A. ĐỊNH NGHĨA
Ta biết rằng, mọi số thực x đều có thể viết được dưới dạng
x=n+z
trong đó n là số nguyên và 0≤z≤1
Chẳng hạn:
7,9=7+0,9
−7,9=−8+0,1
Hơn nữa, cách viết như trên là duy nhất. Ta gọi số nguyên n là phần nguyên của x và kí hiệu là [x]; còn z được gọi là phần phân của x và kia hiệu là {x}.
Từ phân tích, ta rút ra định nghĩa
Định nghĩa: Phần nguyên của số thực x, kí hiệu là [x], là số nguyên lớn nhất không vượt quá x. Phần phân của số thực x được định nghĩa bởi {x}=x−[x].
Ngoài cách gọi thông thường là phần nguyên (intergal part) của x với kí hiệu là [x], một số tác giả nước ngoài còn gọi đó là floor function và kí hiệu là ⌊x⌋. Sở dĩ thế vì người ta nêu ro ceiling function - kí hiệu ⌈x⌉, như định nghĩa sau đây
⌈x⌉ là số nguyên nhỏ nhất vượt quá x
Dễ dàng thấy rằng
⌈x⌉={x=⌊x⌋;x∈Z ⌈x⌉+1;x∉Z
B. TÍNH CHẤT
1) x=[x]+{x}
2) x=[x]⇔x ∈Z
3) x={x} ⇔0≤x<1
4) x−1<[x]≤x
5) Nếu k nguyên thì
[x+k]=[x]+k;{x+k}={x}+k
Bạn hãy tập chứng minh những tính chất này đi!
Xin đưa thêm một số tính chất
6) [x+y]≥[x]+[y]
7) [x]≤x<[x]+1
8) Nếu x≥y thì [x]≥[y]
9) 0≤{x}<1
10) {x+y}≤{x}+{y}
Chứng minh tính chất 6
Viết x=[x]+{x},y=[y]+{y}
Khi đó
[x+y]=[([x]+[y])+({x}+{y})]=[x]+[y]+[{x}+{y}], (1)
Vì {x}≥0 và {y}≥0 nên [{x}+{y}]≥0.
Kết hợp với (1) ta suy ra[x+y]≥[x]+[y]
Chứng minh tính chất 8
Vì x≥y nên ∃α≥0 sao cho:
x=y+α$hay$x=[y]+({y}+α)
Suy ra
[x]=[y]+[({y}+α)] (2)
Vì α≥0 và {y}≥0 nên {y}+α≥0 và [({y}+α)]≥0.
Kết hợp với (2) ta có [x]≥[y].
Xin giới thiệu thêm một số tính chất khá là thú vị
1) Giả sử 0<α ∈R và n∈N. Lúc đó [αn] là số tất cả các số nguyên dương là bội của n nhưng không vượt quá α.
2) Giả sử 0<α∈R và n∈N. Lúc đó, [nα] là số tất cả các số nguyên dương là bội của α nhưng không vượt quá n.
3) Nếu a và b là hai số không âm, thì
[2a]+[2b]≥[a]+[b]+[a+b]
Một số bài tập
Bài 1. Tìm số tự nhiên k lớn nhất sao cho
(1994!)1995 ⋮ 1995k
Giải
Sử dụng định lý Lagrande về số mũ của cao nhất của một số nguyên tố chứa trong n!
