جنس کازوآرینا

کازو آرینا درختی غیر بومی است که از دیر باز به عنوان یک درخت زینتی وارد ایران شده و در مناطق گرم و معتدل گرم ایران از جمله شمال و جنوب ایران کاشته شده است .

این درخت با دور نمایی شبیه کاج از نزدیک به گیاه نهانزاد دم اسب شبیه است و از این رو گاهی به دم اسب درختی موسوم شده که البته از نظر علمی نادرست است .

کازوآرینا به تیره Casuarinaceae و راسته Casuarinales تعلق دارد .

راسته كازوآرينال: (Casuarinales)

امروزه اين راسته فقط داراي يك تيره منحصر به فرد به نام كازوآريناسه و تيره مزبور نيز جنس كازوآرينا با 50 گونه را دارد. (1) البته در برخي كتب آن را با 25 گونه معرفي كردند.(3)

در اين راسته گياهان داراي گلهاي تك جنس بدون گلبرگ است که در گل آذين دم گربهاي (شاتون) مجتمع هستند گرده افشاني نيز در اين گياهان به وسيله باد انجام مي گيرد (آنموفيل Anemophilous) بديهي است، نوع گرده افشاني ارتباط مستقيم با گل آذين و وضع گل در اين گياهان دارد.

تيره كازوآريناسه (Casuarinaceae):

اين تيره داراي درختان هميشه سبز يك پايه يا دوپايه با برگهاي رشد نیافته و ساقه هاي جوان بند بند شبيه دم است. (2)، (4) (7) .

گلهاي آنها تك جنس و فاقد گلپوش، مجتمع در سنبله هاي دم گربه اي نر يا ماده هستند ميوه مركب از فندقه هاي بالدار و توده هايي كوچك و مخروطي شكل را تشكيل مي دهد. (2)(4).

شاخه ها ی نازك گیاه انعطاف پذیری خوبی داشته قابل انحنا است (3) و (7).

برگ ها به صورت دندانه هايي در قاعده پيوسته وغلافي در كنار (گرداگرد) هر بند يا ميان بندها قرار گرفته است بنابر این فیلوتاکسی آن از نوع فراهم است .

مخروطها گاهي كوتاه شده يا به علت عقيم بودن و سقط گل هاي ماده ايجاد نشده. گلهاي نر به صورت فراهم، (3) (7) توسط غلافي متشكل از برگه هاي فراهم در بر گرفته شده، هر گل داراي يك پرچم و كيسه هاي بساك بن چسب كه توسط 2 شيار (چاك) طولي باز مي شوند است . قطعات گلپوش دوتايي، ريزان، مستطيلي، معمولاً داراي كلاه خودي كوتاه كه كيسه بساك را

مي پوشاند (پناه مي دهد)، گاهي اوقات در انتها (رأس) پيوسته، در قاعده داراي 2 برگك ريزان يا دايمي ناوي كه با زاويه اي راست نسبت به قطعات گلپوش تا (دولا) شده و آنها را در بر مي گيرند. مجموعه (همگي) گل هاي نر گل آذيني سنبله اي استوانه اي و انتهايي ايجاد مي كند.

گلهاي ماده بر روي شاخه هاي جانبي به صورت سرسان قرار گرفته. تخمدان يك خانه اي، دوتخمكي، خامه داراي دو شاخه كلاله اي بلند و قرمز است هر گل ماده در محور خود داراي يك برگه و دو برگك است و گل آذین گلهاي ماده سرسان است که در حالت ميوه مخروطي چوبي و فشرده را مي سازند. برگه هاي بزرگ شده 2 دريچه (درپوش) را ايجاد مي كنند که هنگامي كه فندقه بال دار فشرده دانه مانند مي رسد باز مي شوند.

دانه منفرد با دو لپه بزرگ و ريشه چه اي فوقاني، فاقد آلبومن است (3).

شكل ظاهري اين گياه (تيره Casuarinaceae) به كاج ها و دم اسبيان شباهت زيادي دارد و فسيل آنها تاكنون در ميوسن استراليا و آمريكا شناخته شده است(1).

جنس كازوآرينا Casuarina

شامل گياهاني مشابه دم اسبيان و درختي است كه به آنها اصطلاحاً فيلااوس (filose) مي گويند. (1)ساقه در اين درختان بند بند، مفصل دار و در محل مفاصل شامل چرخه اي از برگهاي تحليل يافته يا به صورت فلسهاي غشايي است. (1)(2)(4).

اين شباهت ظاهري بسيار نزديك به دم اسبيان در ساختمان دروني آنها نيز اثر عميق داشته، بخصوص در ساقه هاي جوان اين شباهت بسيار شگفت آور است (1) .

