جنس توسکا

اين تيره داراي درختان تک پايه است که درمناطق معتدل وسرد نيمکرده شمالي انتشار دارد بندرت برخي ازگونه هاي يکي ازجنس هاي آن مانند جنس توسکا درآرژانتين مي رويد . برگهاي درختان اين تيره ساده ، منفرد ، داراي گوشوارک زوداافت وگل هاي آنها تک جنس ودرگروههاي 2، 3 گرزني درکنار هم قرارگرفته اند. ومجموعه هائي به صورت سنبله هاي دم گربه اي به وجود مي آورند . گل نر، داراي 2 تا 4 کاسبرگ ، 2تا 4 پرچم وگل هاي ماده فاقد پوشش با تخمدان زيرين ، دو برچه اي بادوخانه ناقص وفقط داراي يک تخمک تک پوششي است که پس ازرسيدن يک فندقه را تشکيل مي دهد. ( 1 )

3- ويژگيهاي گياهشناسي جنس توسکا (Alnus) :

درختان توسکا ازدرختان سريع الرشد جنگل هاي مرطوب شمال است وگل آذين آنها دراواخر زمستان قبل ازبازشدن برگ شکفته مي شود. اين درختان بيش ازصد سال عمر نمي کند ومنتهاي رشد آنها تا 50 سالگي است . جوانه هاي اين درختان پايک داراست وازاين جهت ازسايردرختان جنگلي متمايزند، دانه هاي آنها کوجک ، بالدار، چند ضلعي وبهرنگ قهوه اي مايل به سرخي است . درختان توسکا اگر به طور منفرد وتک برويند در15-20 سالگي بارور مي شوند ولي درجنگل هاي انبوهن از35 سالکي بارور مي شوند. توسکا درايران داراي دو گونه ايست که درجنگل هاي خزرمي رويند وهردو آنها داراي نامهاي محلي واحدي است وعبارتست از: توسر( درگيلان ) ، سياه توسه ، وسفيد توسه ( درلاهيجان ) توسکا ( درمازندران وگرگان ) ، رزدار ( درآستارا وطوالش ) بطوريکه ديده مي شود غالب نام ها ازواژه توسکا مشتق شده است ووجه تسميه آنرا به واسطه شباهت ميوه هاي آن به توت کال مي دانند (2)

درختان اين جنس درهمه خاکها بجزخاک هاي گچي رشد مي کنند ولي درمناطق مرطوب رشد بهتري دارند. درجريان عادي هرس انجام نمي گيرد . چوب هاي سخت آن درزمستان بريده مي شوند وبذرآنها راهنگامي که رسيده اند مي کارند. (3)

اين جنس داراي دوگونه مهم توسکاي قشلاقي وييلاقي مي باشد.

4 - گونه توسکاي قشلاقي Alnus glutinosa

1-4- ويژگيهاي گياهشناسي :

برگهاي اين درخت پهن وزبر وقاعده پهنک آن گوشه دار است . وتقريبا برگهاي آن گرد يا تخم مرغي وابعاد آن 10-5 * 7-3 سانتيمتر وپايک آن داراي سه سانتيمتر طول است وداراي مخروط چوبي وبزرگ مي باشد چسبناک بودن جوانه ها ومخصوصا شکل برگ وقاعده گوه اي آن ، درخت توسکاي قشلاقي راازگونه ديگر مشخص مي سازد (2)

ازمشخصات آن اين است که پهنک برگ درقسمت آزاد خود ، به طور قرينه دردو طرف رگبرگ اصلي ، فرورفتگي محسوس دارد وبه علاوه درقسمت قاعده ، عاري ازدندانه است. شاتوه هاي نروماده اين درخت ، هردو درپائيز ظاهرمي شودوگل هاي سبز يا سبز مايل به قرمز آنها ، قبل از ظاهرشدن برگ يعني دراواخر زمستان شکفته مي شود وميوه هاي آن داراي دو بال خشن وخيلي باريک است . (3)

2-4- رويشگاهها وخاستگاه :

اين درخت بومي اروپا وآسياي شمالي است وواريته اي ازآن درجلگه هاي ساحلي درياي خزرمي رويد . توسکاي قشلاقي درترکيه وقفقاز وطوالش وايران انتشار دارد ودرايران درجلگه هاي درياي خزر مي رويد ومي توان گفت اولين درختي است که درساحل درياي خزر ظاهرمي شود وتا ارتفاع 1000 متر درولي آباد بالا مي رود. ارتفاع آن درشرايط مساعده 30-25 متر وقطر آن به يک متر مي رسد (2)

جاي رويش اين گونه بين رشت ولنگرود ، ولي آباد ، نوشهر، جزيره ميان پشته است. (7)

3-4- خواص درماني :

پوست درخت به علت دارابودن تانن ، اثرقابض ومقوي دارد. براي برگ آن نيزاثر معرق ومدرکرم کش وخشکانيدن ترشحات شيرقائل اند. ازجوشانده 30-40 گرم پوست گياه دريک ليتر آب ، دراستعمال خارج به صورت غرغره يا حمام موضعي جهت رفع درد گلو، آنژين هاي ساده ، زخم مخاط دهان ، التهاب وافتادگي لثه هاي دندان وورم مزمن لوزتين استفاده مي توان کرد. اين جوشانده را به صورت شستشو نيز مي توان جهت رفع ترشحات زنانگي به کاربرد. جوشانده برگ درخت نيز به صورت حمام موضعي جهت رفع دردهاي عصبي به کار مي رود. پوست درخت را جهت مصارف درماني بايد دراوائل اسفند ماه ازدرخت جدا کرد. (3)

4-4- اهميت اقتصادي :

پوست وچوب آن داراي تانن ويک ماده رنگي قرمز است که به مصادف رنگرزي ودباغي مي رسد.

