05 Chính Kỷ

MINH TÂM BỬU GIẢM

正己

CHÍNH KỶ

Sửa Mình

性理書云 :

見人之善而尋己之善 ;

見人之惡而尋己之惡 ;

如此方是有益。

Tính Lý thư vân:

Kiến nhân chi thiện nhi tầm kỷ chi thiện,

kiến nhân chi ác nhi tầm kỷ chi ác,

như thử phương thị hữu ích.

景行錄云 :

不自重者取辱,

不自畏者招禍,

不自滿者壽益,

不自是者博聞。

Cảnh Hạnh Lục vân:

Bất tự trọng giả thủ nhục,

bất tự uý giả chiêu hoạ.

Bất tự mãn giả thụ ích,

bất tự thị giả bác văn

子曰 :

君子不重則不威學則不固，主忠信。

Tử viết :

Quân tử bất trọng tắc bất uy học tắc bất cố, chủ trung tín.

景行錄云 :

大丈夫當容人，

無為人所容，人稟要剛則有立。

Cảnh Hành Lục vân :

Đại trượng phu đương dung nhân,

vô vi nhân sở dung, nhân bẩm yếu cương tắc hữu lập.

素書云:

釋己以教人者逆, 正己以教人者順。

Tố thư vân :

Thích kỉ dĩ giáo nhân giả nghịch, chánh kỉ dĩ giáo nhân giả thuận.

蘇氏曰:

不可以己之所能而責人之所不能;

不可以己之所長而責人之所短。

Tô thị viết :

Bất khả dĩ kỉ chi sở năng nhi trách nhân chi sở bất năng;

bất khả dĩ kỉ chi sở trường nhi trách nhân chi sở đoản.

太公曰:

勿以己貴而賤人,

勿以己高而卑人,

勿恃智以愚人,

勿恃勇而輕敵。

Thái công viết :

Vật dĩ kỉ quý nhi tiện nhân,

vật dĩ kỉ cao nhi ti nhân,

vật thị trí dĩ ngu nhân,

vật thị dũng nhi khinh địch.

魯共公曰:

以德誨人則強,

以財勝人則凶,

以力勝人則亡。

Lỗ Cung công viết :

Dĩ đức hối nhân tắc cường,

dĩ tài thắng nhân tắc hung,

dĩ lực thắng nhân tắc vong.

荀子曰:

以善先人者謂之教,

以善和人者謂之順 ;

以不善先人者謂之諂,

以不善和人者謂之諛。

Tuân tử viết :

Dĩ thiện tiên nhân giả vị chi giáo,

dĩ thiện hòa nhân giả vị chi thuận;

Dĩ bất thiện tiên nhân giả vị chi siểm,

dĩ bất thiện hòa nhân giả vị chi du.

孟子曰:

以力服人者非心服也, 力不贍也 ;

以德服人者中心悅而誠服也。

Mạnh Tử viết :

Dĩ lực phục nhân giả phi tâm phục dã, lực bất thiệm dã;

Dĩ đức phục nhân giả trung tâm duyệt nhi thành phục dã.

太公曰:

見人善事即須記之 ;

見人惡事即須掩之。

Thái Công viết:

Kiến nhân thiện sự tức tu kí chi;

Kiến nhân ác sự tức tu yểm chi.

子曰:

匿人之善所謂蔽賢,

揚人之惡斯為小人,

言人之善如己有之,

言人之惡若己受之。

Tử viết:

Nặc nhân chi thiện, sở vị tế hiền,

Dương nhân chi ác, tư vi tiểu nhân.

Ngôn nhân chi thiện, nhược kỷ hữu chi;

Ngôn nhân chi ác, nhược kỷ thụ chi.

馬伏波曰:

聞人過失如聞父母之名,

耳可得聞口不可得言也。

Mã phục ba viết:

văn nhân quá thất như văn phụ mẫu chi danh,

nhĩ khả đắc văn khẩu bất khả đắc ngôn dã.

孟子曰:

言人之不善當如後患何 ?

Mạnh Tử viết:

Ngôn nhân chi bất thiện đương như hậu hoạn hà?

