā. nōs, ego Argusque, hīc interim commorābimur. Cytheria tibi favēbit.”

interim Mēdēa tam sollicita erat ut haud posset aliud in mente habēre quam illīus adventum. nec saltātus nec carmen nec concursus amīcārum eī poterat placēre; nōnnumquam paene animō linquēbātur quia sonum ventī prō incessū eius habēbat. dēnique autem illum prōcēdentem cōnspexit. eī intuentī ille similis apparēbat Sīriō, sīderī aestīvō, dum ab Oceānō orītur, praeclārē candēns, minās tamen pecoribus ferēns. tālis puellae amōre aegrae vidēbātur esse Iāsōn, quī eī rēs dīrās portendēbat.

frīgus cor puellae cēpit, oculōs humor obscūrābat, genās color mutābat. iam ancillae recesserant, iam hī duo, virgō et iuvenis, in silentiō stābant, tamquam quercūs vel pīnī prōcērae in monte, nullō ventō afflante; quae arbōrēs, sī aër aurā levī ciētur, inter sē suāviter susurrant. ita hī duo stābant, ad afflātum Amōris attentī.

Iāsōn, postquam puellam perturbātam esse sēnsit, “nōlī metuere, domina,” inquit. “sōlus tibi appropīnquō, nōn glōriōsus vānusve, ut plūrimī iuvenēs — anteā numquam ita fuī, quandō in patriā habitābam; apertē dīc ac dē mē quaere. at nōlī mē bladīs verbīs dēcipere. nihil enim tam cupiō quam ut tū in mē bonō animō sīs. in hōc locō, ubi advenam dēcipere est nefās, tē oportet mihi conciliārī, nempe quia sorōrem tuam sciō tē nōs iam prōmīsisse adiutūram esse.

“ego tē precor, ut et supplex et advena, per Hecātēn ipsam, per parentēs tuōs, per Iōvem Maximum, quī et supplices et advenās manū tegit: sine ope tuā nīl valeō. reditī ad patriam nostram, comitēs meī tē laudābunt, tē etiam prō deā adōrābunt, fēminaeque eōrum — mātrēs, uxōrēs, fīliae, quās opīnor in lītore sedēre plōrāntēs, deōs ōrantēs ut virōs redūcēs videant — hae tibi supplicātiōnēs in perpetuum ita agent, ut apud immortālēs nōmen locumque habeās aeternum. tāle ēvēnit illī Ariādnae parvae, fīliae Minōis Crētaeī — cūius māter, Pāsiphaē, fīlia est Sōlis, avī tuī. illa haud invīta Thēseum in amicītiam ita recēpit ut hērōem in labōre perīculōsō salvum servāverit. tum illa, patre lēniōre factō, patriam cum advēnā relīquit. tantum illa prō advenā fēcit, et fāma eius ad deōs ita ascendit ut etiam in caelō signum suum habeat: noctū potes Ariādnēs Corōnam vidēre, quae inter sidera per noctem volvitur. forsan quōdam diē tibi quoque dī caelestēs tantam gratiam reddent, sī tū mē meōsque servāveris. profectō, tū tālī virtūte apparēs esse, ut nequeās supplicem nōbilem negāre.”

sīc dīxit, puellam laudāns; illa autem, oculīs dēmissīs, suāviter surrīdēbat et sine morā, sermōne ōmissō, medicāmentum dē zōnā suā dēprompsit, quod ille manibus laetus accēpit.

tum Mēdēa eō factō gaudēbat, quod illī tantum opus erat ope suā. illīus comae flāvae tālī lepōre fulgēbant, ut puellae lūmina oculōrum eō retinērentur, quasi flammā suāvī amōris ardēbant. cor puellae intus eōdem modō ēmolliēbātur, quō in rōsīs sōle mātūtīnō liquescit rōs.

ambō in silentiō diū stābant. tandem autem Mēdēa “agedum,” inquit, “nunc haec omnia monita animō attende, quae dīcam, ut ego tibi auxilium feram. tū, dentibus drācōnis ā patre meō acceptīs, hoc facito: aquīs lautus fluviī perennibus, animō quiētō observā usque ad mediam noctem; tunc sōlus forās īto atque in locō dēsertō, amictus veste fuscā, fossam effode rotundam. prīmō agnam pullam ferrō mactā, tum in foveā būstum exstrue virgultīs collectīs; ibi agnam integram impone crūdamque immolā. tunc mel silvestre ē paterā libā, Hecāten invocāns, Persae ūnigenam prōlem. dein, deā rīte invocātā, retrō ā būstō flagrantī cītō recēde, et fugiēns nōlī aut pedum incessū aut canum latrātū inducī ut ā tergō respiciās, nē omnia hōc factō inrita sint, neu tū salvus ad patriam veniās.

