Het is fijn om te weten dat je nuttig bent
"Het is fijn om te weten dat je nuttig bent"
Ontwikkelen en delen van verantwoordelijkheid
Bewerking door Ger van Eldert van: Developing and sharing Responsibility Counseling and Guidance Department University of Arizona, 1984
Bron: Mensenkennis, Opvoeding en Persoonlijke groei, 1984 Maandblad voor Individualpsychologie, Uitgave STIP-Westervoort
Het delen van verantwoordelijkheid
In de huidige, veranderende maatschappij wordt van de kinderen gevraagd om te kunnen samenwerken met ouders en leerkrachten.
Aan zo’n uitdaging kan op vele manieren worden tegemoetgekomen:
door wederzijds respect,
door het uitwisselen van meningen,
door het aanvaarden van genomen beslissingen,
door het samen vaststellen van doeleinden, van maatstaven of van beperkingen, en
door het toestaan van bepaalde rechten en privileges.
Het aanvaarden van verantwoordelijkheden kan het individu zowel voor de eigen persoonlijke ontplooiing als voor de sociale ontwikkeling ten goede komen. Terwijl het kind de zin ervaart van een orde, die het resultaat is van samenwerking, begint hij zichzelf te zien als iemand die in staat is om een bijdrage te leveren voor ánderen.
Groei op dit gebied wordt het beste verkregen ontwikkelingsbewijs, waarbij het kind al op jonge leeftijd kan meehelpen en waarbij het, naarmate de tijd verstrijkt, steeds zelfstandiger en onafhankelijker wordt.
De volwassene kan, vanuit zijn persoonlijke ervaringen en vanuit de situatie waarin hij verkeert, vele manieren vinden waarop een kind zijn steentje kan bijdragen in het dagelijkse leven. Soms echter verkeren ouders en leerkrachten, die zich ervan bewust zijn dat aan kinderen verantwoordelijkheid moet worden gegeven, in het ongewisse over wát zij dan kunnen doen en wat zij mogen verwachten.
Het hierna volgende probeert hierop antwoorden te geven.
De lijst, die is samengesteld door leraren en ouders, is cumulatief, aangezien een kind, al ouder wordend, zowel verkregen verantwoordelijkheden kan behouden, als wel nieuwe kan aanvaarden. Deze lijst, die is bedoeld om een aantal mogelijkheden aan te geven, is slechte een begin! De uitvoering hangt af van de situatie en van de creativiteit van de volwassenen. Kinderen kunnen in staat zijn om taken uit te voeren, die boven of beneden de leeftijden liggen die in de lijst zijn genoemd.
Bij het oefenen voor het dragen van deze verantwoordelijkheden, is het raadzaam om geleidelijk aan vorderingen te maken. Bouw éérst een goede relatie op. Hierna kunnen de volwassene en het kind samen de manier bepalen waarop het kind méér verantwoordelijkheid kan gaan dragen.
Vóór wij het kind bepaalde taken geven, kan het dienstig zijn om enkele van de volgende principes in gedachten te houden:
Kinderen hebben rechten, zowel als plichten. Als deze door de volwassene willekeurig of impulsief worden ingetrokken, dan kan het kind zich overheerst of wraakzuchtig voelen en zich verzetten tegen elke poging om zijn medewerking te verkrijgen.
Kinderen moeten worden geraadpleegd over de werkjes die moeten worden gedaan. Nadat zij hebben geholpen met het uitzoeken van wat moet gebeuren, moeten zij helpen bij het vaststellen van de normen waaraan het werk moet voldoen en bij het beoordelen van het voltooide werk.
Geef de kinderen de kans te kiezen welke taken zij willen doen. (Niets willen doen hoort niet bij de keuzemogelijkheden.)
Zij moeten de gekozen taak afmaken, of, als zij dat niet doen, daarvan de gevolgen ondervinden.
Laat de gevolgen, die voortvloeien uit een niet afgemaakte taak, logische gevolgen zijn. Bespreek niet van te voren wat er allemaal zal gebeuren als iemand zich niet aan zijn afspraak houdt.
Stel een toereikende tijdslimiet vast waarbinnen een taak moet zijn voltooid. Als een kind helpt met het vaststellen van deze tijdslimiet, zal het ook meer bereid zijn om zich aan deze gestelde tijdslimiet te houden.
Breng variatie aan in de op te dragen taken. Kinderen krijgen al gauw genoeg van om steeds hetzelfde te doen. Een nieuwe taak werkt uitdagend.