康節邵先生曰:

聞人之謗未嘗怒,

聞人之譽未嘗喜,

聞人言人之惡未嘗和,

聞人言人之善則就而和之, 又從而喜之。

Khang Tiết Thiệu tiên sanh viết:

Văn nhân chi báng vị thường nộ,

văn nhân chi dự vị thường hỉ,

văn nhân ngôn nhân chi ác vị thường hòa,

văn nhân ngôn nhân chi thiện tắc tựu nhi hòa chi, hựu tòng nhi hỉ chi.

15*

故其詩曰 :

樂見善人, 樂聞善事,

樂道善言, 樂行善行 ;

聞人之惡如負芒剌,

聞人之善如佩蘭蕙,

心無妄思, 足無妄走,

人無妄交, 物無妄受。

Cố kì thi viết:

nhạc kiến thiện nhân, nhạc văn thiện sự,

nhạc đạo thiện ngôn, nhạc hành thiện hành;

văn nhân chi ác như phụ mang lạt,

văn nhân chi thiện như bội lan huệ,

tâm vô vọng tư, túc vô vọng tẩu,

nhân vô vọng giao, vật vô vọng thụ.

近思錄云 :

遷善當如風之速,

改過當如雷之烈,

知過必改, 得能莫忘。

Cận Tư Lục vân:

Thiên thiện đương như phong chi tốc,

cải quá đương như lôi chi liệt,

tri quá tất cải, đắc năng mạc vong.

子曰:

過而不改是謂過矣。

驚馬自受鞭策, 愚人終受毀唾。

道吾惡者是吾師, 道吾好者是吾賊。

Tử viết:

Quá nhi bất cải thị vị quá hĩ.

kinh mã tự thụ tiên sách, ngu nhân chung thụ hủy thóa.

Đạo ngô ác giả thị ngô sư, đạo ngô hảo giả thị ngô tặc.

子曰:

三人行必有我師焉;

擇其善者而從之, 其不善者而改之。

Tử viết:

Tam nhân hành tất hữu ngã sư yên;

trạch kì thiện giả nhi tòng chi, kì bất thiện giả nhi cải chi.

景行錄云 :

寡言擇交可以無悔吝, 可以免憂辱。

Cảnh Hành Lục vân :

Quả ngôn trạch giao khả dĩ vô hối lận, khả dĩ miễn ưu nhục.

太公曰:

勤為無價之寶, 慎是護身之符。

Thái Công viết :

cần vi vô giá chi bảo, thận thị hộ thân chi phù.

景行錄云:

寡言則省謗,

寡慾則保身,

保身者寡慾,

保身者避名 ;

無慾易無名難,

務名者殺其身,

多財者殺其後。

Cảnh Hành Lục vân :

Quả ngôn tắc tỉnh báng,

quả dục tắc bảo thân,

bảo thân giả quả dục,

bảo thân giả tị danh;

vô dục dịch vô danh nan,

vụ danh giả sát kì thân,

đa tài giả sát kì hậu.

老子曰:

慾多傷神, 財多累身。

Lão Tử viết :

Dục đa thương thần, tài đa luy thân.

胡文定公曰 :

人須是一切世味淡薄方好不要有富貴相。

利不苟貪終禍少, 事能常忍得身安,

頻浴身安頻慾病, 學道無憂學道難。

Hồ Văn Định công viết :

Nhân tu thị nhất thiết thế vị đạm bạc phương hảo bất yếu hữu phú quý tương.

Lợi bất cẩu tham chung họa thiểu, sự năng thường nhẫn đắc thân an,

tần dục thân an, tần dục bệnh, học đạo vô ưu học đạo nan.

太公曰 :

貪心害己, 利口損身。

Thái Công viết:

Tham tâm hại kỉ, lợi khẩu tổn thân.

景行錄云 :

聲色者敗德之具, 思慮者殘身之本。

Cảnh Hành Lục vân:

Thanh sắc giả bại đức chi cụ, tư lự giả tàn thân chi bổn.

荀子曰:

無用之辨, 不急之察棄而不治,

若夫君臣之義, 父子之親, 夫婦之別,

則日切磋而不舍也。

Tuân Tử viết :

vô dụng chi biện, bất cấp chi sát khí nhi bất trì,

nhược phu quân thần chi nghĩa, phụ tử chi thân, phu phụ chi biệt,

tắc nhật thiết tha nhi bất xá dã.

子曰:

眾好之必察焉; 眾惡之則察焉。

Tử viết:

Chúng hảo chi tất sát yên; chúng ác chi tắc sát yên.