“māne tē tōtum nūdātum hōc unguentō perunge, ut tibi vīrēs amplissimae et summa audacia insint. nōn sōlum fortissimīs virīs sed etiam immortālibus ipsīs pār vidēberis esse in hunc ūnum diem. hastam quoque parmamque et ensem — paucīs verbīs — omnia arma tua hōc medicāmentō oblīne, ut in diem invincibilia sint. et haec quoque monita attende: taurīs iunctīs, agrō exarātō dentibusque sparsīs, ē sulcīs armātī orientur terrigenae gigantēs. tunc observā quoad tantī numerō sint quantī cohortem mīlitum efficiant, tum istīs manibus tuīs quam maximum saxum in eōrum medium ita inice ut in sē eōdem modō incidant, quō canēs ēsurientēs in carnem crūdam incidunt. plūrimī ita interfectī erunt; hōc factō, relictōs facile poteris magnā cum caede trucīdāre. tum tandem ad patriam tuam, vellere aureō collectō, refugiēs. tū vellus auferēs procul ā Colchide. tum tibi licēbit abīre, quācumque tibi grātum est.”

puella tum tacuit genāsque lacrimīs tepidīs rigābat. dēnique “at in patriā tuā, advena,” inquit, “fac memor sīs nōminis Mēdēae, sī aliquandō domum redūx vēneris. age nunc, dīc mihi dē patriā istā: quālēs sunt hominēs? quālēs urbēs? dīc dē itinere vestrō: forsan vidēbitis Aeam, īnsulam in quā amita mea habitat. aut potius ēnarrā dē istā puellā, quae tantam fāmam meruit, fīlia Pasiphaae, sorōris patris meī.”

ille autem, puellae lacrimīs commōtus, ita respondit: “ego quidem putō mē tuī numquam oblītūrum esse, sī salvus ad Graeciam perveniam. quoniam vērō tū patriam meam cognōscere cupis, ēdīcam: est terra fēcunda segetum, celsīs circumdāta montibus, abundāns ovibus. ibi Prōmētheus, fīlius Iāpetī, Deucāliōnem genuit, qui prīmus urbēs condidit ac dīs templa aedificāvit, prīmusque omnium apud hominēs rēgnāvit. ā vīcīnīs ea terra Haemonia vocātur, in quā Iōlcus, patria mea, sita est. at cūr tibi haec frustrā ēnārrō? quid dē Graeciā longīnquā, quid dē Ariadnē illā? at utinam pater tuus ita mihi conciliātus sit, sīc ut Mīnōs Thēseō conciliātus esse dīcitur.”

haec ille dīxit, ut animum puellae blandīs verbīs sēdāret. illa autem eī triste respondit: “apud Graecōs fortasse hominēs fidem habent pactō inter sē dātō; Aeētes vērō haud tam probus vir est quam Mīnōs, sī vērum dē eō ēnārrāvistī, neque ego Ariadnae aequālis sum. at memor meī fac sīs, et ego quoque tuī meminerō. sī quandō autem tū meī oblītus eris, certē ad mē fāma quaedam nūntiave avis adveniet, quae mē dē errōre istō doceat. tum utinam procellae rapidae mē trāns maria ita ad tē rapiant, ut ego tē periūrum coram increpem, quia tū meī immemor fuerīs.”

illī miserae haec dīcentī genae lacrīmīs perfūsē madescēbant. Iāsōn autem “ō bona”, inquit, “dēsine tū dē ventīs inānibus dīcere, et ōmitte avem nūntiam. sī vērō tū in illās sēdēs vēneris, ibi tū in honōre maximō eris apud fēminās, quia tuō cōnsiliō vel fīliī vel frātrēs vel marītī eārum salvī domum revēnerint. et in patriā nostrā tibi erunt thalamī torumque coniugiālem ornābis, nec quicquam inter nōs et amīcitiam intervēnerit nisi mors fātālis.”