Gebruik uw gezonde verstand m.b.t. het aantal taken dat aan ieder kind kan worden opgedragen. Als het kind zich gebruikt voelt, zou het wel eens ‘in staking’ kunnen gaan.
Onthoudt dat u voor het kind een toonbeeld van ‘orde’ bent. Verwacht van kinderen geen ordelijkheid en netheid die u ook niet van uzelf zou verwachten.
Bekijk uw eigen normen eens. Misschien bent u thuis of in school een perfectionist en voelt u zich onplezierig als niet alles tiptop in orde is; of maakt u zich ongerust over wat anderen zullen denken. Leer het huis of het klaslokaal te aanvaarden als een plaats waar mensen werken en communiceren en zie het niet als een weerspiegeling van uw eigen goede eigenschappen.
Doe nooit iets voor een kind wat hij/zij zélf kan doen!
Thuis:
TAKEN-THUIS-VOOR-2-3-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Oprapen en op zijn plaats leggen van speelgoed.
Boeken en tijdschriften op een plank leggen.
De vloer aanvegen.
Prullenbakken leegmaken.
Servetten, borden en bestek op tafel leggen. ( Het bestek zal in het begin niet op de goede plaats liggen.)
Opruimen wat zij tijdens het eten hebben gemorst.
Bij het ontbijt uit twee soorten voedsel laten kiezen. (Leren om eenvoudige beslissingen te nemen.)
Ruimt, na het eten, zijn/haar eigen plek aan tafel af. Zet de borden op het aanrecht.
Toilet training.
Eenvoudige hygiëne: tanden poetsen; handen en gezicht wassen; haar kammen of borstelen.
Zelf uitkleden, aankleden met enige hulp.
Ruimt zelf veroorzaakte ongelukjes op, zoals een omgevallen beker met melk.
Boodschappen vanuit de boodschappentas op de juiste plaats in de kast zetten. Bij te hoge kasten de boodschappen bij de kast zetten.
TAKEN-THUIS-VOOR-4-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij ál deze taken kan volbrengen.)
Tafeldekken - óók met de schalen.
De boodschappen op hun plaats zetten.
Helpen bij het boodschappen doen en bij het samenstellen van de boodschappenlijst.
Schoenen poetsen en daarna de spullen weer opruimen.
Op gezette tijden huisdieren eten geven.
Helpen bij werk in de tuin.
Helpen bij het opmaken van bedden en stofzuigen.
Helpen bij de afwas of met het vullen van de vaatwasmachine.
Help het kind verantwoordelijkheden te leren dragen door bijv. samen een weekschema op te stellen.
Afstoffen.
Lunchpakketjes helpen klaarmaken.
Koude maaltijden helpen klaarmaken.
Helpen bij het klaarmaken van het avondeten.
Een eenvoudig dessert klaarmaken.
De handmixer bedienen.
Ook vriendjes en vriendinnetjes met jouw speelgoed laten spelen; het in praktijk brengen van hoffelijkheid en vriendelijkheid.
De post uit de bus halen.
Vertellen waar hij/zij te vinden is als hij/zij ergens gaat spelen.
Moet in staat zijn te spelen zonder het voortdurend toezicht en aandacht van de volwassene.
Aan een lage waslijn sokken, zakdoeken en washandjes ophangen.
TAKEN-THUIS-VOOR-5-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Helpen met het vaststellen van wat er zal worden gegeten en bij het doen van boodschappen.
Het eigen brood of ontbijt klaarmaken. Daarna opruimen.
Zelf de melk inschenken.
Tafeldekken.
Sla schoonmaken.
Helpen bij het bakken van een taart.
Bed opmaken en kamer schoonhouden.
Zelf de kleding uitzoeken en zelf aankleden.
Aanrecht, toilet en bad schoonmaken.
Spiegels en ramen lappen.
Kleding voor de was sorteren. Witte en gekleurde kleding apart leggen.
Schone kleding opvouwen en wegleggen.
De telefoon aannemen en nummers kiezen.
Werken in de tuin.
Zelf kleine boodschappen doen.
Helpen bij het schoonmaken van de auto.
Vuilniszakken buiten zetten.
Beslissen over het uitgeven van het eigen zakgeld.
Verzorgen van de eigen huisdieren.
Veters leren strikken.
TAKEN-THUIS-VOOR-6-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij ál deze taken kan volbrengen.)
Eigen kleding voor die dag uitzoeken, afhankelijk van het weer of van eventuele bijzondere gebeurtenissen.
Kleedjes uitkloppen.
Planten en bloemen water geven.
Aardappelen schillen en groenten schoonmaken.