太甲曰:

天作孽猶可違, 自作孽不可活。

Thái giáp viết:

Thiên tác nghiệt do khả vi, tự tác nghiệt bất khả hoạt.

景行錄云:

聞善言則拜, 告有過則喜, 有聖賢氣象。

Cảnh hành lục vân:

Văn thiện ngôn tắc bái, cáo hữu quá tắc hỉ, hữu thánh hiền khí tượng.

節孝徐先生曰:

諸君欲為君子而使勞己之力，費己之財，

如此而不為君子猶可也。

不勞己之力，不費己之財，諸君何不為君子 ?

鄉人賤之父母惡之，如此而不為君子猶可也。

父母欲之鄉人榮之諸君何不為君子?

酒中不語真君子，財上分明大丈夫。

Tiết Hiếu Từ tiên sanh viết:

Chư quân dục vi quân tử nhi sử lao kỉ chi lực, phí kỉ chi tài,

như thử nhi bất vi quân tử do khả dã.

bất lao kỉ chi lực, bất phí kỉ chi tài, chư quân hà bất vi quân tử?

hương nhân tiện chi phụ mẫu ác chi, như thử nhi bất vi quân tử do khả dã.

phụ mẫu dục chi hương nhân vinh chi chư quân hà bất vi quân tử?

tửu trung bất ngữ chân quân tử, tài thượng phân minh đại trượng phu.

大學云 :

富潤屋, 德潤身。

寧可正而不足, 不可邪而有餘。

德勝財為君子, 財勝德為小人。

Đại Học vân:

Phú nhuận ốc, đức nhuận thân.

ninh khả chánh nhi bất túc, bất khả tà nhi hữu dư.

đức thắng tài vi quân tử, tài thắng đức vi tiểu nhân.

子曰:

良藥苦口利於病, 忠言逆耳利於行。

作福不如避罪, 避禍不如省非,

萬事從寬其福自厚, 成人不自在, 自在不成人。

Tử viết:

Lương dược khổ khẩu lợi vu bệnh, trung ngôn nghịch nhĩ lợi vu hành.

tác phúc bất như tị tội, tị họa bất như tỉnh phi,

vạn sự tòng khoan kì phúc tự hậu, thành nhân bất tự tại, tự tại bất thành nhân.

子曰:

君子有三恕,

有君不能事, 有臣而求其使非恕也,

有親不能報, 有子而求其孝非恕也,

有兄不能敬, 有弟而求其聽令非恕也,

為士者明於三恕之本則可謂端身矣。

Tử viết:

Quân tử hữu tam thứ,

hữu quân bất năng sự, hữu thần nhi cầu kì sử phi thứ dã,

hữu thân bất năng báo, hữu tử nhi cầu kì hiếu phi thứ dã,

hữu huynh bất năng kính, hữu đệ nhi cầu kì thính lệnh phi thứ dã,

vi sĩ giả minh vu tam thứ chi bổn tắc khả vị đoan thân hĩ.

老子曰:

自見者不明, 自知者不彰,

自伐者無功, 自矜者不長。

Lão Tử viết:

Tự kiến giả bất minh, tự tri giả bất chương,

tự phạt giả vô công, tự căng giả bất trường.

劉會曰 :

積榖帛者不憂饑寒,

積道德者不畏邪凶。

Lưu Hội viết:

Tích cốc bạch giả bất ưu cơ hàn,

Tích đạo đức giả bất úy tà hung.

太公曰:

欲量他人先須自量,

傷人之語還是自傷;

含血噴人先污自口。

Thái Công viết:

Dục lượng tha nhân tiên tu tự lượng,

Thương nhân chi ngữ hoàn thị tự thương;

Hàm huyết phún nhân tiên ô tự khẩu.

老子曰:

大辨若訥大巧若拙,

澄心清靜可以安神,

讒口多言自亡其身。

Lão Tử viết:

Đại biện nhược nột, đại xảo nhược chuyết,

trừng tâm thanh tĩnh khả dĩ an thần,

sàm khẩu đa ngôn tự vong kì thân.

荀子曰:

良農不為水旱不耕,

良賈不為折閱不市,

士君子不為貧窮怠乎道。

Tuân Tử viết:

Lương nông bất vi thủy hạn bất canh,

lương cổ bất vi chiết duyệt bất thị,

sĩ quân tử bất vi bần cùng đãi hồ đạo.