اختصاصات عمومي

اختصاصات دستگاه رويشي:

شاخه ها و ساقه هاي جوان اين گياهان در مقطع زاويه دار، چند ضلعي يا استوانه اي و شامل شيارهاي طولي است كه در عمق آنها روزنه ها به طور رديفي قرار دارند این حالت دانسیته روزنه ای در دم اسبیان دیده شده است

آرايش برگها چرخه اي و تعداد آنها در هر چرخه بين 4تا 20 عدد متغير است و غالباً به هم پيوسته و غلاف واحدي را در مفاصل به وجود مي آورند ساقه در برش عرضي، در پيرامون، داراي فرو رفتگيهايي (محل شيارها) است كه در عمق آنها، روزنه ها همراه كركهايي ديده مي شوند كه با عناصر چوبي شده و اسكرانشيمي به طور متناوب قرار دارند. كوتيكول بشره مشابه دم اسبيان و گياهان تيره گندم سيليسي شده است. در زير بشره، توده هاي بافت اسكرانشيمي و نرده اي قرار دارد. در زير هر يك از فرورفتگي ها يا شيارهاي ساقه، يك دسته چوب و آبكش به شكل V وجود دارد. و در طرفين آنها بافت تراونده كه در حقيقت يكي از دسته هاي آوندي برگ است ديده مي شود. تمام اين مجموعه را يك آندودرم ناقص (نظير آندودرم دسته هاي آوندي برگ باز دانگان) در برمي گيرد. در ناحيه عميقتر ساقه يك حلقه آندودرمي كامل، استوانه مركزي ساقه را مشخص مي سازد كه در درون آن حلقه هاي آوند چوب و آبكش اصلي ساقه قرار دارند. ساختمان ثانوي، فقط در دسته هاي آوندي چوب و آبكش استوانه مركزي ظاهر مي شود.(1)

در ساختمان تشريحي، كازوآرينا به علت داشتن دو آندودرم و طرز قرار گرفتن دسته هاي آوندي، به دم اسبيان شباهت دارد، ولي از نظر بافت تراونده و همچنين داشتن عناصر آوندي خاص خود كه تقريباً ابتدايي است به بازدانگان شبيه است.

اختصاصات دستگاه زايشي:

گل تك جنس، فاقد گلپوش و در سنبله هاي دم گربه اي مجتمع است. گل نر شامل دو برچه است كه در يك پوشش كاذب چهار قطعه اي كه از دو برگه و دو برگك فلسي شكل تشكيل يافته، محصور است. هر 6گل نر يك چرخه فشرده را تشكيل مي دهند. گلهاي ماده برهنه، ولي در دو برگه محصور هستند و تقريباًمي توان گفت، گلهاي ماده به يك تخمدان دو برچه اي ولي يك خانه محتوي تخمك مستقيم و يك پوششي تقليل پيدا مي كند.

سنبله هاي نر دراز، معمولاً در انتهاي ساقه هاي جوان تشكيل شده و سنبله هاي ماده، غالباً كوتاهتر از آنها هستند.

تخمك مستقيم، يك پوششي و داراي 2 تاه 25 كيسه جنيني و محتوي 8 هسته است. كه فقط يكي از آنها لقاح يافته و جنين را تشكيل مي دهد. اين امر (تعداد كيسه جنيني و لقاح فقط و فقط يكي از آنها لقاح يافته و جنين را تشكيل مي دهد) سبب شده است تا محل و موقعيت كازوآرينا در سيستمهاي رده بندي به طور دقيق و قاطع مشخص نشود، زيرا همانطور كه مي بينيم از نظر ساختمان تشريحي به دم اسبيان و از لحاظ دستگاه زايشي (بخصوص گل آذين و اختصاصات جنين شناسي) به بازدانگان شباهت دارند. اما با وجود همه اين شباهتها يا تناقصها، تقريباً تمام گياهشناسان و مؤلفين كازوآرينال را اولين راسته نهاندانگان و سرآغاز دولپه اي هاي بي گلبرگ مي دانند. نمو و رويش دانه در گياهان اين تيره هميشه با نمو محور روي لپه اي همراه است. (1)

گونه کازوآرینا:

مهمترين يا رايج ترين گونه اين جنس در ايران (Casuarina equisetifolia) است. که یک گیاه درختی دو پایه است.