Eenvoudig eten koken: een ei koken; worstjes warm maken; brood roosteren.
Een lunchpakketje klaarmaken.
Helpen bij het ophangen van de was.
Eigen kleding in de kast hangen.
Wieden en afgevallen blad bijeen harken.
De hond uitlaten.
Zelf de veters vastmaken.
Zelf de opgelopen schrammetjes behandelen.
Het interieur van de auto schoonmaken.
De besteklade netjes inrichten en eventueel bestek poetsen.
TAKEN-THUIS-VOOR-7-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven, Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Zorg voor de eigen fiets: schoonmaken; oliën; op slot zetten.
Telefonische boodschappen aannemen en deze opschrijven.
Boodschappen doen voor de ouders.
De stoep of het terras schoonvegen.
Het gazon sproeien.
Zorg voor het eigen speelgoed.
De hond wassen.
Huisdieren africhten.
Helpen met het naar binnen brengen van de boodschappen.
Uit zichzelf ‘s morgens opstaan en ’s avonds naar bed gaan.
Leren beleefd, hoffelijk te zijn; leren samen te delen; leren anderen te respecteren.
Verantwoordelijkheden dragen als zelf spaargeld en briefjes naar en van school mee te nemen.
De badkamer netjes achterlaten; handdoeken netjes ophangen.
Eenvoudig strijkwerk doen.
Muren afnemen en vloeren dweilen of schrobben.
TAKEN-THUIS-VOOR-8-9-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen bij het gezinsleven te betrekken. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Servetten netjes opvouwen en het bestek op dejuiste manier neerleggen.
De vloer zwabberen of dweilen.
De luxaflex schoonmaken.
Helpen bij het weer eens anders zetten van de meubels. Helpen bij het plannen maken hiervoor.
Het eigen bad laten vollopen.
Anderen met hun werk helpen als daarom wordt gevraagd.
De eigen kasten en laden netjes houden.
Samen met de ouder de eigen kleding gaan uitzoeken en kopen.
Wisselen van de dagelijkse schoolkleding zonder dat dat hoeft te worden gezegd.
Dekens opvouwen.
Knopen aanzetten.
Torntjes in de kleding zelf naaien.
Het berghok schoonmaken en opruimen.
Viezigheden van huisdieren in huis en in de tuin opruimen.
Beginnen recepten te lezen en te koken voor het gezin.
Voor korte tijden babysitten.
Bloemen plukken en een boeket samenstellen.
Vruchten van de bomen plukken.
De barbecue hanteren.
De schutting of iets in huis schilderen.
Helpen bij het schrijven van een eenvoudige brief.
Bedankbriefjes schrijven.
Helpen met het ontdooien en schoonmaken van de koelkast.
De baby voeden.
Broertje of zusje in bad stoppen.
Zilver en koper poetsen.
Tuinmeubilair of kampeermeubilair schoonmaken.
Afstoffen.
TAKEN-THUIS-VOOR-9-10-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Schone lakens op bed leggen en de vuile lakens in de wasmand doen.
De wasmachine en/of -droger bedienen.
Was- en bleekmiddel toevoegen in de juiste hoeveelheid.
Boodschappen doen met gebruikmaking van een boodschappenlijst en daarbij de prijzen vergelijken.
Zonder hulp ook drukke straten oversteken.
De eigen afspraken bijhouden met tandarts, school, e.d.
Cake en/of taart bakken.
Een maaltijd klaarmaken.
De eigen post beantwoorden.
Het zetten en/of maken van thee, koffie of frisdranken.
Gasten bedienen.
Plannen maken voor het eigen verjaardagspartijtje of voor andere feestjes.
Eenvoudige eerste hulp bij ongelukken.
Karweitjes doen voor de buren.
Naaien , breien of weven ( ook gebruik maken van een naaimachine.)
Karweitjes doen zonder dat men het kind er aan hoeft te herinneren.
Leren omgaan met geld (bank, giro) en het leren van spaarzaamheid en betrouwbaarheid.
De auto schoonmaken.
TAKEN-THUIS-VOOR-10-11-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen te betrekken bij het gezinsleven. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Zelf geld verdienen (bijv. als babysitter).
Alleen thuis kunnen zijn.
Zelf beslissen over de besteding van het zakgeld.
Alleen kunnen reizen met het openbaar vervoer.
Zich goed kunnen gedragen tijdens het logeren bij een vriendje of vriendinnetje. Zelf de koffer inpakken.
Verantwoordelijk kunnen zijn voor de eigen hobby’s (bijvoorbeeld het nakomen van afspraken met de clubs, zorg voor materialen, zorg voor kleding.)