孟子曰:

飲食之人則人賤之矣,

為其養小以失大也。

凡戲無益, 隹勤有功。

Mạnh Tử viết:

Ẩm thực chi nhân tắc nhân tiện chi hĩ,

vi kì dưỡng tiểu dĩ thất đại dã.

Phàm hí vô ích, chuy cần hữu công.

太公曰:

瓜田不納履, 李下不整冠。

Thái công viết:

Qua điền bất nạp lí, lí hạ bất chỉnh quan.

孟子曰:

愛人不親反其仁,

治人不治反其智,

禮人不答反其敬。

Mạnh Tử viết:

ái nhân bất thân phản kì nhân,

trì nhân bất trì phản kì trí,

lễ nhân bất đáp phản kì kính.

景行錄云 :

自滿者敗, 自矜者愚, 自賊者忍。

人非賢不交, 物非義不取,

忿非善莫舉, 事非是莫說。

謹則無憂, 忍則無辱,

靜則常安, 儉則常足。

Cảnh Hành Lục vân:

Tự mãn giả bại, tự căng giả ngu, tự tặc giả nhẫn.

Nhân phi hiền bất giao, vật phi nghĩa bất thủ,

Phẫn phi thiện mạc cử, sự phi thị mạc thuyết.

Cẩn tắc vô ưu, nhẫn tắc vô nhục,

Tĩnh tắc thường an, kiệm tắc thường túc.

曲禮曰:

傲不可長, 欲不可縱,

志不可滿, 樂不可極。

Khúc Lễ viết:

Ngạo bất khả trường, dục bất khả túng,

chí bất khả mãn, nhạc bất khả cực.

景行錄云 :

心可逸形不可不勞 ;

道可樂身不可不憂。

形不勞則志惰易蔽,

身不憂則荒淫不定 ;

故逸生於勞而常休,

樂生於憂而無厭, 逸樂者憂勞其可忘乎 ?

心無諂曲可與霹靂同居 ;

耳不聞人之非, 目不視人之短,

口不言人之過, 庶幾君子,

門內有君子, 門外君子至 ;

門內有小人, 門外小人至。

Cảnh Hành Lục vân:

tâm khả dật, hình bất khả bất lao;

đạo khả nhạc thân bất khả bất ưu.

hình bất lao tắc chí nọa dịch tế,

thân bất ưu tắc hoang dâm bất định;

cố dật sanh vu lao nhi thường hưu,

nhạc sanh vu ưu nhi vô yếm, dật nhạc giả ưu lao kì khả vong hồ?

tâm vô siểm khúc khả dữ phích lịch đồng cư;

nhĩ bất văn nhân chi phi, mục bất thị nhân chi đoản,

khẩu bất ngôn nhân chi quá, thứ ki quân tử,

môn nội hữu quân tử, môn ngoại quân tử chí;

môn nội hữu tiểu nhân, môn ngoại tiểu nhân chí.

太公曰:

一行有失百行俱傾。

Thái Công viết :

nhất hành hữu thất bách hành câu khuynh.

素書云 :

短莫短於苟得, 孤莫孤於自恃。

Tố thư vân:

Đoản mạc đoản vu cẩu đắc, cô mạc cô vu tự thị.

老子曰:

鑑明者塵埃不能汙,

神清者嗜欲豈能膠。

Lão Tử viết:

Giám minh giả trần ai bất năng ô,

thần thanh giả thị dục khởi năng giao.

書云:

細行不矜, 終累大德。

Thư vân:

Tế hành bất căng, chung luy đại đức.

子曰:

君子泰而不驕,

小人驕而不泰。

Tử viết:

Quân tử thái nhi bất kiêu,

tiểu nhân kiêu nhi bất thái.

荀子曰:

聰明聖智不以窮人,

濟級速通不以先人,

剛毅勇敢不以傷人,

不知則問不能則學,

雖能必讓然後為德。

Tuân Tử viết:

thông minh thánh trí bất dĩ cùng nhân,

tể cấp tốc thông bất dĩ tiên nhân,

cương nghị dũng cảm bất dĩ thương nhân,

bất tri tắc vấn, bất năng tắc học,

tuy năng tất nhượng nhiên hậu vi đức.

賢士傳曰:

色不染無所穢,

財不貪無所害,

酒不貪無所觸。

Hiền Sĩ truyện viết:

Sắc bất nhiễm vô sở uế,

tài bất tham vô sở hại,

tửu bất tham vô sở xúc.