نام انگلیسی این درخت به قرار زیر است:

Australian pine tree
Whistling Pine Tree

رويشگاه طبيعي:

کازوآرینا بومي مغرب پاكستان و خليج بنگال و شمال استراليا و بعضي از جزاير اقيانوس آرام است. (6) گونه C. equisetifolia بومي مالايا و جزاير اقيانوس آرام مي باشد.(1)

تقاضاي اكولوژيكي:

1. آب و هوا: در موطن اصلي آن حداكثر درجه حرارت مطلق 37-44 درجه سانتي گراد است و حداقل درجه حرارت بين 5 تا 10 درجه سانتي گراد بوده و مقدار بارندگي بين 890-3400 ميليمتر در سال تغيير مي كند. (6)

2. زمين: در اراضي شني و شني رسي نزديك دريا بهتر از ساير اراضي رشد مي كند. در اراضي دور از دريا تاج درخت بزودي خشك مي شود. خاك هاي رسي را نمي پسندند در زمين شني كه سطح آب تحت الارض آن خيلي پائين باشد نمي تواند رشد نمايد.

سن باردهي و بارخيزي:

سن باردهي آن از 5-6 سالگي آغاز مي شود و همه ساله ميوه مي دهد.

موقع مناسب و روش جمع آوري بذر:

معمولاً هر سال دوبار گل مي دهد و بذر آنرا با دست جمع مي كنند.(6)

درشتي بذر و نيروي سبز شدن(قوه نامیه):

در هر كيلوگرم در حدود 660000-990000 دانه بذر وجود دارد. نيروي سبز شدن آن 40 تا 60 درصد است. (6).

جداكردن بذر و نگهداري آن:

معمولاً مخروط ميوه را در آفتاب خشك مي كنند. بذر اين درخت قوه ناميه خود را زود از دست مي دهد. (6).

بذر آنرا بدون آمادگي قبلي مي توان كاشت. (6).

نامهای گیاه

نام محلي آن در نواحی اصلی انتشار فيالو است و نام عربي فلوه از نام محلي آن اقتباس شده است . نام علمي آن بعلت شباهت درخت به پر از لغت يوناني Casuarious گرفته شده است. (5).

كازوآريناسه در ايران:

هيچيك از گياهان اين تيره بومي ايران نيستند، فقط يك گونه از آن به نام C. equisetifolia از سالهاي پيش وارد ايران شده است و امروزه برخي از نواحي سواحل درياي خزر پايه هايي از آن ديده مي شود كه به طور طبيعي قادر به توليد مثل و تكثير هستند. (1) (5)

ضمنا در جنوب ايران و خوزستان نيز يافت مي شود.(2)

مصارف عمده Casuarina equisetifolia:

چوب آن مصرف صنعتي زياد ندارد براي احداث جنگل مصنوعي در اراضي شني سواحل دريا و تثبيت شن متحرك بيشتر در نواحي مختلف حاره اي كاشته مي شود و براي ايجاد بادشكن مناسب است. (6)(1).

عصاره گیاه در تهیه رنگ ، چوب گیاه در درمان دیابت و سوزاک وحواس پرتی کاربرد دارد و بخاطر داشتن درصد میزان بالای تانن دارویی قابض است . ضمنا چوب سخت این درخت در خراطی و قایق سازی بکار می رود

چوب درخت بسیار سخت و سنگین است از این رو در زبان انگلیسی آنرا Iron wood یعنی چوب آهنی گفته اند .

بنظر می رسد این چوب باید ذغال خوب و با دوامی را تولید کند.

ملاحظات:

نهال آن به خشكي خيلي حساس است و در موقع نهال كاري بايد فوري آبياري گردد. درختي است روشني پسند در مقابل اتش سوزي حساس مي باشد. قدرت پاجوش زدن ندارد. گونه مزبور به امراض قارچي و حشرات حساس است جنگل مصنوعي آنرا هر چند سال يك مرتبه بايد روشن نمود، روش بهره برداري آن بصورت قطع يكسره عملي مي شود. (6).

تصاویر گیاه:

منابع

1- قهرمان احمد. 1377. كورموفيت هاي ايران ( سيستماتيك گياهي ) ، مركز نشر دانشگاهي تهران ،

2- مبين صادق. 1359 . رستني هاي ايران فلور گياهان آوندي ، انتشارات دانشگاه تهران ،

3- مظفريان ولي ا. 1379… رده بندي گياهي كتاب دوم: دولپه اي ها موسسه انتشارات امير كبير تهران

4- مصدق احمد. 1360 . جنگلكاري و نهالستان هاي جنگلي ، موسسه انتشارات و نشر دانشگاه تهران

5- ثابتي حبيب الله جنگلها. 1357 . درختان و درختچه هاي ايران ، انتشارات سازمان تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي

6 - خوشخوي مرتضي. 1370. روش تكثير گياهان زينتي (جلد اول). انتشارات دانشگاه شیراز

7- منافي ميرحبيب. 1372. تيره شناسي مصور گياهان دانه دار در ايران. انتشارات عميدي