5-4- تصاویر توسکای قشلاقی

5- توسکاي ييلاقي Alnus subcordata

1-5- ويژگي های گياهشناسي :

شکل برگ هاي اين درخت کشيده ، درانتها تيز ولي درقاعده قطبي شکل است وبه آساني ازگونه قبلي تشخيص داده مي شود. ( 1 )

دانه آن تخم مرغي پهن با بال باريک است. شاخه هاي جوان وپشت بگر ودم بگر اين درخت داراي کرکهاي مخملي است وبذرآن سبک وبالداراست .(2)

2-5- خاستگاه ورويشگاهها :

اين درخت بومي اروپا وخاورميانه است ودراغلب جنگل هاي شمال ايران وجنگل هاي خزر درنقاط مرطوب وقعر دره ها وجود دارد وازقسمت هاي ساحلي وجلگه تا ارتفاع 2000 متر بالا مي رود.

بيشتر درحاشيه دره ها ورودخانه ها، کنار چشمه هاي دائمي آب ، برکه هاي طبيعي وجنگل هاي مه گير راش ديده مي شود. (11)

رويشگاه اين درختان عبارتند از : طالش ، بندرگز ، جنگل هاي رشت ، گرگان ، زيارت ، هشتپر، خلخال ، نوشهر ، پائين بند، غالب جنگل هاي شمال ايران وچالوس (7)

3-5- استفاده درمنابع طبيعي:

ريشه توسکا داراي برجستگي هاي صورتي رنگي است که محل تجمع واتصال قارچ Frankia alni ازآتينومايست ها با ريشه است که اين همزيستي دراصلاح وافزايش ذخيره مواد غذائي وتثبيت ازت خاک بسيار موثراست. (11)

4-5- نقش توسکا به عنوان گونه پيشاهنگ وپرستار دراحياء‌جنگل هاي مخروبه :

توسکاي ييلاقي ، پلت ، ون ، خرمندي وملج ازمعروفترين گونه هاي درختي شباهنگ بادامننه بردباري گسترده درتحمل شرابط رويشگاهي جنگل هاي شمال ايران مي باشند. توسکاي ييلاقي وگونه هاي پيشرو نام برده به علت نياز اکولوژيک خود ، درگروههاي کوچک با نظم مکاني وزماني ، به صورت يک نظام اکولوژيک نابالغ ومنقطع دررسيدن اجتماعات به يک نظام بالغ وپايدار، دراحياي مجدد اکوسيستم هاي مختلف تخريب يافته جنگل هاي شمال نقش بسيار باارزشي دارند.

ازطرفي درراشستان ها توسکاي ييلاقي درمقايسه با سايرگونه هاي پيشگام رشد خود را تا اواخر پائيز ادامه مي دهد. درطي اين زمان بذور راش چون قبلا درمحل پراکنده شده اند درزيرپوشش انبوه توسکاي ييلاقي ودرپناه آن جوانه زده وتحت حمايت آنها رشد مي کنند ودراين مرحله توسکاي ييلاقي به عنوان يک درخت پرستار نقش مهمي ايفا مي نمايد. (11)

علاوه برموارد فوق الذکر ، توسکا درتثبيت ازت وافزايش حاصلخيزي خاک ودرپايداري وتثبيت خاک کناررودخانه نيز بسيار حائز اهميت مي باشد. وازطرفي تک پايه هاي توسکا داراي تنه اي مستقيم ، بدون خميدگي وبا کمترين درصد شاخه دواني برروي تنه است که اين خاصيت ازنظرتکنولوژي چوب بسيار مهم است. (11)

درمنابع موجود دو گونه ديگر به چشم مي خورد که عبارتند از : Alnus orientalis که ازخصوصيات آن دمبرگ دراز وميوه فاقد بال ذکر شده است وبه نظرمي رسد زيرگونه يا واريته اي از Alnussubcordata بايد به شمار آيد . وديگري Alnus cordifolia که با توجه به صفات مذکور درمنابع موجود نمي تواند گونه قابل قبولي شناخته شود. (7)

5-5- اهميت اقتصادي :

چوب توسکا ارزش صنعتي فراوان دارد وازآن درساختن در، پنجره ، مبل واثاث خانه استفاده مي نمايند.

6-5- تصاویر توسکای ییلاقی

سرشاخه و گل اذین

6- منابع مورد استفاده :

1) قهرمان احمد- کورموفيت هاي ايران ( سيستماتيک گياهي ) جلد اول –

2) حبیب الله ثابتي - درختان ودرختچه هاي ايران

3) زرگري علي - گياهان داروئي – جلد اول و سوم

4) مبين صادق - رستني هاي ايران – جلد دوم

5) زارع، حبیب و حبشی، هاشم. 1379. توسکا گونه اکولوژيک جنگل هاي شمال. مجله جنگل ومرتع. شماره48، ص55

توجه: استفاده از مطالب این بخش با ذکر منبع بلامانع است

Google Sites

Report abuse