گزنه
- نام علمی:
Urtica dioica L.
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- سینونیم:
Urtica dioica subsp. dioica
Urtica dioica var. dioica
Urtica dioica var. vulgaris Wedd.
Urtica galeopsifolia Wierzb. ex Opiz
Urtica tibetica W.T. Wang
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- تیره:
Urticaceae
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- نام انگلیسی:
common nettle, stinging nettle, nettle leaf, nettle, stinger
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- نام فارسی:
گزنه*
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- نام مازندرانی:
گزنا*
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- بخش خوراکی:
برگ ها، سرشاخه های جوان؛ برگ های جوان برای تهیه سالاد استفاده می شود برای این کار ابتدا با دستکش برگها را در آب سرد ماساژ می دهند تا سوزن های آن دشارژ شود. بر گ های تازه و جوان گزنه را در شمال ایران به عنوان سبزی آش به ویژه در آش چهارشنبه سوری استفاده می نمایند. در برخی مناطق از این برگ ها به عنوان سبزی در تهیه سبزی پلو استفاده می کنند. پودر برگ خشک گزنه را نیز برخی به ماست اضافه می نمایند. در گیلان از این پودر در ساخت نوعی حلوا که به حلوای گزنه موسوم است استفاده می کنند. از سرشاخه های جوان دارای چهار تا شش برگ انتهایی نیز چای تهیه می شود. در تهیه این چای معمولا مقداری از این بخش ها را در یک تا دو لیوان آب جوش در قوری قرار داده می گذارند به مدت 10 تا 15 دقیقه دم بکشد. چون گزنه هیچ بو و طعم خاصی دارد برای طعم دار کردن آن می توان دو سه قطعه کوچک برگ بسیار جوان نارنج به آن اضافه نمود.
در برخی از کشورها از پودر برگ های خشک گزنه به عنوان سبزی در انواع پوره ها استفاده می شود. این پودر در تهیه سوپ و همچنین کیک و شیرینی کاربرد دارد.
برگ های گزنه سرشار از کاروتنوئیدها، ویتامین A، ریبوفلاوین (ویتامین B2)، اسید اسکوربیک (ویتامین C)، ویتامین E، ویتامین K1، آهن ، پتاسیم ، منگنز و کلسیم و نیز اسیدهای چرب ارزشمند است. برگ های تازه گزنه حاوی 82.4 درصد آب، 17.6 درصد ماده خشک ، 5.5 درصد پروتئین ، 0.7 تا 3.3 درصد لیپید و 7.1 درصد کربوهیدرات است. بذر های گزنه حاوی اسید چرب بسیار بیشتری نسبت به برگ ها هستند.
------------------------------------------------------------------------------------------------------
* سه گونه از سرده Uitica به نام های علمی U.pilulifera و U. urens در ایران انتشار طبیعی دارد که هر سه را به فارسی گزنه و به مازنی گزنا گویند.
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- منابع:
http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2448560. Accessed 12 September 2021.
https://en.wikipedia.org/wiki/Urtica_dioica. Accessed 12 September 2021.
J.L. Guil-Guerrero, M.M. Rebolloso-Fuentes, M.E.Torija Isasa, . Fatty acids and carotenoids from Stinging Nettle (Urtica dioica L.),. Journal of Food Composition and Analysis,. Volume 16, Issue 2,. 2003,. Pages 111-119,. ISSN 0889-1575.