蔡伯喈曰:

喜怒在心, 言出於口, 不可不慎也。

Thái Bá Dê viết:

Hỉ nộ tại tâm, ngôn xuất vu khẩu, bất khả bất thận dã.

子曰:

身居富貴而能下人者何人而不與富貴 ?

身居人上而能愛敬者何人而敢不愛敬 ?

身居權職而能嚴肅者何人而敢不畏懼 ?

發言當理, 動止合規何人而敢違命 ?

Tử viết:

Thân cư phú quý nhi năng hạ nhân giả, hà nhân nhi bất dữ phú quý?

thân cư nhân thượng nhi năng ái kính giả hà nhân nhi cảm bất ái kính ?

thân cư quyền chức nhi năng nghiêm túc giả hà nhân nhi cảm bất úy cụ ?

phát ngôn đương lí, động chỉ hợp quy hà nhân nhi cảm vi mệnh ?

顏氏家訓曰 :

借人典籍皆須愛護,

若有缺陷就為補治,

此亦士大夫百行之一也。

Nhan Thị gia huấn viết:

Tá nhân điển tịch giai tu ái hộ,

nhược hữu khuyết hãm tựu vi bổ trì,

thử diệc sĩ đại phu bách hành chi nhất dã.

紫虛元君戒諭心文 :

福生於清儉,

德生於卑退,

道生於安靜,

命生於和暢,

患生於多慾,

禍生於多貪,

過生於輕慢,

罪生於不仁。

Tử Hư Nguyên Quân giới dụ tâm văn:

Phúc sanh vu thanh kiệm,

đức sanh vu ti thối,

đạo sanh vu an tĩnh,

mệnh sanh vu hòa sướng,

hoạn sanh vu đa dục,

họa sanh vu đa tham,

quá sanh vu khinh mạn,

tội sanh vu bất nhân.

54*

戒眼莫視他非,

戒口莫談他短,

戒心莫恣貪嗔,

戒身莫隨惡伴,

Giới nhãn mạc thị tha phi,

giới khẩu mạc đàm tha đoản,

giới tâm mạc tứ tham sân,

giới thân mạc tùy ác bạn,

54**

無益之言莫要說,

不干己事莫妄為, 默默默,

無限神仙從此得, 饒饒饒,

千災萬禍一齊消, 忍忍忍,

冤家債主從此盡, 休休休,

蓋世功名不自由。

vô ích chi ngôn mạc yếu thuyết,

bất kiền kỉ sự mạc vọng vi, mặc mặc mặc,

vô hạn thần tiên tòng thử đắc, nhiêu nhiêu nhiêu,

thiên tai vạn họa nhất tề tiêu, nhẫn nhẫn nhẫn,

oan gia trái chủ tòng thử tận, hưu hưu hưu,

cái thế công danh bất tự do.

54***

尊君王, 孝父母,

敬尊長, 奉有德,

別賢愚, 恕無識。

物順來而勿拒,

物既放而勿追,

身未遇而勿望,

事已過而勿思。

tôn quân vương, hiếu phụ mẫu,

kính tôn trường, phụng hữu đức,

biệt hiền ngu, thứ vô thức.

vật thuận lai nhi vật cự,

vật kí phóng nhi vật truy,

thân vị ngộ nhi vật vọng,

sự dĩ quá nhi vật tư.

54****

聰明多昧暗算計失便宜。

損人終自失, 倚勢禍相隨,

戒之在心, 守之在志,

為不節而亡家, 因不廉而失位,

勸君自警於平生, 可嘆可警而可畏,

上臨之以天神, 下察之以地祇,

明有王法相計, 暗有鬼神相隨,

惟志可守, 心不可欺, 戒之戒之。

thông minh đa muội ám toán kế thất tiện nghi.

tổn nhân chung tự thất, ỷ thế họa tương tùy,

giới chi tại tâm, thủ chi tại chí,

vi bất tiết nhi vong gia, nhân bất liêm nhi thất vị,

khuyến quân tự cảnh vu bình sanh, khả thán khả cảnh nhi khả úy,

thượng lâm chi dĩ thiên thần, hạ sát chi dĩ địa kì,

minh hữu vương pháp tương kế, ám hữu quỷ thần tương tùy,

duy chí khả thủ, tâm bất khả khi, giới chi giới chi.