Zich goed kunnen gedragen wanneer hij/zij alleen of met vriendjes in publieke gelegenheden is. (Bijv. bioscoop, warenhuis, museum.)
TAKEN-THUIS-VOOR-11-12-JARIGEN
(Dit zijn mogelijke taken om kinderen bij het gezinsleven te betrekken. Van geen kind wordt verwacht dat hij/zij al deze taken kan volbrengen.)
Deelnemen aan activiteiten van clubs of van andere organisaties. De verantwoordelijkheid van het leiding géven kunnen dragen.
Jongere broertjes of zusjes naar bed brengen en helpen met het aankleden.
De tuin verzorgen.
Respect hebben voor het eigendom van anderen.
Het doen van de eigen boodschappen.
Grasmaaien.
Helpen bij karweitjes in huis.
Het fornuis schoonmaken.
In staat zijn om zelf de tijd voor het huiswerk in te delen.
Helpen bij karweitjes aan de auto, bijv. het oliepeil, accu en koelwater controleren.
TAKEN-THUIS-VOOR-12-14-JARIGEN
BEGIN-VAN-HET-VOORTGEZET-ONDERWIJS
In staat zijn om zelf te bepalen hoe laat hij/zij naar bed gaat. Ook in staat zijn om zelf te bepalen tot hoe laat hij/zij ‘s avonds bij feestjes e.d. blijft via wederzijds overleg en overeenstemming met de ouders.
Gezinsmaaltijden in z’n geheel klaarmaken.
Sociaal bewust zijn: goede gezondheid: - noodzakelijke rust, - juiste voeding, - lichaamsbeweging, - het juiste gewicht, - lichamelijk onderzoek.
De behoeften van anderen voorvoelen en het initiatief nemen tot de juiste handelingen.
Met werkelijkheidszin aanvaarden van mogelijkheden en beperkingen.
Zelfrespect.
Verantwoordelijkheid dragen voor de eigen beslissingen.
Wederzijds respect, saamhorigheidsgevoel en eerlijkheid in het gezin.
Op school:
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-4-5-JARIGEN
Tafels en stoelen recht zetten.
Verfkwasten schoonmaken.
Plakselkwasten schoonmaken.
Poppenhoek opruimen.
Krijtbord en schildersezel schoonmaken.
Watertafel schoonmaken.
Kasten netjes maken.
Planten water geven.
Zorgen dat de buitendeur dicht is.
Boekenhoekje netjes maken.
Materiaalkast schoonhouden, materiaal netjes recht zetten.
Buiten: zand aanvegen bij de zandbak.
Buitenmateriaal samen met de juf/oudsten helpen opruimen.
Rommel/papier uit de tuin halen.
Boodschappen, schriftelijk of mondeling, overbrengen naar andere leidsters.
Verzorgen van de dieren.
Zand rond de tafels aanvegen.
Tafels schoonmaken.
Keukentje in de klas schoonmaken.
Andere kinderen mee helpen opruimen.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-6-7-JARIGEN
Verzorging van planten en bloemen.
Er voor zorgen dat de verlichting aan resp. uitgaat.
Er voor zorgen dat de (buiten)deur dicht is.
Boodschappen doen binnen de school (mondeling en/of geschreven boodschappen).
Wanneer nodig, er voor zorgen dat gordijnen of zonneschermen voor de ramen gaan.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-8-9-JARIGEN
Het reguleren van de verwarming in het lokaal.
Alle leerlingen helpen het lokaal in orde te maken voor speciale gebeurtenissen (bijv. voor feestjes of voor ouderavonden).
De leerlingen houden zelf hun tafels schoon.
Afstoffen van materiaal en van kasten (de huishoudelijke karweitjes).
Het helpen van andere leerlingen bij bepaalde dagelijkse werkzaamheden.
In schoolbibliotheek of documentatiecentrum boeken en/of leermiddelen voor de klas uitzoeken.
Opletten of de klok in het lokaal gelijk staat.
Weten hoe je eerste hulp kunt geven.
De leerkracht maakt een rooster van wekelijkse taken. Iedere maandag verdeelt hij/zij deze werkzaamheden opnieuw over de leerlingen, zodanig dat alle kinderen ervaring opdoen met de verschillende taken.
Andere kinderen helpen met hun schoolwerk.
Zorgen voor het prikbord.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-9-10-JARIGEN
Zelfstandig lezen van werkopdrachten ( in de boekjes, op het bord enz.).
Meehelpen opstellen van - en zich houden aan -de regels van de klas.