Ta có 1995=3.5.7.19
Theo định lý Legendre thì số mũ cao nhất của 19 có trong (1994)! là:
⌊199419⌋+⌊1994(19)2⌋+...+⌊1994(19)k⌋+...=109
Như vậy (1994)!⋮(1995)109 và (1994)!/⋮(1995)n≥110
Suy ra để ((1994)!)1995⋮(1995)k thì k≤109∗1995=217455
Bài 2. Có bao nhiêu số tự nhiên x thỏa mãn
[x2010]=[x2011]=[x2012]
Giải
Xét hệ phương trình: ⌊x2010⌋=⌊x2011⌋=⌊x2012⌋
Vì x∈N nên ta có thể đặt x=2010k+r,(0≤k∈N;0≤r≤2009
Thay vào hệ trên ta có:
⌊2010k+r2010⌋=⌊2011k+r−k2011⌋=⌊2012k+r−2k2012⌋⇔k=k+⌊r−k2011⌋=k+⌊r−2k2012⌋⇔⌊r−k2011⌋=⌊r−2k2012⌋=0
Suy ra: r−2k≥0⇒2k≤r≤2009⇒0≤k≤1004
Vậy có 1005 giá trị của k (từ 0 đến 1004). Tương ứng với mỗi giá trị k thì r nhận các giá trị từ 2k đến 2009, suy ra có 2009−2k+1=2010−2k giá trị của r tương ứng với mỗi giá trị của k
Như vậy số nghiệm tự nhiên của hệ trên là: ∑k=01004(2010−2k)=1011030
Bài 3: Giải phương trình:
⌊−x2+3x⌋=⌊x2+12⌋
Lời giải:
Đặt giá trị phần nguyên của 2 vế là m, ta có:
m=⌊x2+12⌋≥⌊12⌋=0⇒m≥0
Suy ra:
−x2+3x≥0⇒0≤x≤3
Mặt khác: Theo bất đẳng thức AM-GM thì x(3−x)≤(x+3−x2)2=94<3
Do đó: m∈{0,1,2}
Từ đây ta có 3 hệ bất phương trình tương ứng với 3 giá trị của m là:
$$(I)\;\;\;\begin{cases}0\le -x^2+3x
Nghiệm của (I) là $0\le x
Nghiệm của (II) là 2√2≤x<1
Nghiệm của (III) là 32−−√≤x<52−−√
(Đề nghị bạn đọc tự giải và kiểm tra)
Nghiệm của phương trình đã cho là hợp của 3 khoảng trên x∈[0,3−5√2)∪[2√2,1)∪[32−−√,52−−√)
Bài 4: (Rất đơn giản)
Giải phương trình: ⌊x⌋2−⌊x⌋−2=0
Giải
Ta có: ⌊x⌋2−⌊x⌋−2=(⌊x⌋+1)(⌊x⌋−2)=0
Từ đó suy ra:
hoặc ⌊x⌋=−1⇔−1≤x<0
hoặc ⌊x⌋=2⇔2≤x<3
Bài tập tự luyện
Cho A=4n2+n−−−−−−√,n∈N. Chứng minh rằng: {A}≤14
Bt1.6
(Romania - 2003)
Chứng minh rằng: ⌊5x⌋+⌊5y⌋≥⌊3x+y⌋+⌊x+3y⌋+⌊x⌋+⌊y⌋Từ kết quả đó chứng minh (5m)!(5n)! chia hết cho m!n!(3m+n)!(3n+m)!
Bt1.7
(USAMO-1975)
Tìm số tự nhiên n nhỏ nhất sao cho n! tận cùng bằng 290 chữ số 0
Bt1.8
(HMMT-2003)
Tính tổng: S=∑k=02009(⌊3k+20103k+1⌋+⌊2010−3k3k+1⌋)
Bt1.10
Chứng minh rằng: ∑k=0+∞⌊x+2k2k+1⌋=⌊x⌋
Bt1.11
Tính tổng Sn=∑k=1n⌊k√+12⌋
Bt2.4
Tính tổng Sn=∑k=1n⌊2k√⌋
Bt2.5
Cho dãy số{Un}∞1:{1,2,2,2,3,3,3,3,3,4,4,4,4,4,4,4,5,...}
Bt2.6
Được xác định bởi quy luật: 1 số 1; 3 số 2; 5 số 3;...;2k−1 số k;...Tìm số hạng tổng quát của dãy số trên.
Tính: S=∑k=1n⌊k2−3k+25⌋
Bt2.11
Tính S=∑k=1n−1{kmn}, với m,n∈N∗;n≥2
Bt2.12
(JMO-1995)
Cho λ là một số vô tỷ dương, n là một số nguyên dương. Chứng minh rằng:
Bt2.13
∑k=1n⌊kλ⌋+∑k=1⌊nλ⌋⌊kλ⌋=n⌊nλ⌋
Tính S=∑k=1n(n+1)2⌊8k+1−−−−−√−12⌋
Bt2.14
Cho m,n là các số nguyên dương.Tính S=∑k=1n⌊mk⌋
Bt2.18
Cho p là số nguyên tố lẻ, q là số nguyên không chia hết cho p. Chứng minh rằng:∑k=1p−1⌊(−1)kk2qp⌋=(p−1)(q−1)2
Bt2.19
Cho p là số nguyên tố lẻ. Chứng minh rằng:∑k=1p−1kp−kp≡p+12(modp)
Bt2.20
Cho p và q là 2 số lẻ,Tính giá trị biểu thức:
Bt2.21
A=∑k=1p−12⌊kqp⌋+∑k=1q−12⌊kpq⌋
Cho số nguyên n≥2. Tính:S=∑m=1⌊n2⌋∑k=1n+1−2m⌊n−mk+m−1⌋
Bt2.22