hīs verbīs audītīs, animus puellae intus ēlatus est gaudiō; at horruit facinora sua, quod parentēs prōditūra erat, quae omnia Iūnō excōgitāvit, ut Peliae exitium ab eā parātum esset, patriā relictā.

ita hī duo, hērōs et puella, sē blandīs verbīs invicem tentāvērunt. deinde discessērunt, ille laetus ad nāvem sociōsque suōs, haec ad ancillās.

proximō diē Iāson duōs ad Aeētēn mīsit, quī dentēs drācōnis referrent; ōlim Trītōnia Minerva hōs pariter Cadmō Aeētaeque dīvīserat, collectōs ā faucibus Āoniī serpentis, quem Cadmus interfēcit.

iamque nox erat. remōtus ā cēterīs, Iāsōn sedēbat, omnibus rēbus necessāriīs parātīs, mediam noctem exspectāns. tum postquam aethēr sīdereus omnīnō tranquillus exstitit, Iāsōn tamquam fūr in dēsertum discessit. dēnique locum invēnit idōneum: longīnquum ā sēmitīs hominum trītīs, in pūrō prātō irrigātō. ibi prīmō corpus aquā vīvā rītē lavit, sibique pallium induit nigrum. hōc eum Hypsipylē Lemnia dōnāverat, ut monumentum et pignus amōris habēret.

(hunc quidem ipsae Grātiae Dionysō confēcerant, cuī odor suāvissimus iam inhaerēbat, ex eō tempore quō deus ipse, semimadidus vīnō ac nectarī, in eō cum Mīnōïde indormīvit Ariādnē, quam Thēseus in īnsulā Diā relīquerat. Bromius posteā fīliō suō Thōantī dederat, quī Hypsipylae trādidit.)

dein ille, hōc indūtō, scrobem effossum virgultīs complēvit, in quem agnam, iugulō sectō, extendit. tum mel rītē libāns Brimōnem invocāvit Hecātēn, et, igne līgnīs iniēctō, retrō recessit. tum ex inferīs audiēns, dea horrenda ad Iāsōnis sacra accessit: undīque per campum lūmen mīlium facum coruscat, circāque eam inferī canēs acūtō latrātū sonum ēdunt. tōta tellūs incessū deae quatiēbātur, nymphaeque flūmineae, quae palūdem incolēbant, perterritae acūtē ululābant. Iāsōn vērō, quamquam mīrō afficiēbātur pavōre, nihil tamen respexit. itaque salvus ad sociōs revēnit.

iam mātūtīna Aurōra lūcem novam super Caucasum niveum fundēbat. tum Iāsōn per Mēdēae monita, medicāmentīs liquefactīs, prīmō corpus, deinde hastam, ensem, parmam oblēvit. paulō post, armīs indūtīs, parātus ad certāmen Aeētā coram exstitit.

dein Iāsōn omnia relīqua perfēcit quae Mēdēa iusserat. taurīs arātro subiuntīs, messī sanguineā factā, ad vesperem tōtam terrigenārum segetem dēsecuerat. quō factō, sulcī crurōris plēnī erant eōdem modō, quō imbrēs aestīvī campōs inundant, opera hominum dīruentēs. tum acerbus dōlor agricolam ipsum invādit, dum ruīnam oculīs lustrat. tantō dōlōre Aeētēs tunc affectus est, facinus Iāsōnis intuēns.

nocte obductā autem Iūnō Mēdēae inter multās cōgitātiōnes animō metum iniēcit gravissimum: Aeētēn īrātum haec facinora creditūrum nōn sine fīliābus peracta esse; praetereā fortasse ancillās suās rēī cōnsciās esse. hīs rēbus cognitīs, Mēdēa fūrtim ab aulā aufūgit atque ad nāvem festīnāvit. tandem, rīpīs flūminis conscēnsīs, ex adversō micantia flammārum lūmina cōnspexit Argonautārum. dein per tenebrās voce acūtā clāmāvit; continuō eam Phrontis, minimus nātū Phrixī fīliōrum, agnōvit. ter illa exclāmāvit, ter Phrontis vicissim respondit, dum hērōēs ad eam rēmigant. ē tabulātō Iāsōn prīmus prōsiluit, et post eum Phrontis, cēterīque Phrixī fīliī. relīquī vērō tacitē in nāve manēbant. illa autem, genua dūcis eōrum manū amplexa, hērōēs ita implōrāvit:

“mē miseram ēripite, amīcī, ē periculō maximō. vōs ipsī quoque summō in periculō estis. omnia patefacta sunt, omnēs prōditī sumus, neque ūllum nōbīs remedium superest. nāvī igitur fugiāmus. at ego vellus aureum dabō, dracōne sōpītō. haec cītō facienda sunt. tū autem, hīs coram, tuīs sociīs, deōs fac testēs prōmissōrum tuōrum.”

ita dīxit illa tristis. statim Iāsōn eam ā genuibus lēniter sustulit, amplexumque dedit. tum eī respondit: “ō bona, Iuppiter Olympius ipse testis estō, Iūnōque Prōnūba, illīus coniūnx: profectō mē in aedēs meās tē legitimam ductūrum esse uxōrem, quandō nōs ad Graeciam revēnerimus.” sic dīxit, et statim manum dextrā prehendit dextram.

illa dein nāvem iussit statim ad lacum sacrum agī, ut dehinc vellus aureum auferrent antequam Aeētēs facinus cognōsceret. postquam ad litus oppositum perventum est, Iāsōn et puella dē nāve dēscendērunt, et per sēmitam ad sacrum nēmus vēnērunt, quercum ingentem quaerentēs, in quā vellus iacēbat. at dracō oculīs acribus venientēs iam prōspexerat, et collum longissum extendēns, horrendum stridēbat. illud mōnstrum ingentia arrigēns volūmina sinuōsa squāmīs volvēbat nitentibus, dum puella cōnstanter in eius cōnspectū stat. illa Sopōrem, deōrum potentissimum, ad mōnstrī animum dēlēniendum suāviter invocābat; eōdem tempore carmine rēgīnam inclāmābat noctivāgam, ut inceptum redderet faustum. interim Iāsōn timēns longē sequēbātur.

tandem cantū dēlēnītus serpēns terrigena ingentēs resolvit spīrās, orbēsque pinguēs in longum extendit laxōs. at tamen eīs caput horribile dēsuper iam imminēbat, hiantibus maxillīs minācibus. illa autem in oculōs eius guttās aspersit sopōriferās, rāmō inlinēns iuniperī nuper caesō. continuō plūrimus odor medicinālis undīque somnum ita diffūdit, ut mōnstrum maxillās dēmittēns, terrae incubuerit.

eō tempore Iāsōn, puellā hortante, vellus dē quercū dēripuit tenditque ad nāvem, dum illa adstat, medicāmentō caput belluae cōnstanter fricāns. tandem, Iāsōne implōrānte, ea quoque ad nāvem revertit. iamque ambō nemus tenebrōsum relīquērunt.

tum Iāsōn laetus prōcēdēbat manibus magnum vellus eōdem modō ferēns, quō puella, quae sub thalamī tectō stolam videt suam lūmine ex altō refulgentem lūnārī: ut illa conspiciēns pulchrō splendōre gaudet caelestī, ita Iāsōn eō fulgōre gaudēbat aureō, quod tenerīs genīs frontīque illūcēbat. ille tamen pondere grandī labōrābat; gravissimum enim erat.

prīmā lūce illī ad Argō vēnērunt. praedā cōnspectā, iuvenēs stupuērunt, iamque eōrum ūnusquisque accēdēbat, manibus suīs attingere cupiēns. Iāsōn vērō eōs prōhibuit idque in nāve subter cēlāvit; in puppī autem puellam collocāvit. tum omnēs allocūtus est:

“nē amplius dubitēmus, amīcī. nunc tempus est domum redīre. ea rēs, cūius causā hunc labōrem suscēpimus, facile per puellae consilia nunc perfecta est. hanc quidem ego coniūgem legitimam domum redūcam. vōs quoque eam in honōre ut adiūtrīcem habēte. at quoniam Aeētēs cum multitūdine suā iam aderit, nōbīsque maximā vī obstābit, nōs opportet reditum nostrum dēfendere. nunc enim in manibus nostrīs salūtem habēmus parentium, līberōrum, patriae.”

hīs verbīs dictīs, Argonautae reditum suum parāre incipiēbant.