Zelf onthouden wanneer je het lokaal uit moet voor andere activiteiten ( bijv. voor het schoolkoor, voor de tandarts e.d.).
Werk inhalen na afwezigheid.
Weten hoe je geld op de bank zet.
Aankondigingen op het (mededelingen)bord zetten.
Dagtaken op het bord zetten.
Uitdelen van schriften en ander materiaal.
Supervisie over de boekjes en/of schriften die in de groep worden gebruikt.
Er voor zorgen dat het bord schoon is, dat er krijt ligt, dat de bordenwissers schoon zijn, dat er voldoende potloden met geslepen punten zijn.
Zorgdragen voor de kast met speelleermiddelen.
Zorgdragen voor het eventueel aanwezige buitenspeelmateriaal.
Zorgen voor de kast met lees- en bibliotheekboeken; voor de leeshoek.
Verzorgen van de in de klas aanwezige dieren.
Zorgen voor de kleurpotloden, de kwasten, de verf, e.d.
Helpen bij het innen en noteren van het spaargeld.
Zorgen voor het prikbord.
Zorgen voor het lokaal en het meubilair.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-8-9 JARIGEN
Dagelijks de datum op het bord schrijven.
Bedienen van de computer, diaprojector, recorder, CD-DVDspeler e.d.
De absentielijst bijhouden.
De puntenslijper ledigen.
Materiaal uitdelen.
Aanvoerder/ster zijn bij groepsspelletjes en -wedstrijden.
Bijhouden van de klas-bibliotheek.
Het netjes houden van de kasten.
Verzorgen van planten en bloemen.
Er op letten dat je er zélf verzorgd uitziet.
Je uit-jezelf in hal, gang en op de trap goed gedragen.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-10-11-JARIGEN
In groepjes kunnen werken zonder toezicht van de leerkracht. Het kiezen van een leider voor zo’n groepje. Ophalen en inleveren van het werk van het groepje. De leiding wekelijks wisselen.
Rapporteren over het werk dat zo’n groepje die dag heeft gedaan.
Verhalen en muziek op de band zetten.
Leiding geven aan een klasgesprek.
Zonder supervisie een project opzetten.
Helpen bij correctie.
Helpen bij bepaalde administratieve werkzaamheden.
Het innen en naar de bank brengen van spaargeld.
Zelfstandig gebruik maken van de catalogusbakken van de bibliotheek c.q. documentatiecentrum.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOOR-11-12-JARIGEN
Deel uitmaken van bijv. een feestcommissie.
Een les geven - of een voordracht houden - over bijv. een onderwerp uit de aardrijkskunde, de geschiedenis, de natuurwetenschappen.
Helpen bij het organiseren van schoolfeestjes, schoolreisjes en excursies.
Enige verantwoordelijkheid dragen in geval van nood.
Respect hebben voor de rechten van anderen, incl. die van de leerkrachten. Staan op je eigen rechten kan soms inbreuk maken op de rechten van anderen.
Helpen van jongere kinderen.
Verantwoordelijk zijn voor je zelfbeheersing in - en buiten - het schoollokaal+
In staat zijn tot planning op langere termijn en het tot een goed einde brengen van een dergelijke taak.
In staat zijn tot supervisie over het werk en het spel van jongere kinderen.
In staat zijn om op democratische manier een klasgesprek te leiden.
Deelnemen aan het organiseren en uitvoeren van school- buurt- activiteiten; in samenwerking met school en met buurtorganisaties.
Het schrijven en doen opvoeren van een schooltoneelstukje (binnen de eigen klas of in samenwerking met andere klassen).
Samen met de leerkracht een schema maken voor de verschillende taken in de klas.
Het schrijven van felicitatie- en bedankbriefjes.
TAKEN-OP-SCHOOL-VOORTGEZET ONDERWIJS 12-14-JARIGEN
Helpen bij het indelen van het leerplan.
Werk in de leerlingenraad.
Verantwoordelijkheden t.a.v. sportactiviteiten.
Werken voor de schoolkrant.
Actief betrokken zijn bij de keuze van het vakkenpakket.
Vertonen van een juist gedrag; onbevooroordeeld zijn; betrouwbaarheid en kunnen samenwerken.
Anticiperen op de behoeften van anderen en de geëigende acties op gang brengen.
Een realistisch aanvaarden van mogelijkheden en beperkingen.
Zelfrespect en een gevoel van eigenwaarde.
Verantwoordelijk kunnen zijn voor de eigen beslissingen.
De privacy van anderen respecteren.
